Devrimci öğretmen, TİP MK üyesi Utkan Adıyaman ölümünün birinci yıl dönümünde mezarı başında anıldı

TİP MK üyesi, devrimci öğretmen Utkan Adıyaman’ın ailesi, yoldaşları ve arkadaşları, Adıyaman'ın beyin kanaması sebebiyle hayatını kaybedişinin birinci yılında mezarı başındaydı.

İleri Haber

Geçirdiği beyin kanaması sonucu 11 Mayıs 2019 tarihinde hayatını kaybeden Türkiye İşçi Partisi (TİP) Merkez Komitesi üyesi, devrimci öğretmen Utkan Adıyaman’ın ailesi, yoldaşları ve arkadaşları, Adıyaman'ın hayatını kaybedişinin yıl dönümünde yanı başındaydı.

Sabah saatlerinde TİP Sarıgazi ilçe bürosuna Utkan Adıyaman adına “Bir tek çocuk bile gülebilecekse çıkın o duvarlarınızın ardından. Siz o yolda yürürken bir gün kolunuza gireceğim...” yazılı bir pankart asıldı. Ardından Adıyaman’ın mezarı başında anma töreni düzenlendi.

ERKAN BAŞ: ONUN ADINI ANMAK, SORUMLULUK ALMAK DEMEKTİR

Utkan Adıyaman'ın sevenlerinin buluştuğu anma töreninde konuşan TİP Genel Başkanı Erkan Baş, şunları söyledi:

“Eğer geride kalan dönemi Utkan’a yakışır biçimde mücadele ederek geçirmiyorsak, buraya asla gelmeyeceğiz. Buraya her gelenin başı en az Utkan kadar dik duracak, yumruğu Utkan kadar sıkılı olacak. Kavgaya onun kadar emek verdiğimizi hissederek, bunun için çabaladığımızı bilerek buraya geleceğiz. Burada birbirimize, onun nezdinde bu sözü vermek zorundayız. Eğer herhangi bir nedenle geride kalan bir dönemde ona yakışır biçimde yaşamadıysak adını bile anmayacağız. Onun adını anmanın bile sorumluluklarımızı katladığını bilmeliyiz.

Utkan'la birlikte tartıştığımız, birlikte hayata geçirmeye çalıştığımız bir stratejiydi. Bu yeniden kuruluş doğrultusunda arkamıza hiç bakmadan, büyük bir kararlılıkla, büyük bir inatla yolumuzda yürümeye devam ediyoruz. Asla geri dönmeyeceğiz. Bu işin bittisi yok. Devrimcileşme, yeniden kuruluş, işçileşme bugün sadece partimiz için değil; Türkiye sosyalist hareketinin tümü için Utkan Adıyaman ismi, Türkiye devrimci hareketinin, Türkiye sosyalist hareketinin işçi sınıfıyla organik bağlar kurmasıdır. Onunla ağlaması, onunla gülmesi, onunla yaşaması anlamına gelmektedir.''

UTKAN'IN İNANDIĞI HER ŞEYİ HAYATA GEÇİRMEK ÜZERE BU KAVGAYI DEVAM ETTİRECEĞİZ

Sadece buraya geldiğimizde değil, ilçe binasının kapısını açarken, herhangi bir işçiyle, emekçiyle, bir çocukla, zor durumda olan herhangi bir yurttaşla göz göze geldiğimizde Utkan'ın yoldaşları olmanın sorumluluğuyla hareket edeceğiz. Bugün burada hep beraber bu sözü veriyoruz ve gelecek yıl Utkan'ın açtığı yolda adımlar atacak, sıçrayarak ama mutlaka inandığı her şeyi hayata geçirmek üzere bu kavgayı devem ettireceğiz.''

İleri Hatırlatıyor

Devrimci öğretmen, TİP MK üyesi Utkan Adıyaman ölümünün birinci yıl dönümünde anılıyor: ‘Yaşadı, yaşıyor, yaşayacak!’

Utkan Adıyaman’ı doğum gününde anıyoruz: İyi ki doğdun Utkan!

Mayıs ayında zamansız biçimde kaybettiğimiz TİP Merkez Komitesi üyesi ve İşçi Bürosu Sekreteri Utkan Adıyaman’ın doğum günü olan 4 Ağustos’ta, Utkan yoldaşı sevgi ve özlemle anıyoruz.

İleri Haber - Mayıs ayında zamansız biçimde kaybettiğimiz TİP Merkez Komitesi üyesi ve İşçi Bürosu Sekreteri Utkan Adıyaman’ın doğum günü olan 4 Ağustos’ta, Utkan yoldaşı sevgi ve özlemle anıyoruz.

İlk gençlik yıllarından bu yana devrimci hareketin militan kadrolarından olmuş, tüm enerjisini ve birikimini Türkiye işçi sınıfının mücadelesine, sosyalist devrim kavgasına hasretmiş olan Utkan Adıyaman, henüz lise yıllarında başladığı örgütlü mücadelesinde, hep yoksul mahallelerinde olmuş, Eğitim-Sen bünyesinde eğitim emekçilerinin örgütlenmesi için emek vermiş, işçiler başta olmak üzere emekçi halkın örgütlenmesi için hiçbir sorumluluktan kaçmamış örnek bir devrimci olarak tanındı.

Sadece insanları değil tüm doğayı ve canlıları kopmaz bir kardeşlik bağı ile seven Utkan Adıyaman’ın zamansız kaybı, başta ailesi olmak üzere tüm yoldaşlarını ve dostlarını, kendisini tanıyanları derin bir keder içinde bırakmıştı.

İleri Haber’e de haber ve yazı desteği sunmayı ihmal etmeyen Utkan Adıyaman’ın doğum günü için hazırladığımız dosyada ailesinin, yakınlarının, yoldaşlarının sözlerine yer veriyoruz. Aynı zamanda Utkan Adıyaman’ın İleri Haber’de yayınlanan bir makalesine de dosyamızdan ulaşabilirsiniz.

İleri Haber ailesi olarak Utkan Adıyaman’ı ve onun simgeleştirdiği mücadele anlayışını bir kez daha selamlıyor, doğum gününü kutluyoruz: İyi ki doğdun Utkan yoldaş!

Işıl Adıyaman yazdı | Utkan'ın gözleriyle...

"Bir tek çocuk bile gülebilecekse çıkın o duvarlarınızın ardından. Siz o yolda yürürken bir gün kolunuza gireceğim, Utkan’ın eli elinizi tutacak! Tekrar kesişecek yollarımız."

Selcan Adıyaman yazdı | Utkan; iki kuşağın birbirine sarılmış hali

"90’ların ‘feda kuşağı’nın, ölüm oruçlarında, Gazi barikatlarında ölümsüzleşen devrimcilerin yüzü suyu hürmetine güçlü bileği, kaya gibi bilinci ve kederli yüreği; 2000’lerin Gezi barikatlarının hep şakacı, hayalci, ayakları yere basmayan hafifliği... Türkiye devriminin iki kuşağının en güzel yerlerinden birbirine sarılmış halidir kardeşim."

Önder Engindeniz yazdı | İyi ki doğdun kardeşim...

"Ben doğada bu kadar mutlu olan başka birini tanımadım. İstanbul sınırlarından çıktığımız anda bambaşka bir adama dönüşürdü. Bir kuşun kanat çırpışından ya da bir derenin akışından müthiş̧ heyecan duyardı."

Tolga Volkan Aslan yazdı | Bir insan nedir ki?

"İşte benim kara gözlü kardeşim bir bahar esintisinin naifliği, bir tebessümün sıcaklığı, çocuk kadar saflığı ile yaşıyor. İşte benim kara gözlü kardeşim, elleri kolları bacakları ağrırken çocuklarına bakıp gülümseyerek sigarasını tüttüren işçinin umudunda yaşıyor."

Erkan Baş yazdı | Bizim Utkan...

"Devrimciliğin zorluklarını yaşamanın bir övünme, gururlanma konusu yapılmasını reddetti. Devrimciliğin kıstasının “sıradan insanların devrimcileştirilmesi” olarak yeniden tanımlanmasına uygun bir yaşam kurarken, kaçarak-korunarak değil cesaretle ve gerçeğin içinde yaşayarak devrimciliğin mümkün olduğunu gösterdi. Haklı çıkmanın değil yenilmeyi göze alan bir mücadeleci çizginin oluşumuna adandı. Bütün bunların sonunda bir devrimcinin yaşamına değdiği herkesin hayatında iz bırakabileceğini gösterdi."

Ferda Koç yazdı | Utkan'a dair...

"Kırk küsur yıldır kaybettiklerimi düşündüm. Fark ettim ki onları donmuş bir fotoğraf karesi olarak değil, bir jestle, bir hareketle, bir tartışmada kullandıkları bir sözle, yani hep yaşarken hatırlıyorum; onları düşündüğümüz an bizimle birlikte yaşama geri dönüyorlar da. Utkan da sevdikleriyle, onu sevenlerle, yoldaşlarıyla birlikte yeniden ve yeniden daha uzun yıllar yaşama geri dönecek, bizlere yaşama sevincini aktaracak, eminim bundan."

Dostları ve yoldaşları Utkan Adıyaman'ı anlatıyor

Mayıs ayında kaybettiğimiz Utkan Adıyaman'ı doğum gününde dostları ve yoldaşları anlatıyor.

Utkan Adıyaman yazdı | Gerçek sorunlarla yüzleşmek: İyi bir başlangıç

"Açıkçası bu karmaşık tabloda her bir başlıkta söz söylemeye, bir şeyler yapmaya çalışan bir sosyalist öznenin başarı şansı bulunmuyor. Yapılması gereken söylemimizi bir ana başlık altında toplayarak sadeleştirmek. Pratiğimizi de bu eksenle uyumlu olacak bir toplumsal kesime odaklamak."

Selcan Adıyaman | Utkan; iki kuşağın birbirine sarılmış hali

90’ların ‘feda kuşağı’nın, ölüm oruçlarında, Gazi barikatlarında ölümsüzleşen devrimcilerin yüzü suyu hürmetine güçlü bileği, kaya gibi bilinci ve kederli yüreği; 2000’lerin Gezi barikatlarının hep şakacı, hayalci, ayakları yere basmayan hafifliği... Türkiye devriminin iki kuşağının en güzel yerlerinden birbirine sarılmış halidir kardeşim.

Selcan Adıyaman

Canım kardeşim Utkan Adıyaman 4 Ağustos 1982 yılında Karadeniz Ereğli’de doğdu. Doğduğumuz, büyüdüğümüz kasaba Zonguldak’a bağlı bir sahil kasabasıdır. Ereğli Demir Çelik Fabrikası ilçemizin başlıca istihdam kaynağıdır ve dolayısıyla Ereğlili emekçiler ve ailelerinin gündelik yaşamları 80’ler ve 90’lar süresince azalarak da olsa politik, sosyal ve kültürel alanda örgütlü bir işçi sınıfı geleneğinin tesirinde yaşam bulmuştur.

Şimdilerdeki terk edilmiş virane hali bir yana demir çelik fabrikası işçilerinin aileleri için yapılmış olan lojmanlardaki gündelik yaşamımız sosyal ilişkiler bakımından küçük bir Sovyet kasabasındaki yaşamın silik bir minyatürüydü diyebiliriz.

2000’li yılların başına kadar dünya çelik üreticileri sırasında önemli bir yere sahip olan fabrikamızın lojmanlarındaki hayatımız ikimiz için de unutulmaz güzellikte anılarla dolu. Fabrika içinde süre giden sınıf mücadelesinin yaşamımıza kattığı devinim bizi biz yapan en önemli unsurdur. Lojman bünyesindeki mühendisler derneğinin, Göztepe lokantasının masalarında, oyun aralarımızda ilişerek yemek yiyen bizler sendikal mücadelenin, solculuğun, kavganın rakı sofralarında büyüdük. Fabrikanın her yıl ekim ayında işçilere dağıttığı çelik uçlu postallar, deri yünlü yelekler ve yeşil kalın parkalarımızla hep bir örnek okula giden onlarca çocuk düşünün; içlerinde bizim kara oğlanı…

İşte böyle bir ortamda Utkan 12 yaşındayken katıldı ilk politik eylemine: “Abla Bozhane’de Nazım Hikmet anması yapılacakmış gidelim mi?” Benim korkarak gitmediğim anmaya, hiç kimseyi tanımadıkları halde bir duvarda afişini görerek iki kafadar katıldılar. Döndüğünde “Keşke gelseydin abla Bozhane inledi” diyerek havasını atarak.

Utkan’la lojman hayatımızdan bahsederken hep aynı şeyi söyleriz: “Şaka maka da abla ne acayip insanlar çıktı oralardan. Sadece bizim oturduğumuz 2 blokluk YBD’lerden müzisyenler, bilim insanları, tüm düzenini yıkıp dünyayı gezen bir gezgin ve  devrimciler yetişti, aslında kitabını yazmak lazım.”

Kavgamızın kenti İstanbul’a geldiğimizde ben 18 yaşımda, Utkan 15 yaşındaydı. İstanbul, Ereğli gibi küçük bir kasabadan sonra bizim için her anlamda kavgamızın kenti olmuştur. Göçen herkes gibi İstanbul’a alışmak, kendimizi var etmek için didindik desek yeridir.

Utkan’ın bilincinde Ereğli’deki sınıf mücadelesinde ekilen tohum İstanbul Vefa Lisesi’ndeki anti-faşist mücadeleyle sulanmıştır. 1998 yılının bir Kasım ayında evimize gelen telefonun başındaki ses anneme “oğlun için mezar seç” dediğinde küçücük bir sahil kasabasının korunaklı kıyılarındaki o naif çocuk Utkan 16 yaşında fişek gibi bir gençtir artık. Ertesi hafta Vefa’lı devrimci liseliler faşistlerin ‘reisini’ bir sokak arasında sıkıştırdığında tesadüfen oradan geçen Utkan’ın ‘reisin’ önüne geçip, “bu iş böyle olmaz; biz bu değiliz” diyerek küçük çapta bir linci engellemesi önemli bir süre faşistlerin geri çekilmesiyle sonuçlanmıştır.

Asıl olarak anti-faşist mücadeleyle geçen Vefa Lisesi yıllarında Utkan Ereğli’den heybesine yüklediği TKP geleneği ile buluşmuş, örgütlenmiştir. Liseden sonra İTÜ’yü kazanarak öğrenci hareketinin hücre hapishanelerine karşı direnişinde, İTÜ’de paralı eğitim uygulamalarına karşı yapılan çalışmalarda ön sıralarda yerini almıştır. Yemek zamlarına karşı İTÜ genelinde başlattığımız yemekhane boykotunun Maçka katılımının zayıf olduğu ilk günlerden birinde hiç öyle bir planımız olmamasına rağmen yemekhaneye girer girmez Ruhi Su’nun “Dinleyin Arkadaşlar” isimli türküsünü söylemeye başlayarak boykot kırıcılarının yedikleri lokmayı boğazlarında bırakmayı başarmıştır.

Bazen şimdi geldiğimiz noktayı da düşünerek hayatımızı bir filme benzetiyorum, İTÜ’de ben, Utkan ve Volkan’ın gündüzleri siyasi toplantılarda ayrı örgütlerin temsilcileri olarak  birbirimizi yiyip; geceleri Beşiktaş’taki evimizde birlikte film izleyip gülmüşlüğümüz çoktur, hiddetli kavgaya devam ettiğimiz de tabii. İTÜ’den mezun olmamış, İstanbul Üniversitesi'ne devam etmiş, oradan mezun olup sınıf öğretmeni olmuştur.

Siyasi/örgütsel içeriği bir yana Utkan’ı belki de birçoğumuzdan ayıran en belirgin özelliği 17 yaşında bir gençken bile ‘abi ve abla şeflerine/yöneticilerine’ olan romantik bağa ya da ‘örgüt fetişizmine’ meyletmemesidir. Çok ve disiplinli okuyarak, Türkiye devrimci hareketinin tarihsel ilkelerini emniyet kemeri olarak takarak ve asıl önemlisi kavga içinde pişerek edindiği öz deneyiminin ışığında kendi siyasi yolunu örgütün kolektif bilinci haline getirme inadı Utkanca bir inattır. Bu inat Utkan’ın 17 yaşından itibaren devrimci mücadele saflarındaki varlığının sosyalizm kavgası içinde; nasıl bir siyasi çizgi kavgası ve nasıl bir Utkan kavgasıyla geçtiğini gösteren 20 yılının dinamiğidir.

Ayrıntı politik dedikoduları çöpe atalım: Utkan’ın 20 yılı; farklı birimlerde, farklı örgütlerde; (henüz 19 yaşındayken Türkiye siyasi tarihine çok anlamlı bir çaba olarak geçecek Sosyalist Siyaset isimli bir örgütün kurucu öznesi olma iradesini göstermiştir) “Türkiye devrimci hareketi küllerinden yeniden doğmamalı; yeni bir ateş yakılmalıdır”ın politik-pratik arayışıyla/kavgasıyla ve bu arayışa uygun bir kadronun uzun süredir okumuyorum deyip mesela iki ay kesintisiz Marksizm okuması yaparak, mesela sigarayı bırakmalıyım deyip onlarca kez her türlü yolu denemesiyle, mesela uzun süredir spor yapmıyorum deyip bir ay kesintisiz ağır sporlar yapma öz kavgasıyla geçmiştir. Utkan’ın kendisi ve devrimci mücadele için bitmek bilmeyen kavgası hiçbir zaman yıkıcı olmamış, her zaman onun kendine özgü muzipliği, sevecen öfkesi ve hayranlık uyandıran tutkulu hayalperestliğiyle tüm çevresi için ışıl ışıl parlamıştır.

Utkan’ı belki bir çoğumuzdan ayıran en belirgin özelliği statükoya olan nefretidir. Kendinde ve çevresinde çürümeye yüz tutmuş tüm ilişkileri reddetmesi onu çok yormuştur, doğrudur. Ama onu birçok örgütlü insandan farklı olarak yeniden ve yeniden doğurmuştur. Utkanca olan her zaman ‘doğru budur; ben bunu hayata geçireceğim’ olmuştur; hiçbir zaman ‘ben olmazsam bu iş olmaz/bu ekip dağılır/bu örgüt biter’ olmamıştır. Belki de Türkiye devrimci hareketinin artık ‘kader arkadaşlığına’ dönüşmüş merkezi ekiplerindeki ruh hali Utkan için ciddi bir öfke kaynağı olmuştur. Merkezi ekiplerde yer almayı reddetmesinin temelinde bu öfke yatmaktadır. Merkezi ekiplerde yer almaksızın, adını büyük puntolarla, vs. vs. sekreteri/başkanı unvanlarının arkasına koymaksızın o görevlerin gereğini yapmak ve ona uygun yaşamak O’nun kutup yıldızı olan erdemidir.

38. yaş gününde yan yana oturamadığım canım kardeşim; 90’ların ‘feda kuşağı’nın, ölüm oruçlarında, Gazi barikatlarında ölümsüzleşen devrimcilerin yüzü suyu hürmetine güçlü bileği, kaya gibi bilinci ve kederli yüreği; 2000’lerin Gezi barikatlarının hep şakacı, hayalci, ayakları yere basmayan hafifliği…  

Arkasından bu kadar çok yanmamız bundandır; Türkiye devriminin iki kuşağının en güzel yerlerinden birbirine sarılmış halidir kardeşim; kardeşim diye demiyorum bilenler biliyor.  Sizin de var mıdır bilmiyorum; farklı örgütlerde olup kendinizi bazı kendi yoldaşlarınızdan daha yakın hissettikleriniz. Utkan Adıyaman öyle bir sosyalisttir işte…

Devrimciler ölümle kol kola yürümeyi göze alan insanlardır, bu; ölümden korkmadıkları, onu kutsadıkları anlamına gelmez. Tam tersine, kavgaları daha iyi yaşamanın kavgasıdır. Eskiler bize ‘50’sine kadar yaşayan dava kaçkınıdır bizim zamanımızda’ derlerdi. Canım Utkan’ım  bir sürü barikattan, 10 Ekim’den dönmüş; bu talihsizlikten dönememiştir. Canım Utkan’ım bizden ayrıldığı anda arabanın teybinde son zamanlarda en sevdiği türkülerden birini dinliyordu, masasında mutlaka okunması gereken bir kitabı açıktı, bilgisayarında mutlaka bitirilmesi gereken yazı vardı, aklında mutlaka hayata geçirilmesi gereken bir ‘proje’ vardı, cuma akşamı Merkez lokantasında mutlaka demlenerek konuşulması gereken bir konu, Ada’yla geçirilecek hafta sonu planı… Ölüm bir nefes arası ya, o nefese bunları sığdırabilerek ölmek… Ne kadar uzun yaşadığımızın bizi sevenler için bir önemi var, nasıl yaşadığımızın insanlığın tamamı için bir anlamı var. Hangisi mi daha değerli? İkisi de…     

İşte şimdi bu yüzdendir; 90 gündür her sabah belki bir rüyadır diyerek uyandığım bu hayatta başımıza gelen bu felakete rağmen güzel kardeşim, var say ki demişler bana ‘hayatını yeniden kurgula, başka bir kardeşin olsun ve şu anda nefes almana bile izin vermeyen bu acıyı yaşama’. Bu teklife yanıtım, ‘ağızlarına kürekle vurmak' olur.

İyi ki doğdun benim kara ATSİNEĞİM!*

*Ethel Lilian Voynich'in Atsineği adlı romanına ithafen...

Önder Engindeniz | İyi ki doğdun kardeşim...

Ben doğada bu kadar mutlu olan başka birini tanımadım. İstanbul sınırlarından çıktığımız anda bambaşka bir adama dönüşürdü. Bir kuşun kanat çırpışından ya da bir derenin akışından müthiş̧ heyecan duyardı.

Önder Engindeniz

Ne hoş̧ bir güzelliği vardır; hafif adımlarla, dünyadan gülümseyerek geçenlerin.

Kimseye bir kötülüğü dokunmadan yaşayanların. Onurlu bir yaşamı seçenlerin.

(Virginia Woolf)

Dostum, kardeşim, yoldaşım sevgili Utkan!

Biliyorum ne yazsam az, bir olmamışlık duygusu, dünyanın bütün dillerini bilsem yetmeyecek onu anlatmaya. Doğum günü kutlamalarından falan pek haz etmezdi ama bu vesilesiyle de olsa onu tanıma şansına erişememiş̧ ilerici, devrimci güzel insanlara özellikle de genç yoldaşlarına ondan söz etmeyi bir borç sayıyorum kendime.

Fotoğraflarımıza bakıyorum sık sık, dönüm dolaşıp hep aynı fotoğrafta takılıp kalıyorum. Bir sandaldayız, küreğin biri onda öteki bende. Ağva’da durgun akan nehirde akıntı yönünde kürek çektiğimizi fark etmeden ne yol almışız ama. Geri dönerken çok zorlanmış̧, akıntıya karşı tek başımıza kürek çekemeyeceğimizi anladığımızda da birlikte asılmıştık küreklere. Şimdi, akıntıya karşı elimde tek kürek kala kalmış̧ gibi hissediyorum.

İnsanın zorlandığı anda hemen yanına oturup bir küreği eline alacak bir yoldaşı olması ne güzel şey!

İş, aile, devrimci mücadele en az üç karpuz taşıyoruz bir koltuğumuzda, derdik. Bir nefes almak, tazelenmek, kendimizi dinlemek isterdik arada. “Yorulduk, bir yerlere kaçalım” demek için hangimiz arasak ötekimiz “ben de seni arayacaktım bunun için” derdi. İşi gücü hal yoluna koyup bir gecelik de olsa bir kamp yeri bakardık hemen. Ben doğada bu kadar mutlu olan başka birini tanımadım. İstanbul sınırlarından çıktığımız anda bambaşka bir adama dönüşürdü. Bir kuşun kanat çırpışından ya da bir derenin akışından müthiş̧ heyecan duyardı. Bir keresinde, daha yoldayken gökyüzünde gördüğü bir şahine bakarken kaza yapıyorduk az daha. Kampta akşam olduğunda sadece yerken sohbet ederdik, sonra ateşe bakıp saatlerce susardık. Gecenin karanlığında birbirimizden güç alarak kendimize karşı daha cesur olabiliyorduk galiba.

Ertesi gün en az on beş̧ kilometre yürümezsek kamp yapmış̧ saymazdık kendimizi. Sıfırlanmış̧, tazelenmiş̧ olarak daha güçlü dönerdik yaşam kavgasına.

İnsanın çıktığı yolculuktan tazelenip dönebileceği sağlam bir yol arkadaşı olması ne güzel şey!

Her dönem mutlaka bir ya da iki özel durumu olan öğrencisi olurdu okulunda. Her görüşmemizin bir bölümünde bu öğrencilerinden mutlaka bahsederdi. Hem öyle öğretmen gibi falan da değil, son derece doğal, son derece duygusal. Ne zaman, bırakıp başka iş mi yapsak desem bana öğretmenliği öyle bir över, öyle bir överdi ki şevke gelirdim yeniden.

Kötü haberi almamdan iki gün önceydi, oğlumun ilk yaş gününe gelmişlerdi ailece. On dakika zor tutabildik. “Çocukların satranç turnuvası var, bir gidip geleceğim” deyip çıkmıştı. Gelmedi. Çocuklarına haksızlık yapılmış̧, bu yüzden tartışmış̧ ve turnuva uzadığı için de gelememiş̧ meğer. Utkan her yerde Utkan’dı!

Öğretmenlik kutsal derler ya bazıları, mesleğe girdim gireli hiç inanmadım ben bu lafa, ama çocukları Utkan gibi seven, Utkan gibi dert eden her insan kutsal sayılabilir bence.

İnsanın onun gibi örnek alacağı bir meslektaşı olması ne güzel şey!

Tanıdığım en güzel baba Utkan’dı şüphesiz. “Çocuk yapmak konusunda acelem yok” derdim, “e niye evlendin birlikte yaşasaydın” derdi karşılığında. Bildiğin baskı yapardı insanlara. Çocuk yapma kararımda baskısı pek etkili olmadı belki ama, Ada’yla olan harika ilişkisi beni çok özendirdi baba olmaya. Hatta kızım olsun istedim, en çok bu yüzden. Kızını, ailesini ben böyle seven, böyle ilgilenen kimseyi tanımadım hayatımda. Bir çok şeyi aynı anda yapmaya çalışırken zorlanır, çatışmalar yaşardı bazen ama o hiç vazgeçmezdi sevdiklerinden.

Sevgisizleşen, yabancılaşan bu dünyada insanın böyle güzel seven bir dostu olması ne güzel şey!

Bir keresinde arayıp, “acilen konuşmamız lazım hoca” demişti gene. Yarım saat sonra buluştuğumuzda, örgütle ilgili yeni fikrini gerçekleştirmek için pilav arabasında pilav satma projesini açmıştı heyecanla. “Böyle bir ülkede yirmi yıldır mücadele ediyorsun ama on altı yaşında liseli bir devrimci gibi heyecanlısın hala, hayranım sana” demiştim. Ergenlik esprileri yapıp ne gülmüştük ama.

Bilenler bilir uzun örgütlü yaşamın getirdiği alışkanlıklar-körlükler olur bazı devrimcilerde ama o her zaman heyecanlı, her zaman arayışçı bir devrimciydi. Onun arayışı hep emekçi mahallerindeydi. Geçmişte İstanbul’un çeşitli emekçi mahallerinde önemli çalışmalar yaptığını, birçok işin üstesinden geldiğini duymuştum.

Gezi Direnişi’nde kesişti yolumuz, hiç ayrılmadık sonra, iyi dost, iyi yoldaş̧ olduk. Gezi’nin hemen ertesinde, solda bölünmeler nedeniyle morallerin bozuk olduğu bir dönemde alanımıza odaklandık biz. Utkan’ın öncülüğünde Çekmeköy Dayanışma Derneği ve Sarıgazi Gezi Kültürevi’nin kuruluşunu hayata geçirdik. Tartışmalarımız geliyor aklıma, genelde politik olarak aynı pratik konularda farklılaşır ama sonunda ortaklaşırdık mutlaka. Ortalamacılıktan uzak, net, dosdoğru yapardı eleştirisini. Eğer onunla net tartışmaz, “aslında bende senin gibi düşünüyorum ama...” falan derseniz, keser; “hayır, bak sen benim gibi düşünmüyorsun” derdi sertçe.

Kızamazdınız ona, çünkü bilirdiniz, size söylediği sözlerden kırılırsanız o daha çok üzülecekti sonra.

İnsanın eğip bükmeden, inandığı gibi söyleyen, söylediğinin de arkasında duran samimi bir yoldaşı olması ne güzel şey!

Eğer bir tatsızlık yoktuysa, Utkan’la rakı içtiğimde sonraki güne müthiş̧ bir enerjiyle uyanırdım. Siparişi vermesinden, kadehi doldurmasına, sohbetinden ‘kalem’ ve kahveyle yapılan finaline kadar kutsal bir arınma töreni sayılırdı onunla içmek. Mutluysa herkes onun gibi mutlu olsun ister, sevdiği şeyleri tatlı bir inatla herkese yaptırmaya çalışırdı. Teraslı bir evde oturdular uzun süre, orada rakı içeceğimiz zaman mutlaka ateş̧ yakardı. Öyle mutlu olurdu ki, “şu odun kokusunun parfümü olsa valla alır sürerim” derdi. Ben böyle mutlu, böyle dertli adam görmedim hayatımda. Herkese üzülür, herkesin derdini kendi derdi sayardı, ama sevdiği şeyleri yaparken de dünyanın en mutlu adamı o olurdu. Dolu dolu yaşadı, dolu dolu kapladı hayatlarımızı. Arkasında koca bir boşluk bıraktı.

Sevdiği bir türküde diyordu ya, “geçtim dünya üzerinden ömür bir nefes derinden...”

Çok ama çok erkendi, yarım kaldık, daha yapacak ne çok şey vardı oysa.

En son içtiğimiz akşamı unutamıyorum. Mekandan çıktığımızda “gel lan sana bi sarılayım” deyip, sonra da “iyi ki varsın” demişti. Bunu ilk kez yapmıyordu ama şimdi düşündüğümde başkaydı sanki; “ne güzel veda etmiş̧” bana diyorum. Ah Utkan, sen iyi ki varsın.

Ada’yla, Ali Aslan’la, Işıl’la, Selcan’la, Güner teyzeyle, mücadelenle, dostlarınla, yoldaşlarınla ve yetiştirdiğin pırıl pırıl öğrencilerinle varsın.

Şimdi, büyük yokluğunda hep birlikte asılacağız küreklere, inandığın hiç bir şey yarım kalmasın diye.

Sevgiyle hasretle...

İyi ki doğdun canım kardeşim.

Tolga Volkan Aslan | Bir insan nedir ki?

İşte benim kara gözlü kardeşim bir bahar esintisinin naifliği, bir tebessümün sıcaklığı, çocuk kadar saflığı ile yaşıyor. İşte benim kara gözlü kardeşim, elleri kolları bacakları ağrırken çocuklarına bakıp gülümseyerek sigarasını tüttüren işçinin umudunda yaşıyor.

Tolga Volkan Aslan

Karanfillerin ortasında ve yoldaşlarının omuz başlarında bir hoşça kal tebessümü ile kara gözlerinde yeniden başlıyordu yüzyıllardır adını değişik  dillerde haykırdığımız kavga...

“Bir insan nedir ki?” diyordu bir şarkıda; evet, bir insan nedir ki?

İnsanı insan olmaktan çıkaran başkalaştıran şeyler var hayatta.

Adını dillere dolayan, nesillere aktaran, aynı anda binlerce kalpten geçmesini sağlayan...

Yaşadığın kadar değil, yaptıkların kadar seni yaşatan...

İşte benim kara gözlü kardeşim bir bahar esintisinin naifliği, bir tebessümün sıcaklığı, çocuk kadar saflığı ile yaşıyor.

İşte benim kara gözlü kardeşim, elleri kolları bacakları ağrırken çocuklarına bakıp gülümseyerek sigarasını tüttüren işçinin umudunda yaşıyor.

İlk defa yumruğunu havaya kaldıran, baştan aşağı vücudu titreyen genç kardeşlerinin heyecanında yaşıyor.

Kara gözlüm Roboski’de, Suruç’ta , Ankara’da bir halka layık görülmüş lanete karşı bileylenen öfkede yaşıyor.

Dağların esintisi, kuşların ötüşü, denizin dalgası, yani dünyayı var eden her şeyin bir parçası olarak yaşıyor.

Öğretmendi,  küçücük çocukların sınıfından, işçi sınıfına haykıran soluğundan yarınları doğuran...

Yoldaştı, sıcaklığıyla saran heyecanı ile ayaklandıran, gece gündüz aklında o güzel günlerin hayali ile yaşayan...

Arkadaştı, en hiddetli anında bile sımsıcak sarılan, sımsıcak bakan, hep dayandığın omuz başıydı...

Babaydı, kardeşti, evlattı Utkan, sevgiliydi, devrimciydi...
 
Utkan’da her şey gerçekti; vedası hariç...

Hariç çünkü yaşıyor.

38. yaş gününde eline kalemi alıp tahtaya geçiyor. Ve yazıyor hayat dediğin her yere;

Adım Utkan
Adım hayat
Adım umut
Adım çocuk
Adım direniş

Ey en sevdiğimiz türkünün telli turnası, selam götür kara gözlü kardeşime.

Doğum günün kutlu olsun.

Erkan Baş | Bizim Utkan...

Devrimciliğin zorluklarını yaşamanın bir övünme, gururlanma konusu yapılmasını reddetti. Devrimciliğin kıstasının “sıradan insanların devrimcileştirilmesi” olarak yeniden tanımlanmasına uygun bir yaşam kurarken, kaçarak-korunarak değil cesaretle ve gerçeğin içinde yaşayarak devrimciliğin mümkün olduğunu gösterdi. Haklı çıkmanın değil yenilmeyi göze alan bir mücadeleci çizginin oluşumuna adandı. Bütün bunların sonunda bir devrimcinin yaşamına değdiği herkesin hayatında iz bırakabileceğini gösterdi.

Erkan Baş

Herkesin kendini kahraman gördüğü, her an sosyal medyada “tt” olabileceğiniz veya bir anda milyonlarca dolarlık servete ya da milyonlarca insanın sevgisine ulaşacak ancak kısa süre sonra yine yapayalnız kalacağınız garip bir dönemden geçiyoruz.  

Böylesi bir tarihsel kesitte çoğu insanın adını bile bilmediği gerçek bir isimsiz kahraman sessizce ayrıldı aramızdan…

Belki adını en fazla aramızdan ayrılırken duyduğunuz TİP Merkez Komitesi üyesi Utkan Adıyaman, yine ülkemizin karanlık bir döneminin 1982’nin 4 Ağustos günü doğmuş.

Bugün onun doğum günü, canım yoldaşımın doğum gününü kutlarken onunla ilgili bir kaç satır yazmak ve çağımızın kahramanının bizdeki görüntüsüne dair kimi kareleri sizlerle paylaşmak istedim.

Tümünü yazmak gerçekten mümkün değil ama Utkan yaptıklarıyla bıraktığı kimi izlerle bizi biz eden özellikleri kazanmamızı sağladı ve bunların önemli ölçüde Utkan’ın imzasının taşıdığını bilin isterim. Bunlardan bir kaçını yazmaya çalışacağım.

Başlarken bir not düşeyim, yazacaklarımın bir kısmı belki çok fazla sadece bize dair görülebilir. Ancak Utkan’ın en önemli özelliklerinden birisi, esas olarak “biz” için yaşarken hiç bir şeyi dar anlamıyla “biz” için yapmaması, daha önemlisi yaşamını “biz” ile Türkiye işçi sınıfı arasındaki mesafeyi kapatmaya adamasıydı.

Onu uğurlarken söylemeye çalışmıştım, geniş kamuoyu TİP’i görür bilir, TİP’i kamuoyunda temsil eden isimler biraz bilinir ama şimdi herkes bilsin ki, bizi biz yapan en önemli insanlarımızdan birisi Utkan Adıyaman’dır.

TİP, biraz da Utkan’da cisimleşen devrimciliğin örgütlü hale gelmesi için girişilmiş bir çabadır.

Şunu açıklıkla söylemem lazım, bütün güzelliklerimiz, hani bazen takdir edilen devrimciliğimiz, özverimiz, cesaretimiz, işçi sınıfına yönelişimiz, Türkiye Sosyalist Hareketi’ne kattığımız ne varsa, hepsinde mutlaka Utkan’ın emeği, aklı, bilinçli katkısı var.

Devrimciliği yeryüzüne indirdi!
Devrimciliği yeryüzünde yüceltti de diyebiliriz.

Türkiye solunun özellikle yakın geçmişteki duruşu esas olarak bir “direnme” mücadelesidir. Rüzgarın karşıdan ve sert estiği, rüzgara savrulup dağılmanın olağanlaştığı bir dönemde direnme iradesi devrimciliğin birincil kıstasıydı. Utkan da direnenlerdendi.

Fakat bu direniş çizgisi bir süre sonra dar alanlarda yaşamaya alışma ve kendini fazlasıyla özel hissetme gibi olumsuz sayılabilecek kimliklerin, duruşların doğmasına neden olurken bunu reddedenlerin öncülüğünü yapanlardan birisi oldu.

Devrimciliğin zorluklarını yaşamanın bir övünme, gururlanma konusu yapılmasını reddetti. Devrimciliğin kıstasının “sıradan insanların devrimcileştirilmesi” olarak yeniden tanımlanmasına uygun bir yaşam kurarken, kaçarak-korunarak değil cesaretle ve gerçeğin içinde yaşayarak devrimciliğin mümkün olduğunu gösterdi.

Haklı çıkmanın değil yenilmeyi göze alan bir mücadeleci çizginin oluşumuna adandı.

Bütün bunların sonunda bir devrimcinin yaşamına değdiği herkesin hayatında iz bırakabileceğini gösterdi.

Gülerek yeniden başlama cesareti
Devrimcilik üstün insanların, “yukarıların” bir kimliği olmaktan çıkıp hayatın içinde üretildikçe, gerçeğin zorlu sınavlarından geçmek zorundadır. Gerçek zorlayıcıdır. Kırar, yorar, yıpratır, zorlar; hepsini yaşadı Utkan.

En severek dinlediği şarkılardan birisinin sözlerinin “kavganın ortasında yapayalnız kalsan da…” olması elbette tesadüf değil. En az bir kaç kez böyle hissettiğine şahidiz, fakat şarkıyı yarım bırakmadı, yılgınlığa kapılmadı, köreltmedi yüreğini.

Şimdi bu satırları yazarken böylesi günlerde yaptığımız iki sohbeti hatırlıyorum. Durum bana göre berbattı, “5. günün şafağında doğuya bak gerisini düşünme” demişti (tabi ben meseleyi anlamamıştım ama bu da keyifle anlatmasına vesile olmuştu). Diğerinde ise bu sefer ağır bir yenilgi sonrası ne yapacağımıza dair yine derinlere dalmışken çok daha basit bir öneriyle son verdi tartışmaya “çay demle, yeniden başlıyoruz”.

Her ikisinde de kahkahalarla yeniden başladık.

Utkan yeniden başlamak cesareti verendi.

Gerçekçi ama romantik bir devrimcilik
İnsana ve insan ilişkilerine değer vermenin vücut bulmuş haliydi Utkan. Hayatının her anında dayanışmacı, paylaşımcı ve kendini devrime adamış romantik bir devrimciydi dersek gerçekçiliğini daha iyi anlatabiliriz.

Utkan’ın devrimci romantizmi, bizim bütün süreçlerimizde bir pusula gibi çalıştı. En kötü zamanlarda devrim hayalleri kurabilmek ve hayal edebildiğin ölçüde gerçekçi olabilmek onun bize kazandırdığı önemli bir özellikti. En küçük bir gelişmeyle koskoca bir yangına dönen hiç sönmeyen bir devrimci coşku, heyecan ve tutkuyla devrimin güncelliğine inanma ve her gün “devrim yapma” iddiasıyla görevden göreve koşturma iradesiyle yaşadı.

Özel bir dönemin, fedakar bir devrimci kuşağın parçası, bin bir özel durumun ürünü olarak yetişmiş, gericilik döneminin inatçı genç bir devrimcisiydi. Buzkıran, yol açan defalarca düşen, kırılan ve yeniden başlayan bir devrimcilikti Utkan’da cisimleşen. Tüm bunlara rağmen yoldaş dediğiyle hesapsız ilişki kurmakta ısrar eden, kent merkezlerine sıkışan devrimciliğe isyan edip yoksul-emekçi mahallelere giderek en çok nerede ihtiyaç var diye sora sora yol arayıp bulan bir devrimcilik… Gerektiğini gördüğünde en önde koşan, barikat başında lider olan ama her durumda çocuklara dokunan, kitabı bisikleti olmayan çocuklara dokunmayı da bilen, geleceği kazanmak için günü yaşayan bir devrimcilik.

Ölüm bize uzak mıydı?
Bizim kuşak için kapitalizm, “hızlı yaşayıp genç öl” ve “en önemlisi senin hayatın, gerisi boş” olarak özetlenecek ama ikisi de esas olarak amaçsızlıkta birleşen yaşam tarzı seçeneklerini sundu diyebiliriz.  Böylesi bir dönemde dünyanın değiştirilebileceğine inanan ve bunun için kendini de dönüştüren devrimci bir kimliğin, hele bunun örgütlenmesinin çok kolay olmadığını söylediğimizde bunun bir övünme olarak görülmemesini beklememize lütfen hak verin.

90’lı yıllar gibi solda bile  sözde bireyciliğin, bencilliğin, inançsızlığın hüküm sürdüğü bir kesitte, 12 Eylül bataklığından çıkmış bir ülke gerçekliğiyle hesaplaşmış bir devrimcilikten söz ediyoruz.  

90’lı yıllarda devrimciliğe ilk adımlarımızı atarken hepimizin öğretmenlerinden birisi Deniz Gezmiş’ti…

Onun “24 yaşındayken kendimi Türkiye'nin bağımsızlığına armağan etmekten onur duyuyorum” cümlesi biraz da çocukça ama bizlerin de en fazla o kadar yaşayacağımıza inanmamıza neden olmuştu. Yaşlarımız 25, 26, 27 diye ilerlerken biraz şaşkın, biraz mahcup, biraz tam ne yaptığını bilemez bir halimiz vardı.  Hayatımızın içinde bayağı bayağı “normal hayat”a benzer yanların oluşmasını şaşkınlık ve hüzünle karşılayıp sonra önce biraz dalgaya vurur, en sonunda da madem hala yaşıyoruz o zaman yapmamız gerekenleri daha iyi yapmaya çalışmak zorundayıza bağlar,  sorumluluklarımızı daha büyük ciddiyetle tarif ederek devam etmeye karar verirdik.

Bu noktada geldiğimiz aşamanın hiç hayal etmediğimiz gibi olduğunu itiraf etmem lazım ama nihayetinde Utkan yine Deniz’i haklı çıkardı.  “İnsanlar doğar, büyür, yaşar ve ölürler… Önemli olan çok yaşamak değil, yaşadığı süre içinde, fazla şeyler yapabilmektir.”

Utkan bunu yaptı.

İyi ki doğdun yoldaş!
İyi ki doğdu, iyi ki tanıdık, iyi ki acı tatlı pek çok şeyi birlikte yaşadık.

Düşünsenize milyonlarca insan Utkan’ın artık aramızda olmadığını bile bilmiyor, bir kısım dostumuz, arkadaşımız o kahrolası günden sonra tanıştı Utkan ile...

Biz, biz ise şimdi onlara göre büyük bir acı yaşıyor olmamıza rağmen son derece gururluyuz.

Söz konusu insan olduğunda pek çok rezilliğin yazıldığı bir tarih kesitindeyiz. Bu çağda, sadece böylesine önemli birisiyle, kelimenin gerçek anlamıyla bir “kahraman” ile yoldaşlık etmiş olmanın gururunu yaşattığı için bile iyi ki doğdu Utkan!

Sadece bize yaşattığı mutluluklar, dostluğu, yoldaşlığı hatta sadece onu tanıdığımız için hayata çok şey borçlu olduğumuz bir yoldaşımız Utkan.

Çok, tarif edilemeyecek kadar büyük acılar içindeyiz ama gururluyuz, çok şanslıyız biz, bu çağın en şanslı insanlarıyız Utkan ile tanıştık, Utkan ile yaşadık, birlikte dövüştük.

Son nefesimize kadar işçi sınıfının, yoksul halkın mücadelesine katkı koyacağız diye çıktığımız bu yolda Utkan bunu yapabileceğimizi gösterdi.

Şimdi, hepimiz Utkan gibi olmaya çalışacağız!

Zafer İlken yazdı | İkinci Cumhuriyet’ten bahsetmenin tam zamanı

İkinci Cumhuriyet kavramı, 90’lı yılların başında “Altan Brothers” ın küçük olanı (yani canlı yayınlarda kalemle kulağını kaşıyanı) tarafından ortaya atılan, Cumhuriyet devriminin halk egemenliği üstünlüğüne dayanmadığı, ordunun ve bürokrasinin hükümranlığına yaslandığı, demokratik ve çoğulcu özellikte olmadığı görüşünde olan ve devletçi ekonomi ilkelerinin değişmesi gerektiğini savunan bir anlayış olarak ortaya çıktı. Özünde bazı doğru tespitler içeren bu görüşler, liberal ve Marksist (her ikisi bir arada nasıl gerçekleşiyorsa!) olduklarını savlayan bir grup aydın tarafından partileştirilmek istendi ancak başarılı olamadı. Sonrasında ise muhtelif siyasi İslamcılar tarafından kullanılma süreci başladı; “yetmez ama evet” sloganı ile uzun süre mevcut iktidara verdikleri destek sonunda büyük bir savrulma ile hazin bir şekilde sonuçlandı.

Bu harekete samimiyetle destek verdiklerine inandığım kimi aydınlar bugünlerde büyük bir pişmanlık yaşamaktalar. Özür dileyenler, özür dilemeye davet edenler, edilenler medyada oldukça sıklıkla yer alır oldular. Özeleştiri nesnel olarak yararlı olmakla birlikte sıklaştıkça yararlılığını ve inanırlığını yitiriyor diye düşünüyorum. Özellikle dinamiklerin hızlı değiştiği ülkemizde, bu yanlışlardan yararlanan ve geri dönüşü çok zor olan adımlar atmayı yıllar öncesinden planlamış ve aşama aşama devreye sokmuş bir iktidar varken ve siz bu geri götürme sürecini algılayamayıp onlara çanak tutmuşken. 

Kaybedilen yılları “Pardon” ve “Bayrampaşa: Ben fazla kalmayacağım” filmlerindeki duruma benzetiyorum ve aydınlarımızın bir kısmının bu sürece (aldatılarak !) büyük katkı verdiği inancını taşıyorum. Çok partili rejime geçiş sonrasında ama tabii ki özellikle son yirmi yılda bakın neleri kaybettik: En önce ve en önemlisi laikliği kaybettik. 2023 yılının hilafete geri dönüş yılı olarak planlandığı konusunda kuşku var mı? Laikliğin yok olmasıyla bütün sistem temelinden oynadı; adaleti, adalet duygusunu ve adalete güveni kaybettik. Temel eğitim, üniversiteler, sağlık sistemi, kültür, ekonomi çöktü. Hoşgörü, insanlık, doğa sevgisi bitti. Limanlar, rafineriler, bankalar, kamu iktisadi teşebbüsleri, hava limanları, barajlar, köprüler, arazilerimiz, denizlerimiz, madenlerimiz, sularımız, elimizde ne varsa Emevi-Vahabi kökenli Osmanlı hayranı (veya çıkarı için öyle gözüken) sözde yönetenlerimiz tarafından satıldı.

Biraz kötümser bir yaklaşım olacak belki ama, ben bütün bunları haklarını savaşarak kazanmamış, tarihsel gelişim süreçlerini(kültür, sanayi, burjuva devrimleri) yaşamamış bir toplumun ve içinde var olduğumuzu zannettiğimiz cumhuriyetin büyük bir başarısızlığı olarak görüyorum.Bu nedenle de‘ikinci cumhuriyetten bahsetmenin tam zamanı’ diyorum. Toplumun ilerici ve yurtsever (milliyetçi değil) kesimleriyle ve sosyalistlerin karar ve uygulama süreçlerinde en önemli noktalarda yer alacağı bir hareketin başlatılarak hiç olmazsa çocuklarımıza sömürüsüz, hakça bir geleceğin umutlarının bırakılması borcumuzdur diye düşünüyorum.

Onur Bütün yazdı | Proletaryanın düğünü

Aklım kaldı o sessiz, o utangaç ve en çok da suçlu gibi oturan gencecik gelinde… Düğününde bile mutlu görünmüyordu.

Onur Bütün

Yazı yazmak için masamın başına geçtiğimde bambaşka bir tasarı vardı aklımda. Kadın cinayetleri üzerine yazacaktım. Yine de yazacağım, biraz dolanarak… Mahallemden söz edeceğim önce.

…

Dün gece kopan gürültü fırtınasıyla giyinip sokağa fırladım. Evime çok yakın ufacık parkta hınca hınç bir kalabalık toplanmıştı. Evden parka yürürken, belediyenin bayram eğlencesi düzenlediğini düşünerek yokuşu indim. Yokuştan daha sonra söz edeceğim, bizim yokuş mühimdi pandemide… Hem yokuştan hem kadın cinayetlerinden söz edeceğim, biraz sabredin lütfen!

Ben döneyim park mevzuuna…

Parka yaklaşırken mitinglerde kullandığımız tipte ses sistemiyle çalan türkülerin bir düğüne ait olduğunu anladım. Çok yanaşmadım kalabalığa… Malum pandemi var. Ama kalabalık tabiri caizse zincirinden boşanmış eğleniyordu. Ben de dayanamadım, iki şıkırdattım parmaklarımı, oturdum kaldırıma. Neşeye kavuşmak öyle birdenbire olmuyor. Nasıl mutluydu insanlar, dip dibe, halaya durmuşlardı. Kürtçe stranlar, Türkçe türküler çaldı önce, sonra daha ağır ritimli ağıtlar… Maskeyi unutun bu arada, kimse takmamıştı.

Kısa bir süre sonra aynı anda asker uğurlama eğlencesinin de yapıldığını fark ettim. “En büyük asker bizim asker!” sloganlarıyla müzik durdu, havai fişekler atılmaya başladı. Ortalıkta yiyecek, içecek var mı diye uzaktan bakındım, göremedim. Sonuçta düğün salonu kirası yoktu. Ses tesisatı, havai fişek, gelin ve damadın giysileri derken bir proleter düğünüyle tüm mahalle eğleniyordu. Yiyecek, içecek faslına takıldı aklım, belki daha kuytuda bir yerdedir servisleri deyip, kadınları izlemeye başladım. Kadınlar rengârenk giyinmişlerdi, gecenin karanlığında ışıl ışıl görünüyordu hepsi.

Hem damat hem de askere gidecek olan gencin aynı kişi olduğunu anlayınca iyice şaşırdım. Erkeğe, erkekliğe çifte düğün! Takım elbiseli damat yeşil ışıltılı bir şal giymişti ceketinin üstüne. Gelinse sessiz sedasız, başını kaldırmadan beyaz bir plastik sandalyede oturuyordu. Sessizliği daha çok suçluluğu andırıyordu.

Genç kızlar gayet modern giyinmiş, gelinin ve annelerinin, belki teyzelerinin, halalarının yanlarında öbek öbektiler. Onlar da etrafı benim gibi sessizlik içinde izliyorlardı. Biraz da gülümseyerek… Erkekler ve orta yaştaki kadınlar asfalt yola taşmış oynuyorlardı. Asıl şaşırtıcı olansa, düğün sahibini tanımayan benim gibi başka bir kalabalığın da parkın etrafına toplanıyor oluşuydu. Biz de düğünün gerçek kalabalığı kadar vardık. Ezan okunurken müzik tekrar sustu.

Belli ki hepimizin eğlenmeye ihtiyacı vardı. Kaldırımda epey bir süre oturdum, sonra eve döndüm. Tahmin edersiniz, dönüşte yokuşu tırmandım.

Yokuş ve Ölüm

Orhan Veli, Yokuş adlı şiirinde işten dönen bir işçinin yokuşu tırmanışıyla ölüm arasında şöyle bir bağlantı kurar;

“Öteki dünyada, akşam vakitleri,

Fabrikamızın paydos saatinde

Bizi evlerimize götürecek olan yol

Böyle yokuş değilse eğer

Ölüm hiç de fena bir şey değil.”⁽¹⁾

…

Evim, Mamak’ın yokuşlarının birinin başında sayılır. Benden yukarıda oturanların hali harap. Pandeminin ilk günlerinde biraz tedirginlikten biraz da çalışmaya devam etmekten erken kalkıp, çalışma masamın başına geçiyordum, böylelikle erken saatte işe gidenleri görüyordum. Pandemi öncesinden hiç farkı yoktu erken saatlerde yola dökülenlerin.

Sokağa çıkmayın uyarıları ve ardından sokağa çıkma yasakları başladığında dahi bizim sokakta ve mahallede büyük çoğunluk işe gitti. Büyük kentlere kıyasla görece sessiz bir mahallede yaşıyorum. Komşularımın balkon konuşmalarında sık sık, “Filanca dokuz gün hastanede yattı korona belasından, şimdi iyi!” benzeri sohbetlerine tanık olduğumda üzülüyordum. Sonra ambulanslar ve cenaze arabaları gidip gelmeye başladı. Proletarya işe gidiyor, hastalanıyor ve ölüyordu. Sağ kalanlarsa yazımın giriş kısmında anlattığım düğünün insicamında, virüslere karşı koyan tabiatını kendine kalkan ediyordu. Bizim mahalle hiç yeni bir dalga görmeyecek galiba, kesintisiz ilk dalgada kalacak…

Zemin kattan izlediğim işe gidip gelen insanlar, oturduğum koltuğun yaklaşık iki metre üstünden yürüyorlar yolda. Yokuştan inerken hızlı ve asık suratlı, çıkarken ağır ve asık suratlılar. Bugün düğünde hepsinin yüzü gülüyordu, bazı kadınlar dışında hepsinin…

Kadınlar bu neşenin geçici olduğunu, yoksulluğun, tencerede kaynatacak aşın, işsizliğin, geceleri eve geç dönen kocalarının, babalarının, abilerinin neşesi geçince suratlarına tokat gibi çarpacak hayatın acısını yüzlerinde taşıyorlardı. Zorla onlarla birlikte olmak isteyen kocalarının, gündüz bile eve geç kalacağım korkusuna eşlik eden sokaktaki göz süzen, bıyık buran adamların, kahvehanelerde dedikodu üreten amcaların yükünü de yüzlerinde taşıyorlardı.

Genç kadınlar daha umutluydu, yokuşta da düğünde de… Henüz erkekliğin üzerlerindeki tahribatının o kadar da farkında değillerdi belki… Belki ben yanılıyorumdur, herkes her şeyin farkındadır, çaresizlikten yapacak bir şey, gidecek yeni bir yol bulamıyorlardır.

Önümüzdeki tek seçenek yokuş olunca, kol kola girmek lazım, nefesimizin yetmediği yerde birlikte dinlenmek için. Biz kadınlar için yol hep yokuş ve ancak kol kola girersek katillerimizi, tacizcilerimizi, ruhumuzu çalanları def edeceğiz hayatlarımızdan…

Yine de yokuşu tırmanırken hızlıydı genç kadınlar, belki ölümlerine belki mutluluklarına yürüyorlardı.

Aklım kaldı o sessiz, o utangaç ve en çok da suçlu gibi oturan gencecik gelinde… Düğününde bile mutlu görünmüyordu.

------------------------------------------------------------

^[1] Varlık Dergisi, Ağustos 1937

Özgür Derya yazdı | Küçük adam ne oldu sana

Özgür Derya

Küçük Adam Ne Oldu Sana, Hans Fallada’nın 1932 tarihinde yayınlanan romanıdır. Roman, I. Dünya Savaşı ertesinde, yıkımı derinden yaşayan Almanya’da her şeye rağmen yaşamaya çalışan küçük insanların gitgide küçülen dünyalarında açlık ve sefaletle baş etmelerinin, her koşulda hayatı var etmelerinin hikayesi anlatılır. Küçük Adam’ın hikayesinin akışı boyunca, satır aralarında burjuva ahlakı, burjuva sınıfının sömürgen yapısı, kaypaklığı, köşe dönücülük, bencillik vs. Almanya’yı nazizme götüren koşullar da sorgulanır. Yıllar sonra, Hans Fallada’nın el yazmaları incelenirken kitabın yayıncısı tarafından sansüre uğradığı tespit edilmiştir. Fallada, kitap yüzünden “Nazi karşıtı faaliyet” suçlamasıyla bir süre hapsedilmiştir.

Küçük adam ve onun küçük dünyası günümüzün distopik düşünce dünyasında daha çok bir geçmiş zaman özlemi olarak karşımıza çıkıyor. Mütevazi döşenmiş tek gözlü kondular, çıtır çıtır yanan bir soba, mütevazi bir sofrada beraberce yenen bir tencere sıcak yemek… Var mıdır böyle bir dünya? Vardır elbet. Güzel midir? Yaşayana sormak lazım. O sobaya atacak odun, o tencerede kaynatacak yemek varsa o gün için güzeldir en azından. Ne diyordu Melih Cevdet Anday “Islık Çalmak” şiirinde: Ve geceleri yatakta/Duymamak için tabanlarının sızısını/Zengin olmak lazım. Mesele ister istemez bir zenginlik- yoksulluk ikilemine, buradan yaşamın, kapitalizmin çelişkilerine gelecek şüphesiz. Buradan başlayıp böyle bir noktaya gitmemek mümkün mü? Ama benim muradım, “Küçük Adam”ın varlığı, ekonomi- politik olarak nereye denk düştüğü vs. değil, sanatsal ve toplumsal düzlemdeki tezahürü. Örneğin AKP iktidarı da, yaklaşık böyle bir küçük adam söylemi ile çıkmıştı yola. Kamu kurumlarında adam yerine konulmayan, hastane kapılarında sürünen, başörtüsü yüzünden üniversiteye alınmayan, sürekli hor görülen bir “küçük adam”dan ve onun küçük dünyasından başlayan hikâye, kafasında makarna süzgeci, bedenine kefen niyetine doladığı dantelli perdeyle kahpe Bizans kovalayan, tank egzozuna atlet tıkıp savaş uçaklarına levye fırlatan bir ahir zaman cengaverinde son buldu. Ulusalcı, milliyetçi kesimin bir ara bulduğu her duvara, dükkân camına astığı o meşhur Çanakkaleli iki asker fotoğrafı vardı. Sonradan bu kişilerin Çanakkale savaşından yıllar sonra savaşın yapıldığı alandan hurda toplayan kişiler olduğu ortaya çıkmıştı ama bir düşünce biçiminin küçük adama bakışını göstermesi açısından fotoğrafın göndergesi önemliydi. Üzerindeki giysileri yırtık pırtık, ayaklarına ayakkabı niyetine çaput sarmış, gariban ama kahraman, muzaffer insanlar. “Küçük adam” hep kahraman olmak zorunda. Kendini, ne olduğunu, özlemlerini, ihtiyaçlarını hiçlemek zorunda. Öznelliğini, bireyselliğini unutup, gidip bir kalabalığın arkasında saf tutmak zorunda.

Küçük adam, müzikte ilk olarak aydınlanma dönemi Fransa’sında görünmeye başlar. Aydınlanma dönemi sanatçısı, tıpkı aynı dönemin düşünürü gibi soyluları, kralları, ruhban sınıfını ve dinselliğe, tanrısallığa ait olan her şeyi kıyasıya eleştirip yerine dünyeviliği merkeze almış, o zamana kadar tanrıya ait olanı bu dünyaya, topluma ait olanla ikame etmeye çalışmıştır. Doğal olarak da sanatta soylu sınıfının değil, geniş halk kesimlerinin beğenisini, temsilini aramıştır. J. J. Rousseau 1758 yılında dostu D’alembert’e yazdığı mektupta tiyatronun sahnedeki acılar için döktükleri gözyaşının binde birini gerçek dünyadaki acılar için dökmeyen üst sınıfların pohpohçusu olduğunu söylüyordu.^(*)

O dönemlerde, İtalya’da ağır opera eserlerinin (Opera seria) arasında dinleyicilerin biraz kafasını dağıtmak, biraz dinlendirmek için neşeli, hafif oyunlar oynanıyordu (Opera Buffa). Bir süre sonra, ağır opera eserlerinden daha fazla ilgi gördüğü için, bu hafif, komik opera formu bölüm aralarında değil, ayrı bir eser olarak oynanmaya başlandı. Fransız aydınları, bu gelişmeleri takip ediyordu. İlginçtir, bu hafif, komik operaların Fransa’da ilk örneklerinden biri olan La Devine Du Village (Köyün Kâhini) Fransa’da devrimin ideologlarından Jean Jacques Rousseau tarafından yazıldı ve bestelendi. Eser birçok eleştirmence zayıf ve armoni hatalarıyla dolu bulunsa da çok büyük ilgi topladı ve operetlere, melodramlara gidecek olan yolu açmış oldu. Ardından İtalyan besteci Giovanni Battista Pergolesi’nin La Serva Padrona (Hanım olan hizmetçi) adlı operası yine 1752 yılında Paris’te sergilendi. Eser, hizmetçilikten hanımlığa yükselen bir genç kızın hikayesini anlatıyordu. Bir genç kızın hizmetçilik yaptığı konağın hanımı olup olamayacağı, dönemin gazetelerinde uzun uzun tartışıldı. Bunun yanında Pergolesi’nin dinleyicinin ilgisini sürekli canlı tutan dinamik müzikalliği, müziğin, armoninin hikâyenin akışını ve sözleri destekleyici yapısı da bolca tartışıldı. Ardından Mehul, Gluck gibi Fransa’nın büyük operacıları bu yönde eserler vermeye başladılar. En fazla iki kişi ile oynanan, çok uzun sürmeyen, konularını göreceli olarak daha gündelik mevzulardan alan bu müzik biçimi yeni bir norm oldu.

Fransız devriminin hemen öncesinde yeni dünyaya, yeni insana ve topluma dair önermeleri, fikirleri deneyimlemeye çalışan sanatçılar, devrimle beraber gelen yıkımın coşkusunu, bu coşku ile beraber gelen türlü çeşit taşkınlığı yaşamışlar devrimden sonraki birkaç yıl. Köhnemiş olanın, eskimiş ve geçerliliğini yitirmiş olanın yıkıntıları üzerinde dans etmişler köylüler, işçiler ve ayaktakımıyla beraber. Küçük adam o zamana değin hiç yapamadığı kadar soylularla, mülk sahipleriyle dalga geçmiş. Aristokrasinin aşağılandığı, soylulara ait değerlerin, aristokrat yaşamın törenselliğinin alabildiğine parodileştirildiği, alay nesnesi yapıldığı opera gösterileri norm olmuş bu sefer. Gluck maalesef devrimi göremeden 1787 yılında vefat etmiş ama, devrim sonrası dönemin müziğini de ciddi oranda etkileyecek müzikal yenilikler yapmış. Etienne Nicholas Mehul ve Jean Francois Lesueur gibi müzisyenler, devrimi yüceltecek, devrimin getirdiği vatanperverlik, özgürlük, adalet vb. kavramları taçlandıracak büyük eserler, marşlar, şarkılar yazmaya girişmişler. Devrim bilindiği üzere bütün Kıta Avrupası’nı derinden etkilemiş, Beethoven, Mozart, Haydn, Weber gibi müzisyenler tarafından da büyük coşkuyla karşılanmış. Ama devrim, aynı zamanda I. Ve II. Dünya savaşlarına gidecek uzun bir alt- üst oluşlar, çöküşler, parçalanmalar, toplumsal kalkışmalar döneminin de kapılarını açmış. Peki ya küçük adam? Maalesef, Ancien Regime’in yıkıntılarının üzerinde bir miktar tepinmesine müsaade edilmiş, taşkınlıklarına tolerans gösterilmiş, akabinde eline verilen sefer görev emri ileaskerlik şubesinin yolunu tutmuş. Uzun bir süre de evine gelememiş. İngiltere, Prusya, İspanya, Portekiz, Avusturya, Galiçya, Rusya, sonrasında Macaristan, Yunanistan, Osmanlı, neredeyse bütün Avrupa coğrafyasında küçük adam, cepheden cepheye çamur pislik ve kokmuş cesetlerin içinde kuru ekmek yiyerek hayatta kalmak için debelenirken, o küçük dünyası, küçücük evi, hayatını kazandığı küçücük işliği, tarlası yerle bir edilmiş.

Hülasa, Fransız Devrimi gökyüzüne ait bütün kavramları yeryüzüne indirmiş ama, yeryüzündeki yeni dünyayı insandan başlatamamış. İnsana ait olan kusurludur, eksiktir, arızîdir. Aydınlanma düşüncesi, yeni dünyayı tam da bu kusurların, eksikliklerin, arızaların üzerine bina etmek yerine tanrısal olanın bıraktığı boşluğu yeryüzüne ait kavramlarla doldurmaya çalışmış, ulus, millet, adalet, sanat, felsefe vs. kavramları gökyüzüne intikal ettirmiştir. Yani yüce olanın adaleti yerine adaletin yüceliği, yüce olanın sanatı yerine sanatın yüceliği vs.

Aslına bakılırsa kuşku uyandıran biricik şey kahramanlıktır. Kendi bedeniyle kahramanlık? Oldu olacak yem olarak oltanın ucuna takılan solucandan da kahramanlık yapmasını talep edin. Ne de olsa o da bizim gibi pembe, soluk ve gevşek.

Bana gelince artık halimden şikayetçi değildim. Hatta kazanmış olduğum askeri madalya, yaralanmam filan sayesinde özgürleşmekteydim bile denilebilir.  Nekahet dönemindeyken getirmişlerdi bana madalyayı hem de hastaneye kadar. Hemen o gün, tiyatroya, madalyamı sivillere göstermeye koştum. Bayağı etkileyici oldu.

(Louis Ferdinand Celine- Gecenin Sonuna Yolculuk)

Savaşlar ve alt-üst oluşlar çağında, küçük adamın kendi küçük dünyasına dönüp orada artık ne bulduysa onunla yaşama gailesi bile bir lüks olmuştur Celine’nin de yazdığı üzere. Ama ilginç bir şekilde, bu destabilizasyonun sürekliliği içinde bir geleceksizliğe, ucunun nereye çıkacağı belli olmayan bir şiddet, yıkım sarmalına girmiş olan Avrupa insanı için aynı zamanda bir kaçış olmuştur. Sürekli eski olan ile çatışma, sürekli bir yıkma- yapma döngüsü içinde bunalan orta sınıflar, entellektüeller, burjuvalar, küçük adam ve onun basit, sıradan dünyasına kaçmışlardır. Napoleon ordularının işgali altındaki Avusturya’da, baskıdan ve sansürden yılmış olan insanlar, Schubert’in Lied’leriyle, bunalan ruhlarını bir nebze de olsa serinletmiş, ferahlamışlardır. Aslında lied, 12. 13. yıllarda doğmuş, geleneksel halk şarkılarını biraz daha sanatsal formda seslendirme biçimi gibi düşünülebilir. Schubert’in bu forma getirdiği yenilik, gelenekselliğin ve pastoralliğin yerine, Heinrich Heine, Goethe, Schiller gibi güncel şairlerin, gündelik yaşamı, sıradan insanı ve sıradan hayatın detaylarını anlatan şiirlerini tema olarak almasıdır. Fukara balıkçılar, tarım işçileri, ayakkabı tamircileri, terziler gibi küçük esnaf, kasaba eşrafı, kasabalı genç kızlar, genç oğlanlar ve onların gündelik rutinleri vs. konular şarkıların temel temalarıdır. Schubert, aslında bu şarkıları sık sık arkadaşları ile yaptıkları yemekli toplantılarda söylemek üzere bestelemiştir, hatta yoğun olarak bu yemeklerde seslendirmiştir ama lied formunun bu çeşidi, döneminde beklenmedik bir ilgi patlaması yaşamış, ileriki dönemlerde Berlioz, Debussy gibi Fransız müzisyenleri, Mussorgsky, Rachmaninoff gibi Rus müzisyenleri etkilemiştir. Genelde piyano eşliğinde bir erkek, bir kadın ya da iki vokal tarafından seslendirilen ve en fazla üç dört dakika süren lied, günümüzde batılı anlamdaki şarkı formunun da atasıdır diyebiliriz. Ne ilginç bir ironidir ki, omuza omuza savaşarak bağımsızlığını, özgürlüğünü birlikte kazandığı burjuva sınıfı küçük adamı kurduğu yeni dünyadan dışlarken, onun sefaletine, dramına sırtını dönerken, düştüğü buhran, nihilizm sarmalından yine küçük adamın basit, mütevazi dünyasına sığınarak kaçmaya çalışmıştır.

İleriki dönemlerde, dadaizm, gerçeküstücülük gibi akımlarda, yine büyük anlatıların, yüce olanın, kusursuz ve benzersiz olanın arayışına bir tepki olarak, basit olana, gündelik olana kaçmışlardır. Özellikle baskıların, sansürün arttığı dönemlerde küçük adam ve onun küçük dünyası bir nevi kaçılacak uzak bir liman olmuştur. Toplumsal, ekonomik hayatta temsil şansı bulamayan, varlığı, özlemleri, talepleri hep göz ardı edilen, bir söğüt gölgesi altında iki saat uyusa tembellik, savaşmaktan bıksa hainlik, iki dilim kuru ete tamah etse arsızlıkla suçlanan küçük adama reva görülen hep açlık, sefalet, yokluk, perişanlık olmuştur.

Bizim tarafa geldiğimizde, küçük adam önce müzik ile değil, edebiyat ile görünür olmuştur sanat düzleminde. 1936’da Orhan Veli, M.C. Anday ve Oktay Rıfat’ın çıkardığı Yaprak dergisi ile varlığını ilan eden Garip akımı, küçük adamı merkezine almıştır. Aslında Garip akımı, o dönemin resmî ideolojisine ve neredeyse tamamen devletin gölgesinde varlığını sürdüren edebiyat faaliyetlerine bir tepki olarak doğmuştur. Sürekli gençlikten, “Genç Türkiye” ideasından bahseden, ama köhnemiş, yozlaşmış, gericileşmiş bir edebiyat söyleminin ötesinde bir şey üretemeyen edebi hegemonyaya karşı bir “anti- edebiyat” söylemi, formu geliştirmiştir. Bezemeye, süslemeye karşı sadeliği, basit ve gündelik bir dili form olarak benimsemiştir. Devlet katında makbul, çalışkan, ödevlerinin ve kimliğinin, milliyetinin bilincinde “vatandaş” ideasının karşısına, yoksul, pejmürde, düzenli bir işi ve hayatı olmayan kıyıda köşede kalmış insanları koymuştur. Ayrıca Orhan Veli’nin Ayakkabısı vurmadığı zamanlarda/ anmazdı Allah’ın adını dizeleriyle dine, M. C. Anday’ın Ada Vapuru adlı şiirinde Müslüman, Yahudi ve Rumu bindirip adaya pikniğe gönderdiği bir vapura astığı “cafcaflı bayraklar” ile milliyetçiliğe karşı da bir söylem geliştirdiğini söyleyebiliriz. Nâzım Hikmet’in “Memleketimden İnsan Manzaraları” 1941 yılında yayınlanır. Nâzım usta, hapislikte tanıdığı Anadolu’nun küçük adamının dünyasını merkeze alarak bir Türkiye tarihi yazmıştır. Sait Faik öykücülüğünü ve tiplemelerini de bunların yanına iliştirelim.

Küçük adamın müzikte görünmeye başlaması ise 1960’ların ikinci yarısına rastlar. Bunun sebebi, Türkiye’de popüler müziğin kitleselleşmesinin, endüstriyelleşmesinin bu yıllarla başlamasıdır. Ama bu “küçük adam” şimdiye kadar çerçevesini çizmeye çalıştığım kentli bir alt tabakadan, hayatın büyük bir kısmını emeği ile yaratan ama toplumsal anlamda bir temsiliyet bulamayan kesimler değil, 1960’ların başında kentlerin kıyısında görünmeye başlayan köylü kesimidir. Köyden kente göçün ve gecekondulaşmanında bu dönemde başladığını küçük bir not olarak ekleyelim. Cem Karaca’nın Muhtar, Sahibi Geldi, Yoksulluk Kader Olamaz şarkıları, Selda Bağcan’ın Anayasso, Yaz Gazeteci Yaz, Bulgurunan Tarhana, Edip Akbayram’ın Mehmed Emmi (söz ve müzik Mahzuni’ye aittir), Kerem Güney’in Tapusuz Memet gibi şarkıları örnek gösterilebilir. Bu şarkılarda, köy hayatı ve köy insanı önceki dönemler gibi romantize edilmemiş, bütün sıkıntıları, çelişkileri, talepleri, hayatının gerçekliği ile temsil edilmiştir. Küçük adam belki başında kasketi, ayağında şalvarı ile görünür ama mücadelesiyle, emeğiyle insanca bir yaşam talebi ile görünür. İlginçtir, bu tür şarkıların hemen hepsinde şehir hayatı tekinsiz, dışlayıcı, şehir insanı şımarık, züppe, olarak resmedilmiştir.  Sosyalist solun Türkiye tarihinde ilk defa kurumsallaştığı, geniş kitleler ile bağ kurduğu bu dönemde köylülüğe bu kadar meyletmesi, mücadeleyi şehrin çeperlerindeki gecekondulardan başlatması, halkçılık düşüncesinin, popülizmin, Türkiye Cumhuriyeti politik yaşamına Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu gibi Rusya’daki Narodnik^(**) hareketinden etkilenmiş aydınlar tarafından getirilmesinin bir yansıması olarak düşünülebilir. Bu konuyu başka yazılarda detaylandıracağız.

Biraz daha ileriki dönemlerde, kent yoksulları, emekçiler de şarkılarda görünmeye başlar. Küçük adam, politik çalkantıların hiç dinmediği 1960’tan 1980 darbesine kadar olan dönemde hep bir mücadele öznesidir. Cem Karaca’nın bol bol vay  babo, oy kurban naraları attığı şarkıların yerini tamirci çırakları, Kahya Yahya’lar almaya başlamıştır. Timur Selçuk’un Nereye Payidar, Halit Rezaki’nin Şarkısı, Pireli Şarkı gibi şarkıları, Ünol Büyükgönenç’in Arabacı Salih, Yeni Türkü’nün Bekçi Kazım gibi şarkıları, küçük adamın bir kent yoksulu olarak temsili anlamında örnek verilebilir.

Günümüz Türkiye’sinde, sermayenin, büyük burjuvazinin sürekli emeğe, kazanılmış haklara olan saldırıları, İslamcı hegemonyanın emek düşmanı politikaları sonucunda “küçük adam” tanımı epeyi genişledi. Ucuzundan döşenmiş iki odalı bir küçük ev, çıtır çıtır yanan bir soba, bir tas çorba, yalnızca beden emeği ile geçinen düşük eğitimli kent yoksullarının değil, üniversiteden yeni mezun genç insanların, yıllardır atanamayan öğretmenlerin, doktorların, avukatların, iş bulamayan mühendislerin de özlemi artık. Hatta bu pandemi sürecinden sonra bunlara müzisyenler, tiyatrocular, yönetmenler, rejisörler, senaristler vs. hayatını sanat ile kazanan insanlar da katıldı. Hepimiz birer küçük adamız. Başladığımız yere dönersek, Fransız Devrimi’nden beri, endüstri devriminden beri, modern toplumlarda büyük yığınlar insanca yaşamak için, insanca üretmek, bölüşmek için kavga ediyor. Kendini bu kavgadan azade görenler, tıpkı Paris’in banliyölerinde fare avlamak zorunda kalan kontlar, düşesler gibi hep yanıldı, yine yanılacak. Kimsenin yatağa aç girmediği, insanların çalışma hayatında ezilmediği, kadınların, çocukların, hayvanların eziyet görmediği bir dünyaya özlem duyuyorsak eğer, bu dünyayı küçük adam ve onun küçük dünyasından başlatmamız gerekiyor. Küçük adamın arızalarından, eksikliklerinden, kusurlarından yani insani olandan. İnsanca bir yaşam, insani olanın temsil bulmasıyla mümkün olabilir ancak.

NOTLAR:

(*)Narodnik Rusça halk anlamına gelen Narod kelimesinden türetilmiştir. Rusya’da 19. Yüzyılda devrimci hareketler içinde görülen bir eğilimdir. Narodnikler, Rusya’da kapitalizmin gelişme olanağının olmadığına inanıyor, bu yüzden devrimci güç olarak işçileri değil köylüleri görüyorlardı. Rusya’nın köylüler eliyle sosyalizme geçmesinin propagandasını yaptılar.

(**) Larry Shiner- Sanatın İcadı Bir Kültür Tarihi- Ayrıntı Yayınları Sf. 231

Yazı boyunca “Küçük Adam” değinisini kullanmam cinsiyetçi bir yaklaşım olarak görülmesin. Yazının başlığıyla ve başlangıçta yaptığım alıntıyla bağlantının kopmaması adına “Küçük Adam” değinisini kullandım. Okuyucu onu “Küçük İnsan” diye okusun.

Opera tarihi ve Fransa’da opera konusundaki meta- bilgiler için Ahmet Say’ın “Müzik Tarihi” kitabından yararlandım.

Mehmet Şafak Sarı yazdı | Yeni kanun teklifi interneti zincirliyor

Mehmet Şafak Sarı

İnternet Ortamında Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi AKP-MHP koalisyonu tarafından TBMM başkanlığına sunuldu. 23 Temmuz'da Adalet Komisyonu’nda tartışıldı, komisyondan çıkıp genel kurula geldi ve bu hafta yasalaştı.

İktidarın yeni hedefi sosyal medya yazımda sürecin nereden nereye geldiğini anlatmış ve ileride meclise getirilecek olası bir yasa teklifinin ortamının hazırlandığını belirtmiştim.

Kimi araştırmalarda konvansiyonel medyanın %90-95’e varan bir şekilde hükümetin kontrolünde olduğunun bilindiği ve çeşitli mekanizmalarla basın, haberleşme ve ifade özgürlüğünün baskı altında tutulduğu bu dönemde hükümet, tam anlamıyla kontrol altında tutamadığı sosyal medya ağlarına yönelik tam denetim ve yetki talebini bu yasayla karşılamış bulunuyor.

Hoşgeldin 1984

Kamuoyunda Sosyal Medya Yasa Teklifi diye bilinen bu yasa sadece ülkemizdeki içerikleri değil tüm dünyadaki içeriklere göz kırpmış durumda. Çünkü artık sadece gazetecilerin sosyal medya hesaplarını, haber mecralarını ve tweetlerini, facebook iletilerini, youtube videolarını Türkiye’den erişime engellemekle yetinmeyen iktidar, artık direkt içeriklerin kaldırılmasını, haberlerin yok edilmesini, hesapların kapatılmasını da yasal ‘meşruiyet’ kapsamına sokmuş bulunuyor. Yani kısaca, Türkiye’de tarihinin, düşünce ve ifade özgürlüğünün, internetin en karanlık dönemine giriyoruz. İktidar vatandaşı ve haber mecralarını susturacak bir yasayı meclisten geçirmiş oldu.

George Orwelll’ın 1984 romanını okuyanlar bilir. Romanda, sürekli birbirleriyle savaşmakta olan Okyanusya, Avrasya ve Doğu Asya adlı üç büyük devlet vardı. Dünya nüfusunun küçük bir kısmını oluşturan ara bölgeler, üç devlet arasında sürekli el değiştirirdi. Ara bölgelerde yaşayan halklar, bu ülkelerin işçi-köle depolarıydı. Romanın betimlediği dünyada toplum ‘tele ekran’ adı verilen alet yardımıyla izlenirdi. Tele ekran hem verici hem alıcı işlevini görüyor, aynı anda hem yayın, hem kayıt yapabiliyordu. ‘Düşünce Polisi’ böylece herkesin ne dediğini ve ne yaptığını sürekli izleyebiliyordu. Bugün dünya genelinde özellikle mobeseler ve internet üzerinden her geçen gün geliştirilen gözetim teknolojileri tam da 1960’larda yazılmış bir romanın gerçekleşmeye başladığını bize gösterir nitelikte.

Ayrıca romanda, sadece o anı ve olası geleceğe yönelik ‘güvenlik politikaları’ için toplumun sürekli gözetim altında tutularak izlenmesinden başka bana en ilginç gelen uygulama ise geriye dönük gazetelerin, yayınların değiştirildiği veya yok edildiği bir otokratik rejim altında insanlar bellekleri her gün sıfırlanmış bir şekilde yeni güne uyanıyorlardı. Böylesi bir toplum, iktidarın manipülasyonuna hep açıktı ve en ufak çatlak ses bastırılıyordu. Yani toplumun belleği her yeni gelen günde değiştiriliyordu. Aslında buna benzer gelişmelerin ülkemizde de sıklıkla yaşandığını hepimiz bilmekteyiz. Neredeyse 2012-2013 öncesi AKP’nin çeşitli kişi, kurum ve cemaatlerle kurduğu ilişkiler hiç olmamış gibi kabul edilirken, bu ilişki ağlarıyla mücadele etmiş neredeyse herkesin bu kurumların üyesi veya destekçisi gibi yargılanması bu distopik dünyayı birebir yaşadığımızın bir göstergesi olsa gerek.

Neler olacak?

Sosyal ağlara yasanın gereklilikleri uymaması durumunda reklam yasağı, trafik daraltma, para cezası gibi yaptırımlar öngörülüyor. Yasa ‘sosyal ağ sağlayıcıları’na temsilcilik bulundurma zorunluluğu getirdi. Temsilci bulundurma ve bildirme yükümlülüğünü yerine getirmeyen sosyal ağlara, para cezası, reklam yasağından, internet hızının yüzde 90’a kadar daraltılmasıyla, “fiilen” erişilmesini engellemeye kadar kademeli yaptırımlar uygulanacak. Temsilci bildirmeyen sosyal ağ sağlayıcısına, BTK tarafından bildirimde bulunulacak. Bildirimden itibaren 30 gün içinde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde sosyal ağ sağlayıcıya BTK tarafından, önce 10 milyon lira idari para cezası verilecek.

Dünya genelinde yüzlerce sosyal medya şirketinin ve topluluğunun bulunduğu bir ortamda bu nasıl olacak belirsiz. Zaten ülkemizde adalet sisteminden kaynaklı Twitter gibi şirketler temsilcilerinin başına gelecekleri hesapladığından dolayı ülkemizde temsilci bulundurmamaktan yanaydı bu güne kadar. Ayrıca tüm sosyal ağ sağlayıcıları şirket değil ve herhangi bir merkezi olmayan dünyanın dört bir ucuna dağılmış bir şekilde hizmet veren bir sürü sosyal ağ var.

Unutulma hakkı mı yoksa geçmişi yok etme planı mı?

İnternet ortamında yapılan yayın nedeniyle kişilik hakları ihlal edilenlerin talep etmesi durumunda hakim tarafından, başvuranın adının bu madde kapsamındaki kararı konu internet adresleri ile ilişkilendirilmemesine karar verilebilecek. Zaten eski yasa ile neredeyse iktidarın hiçbir yolsuzluk haberine, milletvekili ve üst yöneticiler hakkında hiçbir bilgiye ulaşamaz hâle gelmiş neredeyse hükümetle ilgili kamuoyunun bilmesi gereken tüm içeriklere erişim engellemeleri yüzünden erişemez durumdaydık. Yeni yasa ile birlikte geçmişe dair her şeyin keyfi bir şekilde engellenmesinin daha kolay olduğu hatta içeriklerin tamamen ortadan kaldırılabileceği bir döneme girmiş bulunuyoruz. Bu da tam da yukarıda anlattığım 1984 distopyasında geçen hadisenin birebir aynısı demek. Toplumun hafızası bu yasayla birlikte rahatça yok edilmek istenmekte. Esasen hepimiz biliyoruz ki, bu yasayla birlikte geriye dönük, hükümetin hoşuna gitmeyen tüm haberler rahatça silinebilecek ve geçmiş rahatça ‘aklanacaktır’.

Hâli hazırdaki yasa ile en ufak muhalif içerik, haber, ifade kısıtlanıyor ve vatandaşın bilgi edinme ve haber alma özgürlüğü engelleniyor

Bu teklifin amacı gerekçesinde belirtildiği gibi devletin pozitif yükümlülüğünü yerine getirmesi değil, bu yasayla Türkiye’de internette ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğüne yönelik erişim engeli, soruşturma ve sansür daha da artacak. Türkiye'de mevcut düzende bile İfade Özgürlüğü Derneği  verilerine göre 2019 sonu itibarı ile 408 bin 494 web sitesi, 130 bin URL adresi, 7 bin Twitter hesabı, 40 bin tweet, 10 bin YouTube videosu ve 6 bin 200 Facebook içeriği erişime engellenmiştir. Demek ki iktidar istediği gibi istediği içeriği engelleyebilmektedir. Türkiye'deki mevcut yapıda erişim engelleme yetkisi sadece yargı organlarında değil. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), Erişim Sağlayıcıları Birliği (ESB), Sağlık Bakanlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Milli Piyango, Spor Toto, Türkiye Jokey Kulübü, RTÜK ve hatta Diyanet'e erişim engelleme yetkisi verilmiş.

Buna rağmen yeni yasanın gerekçesinde hâlâ “... Nitekim, sosyal ağ platformlarında üretilen içeriklerin kontrol altında tutulması, kullanıcıların etkileşim yöntemleri ve biçimini belirleme imkanı, büyük oranda bu platformları işleten şirketlerin elinde bulunmaktadır” denmekte ve daha da fazla yetki istenmekte. Dünyada hem internet sitesi hem de sosyal medya ağlarında erişim engelinde neredeyse tüm raporlarda zirvedeyiz. Anlaşılan o ki yeni yasayla özgürlüklere karşı yükseltilen bu vites, toplumda tam bir sessizlik istendiğinin bir kanıtı. Ana akım medyanın kontrolünü ele geçiren hükümet, çevrimiçi gazetecileri ve diğer haber kaynaklarını susturmak istiyor.

Malum sosyal medyada suçlar cezasız kalmadığı gibi, muhaliflerin mesajları çarpıtılarak ihbarlar yapılıyor ve korkunç cezalar veriliyordu. Hükümet yetkilileri bu değişikliklerle sosyal medya platformlarında işlenen suçların cezasız kalmayacağını belirtmektedir. Ancak bu ifade yanıltıcı olmasının ötesinde yanlış bir beyandır. Türkiye’deki yasal düzenlemeler, Türk Ceza Kanunu, Terörle Mücadele Kanunu ve özel kanunlar internette işlendiği iddia edilen tüm suçların yargılanması için fazlasıyla ‘yeterli’ olup, çoğu zaman da sadece sansür amaçlı kullanılmaktaydı. Hatta son zamanlarda birçok paylaşım ve hatta insanlar kendi mesajları olmadığı halde başkalarının mesajlarını paylaştıkları için cezalandırılmaktaydı.

Mevcut yasalarımız dünyanın birçok ülkesine göre daha baskıcı ve cezalandırıcı nitelikte ve devletin pozitif yükümlülüğü aşar bir biçimde ifade özgürlüğünü kısıtlayıcı veya yer yer yok edici durumdaydı. Mevcut yasaların iyileştirilip vatandaş lehine hafifletilmesi gerekirken, Rusya, Türkmenistan, Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki gibi otoriter ülkelere öykünüp vatandaşlarımızın kişisel verilerin mahremiyeti, haberleşme ve ifade özgürlüğü daha da kısıtlanmak istendi ve bu yasayla tam da bunlar yaşanacak.

Sansür, sansürü; engelleme engellemeyi doğurur

Sevilen platformlara getirilecek kısıtlamalar ileride bunlara alternatif olarak kullanılacak olan diğer mecraların da aynı biçimde sansürlenmesi anlamına gelecek. İnsanlar sansürden ve engelden kaçabilmek için kapalı gruplara, yazışma odalarına çekilecek. Bir süre sonra bu mecralara da denetim ve engel talep edilecektir.

Genel olarak herkese açık ağların kısıtlanması, engellenmesi, yavaşlatılması veya kapatılması; bilgi edinme ve haberleşme haklarımızın engellenmesi demek. Ayrıca bu ağlar insanların birbirleriyle mesajlaşıp kendilerini gerçekleştirdiği alanlar. Birbirimizle iletişimimiz de büyük darbe alacak. Bu anlamda söz konusu yasa bir sansür döngüsünün başlangıcı anlamına geliyor.

Seçimle gitmek

"Bugün neredeyse tüm mevzileri eline geçirmiş olan Emevi inançlı Osmanlıcılar bu noktaya bir anda gelmediler. Onlarca yıldır planlarını yaptılar, sistematik olarak çalıştılar; çok partili rejime geçiş sonrasında din sömürüsü ile oy kazanma uğraşında olan ve bugün demokrasi kahramanı ilan edilenlerin himayesi ve desteğiyle palazlandılar. Kazandıkları mevzileri yitirmeye, bulundukları konumdan geri çekilmeye hiç niyetleri olmayacak; son zamanlarda giderek arttırdıkları pervasızlıkları bunun önemli bir göstergesi..."

Zafer İlken

Ülke yönetimine karşı olan kesimin büyük çoğunluğunda dillendirebildikleri ölçüde şöyle bir söylem veya inancın/dileğin demokratik(!) dışavurumu söz konusu: “Bir dahaki seçimlerde iktidar partisi kaybedecek ve yeni oluşum -her nasıl gerçekleşirse- bunlardan hesap soracak ve eski günlerimize geri döneceğiz.“ Biz gerçi eski günlere dönmek derdinde falan değiliz, gözümüz gelecekte; ama hoşnutsuzların çoğu bu gidişin seçimle hallolacağı inancında! Ne büyük yanılgı…

Bugün neredeyse tüm mevzileri eline geçirmiş olan Emevi inançlı Osmanlıcılar bu noktaya bir anda gelmediler. Onlarca yıldır planlarını yaptılar, sistematik olarak çalıştılar; çok partili rejime geçiş sonrasında din sömürüsü ile oy kazanma uğraşında olan ve bugün demokrasi kahramanı ilan edilenlerin himayesi ve desteğiyle palazlandılar. Kazandıkları mevzileri yitirmeye, bulundukları konumdan geri çekilmeye hiç niyetleri olmayacak; son zamanlarda giderek arttırdıkları pervasızlıkları bunun önemli bir göstergesi. Yerel seçimlerde kaybettikleri yerlerde gösterdikleri direnç, yaptıkları engellemeler, en insani yardım çabalarına bile karşı çıkışları, engellemeye çalışmaları, kayyum atamalarıyla seçilmiş insanları ve seçenleri yok saymak, mecliste muhalefetin her dediğine, her önerisine şuursuzca karşı çıkmak sizce yeterli göstergeler değil mi?

Üstelik seçimde başarı kazanma gibi bir niyeti olmayan ilkesiz bir ana muhalefet partisi varken. Onlar hala dindarların ve hatta dincilerin oyları peşinde, onlara sempatik gözükerek, bazen AKP’ lileri bile şaşırtan söylemlerde bulunarak, cuma namazını Sultanahmet köftecisinin(!) önünde kılarak seçim kazanacaklarını zannediyorlar.

Önümüzdeki süreç çok daha zorlu geçecek, salgın hastalığın dünyadaki dengeleri yerinden oynattığı düşünülürse bunun yansıması -sanırım bu deyimi daha önce de kullanmıştım- bizim gibi gelişmeye niyeti olmayan ülkelerde daha şiddetli hissedilecek. Bu noktada sosyalistlere yine çok iş düşüyor. Halkı, “seçim olacak CHP-İYİ Parti koalisyon yapacak ve Türkiye kurtulacak” rehavetinden kurtarmak için örgütlü çatılar altında mücadeleye devam.

************

Bir iki gün önce “aksaçlılar bildirgesi” diye bir metin okudum ve videosunu izledim. İçeriğine yönelik bir itirazım yok; ancak imza atanların bazılarına ciddi itirazım var. “Yetmez ama evetçiler” olarak bir zamanlar iktidarın yılmaz destekçileri olan ve Avrupa birliğine girmeye niyetimiz olduğunu ve onların da bizi içselleştirmeye çok hevesli olduklarını zanneden kimileri bu sefer de bu bildirgeyi imzalamış. Bu, her ne kadar kapalı bir özeleştiri olarak değerlendirilebilse de, ben artık kandırılmışlardan ve özeleştiri yaparak bu ülkenin ve emekçilerinin yıllarını yok edenlerden bıktım. Ben artık zamanı, affetmeme ve hoşgörmeme zamanı olarak değerlendiriyorum; mazur görün…

Emre Kırmızıtaş yazdı | Aşı yarışları

COVID-19 salgını hız kesmeden sürüyor. Dünya çapında doğrulanmış vakaların sayısı on beş milyonu, COVID-19 kaynaklı ölümler de altı yüz bini aşmış durumdayken yeni vaka sayılarında da son günlerde rekor düzeyinde artışlar yaşanıyor. Bütün göstergeler salgının uzunca bir süre daha gündemimizde olacağını işaret ediyor.

Aşı çalışmalarında da salgının erken evrelerinden bu yana belirli bir mesafe alınmış gibi gözüküyor. Bu çalışmalar henüz klinik araştırma aşamasında olsalardahastalığa karşı etkili bir aşı geliştirme açısından kimi olumlu sonuçlar alındığı bildiriliyor. Elbette klinik aşamalar bütünüyle başarılı geçse bile aşıların onay alması, üretim ve dağıtım süreçleri epey bir zaman alacaktır. Dünya Sağlık Örgütü’nün son açıklamalarında da etkili bir aşının uygulanmaya başlanmasının en iyi ihtimalle 2021 yılının ilk aylarını bulabileceği belirtiliyor.

COVID-19’a karşı yüksek düzeyde etkili bir aşının geliştirilmesi ve bir an önce kullanılmaya başlanması salgının gidişatı açısından oldukça önemli. Fakat geliştirilen bu aşıların dağıtımının nasıl yapılacağı, önceliklerin ne olacağı, parasız olup olmayacağı gibi sorular sürecin ilerlemesiyle beraber daha sık sorulmaya başlandı. Aşı araştırmalarını yapanların büyük bir bölümünün ilaç tekelleri (daha popüler bir adlandırmayla “BigPharma”) olduğunu ve bu şirketlerin piyasa beklentilerini her daim sağlık ihtiyaçlarının önünde tuttuğunu göz önünde bulundurduğumuzda konu hakkındaki çekinceler haklı olarak daha fazla artıyor. Daha şimdiden, çalışmaların belirli bir olgunluk seviyesine erişmesiyle beraber bazı devletlerin aşıları geliştiren ilaç şirketleriyle ön satış anlaşmaları yaptığı haberleri gündeme düşmeye başladı. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri Pfizer ve BioNTech ile geçtiğimiz günlerde 2 milyar dolarlık bir anlaşma imzaladı (1). İngiltere daha önce Oxford/AstraZeneca ile yaptığı anlaşmaya ek olarak Sanofi ve GlaxoSmithKline ile aşı konusunda bir anlaşma daha imzalamak üzere olduklarını duyurdu (2). Avrupa Birliği de aşı çalışmaları için ön satış anlaşmaları yapmak için harekete geçtiğini geçtiğimiz günlerde açıkladı (3).Bu gelişmelere baktığımızda, ilaç tekellerinin daha önce benzer aşı ve ilaç geliştirme süreçlerinde olduğu gibi COVID-19 özelinde pazara yönelik bir üretim, dağıtım ve uygulama stratejisi izleyeceğini tahmin edebiliyoruz.

Bu işler hep mi böyleydi diye yakın geçmişi incelediğimizde, özellikle doksanlı yıllarla birlikte piyasa ve ilaç şirketleri lehine hız kazanan bir değişim olduğunu görebiliyoruz. Aşı geliştirme, üretim, dağıtım ve uygulama süreçleri bu yıllara kadar ağırlıklı olarak kamu kurumları eliyle gerçekleştirilmiş, bu da görece toplumun sağlık ihtiyaçların daha ön planda tutulmasına yol açmıştır. Sağlık alanını da doğrudan hedefleyen neoliberal saldırı dalgası ve bu kapsamda yürürlüğe konulan özelleştirme uygulamalarıyla aşı süreçleri, diğer alt çalışma alanlarıyla birlikte bu dönüşümden payını almıştır(4).Aşı süreçlerinde yaşanan değişim ve pazar odaklı üretim sonucunda bağışıklama düzeylerinde zaten var olan eşitsizlikler bölgeselden ulusala her ölçekte devam etmiş, kimi yerlerde ise derinleşmiştir.Örneğin 2000 yılı sonrası temel bağışıklama düzeylerinde Afrika Bölgesi ve Avrupa Bölgesi arasında bir karşılaştırma yaptığımızda bu farkı çok net görebiliyoruz(5):

Hem yeni geliştirilen aşıların bölgelerde ilk kez yaygın olarak uygulanmaya başlandığı tarihler açısından hem de ilgili hastalıklara karşı toplum bağışıklığı düzeylerinde ciddi boyutlarda eşitsizlik bulunduğu ortadadır.Özel olarak ülkeler arasında veya ulusal düzeyde bölgeler arasında da benzer eşitsizlikleri gösteren birçok veri mevcuttur.Bu karşılaştırmayı ve yukarıda örnekleri verilen çeşitli aşı anlaşmalarını göz önüne aldığımızda, COVID-19 yanında başka salgın hastalıklarla boğuşan, sağlık altyapıları ve kaynaklara erişim açısından zaten oldukça dezavantajlı durumda olan ülke ve bölgelerin, geliştirilecek aşıya ulaşmada da benzer sıkıntıları yaşayacağını ve en nihayetinde piyasa düzeninin yine yoksul halkları vuracağını öngörebiliyoruz.

Sonuç olarak, bugünlerde COVID-19 özelinde sergilenen “aşı yarışlarının” ilaç tekelleri açısından birincil motivasyon kaynağıpazarda daha büyük oranda pay kapmaktır. Kimin daha acil olarak aşıya ihtiyacı olduğu veya toplumsal zararın nasıl en düşük seviyede tutulacağı gibi başlıklar ancak bu birincil motivasyonla çelişmediği ölçüde tekellerin gündemine girebilecektir. Salgının erken evrelerinde birbirlerinin medikal malzemelerine, solunum cihazlarına el koyan devletler de bu yarışta kendi paylarına düşeni oynamaya çoktan gönüllü olmuşlardır.Dünya Sağlık Örgütü gibi bu alanda bağımsızlık iddiası bulunan kurumlar ise uzun süredir bu tekellerin doğrudan müdahalelerine açık halde olduğundan, özellikle fiyatlar ve erişim konusunda pazarlık yapmak ve piyasayı düzenleme girişimleri dışında etkin bir pozisyon alamamaktadır.Fikri mülkiyet ve patent adı altında aşının metalaştırılma sürecini tersine çevirip bütün insanlığın hizmetine sunmadıkça ne yeni salgınlarla mücadelede ne de eşitsizlikleri azaltmada herhangi bir başarı kazanmak mümkün gözükmemektedir.Dr. JonasSalk’ın vaktinde dediği gibi, güneşi patentlemeye çalışmak ne kadar anlamsız bir uğraşsa aşıları şirketlerin özel mülkiyetine bırakmak da insanlık açısından aynı ölçüde faydasız olacaktır.

(2) https://www.birgun.net/haber/sunday-times-ingiltere-60-milyon-dozluk-koronavirus-asisi-icin-anlasmak-uzere-307316

(3) https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abden-kovid-19-asisi-stratejisi-gelistirilecek-asilar-icin-on-satin-alma-anlasmalari-yapilacak/1880056

(4)Taner, Ş, Tanık, AF: Aşıda Paradigma Değişimi. Toplumve Hekim 2012, 27(1):4-13.

(5) https://apps.who.int/gho/data/node.wrapper.immunization-cov