Utkan Adıyaman’ı doğum gününde anıyoruz: İyi ki doğdun Utkan!

Mayıs ayında zamansız biçimde kaybettiğimiz TİP Merkez Komitesi üyesi ve İşçi Bürosu Sekreteri Utkan Adıyaman’ın doğum günü olan 4 Ağustos’ta, Utkan yoldaşı sevgi ve özlemle anıyoruz.

04-08-2019 13:37

İleri Haber - Mayıs ayında zamansız biçimde kaybettiğimiz TİP Merkez Komitesi üyesi ve İşçi Bürosu Sekreteri Utkan Adıyaman’ın doğum günü olan 4 Ağustos’ta, Utkan yoldaşı sevgi ve özlemle anıyoruz.

İlk gençlik yıllarından bu yana devrimci hareketin militan kadrolarından olmuş, tüm enerjisini ve birikimini Türkiye işçi sınıfının mücadelesine, sosyalist devrim kavgasına hasretmiş olan Utkan Adıyaman, henüz lise yıllarında başladığı örgütlü mücadelesinde, hep yoksul mahallelerinde olmuş, Eğitim-Sen bünyesinde eğitim emekçilerinin örgütlenmesi için emek vermiş, işçiler başta olmak üzere emekçi halkın örgütlenmesi için hiçbir sorumluluktan kaçmamış örnek bir devrimci olarak tanındı.

Sadece insanları değil tüm doğayı ve canlıları kopmaz bir kardeşlik bağı ile seven Utkan Adıyaman’ın zamansız kaybı, başta ailesi olmak üzere tüm yoldaşlarını ve dostlarını, kendisini tanıyanları derin bir keder içinde bırakmıştı.

İleri Haber’e de haber ve yazı desteği sunmayı ihmal etmeyen Utkan Adıyaman’ın doğum günü için hazırladığımız dosyada ailesinin, yakınlarının, yoldaşlarının sözlerine yer veriyoruz. Aynı zamanda Utkan Adıyaman’ın İleri Haber’de yayınlanan bir makalesine de dosyamızdan ulaşabilirsiniz.

İleri Haber ailesi olarak Utkan Adıyaman’ı ve onun simgeleştirdiği mücadele anlayışını bir kez daha selamlıyor, doğum gününü kutluyoruz: İyi ki doğdun Utkan yoldaş!

Işıl Adıyaman yazdı | Utkan'ın gözleriyle...

"Bir tek çocuk bile gülebilecekse çıkın o duvarlarınızın ardından. Siz o yolda yürürken bir gün kolunuza gireceğim, Utkan’ın eli elinizi tutacak! Tekrar kesişecek yollarımız."

Selcan Adıyaman yazdı | Utkan; iki kuşağın birbirine sarılmış hali

"90’ların ‘feda kuşağı’nın, ölüm oruçlarında, Gazi barikatlarında ölümsüzleşen devrimcilerin yüzü suyu hürmetine güçlü bileği, kaya gibi bilinci ve kederli yüreği; 2000’lerin Gezi barikatlarının hep şakacı, hayalci, ayakları yere basmayan hafifliği... Türkiye devriminin iki kuşağının en güzel yerlerinden birbirine sarılmış halidir kardeşim."

Önder Engindeniz yazdı | İyi ki doğdun kardeşim...

"Ben doğada bu kadar mutlu olan başka birini tanımadım. İstanbul sınırlarından çıktığımız anda bambaşka bir adama dönüşürdü. Bir kuşun kanat çırpışından ya da bir derenin akışından müthiş̧ heyecan duyardı."

Tolga Volkan Aslan yazdı | Bir insan nedir ki?

"İşte benim kara gözlü kardeşim bir bahar esintisinin naifliği, bir tebessümün sıcaklığı, çocuk kadar saflığı ile yaşıyor. İşte benim kara gözlü kardeşim, elleri kolları bacakları ağrırken çocuklarına bakıp gülümseyerek sigarasını tüttüren işçinin umudunda yaşıyor."

Erkan Baş yazdı | Bizim Utkan...

"Devrimciliğin zorluklarını yaşamanın bir övünme, gururlanma konusu yapılmasını reddetti. Devrimciliğin kıstasının “sıradan insanların devrimcileştirilmesi” olarak yeniden tanımlanmasına uygun bir yaşam kurarken, kaçarak-korunarak değil cesaretle ve gerçeğin içinde yaşayarak devrimciliğin mümkün olduğunu gösterdi. Haklı çıkmanın değil yenilmeyi göze alan bir mücadeleci çizginin oluşumuna adandı. Bütün bunların sonunda bir devrimcinin yaşamına değdiği herkesin hayatında iz bırakabileceğini gösterdi."

Ferda Koç yazdı | Utkan'a dair...

"Kırk küsur yıldır kaybettiklerimi düşündüm. Fark ettim ki onları donmuş bir fotoğraf karesi olarak değil, bir jestle, bir hareketle, bir tartışmada kullandıkları bir sözle, yani hep yaşarken hatırlıyorum; onları düşündüğümüz an bizimle birlikte yaşama geri dönüyorlar da. Utkan da sevdikleriyle, onu sevenlerle, yoldaşlarıyla birlikte yeniden ve yeniden daha uzun yıllar yaşama geri dönecek, bizlere yaşama sevincini aktaracak, eminim bundan."

Dostları ve yoldaşları Utkan Adıyaman'ı anlatıyor

Mayıs ayında kaybettiğimiz Utkan Adıyaman'ı doğum gününde dostları ve yoldaşları anlatıyor.

Utkan Adıyaman yazdı | Gerçek sorunlarla yüzleşmek: İyi bir başlangıç

"Açıkçası bu karmaşık tabloda her bir başlıkta söz söylemeye, bir şeyler yapmaya çalışan bir sosyalist öznenin başarı şansı bulunmuyor. Yapılması gereken söylemimizi bir ana başlık altında toplayarak sadeleştirmek. Pratiğimizi de bu eksenle uyumlu olacak bir toplumsal kesime odaklamak."

Selcan Adıyaman | Utkan; iki kuşağın birbirine sarılmış hali

90’ların ‘feda kuşağı’nın, ölüm oruçlarında, Gazi barikatlarında ölümsüzleşen devrimcilerin yüzü suyu hürmetine güçlü bileği, kaya gibi bilinci ve kederli yüreği; 2000’lerin Gezi barikatlarının hep şakacı, hayalci, ayakları yere basmayan hafifliği... Türkiye devriminin iki kuşağının en güzel yerlerinden birbirine sarılmış halidir kardeşim.

04-08-2019 13:19

Selcan Adıyaman

Canım kardeşim Utkan Adıyaman 4 Ağustos 1982 yılında Karadeniz Ereğli’de doğdu. Doğduğumuz, büyüdüğümüz kasaba Zonguldak’a bağlı bir sahil kasabasıdır. Ereğli Demir Çelik Fabrikası ilçemizin başlıca istihdam kaynağıdır ve dolayısıyla Ereğlili emekçiler ve ailelerinin gündelik yaşamları 80’ler ve 90’lar süresince azalarak da olsa politik, sosyal ve kültürel alanda örgütlü bir işçi sınıfı geleneğinin tesirinde yaşam bulmuştur.

Şimdilerdeki terk edilmiş virane hali bir yana demir çelik fabrikası işçilerinin aileleri için yapılmış olan lojmanlardaki gündelik yaşamımız sosyal ilişkiler bakımından küçük bir Sovyet kasabasındaki yaşamın silik bir minyatürüydü diyebiliriz.

2000’li yılların başına kadar dünya çelik üreticileri sırasında önemli bir yere sahip olan fabrikamızın lojmanlarındaki hayatımız ikimiz için de unutulmaz güzellikte anılarla dolu. Fabrika içinde süre giden sınıf mücadelesinin yaşamımıza kattığı devinim bizi biz yapan en önemli unsurdur. Lojman bünyesindeki mühendisler derneğinin, Göztepe lokantasının masalarında, oyun aralarımızda ilişerek yemek yiyen bizler sendikal mücadelenin, solculuğun, kavganın rakı sofralarında büyüdük. Fabrikanın her yıl ekim ayında işçilere dağıttığı çelik uçlu postallar, deri yünlü yelekler ve yeşil kalın parkalarımızla hep bir örnek okula giden onlarca çocuk düşünün; içlerinde bizim kara oğlanı…

İşte böyle bir ortamda Utkan 12 yaşındayken katıldı ilk politik eylemine: “Abla Bozhane’de Nazım Hikmet anması yapılacakmış gidelim mi?” Benim korkarak gitmediğim anmaya, hiç kimseyi tanımadıkları halde bir duvarda afişini görerek iki kafadar katıldılar. Döndüğünde “Keşke gelseydin abla Bozhane inledi” diyerek havasını atarak.

Utkan’la lojman hayatımızdan bahsederken hep aynı şeyi söyleriz: “Şaka maka da abla ne acayip insanlar çıktı oralardan. Sadece bizim oturduğumuz 2 blokluk YBD’lerden müzisyenler, bilim insanları, tüm düzenini yıkıp dünyayı gezen bir gezgin ve  devrimciler yetişti, aslında kitabını yazmak lazım.”

Kavgamızın kenti İstanbul’a geldiğimizde ben 18 yaşımda, Utkan 15 yaşındaydı. İstanbul, Ereğli gibi küçük bir kasabadan sonra bizim için her anlamda kavgamızın kenti olmuştur. Göçen herkes gibi İstanbul’a alışmak, kendimizi var etmek için didindik desek yeridir.

Utkan’ın bilincinde Ereğli’deki sınıf mücadelesinde ekilen tohum İstanbul Vefa Lisesi’ndeki anti-faşist mücadeleyle sulanmıştır. 1998 yılının bir Kasım ayında evimize gelen telefonun başındaki ses anneme “oğlun için mezar seç” dediğinde küçücük bir sahil kasabasının korunaklı kıyılarındaki o naif çocuk Utkan 16 yaşında fişek gibi bir gençtir artık. Ertesi hafta Vefa’lı devrimci liseliler faşistlerin ‘reisini’ bir sokak arasında sıkıştırdığında tesadüfen oradan geçen Utkan’ın ‘reisin’ önüne geçip, “bu iş böyle olmaz; biz bu değiliz” diyerek küçük çapta bir linci engellemesi önemli bir süre faşistlerin geri çekilmesiyle sonuçlanmıştır.

Asıl olarak anti-faşist mücadeleyle geçen Vefa Lisesi yıllarında Utkan Ereğli’den heybesine yüklediği TKP geleneği ile buluşmuş, örgütlenmiştir. Liseden sonra İTÜ’yü kazanarak öğrenci hareketinin hücre hapishanelerine karşı direnişinde, İTÜ’de paralı eğitim uygulamalarına karşı yapılan çalışmalarda ön sıralarda yerini almıştır. Yemek zamlarına karşı İTÜ genelinde başlattığımız yemekhane boykotunun Maçka katılımının zayıf olduğu ilk günlerden birinde hiç öyle bir planımız olmamasına rağmen yemekhaneye girer girmez Ruhi Su’nun “Dinleyin Arkadaşlar” isimli türküsünü söylemeye başlayarak boykot kırıcılarının yedikleri lokmayı boğazlarında bırakmayı başarmıştır.

Bazen şimdi geldiğimiz noktayı da düşünerek hayatımızı bir filme benzetiyorum, İTÜ’de ben, Utkan ve Volkan’ın gündüzleri siyasi toplantılarda ayrı örgütlerin temsilcileri olarak  birbirimizi yiyip; geceleri Beşiktaş’taki evimizde birlikte film izleyip gülmüşlüğümüz çoktur, hiddetli kavgaya devam ettiğimiz de tabii. İTÜ’den mezun olmamış, İstanbul Üniversitesi'ne devam etmiş, oradan mezun olup sınıf öğretmeni olmuştur.

Siyasi/örgütsel içeriği bir yana Utkan’ı belki de birçoğumuzdan ayıran en belirgin özelliği 17 yaşında bir gençken bile ‘abi ve abla şeflerine/yöneticilerine’ olan romantik bağa ya da ‘örgüt fetişizmine’ meyletmemesidir. Çok ve disiplinli okuyarak, Türkiye devrimci hareketinin tarihsel ilkelerini emniyet kemeri olarak takarak ve asıl önemlisi kavga içinde pişerek edindiği öz deneyiminin ışığında kendi siyasi yolunu örgütün kolektif bilinci haline getirme inadı Utkanca bir inattır. Bu inat Utkan’ın 17 yaşından itibaren devrimci mücadele saflarındaki varlığının sosyalizm kavgası içinde; nasıl bir siyasi çizgi kavgası ve nasıl bir Utkan kavgasıyla geçtiğini gösteren 20 yılının dinamiğidir.

Ayrıntı politik dedikoduları çöpe atalım: Utkan’ın 20 yılı; farklı birimlerde, farklı örgütlerde; (henüz 19 yaşındayken Türkiye siyasi tarihine çok anlamlı bir çaba olarak geçecek Sosyalist Siyaset isimli bir örgütün kurucu öznesi olma iradesini göstermiştir) “Türkiye devrimci hareketi küllerinden yeniden doğmamalı; yeni bir ateş yakılmalıdır”ın politik-pratik arayışıyla/kavgasıyla ve bu arayışa uygun bir kadronun uzun süredir okumuyorum deyip mesela iki ay kesintisiz Marksizm okuması yaparak, mesela sigarayı bırakmalıyım deyip onlarca kez her türlü yolu denemesiyle, mesela uzun süredir spor yapmıyorum deyip bir ay kesintisiz ağır sporlar yapma öz kavgasıyla geçmiştir. Utkan’ın kendisi ve devrimci mücadele için bitmek bilmeyen kavgası hiçbir zaman yıkıcı olmamış, her zaman onun kendine özgü muzipliği, sevecen öfkesi ve hayranlık uyandıran tutkulu hayalperestliğiyle tüm çevresi için ışıl ışıl parlamıştır.

Utkan’ı belki bir çoğumuzdan ayıran en belirgin özelliği statükoya olan nefretidir. Kendinde ve çevresinde çürümeye yüz tutmuş tüm ilişkileri reddetmesi onu çok yormuştur, doğrudur. Ama onu birçok örgütlü insandan farklı olarak yeniden ve yeniden doğurmuştur. Utkanca olan her zaman ‘doğru budur; ben bunu hayata geçireceğim’ olmuştur; hiçbir zaman ‘ben olmazsam bu iş olmaz/bu ekip dağılır/bu örgüt biter’ olmamıştır. Belki de Türkiye devrimci hareketinin artık ‘kader arkadaşlığına’ dönüşmüş merkezi ekiplerindeki ruh hali Utkan için ciddi bir öfke kaynağı olmuştur. Merkezi ekiplerde yer almayı reddetmesinin temelinde bu öfke yatmaktadır. Merkezi ekiplerde yer almaksızın, adını büyük puntolarla, vs. vs. sekreteri/başkanı unvanlarının arkasına koymaksızın o görevlerin gereğini yapmak ve ona uygun yaşamak O’nun kutup yıldızı olan erdemidir.

38. yaş gününde yan yana oturamadığım canım kardeşim; 90’ların ‘feda kuşağı’nın, ölüm oruçlarında, Gazi barikatlarında ölümsüzleşen devrimcilerin yüzü suyu hürmetine güçlü bileği, kaya gibi bilinci ve kederli yüreği; 2000’lerin Gezi barikatlarının hep şakacı, hayalci, ayakları yere basmayan hafifliği…  

Arkasından bu kadar çok yanmamız bundandır; Türkiye devriminin iki kuşağının en güzel yerlerinden birbirine sarılmış halidir kardeşim; kardeşim diye demiyorum bilenler biliyor.  Sizin de var mıdır bilmiyorum; farklı örgütlerde olup kendinizi bazı kendi yoldaşlarınızdan daha yakın hissettikleriniz. Utkan Adıyaman öyle bir sosyalisttir işte…

Devrimciler ölümle kol kola yürümeyi göze alan insanlardır, bu; ölümden korkmadıkları, onu kutsadıkları anlamına gelmez. Tam tersine, kavgaları daha iyi yaşamanın kavgasıdır. Eskiler bize ‘50’sine kadar yaşayan dava kaçkınıdır bizim zamanımızda’ derlerdi. Canım Utkan’ım  bir sürü barikattan, 10 Ekim’den dönmüş; bu talihsizlikten dönememiştir. Canım Utkan’ım bizden ayrıldığı anda arabanın teybinde son zamanlarda en sevdiği türkülerden birini dinliyordu, masasında mutlaka okunması gereken bir kitabı açıktı, bilgisayarında mutlaka bitirilmesi gereken yazı vardı, aklında mutlaka hayata geçirilmesi gereken bir ‘proje’ vardı, cuma akşamı Merkez lokantasında mutlaka demlenerek konuşulması gereken bir konu, Ada’yla geçirilecek hafta sonu planı… Ölüm bir nefes arası ya, o nefese bunları sığdırabilerek ölmek… Ne kadar uzun yaşadığımızın bizi sevenler için bir önemi var, nasıl yaşadığımızın insanlığın tamamı için bir anlamı var. Hangisi mi daha değerli? İkisi de…     

İşte şimdi bu yüzdendir; 90 gündür her sabah belki bir rüyadır diyerek uyandığım bu hayatta başımıza gelen bu felakete rağmen güzel kardeşim, var say ki demişler bana ‘hayatını yeniden kurgula, başka bir kardeşin olsun ve şu anda nefes almana bile izin vermeyen bu acıyı yaşama’. Bu teklife yanıtım, ‘ağızlarına kürekle vurmak' olur.

İyi ki doğdun benim kara ATSİNEĞİM!*

*Ethel Lilian Voynich'in Atsineği adlı romanına ithafen...

 

Önder Engindeniz | İyi ki doğdun kardeşim...

Ben doğada bu kadar mutlu olan başka birini tanımadım. İstanbul sınırlarından çıktığımız anda bambaşka bir adama dönüşürdü. Bir kuşun kanat çırpışından ya da bir derenin akışından müthiş̧ heyecan duyardı.

04-08-2019 13:13

Önder Engindeniz

Ne hoş̧ bir güzelliği vardır; hafif adımlarla, dünyadan gülümseyerek geçenlerin.

Kimseye bir kötülüğü dokunmadan yaşayanların. Onurlu bir yaşamı seçenlerin.

(Virginia Woolf)

Dostum, kardeşim, yoldaşım sevgili Utkan!

Biliyorum ne yazsam az, bir olmamışlık duygusu, dünyanın bütün dillerini bilsem yetmeyecek onu anlatmaya. Doğum günü kutlamalarından falan pek haz etmezdi ama bu vesilesiyle de olsa onu tanıma şansına erişememiş̧ ilerici, devrimci güzel insanlara özellikle de genç yoldaşlarına ondan söz etmeyi bir borç sayıyorum kendime.

Fotoğraflarımıza bakıyorum sık sık, dönüm dolaşıp hep aynı fotoğrafta takılıp kalıyorum. Bir sandaldayız, küreğin biri onda öteki bende. Ağva’da durgun akan nehirde akıntı yönünde kürek çektiğimizi fark etmeden ne yol almışız ama. Geri dönerken çok zorlanmış̧, akıntıya karşı tek başımıza kürek çekemeyeceğimizi anladığımızda da birlikte asılmıştık küreklere. Şimdi, akıntıya karşı elimde tek kürek kala kalmış̧ gibi hissediyorum.

İnsanın zorlandığı anda hemen yanına oturup bir küreği eline alacak bir yoldaşı olması ne güzel şey!

İş, aile, devrimci mücadele en az üç karpuz taşıyoruz bir koltuğumuzda, derdik. Bir nefes almak, tazelenmek, kendimizi dinlemek isterdik arada. “Yorulduk, bir yerlere kaçalım” demek için hangimiz arasak ötekimiz “ben de seni arayacaktım bunun için” derdi. İşi gücü hal yoluna koyup bir gecelik de olsa bir kamp yeri bakardık hemen. Ben doğada bu kadar mutlu olan başka birini tanımadım. İstanbul sınırlarından çıktığımız anda bambaşka bir adama dönüşürdü. Bir kuşun kanat çırpışından ya da bir derenin akışından müthiş̧ heyecan duyardı. Bir keresinde, daha yoldayken gökyüzünde gördüğü bir şahine bakarken kaza yapıyorduk az daha. Kampta akşam olduğunda sadece yerken sohbet ederdik, sonra ateşe bakıp saatlerce susardık. Gecenin karanlığında birbirimizden güç alarak kendimize karşı daha cesur olabiliyorduk galiba.

Ertesi gün en az on beş̧ kilometre yürümezsek kamp yapmış̧ saymazdık kendimizi. Sıfırlanmış̧, tazelenmiş̧ olarak daha güçlü dönerdik yaşam kavgasına.

İnsanın çıktığı yolculuktan tazelenip dönebileceği sağlam bir yol arkadaşı olması ne güzel şey!

Her dönem mutlaka bir ya da iki özel durumu olan öğrencisi olurdu okulunda. Her görüşmemizin bir bölümünde bu öğrencilerinden mutlaka bahsederdi. Hem öyle öğretmen gibi falan da değil, son derece doğal, son derece duygusal. Ne zaman, bırakıp başka iş mi yapsak desem bana öğretmenliği öyle bir över, öyle bir överdi ki şevke gelirdim yeniden.

Kötü haberi almamdan iki gün önceydi, oğlumun ilk yaş gününe gelmişlerdi ailece. On dakika zor tutabildik. “Çocukların satranç turnuvası var, bir gidip geleceğim” deyip çıkmıştı. Gelmedi. Çocuklarına haksızlık yapılmış̧, bu yüzden tartışmış̧ ve turnuva uzadığı için de gelememiş̧ meğer. Utkan her yerde Utkan’dı!

Öğretmenlik kutsal derler ya bazıları, mesleğe girdim gireli hiç inanmadım ben bu lafa, ama çocukları Utkan gibi seven, Utkan gibi dert eden her insan kutsal sayılabilir bence.

İnsanın onun gibi örnek alacağı bir meslektaşı olması ne güzel şey!

Tanıdığım en güzel baba Utkan’dı şüphesiz. “Çocuk yapmak konusunda acelem yok” derdim, “e niye evlendin birlikte yaşasaydın” derdi karşılığında. Bildiğin baskı yapardı insanlara. Çocuk yapma kararımda baskısı pek etkili olmadı belki ama, Ada’yla olan harika ilişkisi beni çok özendirdi baba olmaya. Hatta kızım olsun istedim, en çok bu yüzden. Kızını, ailesini ben böyle seven, böyle ilgilenen kimseyi tanımadım hayatımda. Bir çok şeyi aynı anda yapmaya çalışırken zorlanır, çatışmalar yaşardı bazen ama o hiç vazgeçmezdi sevdiklerinden.

Sevgisizleşen, yabancılaşan bu dünyada insanın böyle güzel seven bir dostu olması ne güzel şey!

Bir keresinde arayıp, “acilen konuşmamız lazım hoca” demişti gene. Yarım saat sonra buluştuğumuzda, örgütle ilgili yeni fikrini gerçekleştirmek için pilav arabasında pilav satma projesini açmıştı heyecanla. “Böyle bir ülkede yirmi yıldır mücadele ediyorsun ama on altı yaşında liseli bir devrimci gibi heyecanlısın hala, hayranım sana” demiştim. Ergenlik esprileri yapıp ne gülmüştük ama.

Bilenler bilir uzun örgütlü yaşamın getirdiği alışkanlıklar-körlükler olur bazı devrimcilerde ama o her zaman heyecanlı, her zaman arayışçı bir devrimciydi. Onun arayışı hep emekçi mahallerindeydi. Geçmişte İstanbul’un çeşitli emekçi mahallerinde önemli çalışmalar yaptığını, birçok işin üstesinden geldiğini duymuştum.

Gezi Direnişi’nde kesişti yolumuz, hiç ayrılmadık sonra, iyi dost, iyi yoldaş̧ olduk. Gezi’nin hemen ertesinde, solda bölünmeler nedeniyle morallerin bozuk olduğu bir dönemde alanımıza odaklandık biz. Utkan’ın öncülüğünde Çekmeköy Dayanışma Derneği ve Sarıgazi Gezi Kültürevi’nin kuruluşunu hayata geçirdik. Tartışmalarımız geliyor aklıma, genelde politik olarak aynı pratik konularda farklılaşır ama sonunda ortaklaşırdık mutlaka. Ortalamacılıktan uzak, net, dosdoğru yapardı eleştirisini. Eğer onunla net tartışmaz, “aslında bende senin gibi düşünüyorum ama...” falan derseniz, keser; “hayır, bak sen benim gibi düşünmüyorsun” derdi sertçe.

Kızamazdınız ona, çünkü bilirdiniz, size söylediği sözlerden kırılırsanız o daha çok üzülecekti sonra.

İnsanın eğip bükmeden, inandığı gibi söyleyen, söylediğinin de arkasında duran samimi bir yoldaşı olması ne güzel şey!

Eğer bir tatsızlık yoktuysa, Utkan’la rakı içtiğimde sonraki güne müthiş̧ bir enerjiyle uyanırdım. Siparişi vermesinden, kadehi doldurmasına, sohbetinden ‘kalem’ ve kahveyle yapılan finaline kadar kutsal bir arınma töreni sayılırdı onunla içmek. Mutluysa herkes onun gibi mutlu olsun ister, sevdiği şeyleri tatlı bir inatla herkese yaptırmaya çalışırdı. Teraslı bir evde oturdular uzun süre, orada rakı içeceğimiz zaman mutlaka ateş̧ yakardı. Öyle mutlu olurdu ki, “şu odun kokusunun parfümü olsa valla alır sürerim” derdi. Ben böyle mutlu, böyle dertli adam görmedim hayatımda. Herkese üzülür, herkesin derdini kendi derdi sayardı, ama sevdiği şeyleri yaparken de dünyanın en mutlu adamı o olurdu. Dolu dolu yaşadı, dolu dolu kapladı hayatlarımızı. Arkasında koca bir boşluk bıraktı.

Sevdiği bir türküde diyordu ya, “geçtim dünya üzerinden ömür bir nefes derinden...”

Çok ama çok erkendi, yarım kaldık, daha yapacak ne çok şey vardı oysa.

En son içtiğimiz akşamı unutamıyorum. Mekandan çıktığımızda “gel lan sana bi sarılayım” deyip, sonra da “iyi ki varsın” demişti. Bunu ilk kez yapmıyordu ama şimdi düşündüğümde başkaydı sanki; “ne güzel veda etmiş̧” bana diyorum. Ah Utkan, sen iyi ki varsın.

Ada’yla, Ali Aslan’la, Işıl’la, Selcan’la, Güner teyzeyle, mücadelenle, dostlarınla, yoldaşlarınla ve yetiştirdiğin pırıl pırıl öğrencilerinle varsın.

Şimdi, büyük yokluğunda hep birlikte asılacağız küreklere, inandığın hiç bir şey yarım kalmasın diye.

Sevgiyle hasretle...

İyi ki doğdun canım kardeşim.

Tolga Volkan Aslan | Bir insan nedir ki?

İşte benim kara gözlü kardeşim bir bahar esintisinin naifliği, bir tebessümün sıcaklığı, çocuk kadar saflığı ile yaşıyor. İşte benim kara gözlü kardeşim, elleri kolları bacakları ağrırken çocuklarına bakıp gülümseyerek sigarasını tüttüren işçinin umudunda yaşıyor.

04-08-2019 13:05

Tolga Volkan Aslan

Karanfillerin ortasında ve yoldaşlarının omuz başlarında bir hoşça kal tebessümü ile kara gözlerinde yeniden başlıyordu yüzyıllardır adını değişik  dillerde haykırdığımız kavga...

“Bir insan nedir ki?” diyordu bir şarkıda; evet, bir insan nedir ki?

İnsanı insan olmaktan çıkaran başkalaştıran şeyler var hayatta.

Adını dillere dolayan, nesillere aktaran, aynı anda binlerce kalpten geçmesini sağlayan...

Yaşadığın kadar değil, yaptıkların kadar seni yaşatan...

İşte benim kara gözlü kardeşim bir bahar esintisinin naifliği, bir tebessümün sıcaklığı, çocuk kadar saflığı ile yaşıyor.

İşte benim kara gözlü kardeşim, elleri kolları bacakları ağrırken çocuklarına bakıp gülümseyerek sigarasını tüttüren işçinin umudunda yaşıyor.

İlk defa yumruğunu havaya kaldıran, baştan aşağı vücudu titreyen genç kardeşlerinin heyecanında yaşıyor.

Kara gözlüm Roboski’de, Suruç’ta , Ankara’da bir halka layık görülmüş lanete karşı bileylenen öfkede yaşıyor.

Dağların esintisi, kuşların ötüşü, denizin dalgası, yani dünyayı var eden her şeyin bir parçası olarak yaşıyor.

Öğretmendi,  küçücük çocukların sınıfından, işçi sınıfına haykıran soluğundan yarınları doğuran...

Yoldaştı, sıcaklığıyla saran heyecanı ile ayaklandıran, gece gündüz aklında o güzel günlerin hayali ile yaşayan...

Arkadaştı, en hiddetli anında bile sımsıcak sarılan, sımsıcak bakan, hep dayandığın omuz başıydı...

Babaydı, kardeşti, evlattı Utkan, sevgiliydi, devrimciydi...
 
Utkan’da her şey gerçekti; vedası hariç...

Hariç çünkü yaşıyor.

38. yaş gününde eline kalemi alıp tahtaya geçiyor. Ve yazıyor hayat dediğin her yere;

Adım Utkan
Adım hayat
Adım umut
Adım çocuk
Adım direniş

Ey en sevdiğimiz türkünün telli turnası, selam götür kara gözlü kardeşime.

Doğum günün kutlu olsun.

Erkan Baş | Bizim Utkan...

Devrimciliğin zorluklarını yaşamanın bir övünme, gururlanma konusu yapılmasını reddetti. Devrimciliğin kıstasının “sıradan insanların devrimcileştirilmesi” olarak yeniden tanımlanmasına uygun bir yaşam kurarken, kaçarak-korunarak değil cesaretle ve gerçeğin içinde yaşayarak devrimciliğin mümkün olduğunu gösterdi. Haklı çıkmanın değil yenilmeyi göze alan bir mücadeleci çizginin oluşumuna adandı. Bütün bunların sonunda bir devrimcinin yaşamına değdiği herkesin hayatında iz bırakabileceğini gösterdi.

04-08-2019 13:01

Erkan Baş

Herkesin kendini kahraman gördüğü, her an sosyal medyada “tt” olabileceğiniz veya bir anda milyonlarca dolarlık servete ya da milyonlarca insanın sevgisine ulaşacak ancak kısa süre sonra yine yapayalnız kalacağınız garip bir dönemden geçiyoruz.  

Böylesi bir tarihsel kesitte çoğu insanın adını bile bilmediği gerçek bir isimsiz kahraman sessizce ayrıldı aramızdan…

Belki adını en fazla aramızdan ayrılırken duyduğunuz TİP Merkez Komitesi üyesi Utkan Adıyaman, yine ülkemizin karanlık bir döneminin 1982’nin 4 Ağustos günü doğmuş.

Bugün onun doğum günü, canım yoldaşımın doğum gününü kutlarken onunla ilgili bir kaç satır yazmak ve çağımızın kahramanının bizdeki görüntüsüne dair kimi kareleri sizlerle paylaşmak istedim.

Tümünü yazmak gerçekten mümkün değil ama Utkan yaptıklarıyla bıraktığı kimi izlerle bizi biz eden özellikleri kazanmamızı sağladı ve bunların önemli ölçüde Utkan’ın imzasının taşıdığını bilin isterim. Bunlardan bir kaçını yazmaya çalışacağım.

Başlarken bir not düşeyim, yazacaklarımın bir kısmı belki çok fazla sadece bize dair görülebilir. Ancak Utkan’ın en önemli özelliklerinden birisi, esas olarak “biz” için yaşarken hiç bir şeyi dar anlamıyla “biz” için yapmaması, daha önemlisi yaşamını “biz” ile Türkiye işçi sınıfı arasındaki mesafeyi kapatmaya adamasıydı.

Onu uğurlarken söylemeye çalışmıştım, geniş kamuoyu TİP’i görür bilir, TİP’i kamuoyunda temsil eden isimler biraz bilinir ama şimdi herkes bilsin ki, bizi biz yapan en önemli insanlarımızdan birisi Utkan Adıyaman’dır.

TİP, biraz da Utkan’da cisimleşen devrimciliğin örgütlü hale gelmesi için girişilmiş bir çabadır.

Şunu açıklıkla söylemem lazım, bütün güzelliklerimiz, hani bazen takdir edilen devrimciliğimiz, özverimiz, cesaretimiz, işçi sınıfına yönelişimiz, Türkiye Sosyalist Hareketi’ne kattığımız ne varsa, hepsinde mutlaka Utkan’ın emeği, aklı, bilinçli katkısı var.

Devrimciliği yeryüzüne indirdi!
Devrimciliği yeryüzünde yüceltti de diyebiliriz.

Türkiye solunun özellikle yakın geçmişteki duruşu esas olarak bir “direnme” mücadelesidir. Rüzgarın karşıdan ve sert estiği, rüzgara savrulup dağılmanın olağanlaştığı bir dönemde direnme iradesi devrimciliğin birincil kıstasıydı. Utkan da direnenlerdendi.

Fakat bu direniş çizgisi bir süre sonra dar alanlarda yaşamaya alışma ve kendini fazlasıyla özel hissetme gibi olumsuz sayılabilecek kimliklerin, duruşların doğmasına neden olurken bunu reddedenlerin öncülüğünü yapanlardan birisi oldu.

Devrimciliğin zorluklarını yaşamanın bir övünme, gururlanma konusu yapılmasını reddetti. Devrimciliğin kıstasının “sıradan insanların devrimcileştirilmesi” olarak yeniden tanımlanmasına uygun bir yaşam kurarken, kaçarak-korunarak değil cesaretle ve gerçeğin içinde yaşayarak devrimciliğin mümkün olduğunu gösterdi.

Haklı çıkmanın değil yenilmeyi göze alan bir mücadeleci çizginin oluşumuna adandı.

Bütün bunların sonunda bir devrimcinin yaşamına değdiği herkesin hayatında iz bırakabileceğini gösterdi.

Gülerek yeniden başlama cesareti
Devrimcilik üstün insanların, “yukarıların” bir kimliği olmaktan çıkıp hayatın içinde üretildikçe, gerçeğin zorlu sınavlarından geçmek zorundadır. Gerçek zorlayıcıdır. Kırar, yorar, yıpratır, zorlar; hepsini yaşadı Utkan.

En severek dinlediği şarkılardan birisinin sözlerinin “kavganın ortasında yapayalnız kalsan da…” olması elbette tesadüf değil. En az bir kaç kez böyle hissettiğine şahidiz, fakat şarkıyı yarım bırakmadı, yılgınlığa kapılmadı, köreltmedi yüreğini.

Şimdi bu satırları yazarken böylesi günlerde yaptığımız iki sohbeti hatırlıyorum. Durum bana göre berbattı, “5. günün şafağında doğuya bak gerisini düşünme” demişti (tabi ben meseleyi anlamamıştım ama bu da keyifle anlatmasına vesile olmuştu). Diğerinde ise bu sefer ağır bir yenilgi sonrası ne yapacağımıza dair yine derinlere dalmışken çok daha basit bir öneriyle son verdi tartışmaya “çay demle, yeniden başlıyoruz”.

Her ikisinde de kahkahalarla yeniden başladık.

Utkan yeniden başlamak cesareti verendi.

Gerçekçi ama romantik bir devrimcilik
İnsana ve insan ilişkilerine değer vermenin vücut bulmuş haliydi Utkan. Hayatının her anında dayanışmacı, paylaşımcı ve kendini devrime adamış romantik bir devrimciydi dersek gerçekçiliğini daha iyi anlatabiliriz.

Utkan’ın devrimci romantizmi, bizim bütün süreçlerimizde bir pusula gibi çalıştı. En kötü zamanlarda devrim hayalleri kurabilmek ve hayal edebildiğin ölçüde gerçekçi olabilmek onun bize kazandırdığı önemli bir özellikti. En küçük bir gelişmeyle koskoca bir yangına dönen hiç sönmeyen bir devrimci coşku, heyecan ve tutkuyla devrimin güncelliğine inanma ve her gün “devrim yapma” iddiasıyla görevden göreve koşturma iradesiyle yaşadı.

Özel bir dönemin, fedakar bir devrimci kuşağın parçası, bin bir özel durumun ürünü olarak yetişmiş, gericilik döneminin inatçı genç bir devrimcisiydi. Buzkıran, yol açan defalarca düşen, kırılan ve yeniden başlayan bir devrimcilikti Utkan’da cisimleşen. Tüm bunlara rağmen yoldaş dediğiyle hesapsız ilişki kurmakta ısrar eden, kent merkezlerine sıkışan devrimciliğe isyan edip yoksul-emekçi mahallelere giderek en çok nerede ihtiyaç var diye sora sora yol arayıp bulan bir devrimcilik… Gerektiğini gördüğünde en önde koşan, barikat başında lider olan ama her durumda çocuklara dokunan, kitabı bisikleti olmayan çocuklara dokunmayı da bilen, geleceği kazanmak için günü yaşayan bir devrimcilik.

Ölüm bize uzak mıydı?
Bizim kuşak için kapitalizm, “hızlı yaşayıp genç öl” ve “en önemlisi senin hayatın, gerisi boş” olarak özetlenecek ama ikisi de esas olarak amaçsızlıkta birleşen yaşam tarzı seçeneklerini sundu diyebiliriz.  Böylesi bir dönemde dünyanın değiştirilebileceğine inanan ve bunun için kendini de dönüştüren devrimci bir kimliğin, hele bunun örgütlenmesinin çok kolay olmadığını söylediğimizde bunun bir övünme olarak görülmemesini beklememize lütfen hak verin.

90’lı yıllar gibi solda bile  sözde bireyciliğin, bencilliğin, inançsızlığın hüküm sürdüğü bir kesitte, 12 Eylül bataklığından çıkmış bir ülke gerçekliğiyle hesaplaşmış bir devrimcilikten söz ediyoruz.  

90’lı yıllarda devrimciliğe ilk adımlarımızı atarken hepimizin öğretmenlerinden birisi Deniz Gezmiş’ti…

Onun “24 yaşındayken kendimi Türkiye'nin bağımsızlığına armağan etmekten onur duyuyorum” cümlesi biraz da çocukça ama bizlerin de en fazla o kadar yaşayacağımıza inanmamıza neden olmuştu. Yaşlarımız 25, 26, 27 diye ilerlerken biraz şaşkın, biraz mahcup, biraz tam ne yaptığını bilemez bir halimiz vardı.  Hayatımızın içinde bayağı bayağı “normal hayat”a benzer yanların oluşmasını şaşkınlık ve hüzünle karşılayıp sonra önce biraz dalgaya vurur, en sonunda da madem hala yaşıyoruz o zaman yapmamız gerekenleri daha iyi yapmaya çalışmak zorundayıza bağlar,  sorumluluklarımızı daha büyük ciddiyetle tarif ederek devam etmeye karar verirdik.

Bu noktada geldiğimiz aşamanın hiç hayal etmediğimiz gibi olduğunu itiraf etmem lazım ama nihayetinde Utkan yine Deniz’i haklı çıkardı.  “İnsanlar doğar, büyür, yaşar ve ölürler… Önemli olan çok yaşamak değil, yaşadığı süre içinde, fazla şeyler yapabilmektir.”

Utkan bunu yaptı.

İyi ki doğdun yoldaş!
İyi ki doğdu, iyi ki tanıdık, iyi ki acı tatlı pek çok şeyi birlikte yaşadık.

Düşünsenize milyonlarca insan Utkan’ın artık aramızda olmadığını bile bilmiyor, bir kısım dostumuz, arkadaşımız o kahrolası günden sonra tanıştı Utkan ile...

Biz, biz ise şimdi onlara göre büyük bir acı yaşıyor olmamıza rağmen son derece gururluyuz.

Söz konusu insan olduğunda pek çok rezilliğin yazıldığı bir tarih kesitindeyiz. Bu çağda, sadece böylesine önemli birisiyle, kelimenin gerçek anlamıyla bir “kahraman” ile yoldaşlık etmiş olmanın gururunu yaşattığı için bile iyi ki doğdu Utkan!

Sadece bize yaşattığı mutluluklar, dostluğu, yoldaşlığı hatta sadece onu tanıdığımız için hayata çok şey borçlu olduğumuz bir yoldaşımız Utkan.

Çok, tarif edilemeyecek kadar büyük acılar içindeyiz ama gururluyuz, çok şanslıyız biz, bu çağın en şanslı insanlarıyız Utkan ile tanıştık, Utkan ile yaşadık, birlikte dövüştük.

Son nefesimize kadar işçi sınıfının, yoksul halkın mücadelesine katkı koyacağız diye çıktığımız bu yolda Utkan bunu yapabileceğimizi gösterdi.

Şimdi, hepimiz Utkan gibi olmaya çalışacağız!

Dostları ve yoldaşları Utkan Adıyaman'ı anlatıyor

Mayıs ayında kaybettiğimiz Utkan Adıyaman'ı doğum gününde dostları ve yoldaşları anlatıyor.

04-08-2019 12:50

İleri Haber - Bugün TİP Merkez Komitesi üyesi ve İşçi Bürosu Sekreteri Utkan Adıyaman'ın doğum günü. Zamansız biçimde aramızdan ayrılan Utkan Adıyaman'ın doğum gününü kutlayan dostları ve yoldaşları düşüncelerini paylaştı.

Çocukluk arkadaşlarından meslektaşlarına, yoldaşlarından komşularına kadar birçok yakınının katkıda bulunduğu kutlama mesajlarını İleri Haber okurlarıyla paylaşıyoruz.

Özgür Urfa
Tam 20 yıl olmuş tanışalı Utkan’la ve sosyalizm mücadelesiyle. Lise sıralarında gencecik insanlardık henüz yoldaşlığa başlayalı. Abecesini onunla okumuştum sosyalizmin, ilk kez. Ve sonra daha nicelerini. İlk eylemimizi lise sıralarında okulda yapmıştık hep beraber. 1 Mayıs'ın "tatil" olmadığı yıllarda okulu kırarak giderdik kızıl bayraklarımızla yürüyüşlere.

O yıllardan bugünlere neredeyse hiç ayrılmadan yoldaşlık edebildik birbirimize. Ne mutlu ki, bugün ne biliyorsam mücadeleye dair birçoğunu Utkan’la öğrendim, Utkan'dan öğrendim.

Birlikte yürüdük hep inandığımız güzel günler için. Biz belki birlikte göremedik ama gözün arkada kalmasın, Ayşe Ada ve Ali Aslan tutacak Barış'ın ellerinden ve bizim yerimize de selamlayacaklar doğacak kızıl güneşi hep beraber

Hüseyin Ağçal
Yoldaş kelimesinin en çok anlamını bulduğu kişidir Utkan Adıyaman.
Düşünsel anlamda ürettiği fikirleri sonuna kadar savunur ve hayata geçmesi için herkesten çok emek verirdi.

Yanında bir kişi mücadeleden geri düşse her şeyi bırakıp onunla can cana vermezse uyuyamayacak kadar yoldaş, moralin bozukken aradığında “hemen görüşmemiz lazım” diyecek bir arkadaştı.

Dostluğun, arkadaşlığın ve yoldaşlığın vücut bulduğu ender insanlardan biridir, Utkan.

Lisedeki heyecanlı halinden, depremden sonra Yalova’da yardım çadırındaki büyümüş haline üç ayda geçmişti. Üniversitede üretkenliği ve örgütçülüğüyle sivrilmesi, okulu bırakıp tekrar sınava girmesi, arada temizlik işçilerinin örgütlenmesi için Hilton otelinde çalışmaya başlaması, iki ay sonra İstanbul Üniversitesi Eğitim Fakültesi’ni kazanması, hayatın hızlı akması mı yoksa Utkan’ın koşması mıydı?

Genç yaşta okuyan, üreten ve öğreten bir  ulu çınar olmayı başarmış insandı Utkan.

Gülşah Durmaz
Canım dostum Utkan’ım. Sana olan duygularımı ifade etmek için ne yazsam yetersiz kalacak biliyorum. Seninle geçirdiğim zamanlar çok anlamlı çok değerliydi. İyi ki seni tanıma fırsatı bulan şanslı kişilerden biriyim. Her daim kalbimdesin. Seni çok seviyorum.

Erkan Altuner
Ne yaz sıcağı, ne iş yorgunluğu...

Güzel bir insanın, vefalı bir dostun, samimi ve yürekli bir yoldaşın ardından yazmanın ağırlığı altında eziliyor bedenim, aklım ve yüreğim. Ne çare ki yazılacak. Süslü kapaklı kitaplardaki afili cümleler gibi değil, çalakalem, hiç çekinmeden berbat yazımla kenara iliştirilmiş notlar gibi hayatın içinden sesleniyorum Utkan, sana. Az acı yaşadım senin yokluğun gibi, az çaresiz kaldım sana hastanede veda ederkenki gibi, hayatımda çok az "şimdi ne yapacağım" diye sordum kendime çark başağı tabutuna iliştirirken... Kim aklımız karıştığında her şeyi yerli yerine koyacak, kim kavganın ortasında yürek gıdası olacak, kim umutsuzluğa meydan okuyacak senin gibi. Daha yıldıramamıştın anlata anlata Ereğli'yi, köyünü, deresini, ovasını, taşını, tarlasını. Ne çok severdin anlatmayı oysa. Sayende gitmeden oralı olduk.

Tek güzel bir şey var: Hayatımızdan geçmenin mutluluğunu yaşıyorum. Hani doğum günümde bana gönderdiğin şiir vardı ya, ben hep şurasına ağlıyorum...

"ikimiz iki dağdan
iki hırçın su gibi
akıp gelmiştik
buluşmuştuk bir kavşakta
unutmuştuk ayrılığı
yok saymıştık özlemeyi
şarkımıza dalmıştık
mutluluk mavi çocuk
oynardı bahçemizde..."

Doğum günün kutlu olsun yoldaş...

Kutsal Hasan Çoğal
Şu anda yaşadığımız her an, yaptığımız her şey aklımdan geçiyor.

O'nunla en son 1 Mayıs dönüşünde Sarıgazi merkezde görüştük. Tokalaştık, öpüştük ve ayrıldık. Tabi sonradan değerlendirmek üzere. Değerlendiremedik.

1 Mayıs'tan 2 gün önce telefonla konuştuğumuzda "senin çevren geniş, bir silkele de sayı artsın, gözünü seveyim Hasan" dediğini harfi harfine, O'nun sesiyle hatırlıyorum.

Sarıgazi'de ne yaptıysak birlikte yaptık, ne yapamadıysak birlikte yapamadık. Bunu gönül rahatlığıyla söyleyebiliyorum.

Mücadelenin geleceğine dair, bu geleceğin örgütlenmesinin örgütüne dair fikirlerini biliyorum. Hemen hemen aynı düşünüyorduk, bu düşünceleri şekillendirmemde katkısı büyük oldu.

Benim için en acısı ise; neredeyse 5 sene her an birlikte, aynı semtte, aynı birimde olmamıza, birçok şeyi birlikte göğüsleyip, birlikte yenilip birlikte kazanmamıza rağmen hiçbir şey yapmamışçasına eksik hissetmem.

Bu eksik hissediş her an benimle olacak gibi geliyor. Tıpkı Utkan Hocadan yaşam ve mücadele adına öğrendiğim her şey gibi.

Çok uzatmadan son bir cümle: O'nu her haliyle, yaşamımın her alanında özleyeceğimi biliyorum

Battal Pekgüzel
Aldığın görev sorumluluğunu ve kararlılığını bundan 4 yıl önce gece yarısı Çekmeköy'de “abi şu dernek için acil bu akşam yer bulmamız gerekiyor” deyişini hiç unutmuyorum ve o akşam da bulmuştuk

Mehmet Adıgüzel
Utkan yoldaşı anlatmak... Utkan birçok özelliğinin yanında bende başarı odaklı yaşam anlayışı olarak özetleniyor. Tanımaktan mutluyum; çaresizce kaybetmek çok acı verdi.

Unutmayacağız, unutturmayacağız. Bir yanıyla artık Çekmeköylü oldu diyerek bitireyim.

Erdoğan Tunç
Utkan birlikte geçirdiğimiz her bir zaman diliminin bir anıya dönüştüğü nadir dostlardan biriydi. Bu tamamen onun sıra dışı hayat enerjisi ve çok renkliliğiyle ilgiliydi. Tanıştığımızda saatlerce dinlemekten bıkmadığı bir şarkısı vardı. O şarkıyı dostlarının dinlemesi için çok dil dökmüş, sonunda çok sevdiği şarkıya yeni taraftarlar bulmayı başarmıştı. Bir gün yeni okuduğu bir romanı heyecanla önermiş, 1 yıl önce okuduğumu söyleyince de ona önermediğim için sitem etmişti.

Hayattan tat aldığı her şeyi sevdikleriyle paylaşmak onun için büyük mutluluktu. Bir hikayeyi, bir kurgusunu paylaşırken sizin önerilerinizi çok önemser, her bir öneriyi hikayesine ekledikçe heyecanı ve mutluluğu katlanırdı. “Tamam, bu iş oldu” sözü ile herkesi bu heyecana ortak ederdi. Kah sizden bir öneri alırken, kah bir sıkıntınızı sorarken, kah keşfettiği yeni bir dünyayı sizinle paylaşırken dostluğunuzun o anda nasıl pekiştiğini hissederdiniz. Ortak bir tanıdığa denk geldiğimde onunla çok yakın arkadaşız demenin övüncünü duyardım. Bu yönleriyle gelecekten dünyamıza gönderilen bir elçi gibiydi. Ve gelecekte bir yerde,  insanların özgürce yaşayacağı bir dünyada bizi bekliyor olacak.

Çetin Kılıç
Adı: YAMAN

Bugün 4 Ağustos. Utkan kardeşimin doğum günü. “Birkaç bir şey yazar mısın sen de?” dediler. Önce burkuldum, içimi bir acı sardı, sonra gelip yüreğime çöktü. Oturdum ağladım çocuk gibi.

Nasıl olacaktı ki, nasıl sığdırabilirdim ki kardeşimi bir kaç cümleye. Roman yazsam kardeşliği bir cilt, yoldaşlığı bir cilt, öğretmenliği belki üç  beş cilt; ha bir de babalığı var ki, sadece Ada’nın babası için on beş cilt yazmak lazım, bir o kadar da Aslan için yazmak lazım. Ama bir de eş’ti o, Işıl’ın eşi. Sanırım tüm bunları yazmaya bir ömür yetmez.

Bu yazıyı okuyan herkesin en az benim kadar üzgün olduğuna eminim. O yüzden üzüntü ve acı dolu cümleleri uzatmak istemiyorum. Bir anımı paylaşmak istiyorum kısaca.

‘Ne oldu gene ne söyleniyorsun’ dedim.
‘Abi delireceğim ya, çocuğa adımı öğretemiyorum gitti, şaka gibi’ dedi
‘Nasıl yani, çocuk senin adını bilmiyor mu okul açılalı iki ay oldu’ dedim
‘Abi çocuğa adımı sormuş babası, o da Yaman demiş. Babası gelmiş okulda Yaman öğretmeni arıyor’ diye devam etti.
Ben başladım katıla katıla gülmeye, azıcık toparlayınca kendimi:
‘Kızmasana çocuğa be Utkan. Adını iki kelime olarak söyle kendi kendine o zaman anlarsın çocuk neden Yaman diyor’
Mırıldandı, ‘Utkan Adı Yaman’... Sonra başladı o da gülmeye.

O öğrenci belki lisededir şimdi ama onun taktığı isim dolandı dilimize. Aklıma geldikçe Yaman derdim Utkan’a.

Harbiden de YAMAN’dı. Kardeşim Yaman adamdı.

Yaman arkadaştı, Yaman yoldaştı, Yaman babaydı, Yaman eşti, Yaman evlattı… Yamandı işte, hem de ne yaman!!!

O gitti, şimdi yüreğimde bir acı kaldı ki işte o acı her şeyden daha yaman.

Filiz Konakçı
Gencecik, kara yağız bir delikanlı, okulumuza öğretmen gelmişti. O yaşta duruşu, konuşması etkilemişti hepimizi. Kısa sürede sınıftaki çocuklara gösterdiği sevgi, eğitimde özgürlükçü, sorgulayan, okuyan öğrenci yetiştirme becerisi şaşırtıyordu bizi. Çok gençti.

Cesur ve açık ifadeleriyle kendini ortaya koymuş, etkilemişti bizi. Kısa sürede herkesle yakınlaştı ve aydınlatma çalışmalarına başladı.

Her kitleye yılmadan, bir şekilde ulaşıyordu. Öğretmen-öğrenci folklor öğretme, satranç, sendikal faaliyetler durmuyordu. Hepimizin hayranlığını, sevgisini kazanmıştı.

İşte dedik umut veren bir genç.

Benim manevi oğlum olmuştu.

Eylemlere fiziksel rahatsızlıklar dolayısıyla gidemezken, Utkan’ın enerjisiyle tekrar canlanıp katılmaya başlamıştım. “Yürüyemezsen hocam, omzuma alır taşırım” diyerek yüreklendiriyordu.

Bir defasında okulda törende Kutlu Doğum Günleri ilahilerle bendir çalarak kutlanıyordu. Öğrencilerimi törenden alıp, sınıfa yerleştirdim. Bireysel cesaretim fazlaydı. Törende mikrofonu kapıp, töreni yarıda kestim. Velilerden özür dileyerek okulun ilim, irfan yuvası olduğunu anlatıp, evlere dönmelerini, ibadetleri gizli ve sessizce evde yapmalarını söyledim.

Sesler yükseldi. Veliler hareketlenmeye başladı. Bir baktım diğer merdivenin başında iki kolunu birbirine kenetlemiş, dimdik izleyen Utkan vardı, hareketlendi.

Sınıfa geçtim. Bir kısım veliler kapıda ağlayarak teşekkür ediyor, konuşmak istiyorlardı. Sınıfımda dersimi yapmak zorundaydım. Tabii bir kısım veliler de idarenin başına üşüşmüşler, şikayetlerini dile getiriyorlardı.

O hengamede Utkan belirdi, yanıma geldi. “Hocam ne yaptınız? Siz ön eylem gerçekleştirdiniz. Ama bu iş bireysel olmaz. Örgütlü hareket etmemiz lazım” dedi. “Valla ben ön eylemi filan bilmem. Kendimce doğru bildiğimi yaptım.” dedim. Gülüştük. “Size gelen destekçi tüm velilerin isimlerini alın, daha sonraları birlikte hareket ederiz.” dedi.

Tabii yapamamıştım. Sadece konuşup, paylaşıyordum.

Ve tüm ısrarlarıma rağmen, kendi sabahçı olmasına karşın bir hafta boyunca her gün okul çıkışlarında beni bekleyip, eve kadar eşlik etmişti. “Her şey olabilir” diyordu.

Annesine gönülden bağlı, kız kardeşine hayran Utkan’ımız aşık olmuştu. Meğer önceden beri varmış Işıl’ımız. Tam Utkan’a göre bir sevgiydi bu. Tertemiz ve içten. Çok da doğru bir insandı bu sevgisini hak eden. Evlenecekti. Bu konuları konuşmaktan sıkılır, utanırdı. Evlendiler ve çok mutluydu, mutluyduk. Ardından kızı Ada’cık dünyaya geldi. İlk zamanlar çok paniklese de harika bir babaydı.
Mücadelesi hep devam ediyordu. Çok yorulsa da her şeyi birlikte yürütüyordu. Ama ara ara baş ağrıları endişelendiriyordu beni. Sigarayı bırakıp bırakıp, tekrar başlıyor ama kafa hiç durmuyordu.

Tıpkı kendisine benzeyen bir erkek yeğeni olmuştu. Çok mutluydu. Işıl’la bir Utkan daha geliyor diye şakalaşıyorduk.

Okulumuzun Haziran Hareketinin öncüsü bizi bilgilendiren, koşturan Utkan’ımız heyecanlı, mutlu ve aktifti. Ancak ölenlere kahrolmuştu. Kafa yine dopdolu hassas, duygulu.

Tüm öğretmenlerin, velilerin, çocukların saygısını ve sevgisini kazandı. İdoldü Utkan. Daha sonraları Ali Aslan’ımız oldu. Işıl, Ada, Ali Aslan, ailesi, doğa sevgisi, mücadelesi, Utkan.

Devrim şehidi olmak için, illa mermi ile vurulmak gerekmiyor. Umudunu hiç kaybetmeden sürekli mücadele ediyordu, yapabildikleri için mutluydu, sistemin izin vermemesinden yapamadıkları kahrediyordu onu. Kafa hiç durmuyor. Koruyup kollaması gereken gençleri ve çok işleri vardı onu bekleyen. Ailesi, çocukları, sevenleri vardı sorumluluk duyduğu.

O güzel beynin dayanamadı ama yüreklerde, bedenlerde hep yaşıyorsun, yaşayacaksın.

Gençler söz veriyor, umutla yolunda ilerliyorlar Utkan yoldaş.

“Güldün, güller açtı.
İyi ki geçtin dünyadan.
Sahi ya doğmasaydın?”
(N. Hikmet)

İyi ki doğdun Utkan. İyi ki doğdun.

Taylan Özdemir
Yolun düşerse kıyıya bir gün,
Ve maviliklerini enginin seyre dalarsan,
Dalgalara göğüs germiş olanları hatırla.
Selamla, yüreğin sevgi dolu.
Çünkü onlar fırtınayla çarpıştılar
Eşit olmayan savaşta
Ve dipsizliğinde enginin yitip gitmeden,
Sana liman gösterdiler uzakta..
(Pierre-Jean de Béranger)

Anlar birbirlerinin içinde eriyor. Geçmiş, şimdi ve gelecek birbirine karışıyor. Hangisini yaşadık, hangisini daha yaşayacağız ayırt edemiyorum. Renkler, dokular, mekanlar da birbirine karışıyor. Hiç bir yerin önemi yok artık. Zaman ve mekandan bağımsız her yerde ve hiçbir yerde yaşıyorum…

Aklımda kalan her şey… Aklımda olan ‘sen’sin…

Utkan’a Dair…

Gece telefona gelen bir mesaj; sonra bir link: “Behzat Ç. Ankara Yanıyor” filminden bir sahne. İkinci ayrışma dönemi. Daha önce izlemiştik bu filmi, Utkan uyuyamamış yine, sahnenin başında Behzat çocukları yanına çağıyor ve onlara birlikten beraberlikten arkadaşlıktan dostluktan bahsediyor. Filmlerin bazı anları hafızada yer edinir. Bizim sahnemiz de burası; Behzat’ın çocuklara anlattığı o an. Sonrasında “anladınız mı düdük makarnaları” diyor. O anın en önemli repliği şuydu: “Gerekirse içinizden biri tekmeye kafa atacak ve sonra sabah kahvaltıda buluşup son lokma bitene kadar ‘ye bro’”. Ve akşama kadar tüm görüşmelerde bu sahneyi anlatmak.

Sizler Utkan’ın şen kahkahalar attığını gördünüz mü?

Bir filmin sahnesinde ağladığını gördünüz mü?

37 yıllık yaşam hikayesinde kocaman yıllar biriktirdik, kavga ettik, bağırdık çağırdık, trip attık ama bu hayatta Utkan’a hayır demenin bir yolu yoktu. Bir sorun mu var, o çözülecek; çözülmezse uykusuz kaç gece geçerse geçsin sorunun kaynağına inilecek ve sorun ortadan kaldırılacak.

Dedim ya, o kadar çok anı var ki... Baktığım her fotoğrafta, izlediğim her videoda, gittiğimiz her yerde bir anı biriktirdik. Bunlardan biri de Sabahat Abla… Siz hiç bir şarkıyı 1500 defa dinlediniz mi? Utkan dinletti bize; ilk defa birlikte kampa gidiyoruz ve bir saatlik yolda Müslüm Gürses’den Sabahat Abla’yı dinliyoruz. Ve aynı nakaratı birlikte söylerken yollar, anlar, dakikalar ayrı bir güzel geliyordu hepimize…

Utkan’dan hiç bir anısını dinlediniz mi? Kendi adıma söylüyorum çok anısını dinledim, her anlattığında gözlerinin büyümesini, mimiklerini, gülmesini, kahkahasını ve illa ki cümlesini unutmamasını… Anlatırken anılarını sakalıyla bıyığıyla oynamasını... Ahhhh Utkan, ahh güzel kardeşim.

Bir arkadaşın düğününde bir fotoğraf karesi çektim, fotoğrafta Utkan ve Önder’in kahkahası. Galiba çektiğim en güzel ikinci fotoğraf karesi; ilki ise Ali Aslan’ın babasına ilk bakışı ve ilk gülümsemesi.

Utkan Ali Aslan’ın sünnet olduğunu söylemişti evde oturduğumuz bir gün, ben de direkt “Ali Aslan’ın Kirvesi benim demiştim”; o da “Kirvelik o kadar kolay değil, cezanı çekeceksin ve kulüp rakıyı alıp geleceksin”. Kulüp rakıyı almadık pahalı geldiği için; yine kıyamamıştı. Bu güzel haber sonrası yine kadehler doldu, yine  çakırkeyf olduk, şarkılar türküler eşliğinde anlattık hikayelerimizi.

Buraya yazılacak o kadar hikaye, anı var ki sayfalar yetmeyebilir.

Şu an ne düşünüyorsunuz bilmiyorum; bildiğim bir gerçek var ki o da Utkan bedenen yok yanımızda ama bizler biliyoruz ki sıktığımız yumruğumuzda, konuştuğumuz her kişide, anlattığımız tüm anılarda Utkan yanımızda ve bundan sonra da yanı başımızda olmaya devem edecek…

Futbolun en güzel yanı kazanmak, kazanmanın en iyi yöntemi sistemli oynamak. İşçi çalışmasına başladığımız dönemler Utkan ilk anlattığında o kadar heyecanlıydım ki yeni bir sayfa açacaktık, açtık da. Konuşmamızın bir bölümünde ona partiyi bir futbol takımı gibi anlatmıştım. Sistemli, oturmuş bir takım o kadar hoşuna gitti ki, “bunu muhakkak anlatacağım” demişti belki anlatmıştır sizlere: “Sistemimiz şu  4-4-2, kalede Parti, geri 4’lü işçiler, orta saha gençler, kadınlar, ağlar, dernekler, forvet zaten güçlü Erkan ile Barış.”

İsmail Utkan mahallemizin en sevilen abisiydi. Çocukluluğu, gençliği, yaşamının bir çok yılı sitede geçmesine rağmen mahalle kültürünü sonuna kadar yaşayan güzel adamdı.

Son olarak Utkan’a dair aklınızda ne varsa yanına gittiğinizde anlatın ona. Genelde o anlatırdı bizler dinlerdik, şimdi siz anlatın, kitap okuyun, Behzat Ç’nin yeni sezon sahnelerini dinletin, müzik açın sevdiği marşları türküleri. Çiçek götürün, Utkan çiçekleri çok severdi.

Utkan; Ali Aslan’la, Ada’yla, Işıl’la, Selcan’la, Güner teyzeyle, yetiştirdiğin güzel öğrencilerinle, yoldaşlarınla, dostlarınla anılacaksın hep. Okuduğumuz tüm kitaplarda, gezdiğimiz tüm sokaklarda…

İyi ki doğdun kardeşim, kirvem…

Birtan Altan yazdı I 'Kapitalosen Çağı', iklim krizi ve COVID-19

Salgın hastalıkların yayılması iklim krizi ile alakalıdır. İklim krizi ise sınıfsaldır ve bu krize karşı mücadele doğrudan sınıf mücadelesinin parçasıdır. 

31-03-2020 08:43

Birtan Altan

Son yıllarda sosyalistler, çevre aktivisti hareketler, fosil yakıt baronlarına muhalif olan ve içlerinde sermayedarların da olduğu kimi gruplar iklim krizini tartışıyordu. İklim krizi ne yazık ki kentleri, üretimi, yaşam alanlarını etkilemeye başladığında konuşulmaya başlandı. Sosyalist hareketlerin neoliberal dönüşümlere göstermeye çalıştığı direncin çevre, kent ve doğa mücadelelerini uzun bir süre görmemesini sağladığını biliyoruz. Fakat geldiğimiz nokta bir bütün olarak çevre mücadelelerinin ertelenemez olduğunu tüm açıklığı ile göstermektedir. 

İklim krizini kolay anlaşılması için bir benzetmeyle anlatmaya çalışalım. Yazın otomobilinize bindiğinizde otomobilin içinin dışarıdan çok daha sıcak olduğunu hissedersiniz. Çünkü otomobile giren güneş ışınları camlardan koltuklara, direksiyona, konsola yayılmış, absorbe olmuş ve otomobilinizin ısısını yükseltmiştir. Otomobilinizin camları ise giren güneş ışınının dışarıya çıkmasını engellemiş ve sera etkisi yaratmıştır. 4,6 milyar yaşındaki dünyamızın kapitalizm etkisi ile yaşadığı şey tam olarak budur. Fosil yakıtların yaydığı özellikle CO2 olmak üzere sera gazları, dünyanın çevresinde bir sera etkisi yaratıyor. Sera etkisi ile küresel ısınma artıyor ve bölgeler arası sıcaklık farkları oluşuyor. Bu da havanın dolaşım ihtiyacı olduğu için şiddetli rüzgarlar ve kasırgalar yaratıyor. Yani hava akımları şiddetleniyor. Atmosferdeki ısı enerjisi, deniz, göl vs. ile absorbe oluyor ve bu absorbsiyon buharlaşmayı arttırarak yağmurları yaratıyor.  Yani iklim krizi sera gazları etkisiyle oluşmakta, sera gazları ise kapitalizmin dizginlenemeyen kâr hırsı ile çalıştırdığı endüstriyel tesisler, onların lojistik ihtiyaçları ve binek araçlar aracılığı ile çıkmaktadır. 

COVID-19 virüsünün etkisi gündemde yokken, iklim krizinin dünya ekonomisine verdiği zarar 1,2 trilyon dolar olarak hesaplanıyordu. Son 150 yılda dünyanın ortalama sıcaklığı 1 derece artmış ve maliyet büyük olmuştur. Bu sıcaklık 2 derece artarsa bu maliyetin 10 kat artacağı düşünülmektedir. Biz bu sebeple iklim krizi tartışmalarında insan merkezli bir olguyu değil, düzen merkezli olguyu dikkate alıyor ve Komünist Dergisi’nde yayınlanan sevgili İlke Bereketli’nin makalesinde rastladığımız “kapitalosen çağı” tanımını kullanmayı uygun görüyoruz.*

Dünya Sağlık Örgütü, 2025 ile 2050 yılları arasındaki çeyrek yüzyılda 250 bin insanın iklim krizi sebebiyle yaşamını yitireceğini öngörüyordu. Bu ölümlerin temel sebebini ise salgın hastalıklar olarak belirlemişti. Uzak bölge hastalıkları olarak bilinen kimi hastalıklar artık dünyanın her noktasında öldürücü etkiye sahipler. Örneğin sıtma hastalığını yayan sinekler iklim sertliğinden dolayı artık kuzey bölgelerde de yaşam gösterebiliyorlar. Yine korona ailesinden Kovid19 virüsü de vahşi hayvan tandanslı bir virüs ve iklim krizinin oluşturduğu olumsuz koşullardan dolayı insanın vahşi doğaya yaklaşması sebebiyle mutasyon geçirerek bulaşıyor. Ayrıca, Kovid19’un kimi insanlarda, özellikle 65 yaş üstü ve kronik solunum yolları hastalığı olanlarda ölüm riskini yükselttiği biliniyor. Yine şimdiye kadar çıkan sonuçlar ile yapılan araştırmalarda sanayi bölgelerinde (İtalya’nın kuzeyi, Çin’in sanayi bölgeleri, Türkiye’de İstanbul, Kocaeli havzası…) ölümlü vakaların oranının çok daha yüksek olduğunu gözlemliyoruz. Sebebi ise açıktır: Endüstriyel işletmelerin yaratmış olduğu hava kirliliği, yani ormansızlaşmanın yükselmesi, biyoçeşitliliği yok etme ve endüstriyelleşme…

Kovid19 salgını ile mücadele edilen şu günlerde bu sebeple ses yükseltmeliyiz. Salgın hastalıkların yayılması iklim krizi ile alakalıdır. İklim krizi ise sınıfsaldır ve bu krize karşı mücadele doğrudan sınıf mücadelesinin parçasıdır. Bugün Kovid19’a karşı verilen mücadelede kapitalist sınıfın ikiyüzlülüğü ayyuka çıkmışken, hükümet programlarıyla, destek paketleriyle, hükümetler arası göstermelik protokollerle iklim krizine karşı mücadele edilemeyeceğini söylemek, göstermek zorundayız. Bugün dünyanın en büyük ilk yüz sermayesi Kovid19 salgınından Çin’i ya da kamusal üretim alanları henüz yağmalanmamış kimi ülkeleri sorumlu tutarken, dünyadaki sera gazı salımının %70’inden fazlasını bu ilk 100 şirketin yaydığını belirtmek zorundayız. Tam da iklim sertliğinden dolayı tüm dünya halklarının egemen sınıfları sorguladığı şu günlerde tüm üretimlerde fosil yakıt kullanımlarının derhal son bulmasını talep etmeli, tüm dünya emekçilerini bu sefer yaşamak için sınıf mücadelesine katılmaya çağırmalıyız. Bu sefer zorunluyuz: Yaşamak için sosyalizm.

*Adresten ilgili yazıya ulaşabilirsiniz. Komünist Dergisi / 8. Sayı / İklim Krizi: Sosyalistler İçin Başlangıç Notları (İlke Bereketli) https://tip.org.tr/yayinlar/

Zafer İlken yazdı I Korona virüsünün 'yararları'

"Ancak her şeye rağmen, korona salgını sonrası kalacak dünyanın, sosyalizm uğruna çaba harcanacak yeni ve daha uygun bir dünya olacağını, tarihsel birikimin ve edinilmiş deneyimlerin ışığında bu kez kapitalizmin işinin çok daha zor olacağını düşünüyorum..."

31-03-2020 07:47

Zafer İlken

Dünyanın yaşadığı bu büyük kabusun götürüleri ve yaşattığı kaygılar düşünüldüğünde yazının başlığı fazlaca ironik gözükebilir. Bu nedenle, durum tespitinde ve çözüm önerilerinde bulunan ve her gün yazılan yüzlerce yazı, rapor, deklarasyon ve yapılan açıklamaların bilimsel bilgi vermeye ve halk yararına yönelik olanlarına içtenlikle katıldığımı ifade edeyim. Özellikle iki gün önce ülkenin önde gelen sosyal bilimcilerinin açıkladığı kamulaştırma talepli 22 maddelik önlem paketi, sosyal devlete sahip olduğunu iddia eden bir ülkede yapılması gerekenleri tüm açıklığıyla gözler önüne sermektedir. Bu nedenle ben, ülkemiz özelindeki bazı konulara virüsün yararlılığı bakış açısından değinmek istiyorum.

Bu ülkenin insanları iktidar tarafından yaklaşık on sekiz yıldır “bizleştirilmekte” ve “ötekileştirilmekte”dir. Son bir-iki yıldır ise iktidarın yılmaz destekçileri olan, yapılanların muhakkak bir nedeni olduğuna koşulsuz inanmış kimi insanlarda kıpırdanmalar başlamış ve bazen huzursuzluklarını pek incitmeden ama cesaretle dile getirebilme noktasına gelmişlerdi. Kendilerinin de kullanıldığını, sömürüldüğünü, ezildiğini, ülke kaynaklarının gereğince ve hakça kullanılmadığını hissetmeye başlamışlardı. Bu noktada korona virüsün ortaya çıkışı, bu kitlelerin yaşantılarında da maddi-manevi yaralar açmaya başlayınca ve hükümetin aldığı önlemlerin sunmaya çalıştığı hizmetlerin yetersizliği bu kesimlerin de bizzat yaşadığı olaylara dönüşünce, çıkan sesler biraz daha yükselir olmuştur. (IQ ortalaması 70 civarında olan, zır cahil veya din afyonu yutmuş kesimleri ve onları sonsuza dek kullanabilecek kişileri kastetmiyorum).

Bu bitmez gibi görünen iktidarın halkını ortadan ikiye böldüğü, iktidarca “bizden” olanlar diye içselleştirilenlerin aklı selim olanları da “ötekiler” gibi, işleri düştüklerinde devletten destek görmediklerini hissetmeye başladıklarında, yönetenler tarafından devamlı terslendiklerinde, azarlandıklarında, örselendiklerinde ötekilerle birlikte iyi geçinmenin, birbirlerinin dertlerine derman olmanın ve yüzlerini onlara dönmenin daha doğru olduğunu düşünmeye başladılar. Bu toplum yıllardır öyle bir cenderede yaşıyor ki, bu hükümetin azarlamayan, terslemeyen ve sorulara doğru-yanlış, güdümlü-güdümsüz, taraflı-tarafsız yanıtlar vermeye çalışan bir Sağlık Bakanına bile sempati duyar oldular. Korona virüsü salgını yüzünden halkın yaşadıkları o kadar sarsıcı oldu ki, AKP’nin içinde bulunduğu ve yaşatmaya çalıştığı dünya ile halkın gerçekleri arasındaki uçurum kapanılamaz ölçekte derinleşti.

İnsani kaygıları bir tarafa bırakan ve yıllardır uzmanlarının çırpınışlarına rağmen peyderpey sermayeye teslim edilen, üniversite hastanelerini mahveden sözüm ona sağlık sisteminin ne hale gelmiş olduğunu da korona virüsü sayesinde gördük. Sağlık emekçilerinin inanılmaz çabaları ve özverileri olmasa şu andaki durum çok daha ağır olurdu! Sanırım taşlar yerine oturunca bu sistem (diğer birçok yapı ile birlikte) yeniden ele alınacaktır.

Son dönemde okuduğum bazı yazılarda, küreselleşmenin hükmünün yakında kalmayacağı, kapitalist sistemin çökeceği ve sosyalizmin yükseleceği ana fikrinin, doğrudan dile getirilmese de bir temenni ve umut olarak satır aralarında hissettirildiğini algıladım. Ne yazık ki bu aşamada, bunun bir özlemin dile getirilmesinden öte bir anlamı olmadığı kanısındayım. Bir toplumsal sistem olarak kapitalizm, kendini koruma ve yaşatma güdüsü en fazla olanıdır; dolayısıyla varlığını sürdürebilmek için tüm yolları deneyecektir. Daha totaliter yapılar kurarak – belirli bir süre için de olsa – toplumsal kazanımları harcamak da bu yollardan biri olabilir. Bu durum ülkemiz özeli için de geçerlidir (hatta daha ağır bile olabilir). Korona virüs bahanesiyle olağanüstü hal isteyen iktidar dışı kesimleri ve halkımızı bu nedenle hayretle izliyorum. 15 Temmuz’u bahane ederek ilan edilen OHAL sürecinde, gerekçeyle ilgili ilgisiz konularda alınan kararları,  kanun hükmünde kararnamelerle - Meclisin ve sözde demokrasimizin askıya alınarak – yapılan faşizan uygulamaları hatırlamakta ve her fırsatta hatırlatmakta yarar var.

Ancak her şeye rağmen, korona salgını sonrası kalacak dünyanın, sosyalizm uğruna çaba harcanacak yeni ve daha uygun bir dünya olacağını, tarihsel birikimin ve edinilmiş deneyimlerin ışığında bu kez kapitalizmin işinin çok daha zor olacağını düşünüyorum.

Sağlıcakla …

Tugay Candan yazdı | Sokağa çıkma yasağı: Çözüm mü, fırsat mı?

"Sözün özü, kanımızca sokağa çıkma yasağıyla birlikte yurttaşları salgından, emekçileri işsizlikten, memleketi AKP’nin faşizan şerrinden izole edecek yeni bir yolun tartışılması gerekmektedir. Hızlı bir tartışma elzemdir…"

30-03-2020 00:16

Tugay Candan

Tüm dünya ile birlikte ülkemiz de yeni nesil bir koronavirüs olan Covid-19 pandemisinin ortasına düşmüş durumda. İnsan türünü tehdit eden bu yeni pandemiyle ilgili bilim insanlarının açıklamaları, öncül türdeşlerinden daha güçsüz ancak bulaşıcılık açısından çok daha saldırgan bir virüsle karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor.

Aralık ayında Çin’de ilk vakaları görülen Covid-19’un Avrupa’ya sıçraması çok uzun sürmezken, Türkiye’ye ulaşması ise iktidarın iddiasıyla 11 Mart’ı buldu. İktidarın iddiası diyoruz, çünkü 11 Mart’tan bugüne gelişen süreç, “Aldığımız önlemlerle salgının dışında kaldık” söyleminin aslında bir illüzyon olduğunu gösteriyor.

Şöyle ki; ilk vaka 11 Mart’ta açıklanırken, o tarihten bu yazının yazıldığı saate kadar ise 65 bin 446 test yapıldığı duyuruldu. 18 günde 65 bin test demek, mesela şubat ayında test yapılmadığı anlamına geliyor. Dolayısıyla Covid-19’un özel bir testle tespit edildiği düşünüldüğünde, şubat ayında tüm yurt dışı seyahatleri devam ederken ülkede olan vaka sayısı bilinmiyor. Zaten bu süreçte sağlık kuruluşlarından gelen “test yetersiz” haberleri ve virüsten hayatını kaybedenlerin semptom bilgileri bile bunu doğruluyor.

Bu yanılsama ile girdiğimiz pandemi dönemi, artık yanılsamalarla da gizlenemeyecek, iktidarın halkı kendi haline, yalnızlığa bıraktığı endişeli günlerle devam ediyor. Özel hastane patronu Sağlık Bakanı’nın gözleri dolarak başladığı açıklamalar, salgından endişe duyan halka “en büyük kozumuz, yakalanmamak” telkinlerine dönüşmüş durumda.

İzolasyon durumu ise iktidarın belki de son illüzyonu oldu. Milyonlarca emekçi, sağlık-işsizlik çelişkisi arasında çalışmaya zorlanırken, yapılan “evde kal” çağrılarına ilişkin önce 65 yaş üstü yurttaşlar hedefe konuldu. Vicdan zedeleyen, çirkin görüntüler ortaya çıktı.

Karşı karşıya olduğumuz virüs, insandan insana temasla ya da enfekte kişinin yüzeye temasıyla yayılıyor. Oransal olarak bakıldığında, yaşlı insanları hayati anlamda tehdit ediyor. Ölümler gerçekleşmekle birlikte gençler büyük oranda virüsün taşıyıcısı oluyor. Dolayısıyla virüs herkesi enfekte edebiliyor. İzolasyonun sağlanması, salgının önlenmesinde şart gibi görünüyor.

Konumuz da tam olarak bu. Kamuoyunda günlerdir en çok tartışılan ve en çok talep edilen şey sokağa çıkma yasağının ilan edilmesi. İzolasyonun sağlanması açısından kulağa hoş gelen bu talebe, patronların direktifleriyle hareket eden AKP’nin sıcak bakmadığı aşikar. Yani kısaca patronlar bunu istemiyor. Neden istesin ki? İşten çıkarma ve ücretsiz izin uygulaması konusunda elleri rahat. AKP açısından da bu durum, yurttaşların temel ihtiyaçlarının karşılanması gerektiğinden şimdilik gündeme alınmadı. Fakat salgının ülkedeki gidişatı göz önüne alındığında da sokağa çıkma yasağı bir seçenek olarak hala masada duruyor. Tabii ipleri tamamiyle yitiren iktidarın bir emniyet supabı olarak…

Sokağa çıkma yasağının ne gibi sonuçlar doğuracağı ise tam bir kördüğüm. AKP iktidarının en korktuğu, deyim yerindeyse korkulu rüyası olan Haziran Direnişi bir sokak eylemliliğiydi. AKP, Haziran Direnişi’nin ardından sokağı tamamiyle kontrolü altında tutabilmek için hiçbir fırsatı kaçırmadı. 7 Haziran-1 Kasım sürecinde Kürt illerinde başlattığı savaşın bir boyutu da budur. Her köşe başında bekleyen polisler, bekçilik sistemi, hatta son yasal düzenlemeyle cezaevlerinden istismarcıların, tecavüzcülerin ve madde satıcılarının çıkarılmaya çalışılması bu korkunun tezahürüdür.

Giderek güç kaybeden AKP’nin faşizan hiçbir uygulamayı hayata geçirmekten çekinmeyeceğini konuşurken, eline sokağa çıkma yasağı gibi bir fırsatı vermek düşündürücüdür. Sokağa çıkma yasağı demek, her yerde tam bir devlet kontrolü demektir. “Salgın tehlikesi ortadan kalktığında bitmeyecek mi ki?” diye soran olabilir. 15 Temmuz sonrası ilan edilen OHAL’in resmi olarak - o da çok uzun bir süre sonra -  kaldırılmasına rağmen, bugün fiilen devam ettirildiği unutulmamalıdır. AKP’nin yönetme biçimi uzun süredir OHAL’dir.

Sokağa çıkma yasağının bir diğer düşündürücü tarafı ise iktidar tarafından yalnız ve çaresiz bırakılmış yurttaşların durumudur. Dayanışmaya en yakıcı haliyle ihtiyaç duyulan bu süreçte, sokağa çıkma yasağı halkı daha büyük bir yalnızlığa itecek ve halk dayanışmasının oluşmasını engelleyecektir. Zaten iktidar tarafından şimdiden bu konuda adımlar atılmakta ve yardımlar sadece devlet tekeline alınmaya çalışılmaktadır.*

“İzolasyon şart” dedik. Sokağa çıkma yasağı girişimini dışarıda tutacaksak, izolasyon nasıl sağlanacak?

Bu konuda öncelikli atılması gereken adım toplu halde çalışan yurttaşlara ücretli izin verilmesi, günlük çalışan ya da esnaflık yapan yurttaşlara da en az asgari ücret üzerinden hesaplanarak ödeme yapılmasıdır. Bunun yanında yurttaşların tüm banka ve kredi kartı borçlarının ertelenmesi ve izolasyon sürecinde vatandaşlara ücretsiz elektrik, doğalgaz, su ve internet sağlanmasıdır. 2 ya da 3 haftalık bu süreçte yaygın test kampanyasıyla salgın büyük oranda durdurulabilir.

Ancak “kördüğüm” dediğimiz nokta burasıdır. Bu talepleri yerine getiren iktidar, zaten sokağa çıkma yasağı getirebilir. Ancak AKP iktidarına bırakıldığında her adım, “mühür kimdeyse Süleyman odur” mantığıyla atılmaktadır. Sokağa çıkma yasağı ilan edilirken, “büyük işletmeler çalışmaya devam edecektir” şerhi de koyulabilir. Bu konuda İstanbul Valiliği’nin ‘seyahat’ kararı dikkate alınmalıdır. 

Sözün özü, kanımızca sokağa çıkma yasağıyla birlikte yurttaşları salgından, emekçileri işsizlikten, memleketi AKP’nin faşizan şerrinden izole edecek yeni bir yolun tartışılması gerekmektedir.

Hızlı bir tartışma elzemdir…

---------------------------------------------------------

* https://ilerihaber.org/icerik/halki-yalniz-birakan-iktidardan-simdi-de-halkin-dayanismasini-engelleme-cabasi-111026.html

İtalya’daki ölümlerden AB sorumlu

24-03-2020 08:49

Yazar: Norbert Häring

Çeviri: Özer Erdin

İtalya’da koronavirüsten ölenlerin sayısının bu kadar fazla olmasının bir nedeni var: Hastanelerdeki tedavi kapasitesinin zayıf olması. Hastane kapasitesinin zayıf olmasının nedeni ise; Avrupa Merkez Bankası’nın Alman hükümetinin desteği ile mali bakımdan zor duruma düşmüş olan İtalya’ya sağlık sistemine yaptığı harcamaları kesinceye kadar şantaj yapması oldu. 

2007-2008 sonrasında finansal krizin en yoğun olduğu ve İtalya’nın tahvillerini korumak için tahvil yatırımcılarının daima daha yüksek kazanç talep ettikleri 2011 yılıydı… O zamanki İtalya Bankası Müdürü Mario Draghi ve Avrupa Merkez Bankası Müdürü Jean-Claude Trichet, İtalyan hükümetine basına aktarması için bir mektup yazdı. “Freitag” da (haftalık Alman gazetesi) yayımlanan bir habere göre Draghi ve Trichet, İtalya’dan kamusal harcamalarında radikal bir biçimde kesinti yapmasını talep ettiler. Habere göre:
“İtalyan hükümeti bu kesintileri uyguladı ve ülke genelinde hastanelerin yüzde on beşini kapattı. Yani, ülkedeki güncel koronavirüs salgınının arka planında Avrupa Merkez Bankası’nın talep etmiş olduğu kesinti politikası yatmaktadır.”

Elbette aynı dönemde askeri harcamalarda hiçbir kesinti olmadı. Kesinti için sağlık sistemi harcamalarına nüfus etme politikası ve bu alandaki özelleştirme yoğunlaştı. Yine habere göre:

“Böylece koronavirüs Avrupa Birliği’nde (AB) en az on yıllık kesinti politikaları ile yıpratılmış olan toplumsal alt yapının içinde yayılabildi. 2007-2008 finansal krizinden sonra AB’yi de etkisine alan sıkıntı ile AB Komisyonu ve Avrupa Merkez Bankası; bankaları ve diğer finans aktörlerini sistemin en önemli unsurları olarak deklare edip, onları milyarlarca avroluk katkılarla kurtarmak için ellerinden gelen her şeyi yaptılar. Sosyal hizmetler için öngörülen kamusal harcamalar ekonomik büyümeyi azaltacakları gerekçesiyle engellendi. Bu nedenle sağlık sistemi neoliberal konsept gereği değiştirildi ve kamusal bütçe daraltıldı. Bu uygulama elbette yalnızca İtalya’yı etkilemedi. İspanyol hükümeti de kesinti programlarını imzalamak zorunda kaldı. Bunun üzerine sağlık sistemi için yapılan harcamalar sadece 2012 yılında yüzde 5,7 oranında azaltıldı. Ne var ki bu uygulamalar en ağır biçimde Yunanistan’ı etkiledi: Ülkedeki devlet harcamaları 2009 ve 2016 arasında 16,2 milyar avrodan 8,6 milyar avroya düşürüldü. 13.000’den fazla doktor ve 26.000’nin üzerindeki sağlık çalışanı işten çıkartıldı. 137 devlet hastanesinden 54’ü kapatıldı ve geri kalan hastaneler için ayrılan bütçe yüzde 40 azaltıldı.”

Alman hükümeti o zamanlar finansal yardım için yürürlükte olan sert kesinti politikalarının savunucusuydu ve istediğini de yaptırabiliyordu. Bugüne gelindiğinde yine haberi takip edersek:

“Alman hükümeti güncel koronavirüs salgınına karşı tıbbi korunma giysilerinin komşu ülkelere olan ihracatını engelliyor. Çin hükümeti ise tıbbi araç-gereç ve personel yardımı sayesinde salgına karşı mücadelede kamusal etki yaratan desteğini İtalya’dan esirgemiyor. İspanya, Sırbistan ve diğer ülkeler de Çin’den gelecek olan yardımları bekliyorlar.
”Alman hükümeti o zaman olduğu gibi bugün de İtalya’ya ve salgından etkilenen diğer ülkelere finansal yardımda frene basıyor. 

Bu bilgilerden çıkarılacak özet şöyledir:

Avrupa Merkez Bankası’nın ve Alman hükümetinin 2007-2008 krizinden itibaren benimsemiş oldukları politik davranış biçimi, Avro birliğinin ve belki de Avrupa Birliği’nin dağılmasını daha olası bir hale getirebilecektir. 

Kaynak: Kenfm.de

Xu Lizhi’ları nasıl yaşatacağız?

24-03-2020 08:38

Onurcan Ülker

“Adımı duymuş olan hiç kimse, ah,
Ayrılığımı şaşkınlıkla karşılamamalıdır...”
Xu Lizhi
30 Eylül 2014

Xu Lizhi, genç bir şair; aynı zamanda Çin mucizesini yaratan yüz milyonlarca göçmen işçiden biriydi. Hayali, kütüphaneci olmak ya da bir kitapçıda çalışmaktı. Çin’de piyasa-merkezli Reform ve Dışa Açılma ile birlikte, küçük bir balıkçı kasabasından ihracat odaklı devasa bir sanayi kentine dönüşen Shenzhen’de, Apple, Microsoft, Sony, Dell, Acer ve HP gibi dünyaca ünlü teknoloji devleri için üretim yapan Tayvan merkezli Hon Hai/Foxconn şirketine ait bir fabrikada çalışıyordu. Foxconn, 2010’ların başında Çin’de en çok işçi istihdam eden özel şirket hâline gelmişti. Bu şirkete ait iş yerlerinde uygulanan katı çalışma rejimi, kötü bir şöhrete sahipti: Güvencesiz göçmen işçiler, düşük ücret karşılığı çok uzun süreler çalışmaya zorlanıyor, kendilerine ek mesai ücreti ödenmiyordu. Üretim masraflarını olabildiğince düşük tutmak için, çalışma güvenliği açısından pek az önlem alınıyordu. İşçiler, aşırı kalabalık yurtlarda, balık istifi yaşıyorlardı. Temel sağlık, gıda ve temizlik hizmetleri yetersizdi. Yalnızca 2010 yılında 18 işçi, kötü çalışma ve barınma koşullarına dayanamayarak intihar girişiminde bulunmuş, bunlardan 14’ü yaşamını yitirmişti. Genç şair Xu de, yaklaşık üç buçuk yıl üretim bandında ter döktükten sonra, 30 Eylül 2014 günü, henüz 24 yaşındayken yaşamına son verdi. 

Bir an için yukarıdaki paragrafta Xu Lizhi yerine kulağa tanıdık gelen Türkçe bir isim, Shenzhen yerine ise Türkiye’den herhangi bir şehir adı yazdığını düşünelim. Acaba bu trajik olay karşısında şaşıp kalacak, ‘Yok artık, bu kadarı da olmaz!’ diye tepki verecek bir okur çıkar mıydı? Xu’yü, kurtuluşu canına kıymakta bulmaya götüren süreç, ülkemizde, Sibel ve Hakan gibi iş bulamayan üniversite öğrencilerini, atanamayan öğretmenleri, geçim sıkıntısı çeken işçileri, utançtan ailesinin gözünün içine bakamayan işsizleri intihara götüren sürece ürkütücü biçimde benzemiyor mu? Henüz otuzlu yaşlarının başında, işsizlik yüzünden bunalıma girip eşi evde olmadığı bir sırada intihar eden Kocaelili Kadir’in, Guangdonglu Xu’nün duygudaşı olduğunu kim inkar edebilir? Bütün bu örneklerde intiharın, -belki tek sebebi olmasa da- en önemli sebeplerinden biri, mevcut toplumda maddî ve manevî güçlüklerle baş etmenin ya da sesini duyurmanın başka türlü mümkün olmadığı ön kabulüne dayanan bir çaresizlik, değersizlik ve ümitsizlik hissi değil mi?

Oysa çok değil, daha otuz yıl kadar önce, dünya çapında mutlak zaferini ilân eden kapitalizm, insanlığa özgürlük, refah ve umut dolu bir gelecek vaat ediyordu. ‘Totaliter komünist rejimler’ birbirinin peşi sıra iflas etmiş, nihayet ‘ideolojilerin sonu’ gelmişti. Neoliberalizm, küreselleşme ve Batı-tarzı liberal demokrasi ‘alternatifsiz’di. İster Rusya gibi ‘şok terapiyle’, isterse Çin gibi aşamalı reformlar aracılığıyla olsun, dünya piyasalarıyla bütünleşme yolunu tutan bütün ülkeler, er ya da geç, seve seve ya da yeni yeni palazlanan ‘orta sınıfın’ zorlamasıyla çoğulcu, burjuva-demokratik bir toplum inşasına yöneleceklerdi. Tünelin sonunda varılan yerin, otuz yıl önceki beklentileri karşılamak bir yana, kapitalizmin bizzat kendisini ve siyasal temsil mekanizmalarının meşruiyetini tartışmaya açtığı görülüyor. 2008 krizi sonrasında girilen kaotik süreç, neoliberalizmin, aslında ta başından beri yanılsamadan başka bir şey olmayan sözde çok-kültürcü, liberal-demokratik cilasını bir çırpıda söküp attı. İnsanların, yazılı ve görsel basın aracılığıyla hemen her gün ‘dünya global bir köy hâline geliyor’ çığırtkanlığına maruz kaldığı günler geride kalırken, dinsel ya da geleneksel-kültürel motiflerle bezeli, çoğu kez yüceltilmiş kurgusal bir geçmiş ve hayali homojen bir toplum özleminden beslenen katı bir ‘yerlilik ve millîlik’ söylemi, itaat ve rıza üretiminin değişmez unsuru hâline geliyor. Bu ‘yeni normal’de, her ne kadar ‘biz bize benzerizcilik’ geçer akçe olsa da, kapitalist-emperyalist dünyayla bir şekilde bütünleşmiş neredeyse bütün ülkelerde benzer siyasal yönelimlerin güçlenmesi söz konusu: Dünyanın en ücra köşelerine kadar yayılan tekelci sermayenin üçlü saldırısıyla (özelleştirme-mâli serbestleşme-kuralsızlaştırma) yerle bir olan duvarların enkazında, eşi görülmemiş bir gelir adaletsizliğine dayanan, en temel demokratik hak ve özgürlükleri bile ‘millî güvenlik tehdidi’ olarak yaftalayıp kriminalize etmekten çekinmeyen güvenlikçi-baskıcı yönetimler yükseliyor. Üstelik koronavirüs felaketiyle beraber, bu badireyi bir şekilde atlattıktan sonra bile, gelecekte artık her türlü olağanüstü önlemi meşrulaştırmak ve kalıcılaştırmak için kullanılabilecek küresel bir salgın sopamız da olacak.

2012’de yaşamını yitiren eleştirel Çin uzmanı Maurice Meisner, 1980’li yılların henüz başında, Çin’in Mao-sonrası dönemde girdiği yeni rotayı tartışırken, “gelecek güzel bir topluma yönelik ütopyacı öngörülerin, gerek sanayileşmiş kapitalist dünyada, gerekse görünürde ‘sosyalist’ dünyada, hemen hemen tümüyle yitip gittiği bir çağda yaşadığımızı” diye yazıyordu (Marxism, Maoism and Utopianism, 1982, The University of Wisconsin Press). Piyasa-merkezli dönüşüm, halk sınıflarının yalnızca güvenceli işlerini, sosyal yardımlarını, ücretsiz ya da düşük ücret karşılığı erişebildikleri kamu hizmetlerini, kolektif çıkarlarını savunmalarına yardımcı olan sendika ve meslek örgütlerini değil, daha eşitlikçi, adil ve demokratik bir toplum inşa edebileceklerine yönelik inançlarını ve ütopyalarını da ellerinden aldı. Tekelci sermaye, ‘ideolojilerin sonu geldi’ diye bağıra çağıra tarihin en kapsamlı ideolojik saldırısını yürütürken, sosyalizmin maddi bir güç olduğu koşullarda şu ya da bu sosyalist devlete iman etmeyi sınıfsız toplum idealine bağlılıktan ayırt edemeyen bazı eski solcular da, alınlarındaki ‘kara lekeyi’ silmek için, çareyi, geçmişte savundukları her şeye kara çalmakta buldular. İnsanların, daha güzel bir dünyanın öncüsü olduğuna inandığı her devrimci önder psikopat bir katil, milyarlarca insanın yaşamını olumlu yönde değiştiren her devrim ise büyük bir kitle katliamı oldu çıktı.

Ne var ki, ‘komünizmin kara kitabını’ yazanlar, paramparça ettikleri eşitlikçi ve paylaşımcı bir toplum ütopyasının yerine, yeni ve daha cazip bir hedef koyabilmiş değildir. Milyarlarca insanın mutsuz olmasını, kullanımı gitgide yaygınlaşan anti-depresanlarla ayakta durmasını, bir kısmının yaşamına kıyacak kadar gözünü karartmasını, yalnızca artan işsizliğe, yoksulluğa ve bunaltıcı, tekdüze çalışma yaşamına bağlamak yanıltıcıdır. Daha vahimi, geniş emekçi kitlelerin ve ‘hamili kart yakını’ olmayan gençlerin ütopyasız kalmasıdır. Pek çok insan, içinde bulunduğu bu koşulları değiştirebileceğine inanmamaktadır. Pek çok genç, ağzıyla kuş da tutsa, potansiyelini gerçekleştirme fırsatı bulamayacağını düşünmektedir. Kapitalizmin, kafasını kullanmasını bilenler için toplumsal sınıflar arası dikey geçişe her zaman imkân tanıyan bir fırsatlar dünyası yarattığı söylemi, inandırıcılığını büyük ölçüde yitirmiştir. Bu düzen, Xu Lizhi’yı, sadık bir fabrika işçisi olursa bir gün eninde sonunda kütüphanecilik ya da kitapçılık hayaline kavuşabileceğine; Çin’de Reform’un baş mimarı Deng Xiaoping’in dediği gibi “herkesin zengin olması için önce bazılarının zengin olması gerektiğine” ikna edememiştir. İstediği gibi bir işte çalışmak için yıllarca dirsek çürüten gençler, geçmişte kendileri için her şehirde üniversite açtığını söyleyenler tarafından ‘iş beğenmemekle’ suçlanmaktadır. Kapitalizm, ‘serbest piyasa köktenciliğini’ kıyasıya eleştiren ve hatta sınırlı bir ‘kamuculuğa’ açık kapı bırakan biçimleri de dahil, neresinden bakarsak bakalım, artık dünyanın her yerinde devasa bir insan öğütme makinasına dönüşmüştür. Maddî yaşamın acımasızlığı, dünyanın dört bir yanındaki Xu Lizhi’ları dipsiz bir kuyuya çekmektedir. En iyi ihtimalle, küresel salgınlardan, muhtemel savaşlardan ve ekolojik yıkımdan ‘mümkün olan en az zararla paçayı sıyırmayı’ vaat eden bir sistem, insanlığa, dünyanın yaşamaya değer bir yer olduğuna nasıl anlatabilir?

1919 yılında, ailesi tarafından zorla evlendirilmek istediği için intihar eden Zhao Wuzhen adlı genç bir kadın hakkında yayımlanan gazete yazıları, Mao’nun kaleme aldığı bilinen en erken siyasi metinler arasındadır. Mao, bu yazılarında, Bayan Zhao’nun aslında ölmek istemediğini; ancak kendisine nefes alacak yer bırakmayan, Konfüçyüsçü feodal kültürün sarıp sarmaladığı geleneksel toplum tarafından vahşice öldürüldüğünü ifade ediyordu. Bayan Zhao’nun intiharı, aslında basbayağı, yaşamak isteyen bir insanın imdat çığlığıydı. Çin Komünist Partisi, sonraki on yıllarda, milyonlarca Bayan ve Bay Zhao’yu dünyanın yaşamaya ve değiştirmeye değer bir yer olduğuna ikna etti, harekete geçirdi, insan örgütlenmesinin daha eşitlikçi ve paylaşımcı biçimlerini keşfetme arayışının etkin birer öznesi kıldı. Bugün de, karşımızda, önlenebilir bir trajedi bulunmaktadır. Geride kalan on yılda, yer kürenin her köşesinde patlak veren kendiliğinden kitle hareketleri, ütopyasızlaştırılan dünyanın yeni bir umuda ihtiyaç duyduğunu gösteriyor. Köklere sadık kalmak önemlidir önemli olmasına; ama yalnızca geçmiş deneyimlere bakarak çıkartılabilecek, bugün karşılaşılan sorunları çözmeye yönelik hazır bir reçete yoktur. Günümüzde, çok daha boğucu bir ideolojik ve siyasal iklimde, dünyanın dört bir yanındaki Xu Lizhi’ların çaresiz çığlığında saklı gizilgücün nasıl, hangi araçlarla açığa çıkartılabileceği ve seferber edilebileceği, farklı bir dünya isteyenlerin üzerinde durması gereken esas sorudur. 

Patentler insanlık için nasıl büyük tehlike haline geldi?

"Telif hakkı veya patent genel olarak yaratıcıların kendi icatlarının veya yazılı -görsel eserlerinin başkaları tarafından izinsiz olarak kullanıp, o icat üzerinden haksız kazanç sağlamasını engellemek için ortaya çıktığı ve mucitlerin çıkarlarını koruyan bir yasa olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yasanın daha da geçmişine baktığımızda temel olarak bilginin siyasal iktidarın veya kilisenin kontrolünde olmasını amaçlayan bir yasa olduğunu görüyoruz"

22-03-2020 08:54

Yılmaz Alışkan

16 Mart 2020’de İngiltere merkezli Metro gazetesinde çıkan habere göre İtalya’da yaygınlaşan Covid-19 virüsünden dolayı hastanelerde bulunan solunum cihazları hastalara yetmiyor. Hastane yetkilileri solunum cihazı üretimi yapan firmaya yeni solunum cihazı siparişi vermek istediklerinde, firma yetkilileri kısa süre zarfında bu talebi karşılayamayacaklarını hastane yetkililerine bildiriyor. Solunum güçlüğü çeken hasta sayısının artmasıyla birlikte, hastanedeki doktorlar yerelde yaşayan teknisyenlerden yardım alarak 3 boyutlu yazıcı yardımıyla solunum cihazının aparatlarını üretmeye başlıyor. Bu sayede en az 10 insanın yaşamı kurtarılıyor. Hatta Innovasyon, Teknoloji ve Dijitallesme Bakanı Paola Pisano teknisyen ve ona yardım eden şahıslar için Twitter’da kendi hesabı üzerinden tebrik mesajı yayınlıyor. Ancak ‘kahraman’ teknisyen ve yardımcılari üretici firmadan hiç beklemedikleri bir tepki alıyor. Firma 3 boyutlu yazıcı ile üretim yapan şahıslara izinsiz bir şekilde ürettikleri dizaynı kullandıkları için dava açacağını söylüyor. Gerekçe oldukça tirajı-komik: Telif hakkının ihlali (Bkz: Bown, 2020).

Telif hakkı (intellectual property rights) – copyright veya patent- genel olarak yaratıcıların (creator) kendi icatlarının veya yazılı-görsel eserlerinin başkaları tarafından izinsiz olarak kullanıp, o icat üzerinden haksız kazanç sağlamasını engellemek için ortaya çıktığı ve mucitlerin çıkarlarını koruyan bir yasa olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yasanın (özellikle copyrıght) daha da geçmişine baktığımızda temel olarak bilginin siyasal iktidarın veya kilisenin kontrolünde olmasını amaçlayan bir yasa olduğunu görüyoruz (Drahos ve Braithwaite, 2003). Bu yöntem temel olarak matbaanın ortaya çıkması ile birlikte bilginin daha kontrollü dolaşımını amaçlıyor.

19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarından itibaren telif hakları teknoloji üretimi yapan özel laboratuvarlar için ciddi bir silah haline gelmektedir. Örneğin ampulün mucidi olarak bilinen Thomas Edison aslında özel laboratuvar işleten bir işverendir. Laboratuvarda çalışan bilim insanları ve teknoloji mucitleri bu laboratuvarın birer emekçileridir. Ancak laboratuvarda üretilen veya geliştirilen bütün bilimsel ve teknolojik ürünler laboratuvar sahibinin özel mülkü olduğu için insanlığın önemli bir kısmı hala Edison’u ampulün mucidi olarak biliyor. Nedeni basit aslında: Patentin sahibi Thomas Edison. Peki telif hakkı mucidin (inventor) ekonomik çıkarlarını güvence altına almıyor muydu? Daha önce belirttiğimiz gibi Edison’un laboratuvarında çalışan bilim insanları birer emekçi ve ortaya koydukları ürün Edison’un özel mülkü. Anlayacağınız mucitlerin fabrikada çalışan sanayi proleterinden pek bir farkı yok. Peki bağımsız mucitler telif haklarından yararlanamıyor mu? Örneğin bağımsız çalışan bilim insanları kendi çalışmalarını güvence altına almak için patent veya lisans gibi yasal araçları kullanmıyorlar mı? Yazılı basın için lisans etkili bir araç olabiliyor. Bu sayede edebiyat, akademik veya sanatsal alanda üretilen yazılı kaynaklar lisans (copyright) aracılığıyla korsan üretimin bir ölçüde önüne geçebiliyor. Donanım bazlı üretimler ise genel olarak patent aracılığıyla yasal olarak kontrol altına alınıyor. Ancak patent başvuruları hem zahmetli hem de pahalı bir prosedür. Bu nedenle genellikle bağımsız mucitler fazla ekonomik getirisi olmayacağını düşündükleri icatlarını teknoloji kartellerine satmaya mecbur kalıyorlar. Bu karteller de o bilgilerin kullanım değerlerinden çok değişim değeri ile ilgileniyor.

Metalaşan bilgi bilimin önündeki en büyük engeldir.

Özellikle neoliberal dönüşümler ve iletişim teknolojilerinin yükselişi bilginin daha değerli bir meta haline gelmesini sağlıyor. Teknoloji firmaları ve ilaç firmaları güçlü telif hakları rejiminin piyasaya hâkim olması için başta ABD olmak üzere bir çok ülkede yasa koyucuları harekete geçirmek için dünya genelinde lobi faaliyetlerini arttırıyor (Drahos ve Braithwaite, 2003). Dünya genelinde yaşanan neoliberal dalga özelleştirme süreçlerini hızlandırırken, refah devletlerin gerilemesine ve kamu kurumlarının sermayeye peşkeş çekilmesine hizmet ediyor. David Harvey (2005) bu süreci mülksüzleştirme yoluyla birikim (accumulation by dispossession) olarak tarif etmektedir. Bilgi ve bilimsel faaliyet uzunca bir süre, özellikle üniversitelerde üretilen bilimsel bilgi, halkın müşterekleri olarak kabul edilmesine rağmen neoliberal dalga ile birlikte şirketlerin, özel laboratuvar ve firmaların yanında artık üniversitelerin de özel mülkü haline geliyor. Bu bir anlamda bilimsel faaliyetin sonu anlamına da gelmektedir. Çünkü bilimsel faaliyet temel olarak bilgi paylaşımı ve bilim insanları arasındaki yardımlaşma faaliyetine dayanmaktadır.

Açık bilim ve bilgiye açık erişim yaşamsaldır.

Şimdi yazıyı toparlamak gerekirse yukarıda ortaya koyduğumuz örnek olayı (case) yeniden düşünebiliriz. İnsanlığın en zor zamanlarında insan hayatından çok, elde edeceği kârı düşünen ve krizi fırsata çevirmeye çalışan sermayedarlar, telif hakları yasalarını bahane ederek sağlık emekçilerini tazminat davalarıyla tehdit etmesi kapitalizmin gerçek yüzünü göstermektedir. Gönüllü teknisyen en son yaptığı açıklamada kendilerinin yapabileceği bir şeyin kalmadığı ve mecburen üretimi durduracaklarını söylüyor. Parası karşılığında ürünü hastaneye ulaştıramayan firma 3 boyutlu yazıcının üretimini haksız kazanç olarak görüyor. Veya 3 boyutlu yazıcıyla üretilen kopyaların daha hızlı bir şekilde üretilip daha ucuza mal edileceği ve bu çabanın daha fazla insanın yaşamını kurtaracağı açık olmasına rağmen firma telif hakları yasalarını kullanarak üretimi durdurmaya çalışmaktadır.

İnsanların eşit, parasız ve nitelikli sağlık hizmeti, temel gıda ve temizlik malzemelerinin ücretsiz sağlanması, işten çıkarmaların yasaklanması, geçici süreyle işçilere ücretli izin verilmesi gibi talepleri meşrudur ve her hükümet tarafından karşılanması gerekmektedir. Bunun dışında başta ilaç ve teknoloji firmalarının patent ve lisans aracılığıyla elde ettikleri ayrıcalıklar askıya alınması da talep edilmelidir. Krizi fırsata çevirmeye çalışan odaklarla etkili mücadele için aşı ve ilaç çalışmalarında açık bilim (Open science) ve bilimsel kaynaklara açık ulaşım (open access) prensibi benimsenmeli. Örneğin Çinli bilim insanları ocak ayı içerisinde Covid-19 virüsüne neden olan genetik materyallerin haritasını tüm dünya ile paylaştı ve bu sayede aşı çalışmalarında hız kazanılabildi (Telek, 2020). Bilim insanlarının bu gibi çabaları ilaç firmalarının bencil hırslarına kurban edilmemelidir.

Referanslar:

Bown, F. (2020) Firm ‘refuses to give blueprint’ for coronavirus equipment that could save lives. Metro.co.uk. Kaynak: https://metro.co.uk/2020/03/16/firm-refuses-give-blueprint-coronavirus-equipment-save-lives-12403815/ (Ulasim: 18 Mart 2020).

Harvey, D. (2005) A Brief History of Neoliberalism. Oxford: Oxford University Press.

Drahos, P. and Braithwaite, J. (2003) Information feudalism: Who owns the knowledge economy? New York: Distributed by W.W. Norton & Co.

Telek, A. (2020) The Guardian: Korona aşısı ne zaman hazır olur? Medyascope.tv. Kaynak: https://medyascope.tv/2020/03/18/the-guardian-korona-asisi-ne-zaman-hazir-olur/ (Ulasim: 18 Mart 2020).