Yeni bir 'oluşum' mu?

İsterseniz önce “işaretlere” bir göz atalım:

Belirli bir dörtlü (Mehmet Ağar, Engin Alan, Alaattin Çakıcı ve Korkut Eken) Bodrum-Yalıkavak’tan resim veriyor…

İyi Parti’de Ümit Özdağ kendini “millici” olarak tanımlayıp partisindeki “Sorosçulara” ve “uluslararasıcılara” meydan okuduğunu belirtiyor…

***

Yazının devamı için tıklayın.

İlerlemecilik mi, kurtuluşçuluk mu?

Yazının başlığı, Ender Helvacıoğlu’nun yeni yayınlanan “Uygarlıktan Kurtulmak, Uygarlık, Modernite ve Marksizm Tartışmaları” adlı kitabının sunuş bölümünün başlığıdır.

***

Yazının devamı için tıklayın.

Vergi, SGK ve KYK borçları ile ilgili yapılandırma teklifi Meclis'te kabul edildi

TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülen İşsizlik Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi'ne ihdas edilen maddeyle, vergi borçları yapılandırılarak, borçların 18 taksitle ödenmesine imkan tanınıyor. Borcunu peşin ödemek isteyenlere de indirim sağlanıyor.

Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Katma Değer Vergisi, Motorlu Taşıtlar Vergisi, Özel Tüketim Vergisi, tüm idari para cezaları, KYK borçları, Hazine alacaklarını kapsayan vergi borcu yapılandırmasına ilişkin madde, TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda kabul edildi.

Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülen İşsizlik Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi'ne ihdas edilen maddeyle, vergi borçları yapılandırılarak, borçların 18 taksitle ödenmesine imkan tanınıyor. Borcunu peşin ödemek isteyenlere de indirim sağlanıyor.

Teklif, vergi cezaları, gecikme faizleri ve gecikme zamları; trafik, seçim, nüfus para cezaları; Karayolu Taşıma Kanunu'na göre kesilen para cezaları; karayollarından usulsüz geçişler nedeniyle kesilen para cezaları gibi tüm idari para cezalarını kapsıyor.

Öğrenim katkı kredisi ve öğrenim kredisi borçları, ecrimisiller, haksız alınan destekleme ödemeleri, kaynak kullanımı destekleme fonu, taşınmaz kültür varlıklarının korunmasına katkı payı da vergi yapılandırması kapsamında olacak.

Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kapsamındaki Hazine alacakları, madenlerden alınan devlet hakkı, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun'a göre takip edilen diğer alacaklar da yapılandırılacak.

Yapılandırmadan faydalanmak isteyenlerin, kanunun çıktığı tarihten itibaren yıl sonuna kadar müracaat etmesi gerekecek ve maksimum 18 taksit yapılabilecek. Taksitler iki ayda bir ödenecek. İlk taksit tarihine kadar peşin ödemenin yapılması durumunda, işleyen faizler silinecek. İlk taksit ödemesi, Ocak 2021'de gerçekleştirilecek.

Sosyal güvenlik primleri idari cezaları, gecikme cezaları ve faiz zamları da yapılandırılabilecek.

Ayrıca il özel idarelerine olan borçlar, emlak vergisi, çevre temizlik vergisi, ilan ve reklam vergisi, diğer vergi ve harçlar, su, atık su, katı atık ücretleri, yol katılım payları, muhtelif ücretlerden kaynaklı kurum alacakları ve zam ve faizleri de yapılandırılabilecek.

TOBB, TESK, Barolar Birliği, TÜRMOB, ihracatçı birliklerinin aidat ödemeleri de yapılandırmaya dahil olacak.

KOSGEB tarafından kullandırılan desteklerden kaynaklananlar ile aidat alacakları, il özel idareleri, belediyeler ve bunların bağlı kuruluşları ile sermayesinin yüzde 50'den fazlası bunlara ait şirketlerin taşınmazlar hakkında yapılan irtifak hakkı ve kiralama işlemlerinden kaynaklanan alacaklar, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve mazbut vakıfların kira alacakları, kalkınma ajanslarının il özel idareleri, belediye ve sanayi odalarından olan alacakları, Türk Standartları Enstitüsü hizmet bedeli alacakları da yapılandırma kapsamında yer alacak. (Cumhuriyet)

M. Nergis Tekin yazdı | Hayır, gebermeyeceğiz, buradayız biz!

"Sadece yoksulluktan 'canından bezenleri' değil, sömürüye karşı örgütlü olarak haklarını arayanları da yok saymaktadır medya. Hatta onlar 'gebermek istiyorum' diyen esnaftan daha görünmezdir. Çünkü onlar kurtuluşun bireysel olmadığını görenlerdir. Gebermek istediğini söyleyen esnafa “hayır gebermeyeceğiz, buradayız biz!” dememiz gerektiğini hatırlatanlardır onlar..."

Bülbülleri körleştirmeyi barbarca bulursun. Ama sansür kaleminin ucuyla basının gözlerini çıkarmanın barbarca olduğunu düşünmezsin. Özgür bir insanın saçlarının isteği olmadan kesilmesini despotça bulursun. Fakat her gün sansürle entelektüellerin etini kesersin ve sadece hiçbir tepki göstermeyen boyunsunucu kalpsiz vücutlar bırakırsın, sağlıklı diye!

                                                    Marx, 12 Mayıs, 1842*

“Gebermek istiyorum. Canıma yetti”.

Bu cümleler Denizli Valisi Ali Fuat Atik’in, koronavirüs denetimleri sırasında duyuldu. Bir esnaf “gebermek istediğini” söyledi ve devam etti “Piyasanın haline bak. Salı günü 15 lirayla kapattık, çarşamba günü 100 lira. 100 liranın hepsi kar olsa ne olur?”… Duyuldu derken elbette ki Marx’ın ifadeleri ile “boyunsunucu, kalpsiz vücutlu” iktidarca “sağlıklı” görünenlerin egemenliğindeki medyada duyulmadı.  Çünkü onlar egemen ideolojinin devamına yarayacak sahte gerçeklikler üretmekle meşguldüler. Bu konuda bizler onların yeterince iyi olduklarını sanıyorduk. Değillermiş. Nerden mi anladık elbette ki Erdoğan’ın serzenişlerinden. Aynı anda neredeyse kendisini haber kanalı olarak gören bütün tv ekranlarından canlı yayında bu serzenişi dinledik: “Medyamız en modern altyapıya sahip ama bizim sesimizi ve nefesimizi yansıtmıyor”. Aslında bu aynı zamanda bir itiraftı, medyaya verilen görevin itirafı. İktidarın sesine ve nefesine göre gerçeklik inşa etmekle yükümlü medya, ülkenin içinden geçtiği koşullara bakılırsa ne yaparsa yapsın iktidara yaranamayacak bir evreye girmiş bulunuyor. Üstelik bu evre; ‘boyunsunucu’ların gittikçe iktidar karşısında daha bir itaatkâr olduğu zamana denk düşüyor.  Bu serzenişten de anlıyoruz ki gerçekler ekrana direnç gösteriyor. Başka bir ifade ile gerçekler, iktidarın üretmek istediği, yedi düvelin bizi kıskandığı ve bu nedenle bizi çökertmeye çalıştığı mistifikasyonuna karşı direnç gösteriyor.

Denizli Valisi Ali Fuat Atik’in “gebermek istiyorum” diyen esnafa sabır temennisine aslında ülkenin yurttaşları, her gün medya aracılığı ile maruz bırakılıyor. Ancak buna rağmen toplumdan yükselen sesler gösteriyor ki medya aracılığı ile üretilmeye çalışılan “rıza”, “ boyun eğdirme” yöntemleri işe yaramıyor.

Tüm dünyada yeni sol hareketlerin de dâhil olduğu “sınıflar öldü” tezi yıllardır medya aracılığı ile halkları kendi sınıfından uzaklaştırma görevi gördü. Sınıflar öldü, çalışırsan, istersen “canına yetmez”. Sistemin, düzenin sorunu değildir yaşadığın ekonomik çıkmaz! Yettiyse canına mutlaka senin bir hatan vardır. Kurtuluşlar bireyseldir. Çaresizlikler de bireyseldir. Ne de olsa artık serbest piyasa ekonomisi hâkimdir. Mutlaka bir eksiğin vardır “canına yetiyorsa”. Mesela bir tarım işçisi çocuk olarak hiç büyümeden ölüyorsan ya kaderindir ya da seni dünyaya getirenlerin beceriksizliğidir. Ve Koronavirüs gibi tüm dünyayı sarsan bir salgında hayat eve sığarken, 20 yaş altı yaşıtların gibi sana hayat eve sığamıyorsa, suçlu olan düzen değildir, sensindir. Onlarca yıl çalışıp, vergi kaçırmayıp devlete vergi ödediysen ve aldığın emekli maaşıyla faturalarını bile ödeyemiyorsan bu senin beceriksizliğindir. Atanamayan öğretmensen, sigortanı ödeyemediğin için sağlık sisteminden yararlanamamak ile karşı karşıyaysan bu yine senin sorunundur. Plazada çalıştığı için ve görece ekonomik olarak daha iyi şartlara sahip olan bordrolu, pandemide bir çırpıda gözden çıkarıldıysan bu da senin sorunundur. Onca altın fırsat sunmuştur ki sana serbest piyasa ekonomisi… Bak medyaya; çevresel koşulların hiçe sayıldığı, her şeyin bireysel yeteneklerle belirlenebildiği algısını pekiştiren onlarca hikâye üretip sunuyor sana, onlarca boyunsunucuya bak ve gör hatanı! 

Medyanın rolü onu yöneten sınıfın çıkarlarına uygun olarak tasarlanmalıdır ki halk kendi sorunlarına gittikçe yabancılaşsın. Marx bundan 125 yıl önceki özgür basın ile ilgili tespitinde der ki; “Özgür basın halkın ruhunun her yerde tetikte olan gözüdür. Halkın kendine olan inancının materyalleşmesidir, maddi mücadeleleri entelektüel mücadeleye dönüştüren ve kaba materyal biçimlerini idealleştiren materyallermiş kültürdür. Halkın kendine dürüstçe itirafıdır ve itirafın günahtan kurtarma gücü çok iyi bilinir. Halkın kendini görebileceği ruhsal aynadır ve ‘kendini soruşturma’, ‘bilgeliğinin ilk koşuludur’. İşte bu yüzden de halkın kendini görebileceği ve kendini soruşturacağı medya kapitalist iktidarlar için son derece tehlikeli görülmektedir. Hele ki bu sınıflar arası çelişkileri açığa çıkaracak gerçekler söz konusu olduğunda daha da keskin bir hal almakta”.*

Denizli Valisi Ali Fuat Atik’e bir esnafın “canından bezdiğini” söylediği an sınıflar arası çelişkinin en çıplak hali ile açığa çıktığı anlardan biridir. ‘Tarihin sonu’nu getiren Fukuyama ve sol liberaller de dâhil kapitalizmi ölümsüzleştiren tüm akımlar  “canından bezen” sınıfın gerçekliğini yok sayamayacağı bir evrededir. Sömüren ve sömürülenin var olduğu bir dünyada sınıfların kalmadığı iddiası ve bu iddiayı medya aracılığı ile yeniden üreten tüm kapitalist iktidarlar için medya bu hali ile bile yetersiz kalmaktadır. Sadece yoksulluktan “canından bezenleri” değil, sömürüye karşı örgütlü olarak haklarını arayanları da yok saymaktadır medya. Hatta onlar “gebermek istiyorum” diyen esnaftan daha görünmezdir. Çünkü onlar kurtuluşun bireysel olmadığını görenlerdir. Gebermek istediğini söyleyen esnafa “hayır gebermeyeceğiz, buradayız biz!” dememiz gerektiğini hatırlatanlardır onlar. Ve bu nedenle de yoksulluğun, sefaletin kaynağının bireysel hatalardan kaynaklandığını söyleyen, bundan çıkışın ancak bireysel olabileceğini yayan ve iktidara olmayan zaferler yazan ama buna rağmen içinde bulunduğu düzene yaranamayan ‘boyunsunucular’a karşı son söz Somalı maden işçilerinindir.

Buradayız Biz!

“Sanki suçlu bizmişiz gibi, sanki hırsızlığı, namussuzluğu, arsızlığı biz yapmışız gibi hesabı bizden sormaya çalışıyor. Yani hesabı, hesabı sorması gerekenlere gidip hesap soramayanlar, bize hesap sormaya çalışıyorlar. Oysa bizim haklılığımızı cümle âlem biliyor. Bir işverene, bir tek adama gücü yetmeyen devlet, şimdi gücünü bizde sınıyor. Biz bir kere daha bağırıyoruz buradan. Devletin gücünü bizde sınamayın! Yerin 7 kat altında alın teriyle yaşamını devam ettirmek durumunda kalıp kör edilenler, sakat bırakılanlar, ciğerleri çürütülenlerden hesap sormasın devlet! Devlet bunları yapanlardan hesap sorsun gücü yetiyorsa! Bir tane kıçı kırık patrondan hesap sormayı beceremeyen devlet gücünü bizde sınayacak öyle mi? Öyle mi alay komutanı? Buradayız biz! Yıllarca arkadaşımızın bedeninden parçalar kopartıldı o madende, parçalar! Şimdi bize güç göstereceksiniz ve biz bu güçten korkacağız öyle mi? Vallahi de korkmuyoruz, billahi de korkmuyoruz sizden!”

----------------------------------------------------

* Marx’a ait alıntılar Prof. Dr. İrfan Erdoğan’ın “Medya Teori ve Araştırmaları” kitabından alınmıştır.

Rejimin olası HDP niyetleri

Türkiye’de rejimin önümüzdeki döneme yayılacak siyasal hamleleri neler olabilir?

Bunları kestirmeye çalışmadan önce, her şeyi açıklamasa bile olası gelişmeleri anlamada işlevli olabilecek bir noktaya değinmemiz gerekiyor...

***

Yazının devamı için tıklayın.

Sabahı uyandırmak

Bize ait ne varsa, karakollara, işkencelere, tehditlere, cezaevlerine sürüklüyorlar. İçimiz kadar tıklım tıklım artık hücreler. İçimiz kadar kalabalık, içimiz kadar öfkeli, içimiz kadar düşünceli ve içimiz kadar karışık.

Katlandığımız kadar esirleşiyoruz, sineye çektiğimiz kadar sıradanlaşıyor ve umursamadığımız kadar kimsesizleşiyoruz her geçen güne. Kimsesizleştirdiğimiz kendimiziz...

***

Yazının devamı için tıklayın.

M. Nergis Tekin yazdı | Meseleleri mesele etmek zorundalığı

Öykü burada bitti sananlar yanılıyorsunuz. Asıl öykü bundan sonra başlar. Çünkü şehre bir hortlak iner ya da belki bir hayalettir o şehirde dolanan kim bilir. Ne mi yapar o hortlak, kendisini azarlayan yüksek rütbelinin yolunu keser bir gece ve alıverir paltosunu üstünden!

Dili olan ve konuşmayan, kılıcı olan ve dövüşmeyen, gerçekte sadece sefil yaratıktan başka ne ki?

Marx,1842

“Evimize ekmek götüremiyoruz”.  

“Bu laf bana abartı geldi, al bu keyif çayını iç”

Bu satırlar bir romandan alıntıymış gibi dursa da gerçeğin en ağır biçimde yaşandığı bir andan.  AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, AK Parti'nin il kongresi için gittiği Malatya’da bir esnafla arasında geçen konuşmadan!  Doların 8.19 TL, Euronun 9,68 TL olduğu bir ülkede bir esnaf ile Cumhurbaşkanı arasında geçen bir konuşmadan tarihe kalan cümleler. “Ekmek yoksa pasta yesinler”den “Al bu keyif çayını iç” e kadar Türkiye’yi yöneten sağ ideolojilerin yoksulluğa bakış açısında bir değişme yok. Kapitalizmin günümüzdeki işleyiş mekanizması  neo-liberalizm için  gün geçtikçe yoksullaşan sınıf yani öldüğü söylenen ama aksine her gün daha işçileşen sınıf  “meseleleri mesele etmezse  mesele kalmaz!”

Parası olmadığı için çocuklarına iyi bir eğitim verme imkânından yoksun aileler, güvencesiz, sigortasız  işlerde çalıştığı için hastalandığı zaman hastaneye gidemeyenler, müjdeli doğalgaz haberlerinin faturalarına bir türlü yansımadığı için kışı battaniye ile geçirmek zorunda kalanlar, koronavirüse karşı kendi tedbirini kendi alamayan, toplu taşıma araçlarında tıklım tıkış işe gitmek zorunda kalanlar… Kısacası ekmek olmadığı için pasta yiyenlere  şimdi   bir de keyif çayı sunulmuş oldu. 

Evine ekmek götüremeyene “keyif çayı”, madende ölene “güzel öldüler”

Neolibral politikalardan payına pasta ya da keyif çayı kalanlar şanslılar! Çünkü  bir de  rakamdan ibaret ölüleri vardır bu düzenin. “Güzel Öldüler” denir onların arkasından. Babalardır, eşlerdir, oğullardır ya ölenler ama  onlar için sadece rakamdır. Onların ölümleri doğal, olağandır. Yoksullardır, ekmek kavgasındalardır. Onlar gider, yerlerine yenileri gelir. Cellatlarının adı da kader oluverir.  Ölmeleri sorun değildir. 

“Ücretli emek sömürüsüne dayanan, yegâne amacı  kar etmek ve karı arttırmak olan,  canlı olan her şeyi ölü nesnelere, metalara dönüştüren, var olabilmek ve varlığını sürdürebilmek için sürekli büyümek zorunda olan,   her türlü ahlaki değere yabancılaşmış (ahlak dışı değil ahlaksız), parasal ve maddi olan, hesaplanabilir-ölçülebilir olan dışında öküzün arabanın arkasına koşulduğu” bir sistemin neoliberalizm evresinde  eve ekmek götüremeyene çözümün, keyif çayı olması esasen hiç şaşırtıcı değil. Sınıflar arası uzlaşmaz çelişkilerin ortadan  ancak sınıflar kalkınca sona erebileceğinin en somut halidir keyif çayı. Madencilerin ölümlerinin ardından “güzel öldüler” demelerine de çok şaşırmamak gerek. Buraya kadar yaşananlar neoliberalizmin doğasının gereğidir. Neydi, meseleleri mesele etmezsek mesele de kalmaz  mıydı? Ancak buradan sonra yaşananlar  sadece kapitalizm ile açıklanamaz. 

“Evine ekmek götüremeyen” esnafın, olaydan sonra sesi titreyerek yapmak zorunda kaldığı  açıklama neoliberalizmin ötesinde başka bir durumu ortaya koymaktadır ve  bu durumun üstünde durulması gerekmektedir. Esnafın evine ekmek götüremediğini görmeyen,  dili olup da konuşamayan medyanın, esnafın özür mahiyetindeki açıklaması karşısında dilinin çözülüp, konuşmaya başlamasıdır üstünde durulması gereken. Esnafın elindeki yazılı metni okurken söylediklerinin haber olup, eve ekmek  götürememesinin haber  yapılmamasıdır, üstünde durulması gereken. “Biz reisimizle, şakalaştık, reisin yanındayız, ona kayısı götüreceğiz” sözlerini söylemek zorunda  kalma hali, Türkiye’nin içinden geçtiği ağır sansür ve baskının bir yansımasıdır. 

“Güzel ölen”, cellatları kader olan  maden işçilerinin ölmesi mesele değildir de yürümesi büyük meseledir artık. Ve onlar öldüklerinde rakam olarak, kader kurbanı olarak medyada yer alır da yürüdüklerinde dili olanlar konuşmaz olur. Ermenek'te maaş ve tazminatları için 12 Ekim’de Ankara’ya yürümek isteyen ancak engellenen maden işçileri kendilerine verilen sözlerin tutulmaması üzerine bir kez daha Ankara’ya yürümek istemesini konuşamazlar.  Konuşamazlar  yürüyüşlerinin jandarma tarafından engellenmesini. “Yolu aç jandarma, geliyoruz Ankara” sloganlarını duyarlar da dillendiremezler. Onlara baktıkça insan Gogol’un Akakiyeviç’ini hatırlıyor.  

 Palto yoksa ceket giyseydin ya Akakiyeviç!

Devlet dairlerinin birinde çalışan Akakiyeviç’i. Derdini bir türlü üst makamlara anlatamayan Akakiyeviç… Dert midir ki Akakiyeviç’in altı ay boyunca dişinden tırnağında arttırıp diktirdiği palto. Koskoca makamla siz söyleyin uğraştırılır mı bir palto için! Onca makamın işi gücü yok Akakiyeviç’in çalınan paltosu için uğraşacak. Üstelik palto yoksa ceket giyiversin… Bu kadarını bile akıl edemeyen Akakiyeviç’i hatırladınız mı? Kim bilir belki de tıklım tıkış toplu taşıma araçlarında kendi tedbirini almaya çalışandır Akakiyeviç ya da doğalgaz faturasını şimdiden nasıl ödeyeceğini düşünen. Kim bilir evine ekmek götüremeyendir belki…

Hatırladınız mı kendisini? “(…) hangi daire olduğunu hiç belirtmeyelim, çünkü sivil ya da askeri bütün devlet daireleri ve buralarda çalışan görevliler, adlarını ya da görevlerinin herhangi bir biçimde anılmasına çok içerliyorlar. Bugün artık herkes kendine yönelik küçücük bir iddiayı, tüm topluma yönelik ağır bir aşağılama olarak alıyor”. Bu satırlar Gogol’un “Deli’nin Defteri” isimli eserinden. Çalıştığı dairede bir kalem müdürü olan Akakiyeviç kalem müdürüydü kalem müdürü olmasına ama yılda sadece dört yüz ruble kazanan bir memurdu. Belki de şimdi yaşasa bir beyaz yakalıydı Akakiyeviç. Ama değişmeyen gerçek o gün de yaşasa bugün de yaşasa Akakiyeviç için amansız bir düşmanın varlığı. Yok, bu düşman öyle canlı bir düşman, bildiğimiz düşmanlardan değildi. Bu düşman Petersburg’un kuzey ayazından başka bir şey değildi. Yüksek rütbeli memurları bile donduran bu rüzgârın Akakiyeviç gibi düşük rütbelileri ne yaptığını varın siz düşünün. Düşük rütbeli memurlar kendilerince bir çözüm üretmiş gerçi, tabi buna çözüm diyebilirsek. “Yapabilecekleri tek şey, evleriyle daireleri arasındaki dört beş sokağı olabildiğince hızla koşarak aşmak, sonra da kendilerini hademe odasına atarak, yolda buz tutmuş bulunan memuriyet yetenekleri çözülüp de yerine gelene dek oldukları yerde bir güzel tepinmektir.”  Bizim Akakiyeviç’te her ne kadar bu yöntemi uygulamaya çalışsa da ne yazık ki sırtında ve omzunda oluşan sızıları engelleyemeyen düşük rütbeli memurlardandı.  Çünkü sırtında herkesin sabahlık diye dalga geçtiği çuha kumaşından yapılmış astarı bile erimiş bir paltosu vardı. Ama Akakiyeviç’in yeni bir palto alması matematiksel olarak imkânsızdı. Aldığı para ortadaydı. Çaresiz paltosuna yama yaptırmaya karar verdi. Gerçi yamamaktan yeni yama yapacak yer bile yoktu ya… Ve beklenildiği üzere paltosunu yamayacak hiçbir terzi bulamadı. 

Akakiyeviç için artık yapılacak bir şey yoktu. Yeni bir paltonun ederi yüz elli ruble kadardı. Dünyası başına yıkıldı ama mecburdu. Tam altı ay sonunda kavuşabildiği Akakiyeviç yeni paltosuna.

Bir palto için açlığa katlanan düşük rütbeli Akakiyeviç paltosunu sırtına geçirdiği gün yüksek rütbelilerin daveti ile şaşırır ve davete gitmeye karar verir. Dönüşte paltosu çalınır. Her vatandaşın yapabileceği gibi komisere gider. Aldığı yanıt çok manidardır. Komiser paltodan çok Akakiyeviç’in gecenin o saatte niye sokakta olduğunu sorgular. Komiserden iş çıkmayacağı kesindir. Memur arkadaşlarının önerisi ile mevkili, önemi yüksek bir kişiye derdini anlatmaya karar verir. Bu önemli kişi yerini hazmedemeyen eskiden çokta önemli olmayan bir kişidir. Memuriyette en yüksek rütbelerden birini alınca aklı başından çoktan gitmiştir. Akakiyeviç’i uzun süre beklettikten sonra nihayet huzuruna buyur eder. Cevabı: “Bu makam her önüne gelenin canı istediğinde gelip başvuracağı bir makam mıdır?” Değildir elbette, bir paltodur altı üstü çalınan, bunun için uğraştırılır mı hiç kocaman rütbeli insanlar. Neydi “meseleleri, mesele etmezsek mesele kalmazdı”. Ah Akakiyeviç bilmiyordu ki bunu!

Hayatında hiç duymadığı azarları işitmiş karmakarışık duygular içinde umutsuz Petersburg tipisinin altında yürüdü Akakiyeviç. Üşüdü. Eve ulaştığında hastalanmıştı bile. Son sözü mü? Tabii ki ‘palto’ olmuştu son sözü.

Öykü burada bitti sananlar yanılıyorsunuz. Asıl öykü bundan sonra başlar. Çünkü şehre bir hortlak iner ya da belki bir hayalettir o şehirde dolanan kim bilir. Ne mi yapar o hortlak, kendisini azarlayan yüksek rütbelinin yolunu keser bir gece ve alıverir paltosunu üstünden! Çünkü onca çalışmaya rağmen altı ayda diktirebildiği ve uğruna hastalanıp öldüğü palto alın teridir onun. Emeğidir. İşte o yüzden meseleleri mesele etmek zorundadır.

ÇEVİRİ | Küresel Kuzey’in* sol medyası Bolivya’daki sağcı darbenin yollarını nasıl döşedi

Morales’in görevden alınmasından hemen sonra, Özgürlüğe Doğru gazetesi bazı Bolivyalı ve Latin Amerikalı entelektüellerin görüşlerini yayımladı; darbenin gerçekliğinin önemini azaltarak, Morales hükümeti ile faşist sağın eşdeğer tutulduğu bir duruş sergiledi. Aynı gazetenin başka makaleleri, hükümeti yolsuzlukla suçlayarak gelmekte olan darbenin meşrulaştırılmasında rol oynadı. Tarafsızlar hareketiyle tarihsel bağı olan Vermont-temelli bu kuruluş, darbeye açıkça karşı çıkan alternatif Bolivya değerlendirmelerine ise yer vermedi.

Yazar: Lucas Koerner

Çeviren: Alper Önsu

Çevirenin notu: Elinizdeki çeviri 2019 yılından. Bolivya’daki darbenin sokak mücadelesiyle geriletilmesinin ve devamında gelen seçim yenilgisinin ardından medyanın çeşitli kanatlarından farklı yorumlar son derece hızlı bir şekilde tekrar hayatımızda yer almaya başladı.  Bu yazıyı çevirmekteki hedefim dünya uluslarının ilerleme mücadelelerine soldan yapılacak ve çok kez haklı da olabilecek eleştirilerin, merkez medyada yaratılan algıdan beslenmesi durumunda halklar için her zaman felaket anlamına gelmiş dış müdahalenin önünü açabileceğini örnekleriyle gösteriyor olmasıdır. Özellikle de tarihin sonunu ilan etmiş emperyalist sistemin dengesini bozacak ülkelerle alakalı haberlerin sorgulanmasının, daha iyi bir dünya hayal eden tüm insanlar için bir zorunluluk olduğunu düşünmekteyim. Keyifli bir okuma olması dileğiyle.

Cesur yeni dünyamızın karma savaşlarında, büyük medya, cephanesini Batı’nın emperyalist ideolojisinden alan ağır top rolünü oynuyor. “Saygın” merkez medyanın, Küresel Güney’deki ilerici ve/veya anti-emperyalist hükümetleri iftira ile karışık karalama kampanyalarıyla bombardıman etmediği bir gün dahi geçmiyor.

Bütün bu çabaların ortak amacı Batı’nın dikte ettiği kurallara uymayacak her hükümetin meşruiyetini bozarak, askeri darbelerin, katliama benzeyen sonuçlar üreten ekonomik ablukaların, vekalet savaşlarının ve hatta topyekûn işgalin önünü açmak. ABD sponsorluğunda Bolivya’da düzenlenmiş darbe tam bu noktada eğitici bir vaka çalışması olarak önümüzde. Batı medyası düzenli aralıklarla büyük bir farkla tekrar seçimini kazanmış yerli Başkan Evo Morales’in demokratik ehliyetini sorgulayarak askeriye tarafından görevine son verilmesine giden yolun taşlarını döşemiştir.

Kurumsal medya Morales’e düzenlediği bu saldırılarında yalnız bırakılmadı. Küresel Kuzey’deki “ilerici ve alternatif” medya da uzun zamandır Bolivya’da görevden alınan Sosyalizme İlerleme Hareketi (MAS) hükümetini “soldan” gelen bir eleştiri olma iddiasıyla baskıcı, kapitalizm yanlısı ve doğa karşıtı olmakla suçlamakta. Bu eleştiriler, niyetleri ne olursa olsun, batı ülkelerinin dışarıda yarattığı yıkımın karşısında halihazırda cılız kalmış muhalefetin daha da zayıflatılmasıyla sonuçlandı.

DARBENİN ETRAFINDAN DOLANAN TARTIŞMALAR

10 Kasım darbesinin sabahında kurumsal gazeteler, beklendiği üzere, toplumun manipülasyonunda rol oynadı, faşist darbenin “demokratik geçiş” olarak sunulması için elinden geleni yaptı.

Şaşırtıcı değil. Şaşırtıcı olan darbeye keskin bir şekilde karşı çıkması ve Evo Morales’in yeniden başa geçirilmesi için ikirciksiz bir tavır alması beklenen ilerici Batı haberciliğinin aldığı tutumdur.

Ürkütücü sayıda gazeteci bekleneni yapmamayı tercih etti.

Morales’in görevden alınmasından hemen sonra, Özgürlüğe Doğru gazetesi bazı Bolivyalı ve Latin Amerikalı entelektüellerin görüşlerini yayımladı; darbenin gerçekliğinin önemini azaltarak, Morales hükümeti ile faşist sağın eşdeğer tutulduğu bir duruş sergiledi. Aynı gazetenin başka makaleleri, hükümeti yolsuzlukla suçlayarak gelmekte olan darbenin meşrulaştırılmasında rol oynadı. Tarafsızlar hareketiyle tarihsel bağı olan Vermont-temelli bu kuruluş, darbeye açıkça karşı çıkan alternatif Bolivya değerlendirmelerine ise yer vermedi.

Diğer ilerici kurumlar doğru bir biçimde Morales’in görevden alınışını darbe olarak tanımladı ancak “nüans” olması amacıyla yerli liderin demokratik meşruiyetini sorgulayıcı yazılar yayımlamaktan kaçınmadı.

Darbeyi kınamasına ve seçimlerde hile yapıldığına dair temelsiz iddiaları bir kenara itmesine rağmen NACLA Amerika Kıta Raporu yayın kurulu, Morales ve MAS ile dayanışmadan ekseriyetle kaçındı. Tam aksine, MAS’ı değişimini tamamlayamamış olduğu şeklinde eleştirerek bunun sebebini “ilerici değerlerin zamanla aşınması”, “erkek egemenliğin, prebendal** yönetimin bitirilmemesi” olarak belirtti. NACLA darbeyi kınarken dahi çekinik davrandı; önce “MAS’ın buradaki rolü ve tarihsel politik hesap hataları” vurgulandı, “sağcı rövanşizmin, oligarşi güçlerinin, dış aktörlerin ve son olarak askeriyenin oynadığı rolünden” bahsedildikten sonra  nihayet “bir darbeye tanık olduğumuz” söylenebildi.

NACLA tarafından daha sonra yayımlanan bir makalede ise, Morales’in görevden alınmasının bir askeri darbeye tekabül edip etmeyeceğini tartışmak tercih ediliyordu. Bunu yaparken de OAS’ın seçim hilesi iddialarının temelsizliği görmezden geliniyor, faşist sağın sergilediği ırkçı şiddet, ülkedeki “kutuplaşmaya" bağlanıyordu. Yazarlardan, Linda Farthing ve Olivia Arigho-Stiles, Morales’in görevden alınmasının demokrasi için iyi mi kötü mü olduğunu değerlendirmenin "karmaşık" bir konu olduğu şeklindeki tuhaf iddiayı öne sürdüler.

Aynı zamanlarda, Verso internet sitesinde Forrest Hylton ve Jeffrey Webber ile yapılan bir röportajda, Morales'in demokratik yetkisine saygı gösterilmesi bir yana tüm dünyanın solcuları da "Bolivyalıların kendi kaderini tayin hakkı konusunda ısrar etmeye" çağrılıyordu. Darbeyi görmezde gelen bu tutumlarının yanında, Morales’i eleştirmekten ise hiç kaçınmadılar.

Bu anlatılanlar, az sayıda karşı örneğin yanında ilerici olarak tanımlanan yayınların geçtiğimiz aylar ve yıllar boyunca Bolivya karşısında aldığı tutumun özetini oluşturmaktadır.

BİR EKOLOJİ KATİLİNİN ÜRETİLMESİ

Çoğu yayıncı 20 Ekim seçimlerine giden yolda, Brezilya’da ve Bolivya’da devam eden tropikal orman yangınları üzerinden Morales ile aşırı sağcı Başkan Jair Bolsonaro arasında haksız eşdeğerlikler çizdi veya çekingence benzer imalarda bulundu.

NACLA böylesi bir denkliği reddetmesine rağmen, "çıkarcı hükümetlerin” politikalarını Amazon ve ötesindeki yıkımı körüklemekle suçlamış, Küresel Kuzey ülkelerine çözüm için etkili bir "baskı" yapmanın sorumluluğunu yüklemiştir. Kuzeyin tarihsel olarak ödemesi gereken iklim borçlarını ise vurgulamamayı tercih etmiştir. 

Başka haber kaynakları bu derece bile incelikli davranmadılar. Birleşik Krallık merkezli Novara Medya yazarı Claire Wordley, Morales hükümetini Brezilya’daki Bolsonaro ile açıkça kıyaslayarak MAS politikalarını "Morales'in nefret ettiğini iddia ettiği kapitalistlerinki kadar sömürücü ve zarar verici" olarak nitelendirmeyi tercih etti. Daha da kötüsü, Batı destekli bir rejim değişikliği ajanı olduğu bilinen Jhanisse Vaca-Daza’nın yazıları üzerinden, Morales hükümetinin yangınları ele alış biçimi kötülendi.

Truthout ise bu abartılı iftiraları yeni bir boyuta taşıdı; Morales'i Bolsonaro'ya benzetmenin ötesinde, Bolivya liderini "soykırım" yapmakla suçladı. Yazarlarından Manuela Picq, yerli başkanı “doğanın katili” olarak damgalayan isimsiz “Bolivyalıları” alıntılayarak “Evo Morales uzun süre yeşil oynadı, ancak hükümeti son derece sömürgeci… tıpkı Brezilya'daki Bolsonaro gibi” çıkarımında bulunuyor. Beklendiği üzere Picq, Batılı solcuların emperyalist siyasi-ekonomik ilişkileri değiştirmedeki başarısızlığının Küresel-Güney ülkelerinin doğal kaynak sömürüsünde süregiden bağımlılığına nasıl katkıda bulunduğuna dair hiçbir analiz sunmuyor.

Morales'e yönelik "çıkarcı" eleştirileri pek de yeni değil, başlangıcı Isiboro Güvenli Yerli Bölgesi ve Milli Parkından (TIPNIS) geçecek bir otoyol inşa etme konusundaki tartışmalı 2011 planına dayanıyor. Federico Fuentes'in Green Left Weekly'de (NACLA'da da yayımlanmıştır) belirttiği gibi, bu çatışmanın çıkarıcılık/anti-çıkarcılık çerçevesinde ele alınması, emperyalizmin politik ve ekonomik boyutlarının belirsizleştirmesine hizmet etti.

Tepkiler büyük ölçüde projenin kendisinden ziyade, seçilen rotaya dair olsa da otoban planının önemli bir iç muhalefet yarattığı gerçeği inkâr edilemez. Ancak protestoların arkasındaki ana örgütün (Confederación de Pueblos Indígenas de Bolivia) Washington tarafından finanse edildiği ve sağcı Santa Cruz oligarşisi tarafından desteklendiği de göz ardı edilmemeli.

Kamuoyunda iyi bir şöhrete sahip olmayan USAID (Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı) tarafından Confederación örgütüne sağlanan finansman yaygınca bilinirken, birçok ilerici kuruluş (NACLA, ROAR, In These Times, Viewpoint Magazine) bu gerçeği raporlarından çıkarmayı tercih etti. Yayınların büyük çoğunluğu, olası bir dış müdahaleden bahsedildiği zaman bunun Morales hükümetinin dayanaksız bir iddiası olduğunu dillendirdi.

Bunun en çarpıcı örneği ROAR tarafından yapılmıştır. MAS’ın "otoriter" suiistimallerinin listesini detaylandırırken "TIPNIS protestolarındaki STK’ların özgürlüğün engellendiği” belirtilmiş, içerisindeki organize yapının yerli ve yabancı sağ gruplarca açıkça desteklendiğindense bahsedilmemiştir.

Emperyalist ülkelerin ajandalarının bu şekilde aklanması, Morales'in "fakirlere destek veren ancak çevreden de alan" iki yüzlü bir "diktatör" olarak kaba bir şekilde karikatürize edilmesine yol açıyor (In These Times).

PASİF DAYANIŞMA MI?

Pek çok ilerici yayın kuruluşu tarafından yapılan MAS'ın sosyalist kuruluştaki beklentileri karşılamadığı dolayısıyla”çıkarcı olduğu” eleştirisi, daha genelleştirilmiş bir suçlama olarak öne çıkmaktadır.

Jacobin yazarlarından Jeffrey Webber, MAS'ın meşruiyetini "Yaptığı talanların yanında nispeten küçük kalan bağışlarla kazandığı" eleştirisinde bulunmakta ve devamında hükümeti "iki yüzlü bir devlet yönetimi” sergilemekle suçlamaktadır. Yukarıdan aşağıya gerçekleşen "pasif devrim" söylemlerinin arkasında, "baskıcı" bir devletin "muhalefeti ikna edemediği yerde zorlayarak... uluslararası şirketleri savunmak için ideolojik bir aygıt inşa edilmesi” olduğunu ortaya atmıştır.

Uzun zamandır Webber tarafından öne sürülen, Bolivya’daki MAS hükümetinin temel mirasının “yeniden yapılandırılmış neoliberalizm” olduğu argümanı, Morales'in yönetiminde sınıf dengelerindeki değişikliklere işaret eden eleştirmenler tarafından sorgulanmaktadır.

Webber’in iddialarının ampirik doğruluğu veya yanlışlığını bir kenara alırsak, Batı’nın emperyalist devletlerinin Bolivya’daki sömürünün yeniden üretilmesindeki ve toplumsal ilerlemenin kısıtlanmasındaki rollerine hiç yer ayrılmamış olması dikkat çekicidir.

Bu çıkarımdan ziyade, odaklanılan konu her zaman, MAS’ın “sermaye adına” sinsice yürüttüğü bir ajandası olduğu iddiası olmakta, Batılı solcuların anti-emperyalist mücadelelerindeki yetersizliğe pek sıra gelmemektedir. Bu yetersizlik, Küresel Güney’in devrimlerinde yaşanan sıkıntıların açıklanmasında asla bağımsız bir değişken olarak öne çıkmamaktadır.

Bu tek taraflı siyasal analiz, "neoliberal" MAS ile sağcı muhalifleri politik alanda eşitlemenin yolunu açmıştır. Webber'in ifadesiyle, Morales “özel mülkiyet ve mali işler konusunda sağ kanattan daha iyi bir gece bekçisi olmuştur".

Bu tür satırlar, faşist vahşet tarafından her türlü sağ/sol denkliğinin bir rüzgârla savurduğu bu darbeye şiddetle karşı çıkan Jacobin okurlarına şaşırtıcı gelebilir. Ancak, verilen hasar çoktan etkisini göstermiştir.

ANTİ-EMPERYALİST HESAPLAŞMA

Küresel Kuzey’de solun tekrar dirilişiyle ilgili tüm konuşmalara rağmen, anti-emperyalist hareketlerin 15 yıl öncesinin Irak Savaşı dönemine kıyasla çok daha zayıf olması büyük bir paradokstur.

Libya’dan Suriye'ye, Haiti’den Honduras'a kadar Batı emperyalizminin müdahalelerine karşı iç muhalefetin yokluğunun etkilerini Bolivya'daki darbede de Venezuela'ya yönelik saldırıların devam ediyor olmasında da görebiliyoruz.

Batı’nın ilerici medyasında Morales hükümeti ve bölgedeki sol eğilimli muadillerinin ele alınışının da uluslarası dayanışmadaki bu eksikliğin onarılmasına katkı koymadığı açıktır. Tercih edilen yayıncılık tutumu, Morales’in iklim değişikliği ve Filistin’in özgürlüğü konularındaki açık savunuculuğu da düşünüldüğünde, özellikle rahatsız edicidir.

Bu metnin amacı tabii ki Morales'e veya MAS'a yönelik eleştirilerin yasaklanması değildir. Nitekim, Bolivya ve Venezuela gibi yerler düşünüldüğünde, sol medyanın görevi hem içerik hem de biçim olarak anti-emperyalist olduğu bilinen hareketlerin ve devletlerin taban örgütlerinin analizini ve eleştirisini üretmektir. Ancak, siyasi sürece özgü çelişkiler (örneğin TIPNIS tartışması) emperyalist sistemin parametrelerinden bağımsız ele alınmamalıdır. Devletlere ve siyasi süreçlere yönelik eleştirilerinin yoğunluğu ne olursa olsun batının ilerici medyasının, Küresel Güney hükümetlerini Batı’nın dış müdahalelerine karşı açıkça savunan bir pozisyona sahip olması gerekmektedir.

Jeremy Corbyn ve Bernie Sanders'ın Bolivya'daki darbeye karşı aldıkları sağlam tutumlar, siyasi cephede umut verici başlangıçlardır. İlerici medyanın görevi kendini imparatorluğa (emperyalizme) karşı etkili bir direnişe adamış gerçek bir alternatif gazetecilik üretmektir.

*Çevirenin Notu: Küresel Kuzey kavramı tüm farklılıklarına rağmen emperyalist sistemin devamlılığından çıkar sağlayan Kuzey Amerika ve Avrupa ülkeleri için kullanılırken, Küresel Güney bu sistemden kurtulmanın çıkar ortaklığına sahip uluslar için kullanılmaktadır.

** Prebendal sistem, devlet aygıtına seçilmiş ve atanmış yöneticilerin, ülkenin gelirlerini destekçileriyle, benzer etnik ve/veya dini kökenden insanlarla paylaşılmasını kapsayan yönetim biçimidir. Çevirenin notu: Morales’in Bolivya’nın yerli halklarını destekleyen politikaları veya Papa ile verdiği pozlar dolayısıyla bu argümanın öne sürüldüğünü düşünüyorum.

Koerner L. “How the Global North’s Left Media Helped Pave the Way for Bolicia’s Right Wing Cup”, FAIR, 10 Aralık 2019, 

ps://fair.org/home/how-the-global-norths-left-media-helped-pave-the-way-for-bolivias-right-wing-coup/

Onur Bütün yazdı | Psikolojik tacize yakından bakmak

Onur Bütün

"Sistematik taciz; uyarıldığın halde peşine düşmeye, bakış atmaya, mesaj yazmaya, hangi taciz hareketleri ise onlara devam etmek demek. Sistematik hale geldiğinde tacizin cezası çok daha büyük…"¹

…

Kadına yönelik şiddetin veçheleri üzerine düşünürken ilk hareket noktalarımızdan biri; erkekliğin kendi bedenleşmesi ve duygularıyla tekrar bağ kurması gerektiği üzerine geliştirilen tartışmadır. “Yaralayıcı” veya “zehirli” erkeklikler bizatihi kendi varoluşları üzerinde de tahribat yaratırlar. Egemen bir erkeğin kendini de yaralamamış olması imkânsızdır. Biz kadınlar bu tahribatın sonuçlarını psikolojik şiddet/taciz olarak yaşıyoruz. İkinci hareket noktamız ise yekpâre bir erkeklik modeli olmadığı, farklı sınıfsal, kültürel, politik konumlanışlarıyla erkeklik tanımı yaptığımızı belirtmek (Eleştirel Erkeklik Çalışmaları’nın kuramsal desteğini alarak), kadına yönelen şiddet türlerini anlamamızda yardımcı olabilir. Kullandığımız kavramlar; özellikle fiziksel şiddet tartışması yürütürken zihnimizde de günlük hayatta da daha kolay canlanıyor ve anlaşılıyorlar. Dayak, silahla yaralama, fiziksel taciz ve tecavüz vakalarını tartışmak, hele de delil (darp raporu, ses ve görüntü kaydı, tanıklar vb.) varsa feminist hukuk açısından mücadele etmenin mümkün olduğu bir düzleme oturuyor. “Bütün sorunlar çözülmüştür,” gibi bir yargıdan söz etmiyorum ama ağırlıkla rüştünü ispatlamış bir kadın mücadelesinin tüm dünyada geldiği noktaya bakarak bunları söyleyebiliyorum. Fiziksel şiddete uğradığımızda ne yapacağımızı kısmen de olsa biliyoruz. 

Duygusal/psikolojik şiddete/tacize uğradığımızda ne düşünüyoruz? Bu türden sorunları fark edebiliyor muyuz veya nasıl ifade ediyoruz? Bu sorulara kadınlar ve erkekler cephesinden bakabilmek için yazımın düğüm noktalarını Türkiye’de yaşanan tartışmalarla çözmeye çalışacağım. Öncelikle açığa çıkarılması zor olan bir şiddet türünden söz ediyoruz. Bu zorluk yalnızca iki kişi arasında “özel” olarak tanımlanan alanın yarattığı bir zorluk değil. Üstelik kadınlar için hiç değil, çünkü “Özel alan politik alandır” şiarı tam da burada devreye giriyor. Hem sınır hem çeper iki insan arasında olmaktan çıkıyor, kamusallaşıyor. Çünkü tüm taciz vakalarında bir sınır aşımı gerçekleşiyor. 

Kadınların, çocukluktan itibaren “şefkat emeği” ile donatılmış bir evrende büyütüldüklerini, yakınlarında bulunan tüm erkeklere karşı anlayışlı, sevgi dolu ve fedakâr bir biçimde yetiştirildiklerini anımsamak gerekiyor. Çocuk bakım emeği, yaşlı bakım emeği, eşin, abinin veya sevgilinin desteklenmesi gibi konularda asli olarak “şefkat emeği” bu yapının ardında işliyor. Dolayısıyla kendisine psikolojik tacizi sistematik olarak uygulayan erkeğin davranışlarını, söylemlerini anlamlandırabilmek kadınlar açısından hem zaman alıyor hem de kendilerini bu “şefkat emeği” düsturunun süzgecinden geçirerek sürekli kontrol ediyorlar.

Bu yazı kapsamında “farklı erkeklikler” yaklaşımını benimsediğimiz için, içlerinden yalnızca bir türünü seçerek (zira feodal erkeklik, liberal erkeklik gibi) pek çok farklı tanımlama yapabiliriz; kentli, eğitimli, entelektüel veya politik erkeklerin uyguladığı psikolojik şiddeti biraz daha yakından incelemeye çalışacağım. 

Şiddet türleri üzerine yürütülen tartışmalar, uygulanan yasalar daha çok “aile içi şiddet” paradigmasıyla (family violence) ele alınıyor. Bu yazıda aile kurumunu önceleyen, sevgililik, nişanlılık gibi evlilik öncesi ya da evlilik dışında bir ilişki biçimi olarak “sevgililik” kurumu üzerinden, erkeklerin uyguladığı psikolojik/duygusal şiddeti tartışmaya açacağım. “Flört şiddeti” biçiminde de ortaya çıkan bu taciz türü (psikolojik taciz) için örnek dava bulmak da zor ama giderek bu konuda da mekanizmalar ve feminist hukuk mücadelesi içinde bazı adımlar atılıyor.

Psikolojik/Duygusal Taciz Bir Otorite Aracıdır

Duygusal şiddetin (psikolojik şiddet) ilişkide güç kazanmak ve ilişkinin kontrolünü ele almak amacıyla uygulandığını, duygusal şiddet uygulayan erkeklerin çoğunlukla kadın üzerinde otorite kurmaya çalıştıklarını söyleyebiliriz. Kadını aşırı düzeyde eleştirmek, aşağılamak, hakaret etmek, utandırmak, hiç iletişime geçmemek, sevgililiği toplumsallaştırmamak veya başka bir deyişle gizlemek, duygusal olarak ihmal etmek, yalan söylemek, küçümsemek, görmezden gelmek gibi parametreleri saymak ve bu örnekleri çoğaltmak da mümkün…

Psikolojik şiddet taciz kapsamına girer mi? Ya da bu türden bir şiddetle aynı bağlamda kurulan “psikolojik taciz” arasında bir fark var mıdır? Birey açısından sınır aşımı içeren tüm eylem ve söylem biçimleri taciz kapsamına girer. Yazımın en başında yaptığım gönderme, yani egemen erkekliğin kendini de yaralıyor olması, erkeklerin sevgililik ilişkisinde uyguladıkları psikolojik şiddetin de kaynağıdır. Hata yapan erkeklerin öğrenme ve hatalarını düzeltme ihtimalleri olduğu gibi, bu semptomatik durumu bile isteye sürdürdükleri, üstelik bu hatalar silsilesini entelektüel ve politik birikimleriyle örtebildikleri örnekler; kentli, eğitimli hatta feminist kadınların özel yaşamlarında mücadele ettikleri önemli konulardan biri haline geldi. Çünkü bu türden bir erkeklik, özellikle fiziksel şiddetin faili ya da öznesi olmuyor genellikle. Hatta kadınların kendilerine yönelen şiddete karşı mücadelelerini destekleyen bir erkeklikten söz ediyoruz burada. Zorluk tam da bu noktada başlıyor. Karşımızda kadınların eşitlikçi bir yaşama kavuşması gerektiğini, kadın hareketinin gelişimini, kuramsal tartışmalarını kendi egemenliği için devşiren örtük bir erkeklikten söz ediyoruz.

Tartışmayı biraz daha somutlayayım.

İlişkinin en başından itibaren, feminizmi, kadın hareketini zımmen de olsa destekler görünen soyut bir erkeği ele alalım. Ve giderek bu soyut erkeği somutlayalım. Kadının ekonomik özgürlüğüne değer veren, ev içi emeğini kendi belirlenimince ortaklaştıran, üniversite mezunu ve politik duyarlılığı olan bir erkek tasvir edelim. Özel ilişki kurmak konusunda kafasının karışık olduğunu açıkça ifade etmese de, “Henüz bir ilişkiye hazır değilim, karmaşık ya da çoklu ilişki/aşk istiyorum, özgür bir cinsellik arzusundayım,” gibi söylemleri de tıpkı sürekli kurulan erkekliği gibi ince ince işlesin bu somut erkeğimiz. Tartışmaların doğru olup olmasından bağımsız, kafa karışıklığını anlatabilmek için bu örnekleri veriyorum. İlişkinin pek çok aşamasında, günlük hayatın ve sevgililiğin getirdiği sorumluluklardan da mümkün olduğunca ve incelikle kaçsın. Kabalık yerine inceliklerle “Hayır” demeyi becersin. 

Kadını birlikte sosyalleştikleri pek çok zaman ve mekânda yok saysın ama asla değersizleştiren tek bir söz söylemesin. Kadın bu ilişkinin sorunlarını tartışmaya açmaya çalıştığında onu “politik olmamak”la suçlasın. Arkadaşlarıyla ve ailesinden bir üyeyle tanışmaktan sistematik olarak kaçınsın. Kendi beceriksizliklerini ya da hatalarını görüyorsa da düzeltmesin hatta bunları yapmakta ısrar ederken, bu düzleme entelektüel ve politik bir çıkarımlar dizisiyle yatırım yapsın. Böylelikle kadının pek çok açıdan yetersiz olduğu fikri ilişkide filizlenmeye başlasın. Psikolojik problemlerine çözüm bulmak yerine, psikolojiyi, psikiyatriyi kapitalizmin kötü bir oyunu, insan ruhunu metalaştıran bir alan olarak görsün ve asla ruhsal yardım/destek almasın. Kadın tam bu noktada, erkeğin egosantrizmini görsün. Destek alması için erkeği bizatihi desteklesin. Tüm bunların sonunda kadın ayrılmak istesin ve erkek bu kararı da anlayışla karşılasın. Aradan geçen zamanda erkek yoksunluk hissederek kadına mesajlar, mailler göndersin; yaptığı çeşitli beklenmedik jestler, armağanlar vb. ile ilişkileri ikinci kez başlasın. Erkek biraz daha nezaket göstererek aynı hataları yapmaya devam etsin. Kadın tekrar ayrılmak istediğinde erkek onu takip etmeye, evinin, sokağının olduğu yerlerde kadını izlediğini kadına göstererek eylemlerini birden fazla kez (ısrarlı takip) sürdürsün. Kadın korkmaya başlasın. Kadınla yaşadığı bu sorunlar zincirini psikologla konuşmadığı gibi yakın arkadaşlarıyla da paylaşmayan erkek, kadın bu sorunu yani psikolojik tacizi kamusal alanda duyurmaya başladığında, dolayımlar kullanarak kadının ruhsal aygıtını, politik düzlemini sorgulasın, sorgulatsın. 

Sanırım bu soyut erkek kadınlara yabancı gelmeyecektir. Erkekler ise bu adamı zaten tanıyorlar diye düşünüyorum. 

Kadınlar somut bir erkekten de soyut bir erkeklikten de söz ediyorlarsa ilk karşılaştıkları tutum; erkekleri düşmanlaştırma güdüsü taşıdıkları üzerine gelişir. Ve ardından şunları duyarız; “Ama hatalarını görüyor da düzeltemiyor”, “Bu hatası dışında çok iyi, çalışkan, zeki, politik, bedel ödeyen, parasını pulunu dayanışma duygusuyla paylaşan bir adamdır,” gibi savunular dizilir önümüze…

Elbette insan hata yapar, suç işler, sınırları aşar ama aynı zamanda bu hataları nasıl düzelteceğini de öğrenir. Buradaki tartışma sistematik hale gelen ve taciz kapsamına aldığımız tutum ve davranışları içeriyor. Solfasol’den Alanur Çavlin ve Elif Koca’nın Funda Şenol Cantek’le yaptıkları söyleşi yaşanan taciz vakalarına bakışta önemli bir yazılı metin olarak karşımıza çıkıyor. Kadınlar başta olmak üzere tüm cinsiyetlerin bu sorunu çözmekte işine yarayacağını düşündüğüm söyleşiden bazı pasajlara müracaat edeyim;

“Solfasol: Ne demek sistematik taciz?

Funda Şenol Cantek: Sistematik taciz uyarıldığın halde peşine düşmeye, bakış atmaya, mesaj yazmaya, hangi taciz hareketleri ise onlara devam etmek demek. Sistematik hale geldiğinde tacizin cezası çok daha büyük. Bayağı bir ceza davasına dönüşüyor öyle soruşturma ile kapatılacak bir şey değil çünkü cinsel şiddete dönüşme ihtimali var. Ve karşı tarafın özgürlüğünü kısıtlama riski var. İşte böyle bir kurum onarıcı adalet sistemi.”²

Söyleşide hepimizin bildiği kadının beyanı ile başlayan sürecin, nasıl devam ettiğine de bakalım.

"Bütün bir eril kültürün berberinde getirdiği kadının daha dezavantajlı olduğu ve sesini çıkaramaması halini ortadan kaldırabilmek için gerçekten genel anlamda mağdur olanların çoğunun da kadın olduğunu hesaba katarak ilk önce kadının beyanını dikkate alıyoruz. Kadının beyanı esastır oradan geliyor. Yoksa kadın böyle söyledi sen mutlaka suçlusun, mutlaka cezalandırılmalısın anlamına gelmiyor."

Psikolojik şiddet gördüğünü fark eden bir kadın, kadın örgütlerine, siyasi parti vb. kurumlara, feminist avukatlara başvuruyor. Özel alanda açıklanan beyan kamusal alana taşınıyor. Tam bu noktada iki tarafı da ayrı ayrı dinleyecek, psikolog ya da psikiyatrların bulunduğu görüşmeler dünyadaki örneklerde görülüyor, bizde henüz tam olarak oturmuş bir mekanizma yok. Ayrıca kurulmak istendiğinde yukarıda söz ettiğim insan ruhunun da tedavi edilebileceğine inancın zayıflığı sorunu var. Eril tahakküm erkek benliğini, ruhunu ve aklını sorunsuz bir yapı olarak görüyor, ufak tefek arızaları kabul etse de… Psikolojik/duygusal şiddet, onarıcı mekanizmaları başta olmak üzere düşünmemiz gereken büyük bir sorun ağı… Büyüklüğü örtük olmasından, kadınların ve erkeklerin bilinçlerindeki kırılmalardan kaynaklanıyor. Toplumsal cinsiyet eşitliği eğitimlerinde Funda Şenol Cantek’in kullandığı sözlerle yazımı bitireyim.

"Bütün eğitimlerde kadın öğrencilere anlatıyoruz; rahatsız ettiğini düşünüyorsanız, kibarca, önce kibarca ve açıkça belli edin, devam ediyorsa bunu mücadeleye, şikâyete dönüştürün."

1- http://www.gazetesolfasol.com/blog/funda-senol-cantek-ile-soylesi-ankara-universitesi-cinsel-tacize-ve#:~:text=Solfasol%3A%20Ne%20demek%20sistematik%20taciz,tacizin%20cezas%C4%B1%20%C3%A7ok%20daha%20b%C3%BCy%C3%BCk.

2- http://www.gazetesolfasol.com/blog/funda-senol-cantek-ile-soylesi-ankara-universitesi-cinsel-tacize-ve#:~:text=Solfasol%3A%20Ne%20demek%20sistematik%20taciz,tacizin%20cezas%C4%B1%20%C3%A7ok%20daha%20b%C3%BCy%C3%BCk.

Onur Bütün yazdı | Henüz öldürülmemiş kadınlara!

Onur Bütün

Takıntı haline geldi, saate bakar gibi anıt sayaca bakıyorum. Gecenin bu vaktinde sayı 310’u gösteriyor. 2020 Ocak ayından 22 Ekim’e kadar öldürülen kadınların sayısı 310. Ben bu yazıyı yazarken bir kadının daha öldürülüyor olması hiç de düşük bir ihtimal değil.

“Kadın cinayetleri” ülkenin her köşesinde biliniyor artık… Hürriyet gazetesinin, “Kadın Cinayeti Haberleri” diye bir başlığı var mesela… Ana akım medyada, uzun uzun, ince ince veriliyor kadın cinayetleri. Yine de erkekler cinayet işlemekten korkmuyorlar. Çünkü cinayet işleyebiliyorlar.

Öldürülen kadınların adları, halk merkezi ve gençlik merkezi gibi kurumlara veriliyor.¹ Sanki savaşta karşı cepheden askerler tarafından öldürülmüşler gibi… Belki de bu bir savaştır, üzerine düşünmemiz gereken… Öldüren erkeklerin hepsi silahlı. Tabanca, tüfek, bıçak, sopa, yetmedi dayak… Sanırım hissettikleri duygu, öfke gibi görünüyor hepimize. Bence tek başına öfke değil, sevdiklerini gösteren izler taşıyorlar üzerlerinde, şiddeti kadınlar hep sonradan fark etsin ya da baştan fark ettiyse o erkeğe tekrar çark etsin diye… Önce dövüyorlar, sonra tecavüz ediyorlar, en sonunda delil olan bedeni, ruhu ve aklı yok etmek için de öldürüyorlar. O da yetmiyor yakıp, parçalarına ayırıyorlar. Çünkü kadınların neşesi, yaşama tutunma becerileri de en az bedenleri kadar korku verici. Bu kadar fazla sayıda cinayet için nasıl soruşturmalar yapılıyor? İfadeler nasıl alınıyor? Feminist avukatların açıklamalarından, kamuoyuyla paylaştıkları dava örneklerinden bunları kısmen öğreniyoruz.

Feminist hâkimlerimiz, feminist savcılarımız yok.

Yakılan, beton dökülen, parçalanan bedenler

Son dönemde, öldürüldükten sonra yakılan, cesedinin üzerine beton dökülen, bedenleri parçalanan kadınları düşünüyorum. Hande Kader ilk akla gelenlerden… Pınar Gültekin’in bedeni üzerine beton dökmüştü katili… Cadı yakma törenlerinden bu yana egemen erkekliğin iliğine mi yapıştı bu işkence türü? Bir de bu eylemi anlamaya çalışmak kadar saçma sapan bir şey yok. Nesini anlayacağız! İçimden başka bir kadın “Anlamanın başka sorunlara faydası olabilir,” diyor. “Dikkat et lütfen, kadın cinayetleri giderek profesyonelleşiyor,” dediğinde düşünüyorum. O kadına bakmaya çalışıyorum, onu dinliyorum. Belli ki anlatmak istediği bir şeyler var. Sonra ciddi ciddi konuşuyoruz kadınlarla… İçimdeki ilk kadının sesi çoğalıyor, sonra sırayla konuşuyorlar. Bir yandan öldürülen kadınların davalarına sahip çıkan feminist avukatların sayısındaki artışı anlatırken, cinayetlerin işleniş biçimleri ve topluma aktarılış üslubunda farklılaşmalara değiniyor kadınlar. “Profesyonelleşme”den kasıt, bu ikisi üzerine gönderme yapıyor. Erkeğin kadın üzerindeki hâkimiyeti zayıfladıkça ve/veya ortadan kalktıkça cinayetlerin sayısı artarken, eril öfke de biçim değiştiriyor. Erkekliğin bu bağlamdaki krizi üzerine epey yazıldı, çizildi, hâlâ araştırmalar yapılıyor. Özellikle Eleştirel Erkeklik Çalışmaları, Türkiye’de üzerine özel olarak düşünmemiz, yapılan yayınları okumamız gereken bir disiplin.

“Cinayet eylemlerinde failin özellikleri, öldürme biçimi, sebebi, katil ve maktul ilişkisi dikkate alınmaktadır. Kadınların, en sık vakit geçirdiği kişiler tarafından öldürüldüğü gözlenmektedir. Cinayet işleme biçiminde ateşli silahlar yoğun olarak kullanılmaktadır. Cinayetlerde erkeğin özgürlük alanının daralması ve erkeğin kadın üzerindeki hâkimiyetinin ortadan kalkması önemli sebepleri oluşturmaktadır.”²

Bir erkek cinayet işlemeden önce, sözlü, psikolojik, duygusal, ekonomik, fiziksel taciz, cinsel saldırganlık veya kadını yok sayan,değersizleştiren pek çok davranışıyla ipucu verir. Elbette hiç beklenmedik karakterlerin de cinayet işlediği biliniyor, ipucu vermiyorlar. Öldürülen kadınların daha önce yaşadıkları üzerine yapılan bir araştırma -ailesi ve arkadaşlarıyla olan konuşmalar- bu ipuçlarını kolayca açığa çıkarıyor.

Aşağıdaki tablolarda örneklenen çalışma, 2018 yılına kadarki on yıllık dönemde işlenen 1260 kadın cinayeti üzerine yapılmış bir araştırmanın sonuçlarıdır. Ateşli silah, kesici alet, boğma ve darp ile öldürme, cinayetlerin büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Öldürülme sebepleri içindeyse, tartışma ve boşanma/boşanma talebi ilk iki sırada yer almaktadır. Erkeğin “hâkimiyet kaybetme” biçiminde yaşadığı kriz, yalnızca öldürme eylemiyle değil, sözlü, fiziksel, ekonomik ve duygusal/psikolojik şiddet türlerinde de karşımıza çıkıyor.

Bu yazıda dikkat çekmek istediğim konu, kadın cinayetlerinde “öldürme ânı”nın öncesi ve sonrasında maktule yaşatılan işkence biçimlerinin ve kadının ölümünden sonra bedeninin yakılması veya parçalara ayrılması gibi uygulamalardaki artışla ilgili… Aslında saldırganlık ve öfke gibi duygularla tanımlanan öldürme eylemi giderek profesyonelleşiyor derken, “canileşiyor” vurgusu yapıyorum. Canileştikçe kriminalize olan, toplumsal meşrulaştırma biçimi de değişen bu cinayetler, basitçe “Erkektir yapar”dan, “Erkektir tüm topluma korku salar” noktasına doğru genişleyen vahşi bir şiddeti gözlerimizin önüne seriyor.

Tecavüz etmek, ardından öldürmek yetmiyor, o beden küle dönüştürülüyor.

Tablo 1. Kadınların Öldürülme Biçimleri³

Öldürülme Biçimi / Cinayet Sayısı

Ateşli Silah                    679

Kesici Alet                     404

Boğma                            84

Darp                                64

İşkence                           15

Diğer                               14

Tablo 2. Kadınların Öldürülme Sebepleri⁴

Öldürülme Sebepleri / Cinayet Sayısı

Tartışma                                    348

Boşanma- Boşanma Talebi      176

Reddetme                                 153

Aldatma-Aldatılma                    134

Kıskançlık                                 114

Geçimsizlik                                62

İşsizlik, Ekonomik                      56

Psikolojik Rahatsızlık                 51

Para-Hırsızlık                             29

Töre                                           24

Feminist avukatlar, feminist aktivistler bu sorunu çözmek için uzun süredir mücadele ediyor. Kadın cinayetlerinin ortaya çıkışının zihinsel arka planında, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini düzeltmek ve düzenlemek için bir mekanizma olmadığı gibi tersinden bu cinayetleri açıkça destekleyen kültürel, politik ve hukuki bir zemin var. Bu tablonun karşısında somut olarak yapılacakları düşünmek, en acil çözümleri aramak bizim tek çaremiz…

ÇEVİRİ | Hayır, sosyal medya medeniyeti yok etmiyor

Netflix’in The Social Dilemma adlı filmi sosyal medyanın nasıl siyasal aşırılık yarattığı, çocukları depresyona ve bağımlılığa ittiği ile alakalı korkunç bir hikaye anlatıyor. Ancak (film) bu hastalıkların Facebook ve Snapchat kullanımımızın dışında nedenleri olduğunu ve bu platformlarda gördüğümüz şeyin belki de hasta bir toplumun varlığını resmettiğini ima dahi etmiyor.

Yazar : Richard Seymour

Çeviren: Yılmaz Alışkan

Sosyal medya nasıl bir zarar verebilir? İç savaş! Bildiğimiz anlamda medeniyetin sonu! Silikon Vadisi’nin dönek bilgelerinin vaazları Netflix'in yeni belgeseli The Social Dilemma'da böyle sıralanıyor. Google'ın eski çalışanı Tristian Harris’in bir TED konuşması önermesi olarak söylediği gibi sosyal medya insanlığı “şah-mat’la” tehdit ediyor.

Bütün bunların kulağa ahlaki bir panik gibi geldiğini düşünüyorsanız, çok da yanılıyor sayılmazsınız. Foyası ortaya çıkan şey sözde sorun ile çözümler (veri toplama vergisi, finansal teşvikleri yeniden düzenleme ve yatma saatinden önce cihazları kaldırmak) arasındaki kocaman uçurum. Endişeli ebeveynler, #direniş liberalleri ve #TrumpAsla Cumhuriyetçileri için yapılmış bir belgeselle karşı karşıyayız.

İşte size liberal büyük teknoloji şirketlerinin başındaki dertlerin bir listesi: Uydurma haberler, Rus siber saldırıları, yabancı diktatörler, “kötü aktörler”, siyasal kutuplaşma ve depresyona girmiş ergenler. The Social Dilemma, bu bilindik vaazları vermek için, birbiri ardına bezgin platform patronlarını konuk alıyor. Bunu yaparken arka planda da ABD’nin herhangi bir şehrinde, sosyal medya bağımlılığı yüzünden dağılmış varoş bir ailenin hikayesi dramatize ediliyor.

Yapılan bir klişe olsa da, burada üzerine konuşulması gereken bir şeyler var. Ahlaki panik genellikle bütünüyle imal edilmiş bir şey değildir; gerçekliği bükerek oluşmaya meyillidir. Bu belgeselin bu tür tahrif edici terimlerle tarif ettiği endüstri (gelin, sosyal endüstri adını verelim), aldığı bütün eleştirileri hak ediyor.

'MUTLULUK HORMONU VURGUNU' GİBİ Mİ?

Şimdiye kadar, (sosyal) endüstrinin kullanıcıları ve laboratuvar fareleri olarak bizlerin, her tıklaması, ekran kaydırması, gezintisi ve görüntülemesi titizlikle izlenen birer ürün olduğumuzu söyleyen o bilindik haberleri çok gördük. Bu veriler, tarihte görülmemiş bir kesinlikte toplanıyor, bir araya getiriliyor ve piyasada segmentlere ayrılıyor.

Verilerin esas ticari amacı bizi piyasa ilişkisi içinde reklamcılara satmak ve tepkilerimizi en etkili şekilde manipüle etmek. Veriye dayanarak gelecekte nasıl düşüneceğimizi ve hareket edeceğimizi tahmin etme ve manipüle etme, kendi içinde kocaman bir pazara dönüştü: Sosyal psikolog Shoshana Zuboff’un belgeselde değindiği gibi bir ''insan gelecekleri” pazarı.

İşin, belki de pek yaygın olarak anlaşılmayan boyutu, teknoloji tasarımcılarının işverenleri tarafından sistematik şekilde psikolojik ikna konusunda eğitildikleridir. Eğitimin amacı bu bilgiyi daha fazla kullanıcı önerisine açık platformların tasarımında kullanmaktır.

Facebook'un ilk dönem yöneticilerinden ve şu an “vicdani retçi” olan Chamath Palihapitiya’nın Facebook’taki tüm işi kullanıcılar üzerinde sürekli deneyler yapmaktı: platforma bağlı kalmaları ve daha fazla “etkileşime girmeye” yönelmelerini sağlamak üzere, "bilinçli farkındalık radarı" altında işe yarayacak küçük taktikler denemek. Varsayılan (default) ayarlar, sonsuz “kaydırma", "okundu bilgisi" ve başka bir kullanıcının yazmakta olduğuna ilişkin uyarılar, bu tür taktiklerin örnekleridir.

Facebook’un eski patronlarından Sean Parker bu taktiklerin bilerek ve isteyerek “insan psikolojisindeki bir zafiyeti” istismar ettiğini iddia ediyor. Bu teknikleri kullanarak bağımlılık makinası yarattılar. Kullanıcı sayıları ve katılım olağanüstü şekilde arttı. Bu endüstri dünyanın en kârlı sektörü haline geldi.

Peki, tekniklerinin neden işe yaradığını biliyorlar mı? Bir teorileri var. Palihapitiya, ''beğenme” sayıları ve parlak kırmızı bildirimler gibi sosyal medya özelliklerinin, ''mutluluk hormonu vurgunu” sayesinde etkileşimi ödüllendirmek için tasarlandığını iddia ediyor. Dr. Anna Lembke, bu Silikon Vadisi dalaveresine bilimsel bir hüküm de ekleyerek şunu savunuyor: ''Sosyal medya bir uyuşturucudur. Diğer insanlarla bağlantı kurmak, bizim için bir biyolojik zorunluluk.”

Evrimsel nitelikteki bu zorunluluk göz önüne alındığında, beğenme ve diğer onaylama işaretlerini gördüğümüzde, beyinlerimizin “ödül kanalları” yanmaya başlıyor ve kendi vurgunumuzu yiyoruz. Ödüller tahmin edilebilir olmaktan ziyade “aralıklı” oldukları için çok daha büyük bir etkiye sahipler. Eylemi ne kadar çok tekrarlar ve ödül alırsak, bağımlı olmayı o kadar çok “öğreniyoruz”.

Bu, eskiden kalma ve itibarını yitirmiş davranışçı mitlere dayanan bir saçmalık. Mutluluk hormonu kimsede vurguna neden olmaz ve insanlar hediyeler ve pekiştirmeler yoluyla bağımlı olmayı “öğrenmezler”. William Brewer'ın davranışçı deneylere dair klasik incelemesi, ödül uyarıcılarının ya da negatif pekiştireçlerin varlığı veya yokluğunun deneklerin, deney yapanların beklediği davranışı öğrenip öğrenmemesinde bir fark yaratmadığını gösterdi.

Ancak herhangi bir testten geçmemiş davranışçı ideoloji, genellikle de en indirgemeci evrimsel psikoloji ile iç içe geçerek bağımlılık araştırmalarına sızmıştı ve dahası bu belgesel, bir “pick-up(*) zanaatkârı” el kitabından çok daha şüpheli evrimsel saçmalıklar içeriyor. Silikon Vadisi’nin yöneticileri, para kazanmanın yeni bir yoluna rast gelen kapitalistler olduklarını kanıtlarcasına bu evrimsel saçmalığı benimsediler. Bu da bize, yaptıkları şey hakkında hiçbir fikirlerinin olmadığını gösteriyor.

Ya bağımlılığın etkileri? The Social Dilemma, burada bize o bilindik ürkütücü istatistik setini sergilemek üzere sosyal psikolog ve aksi bir ortayolcu olan Jonathan Haidt'e başvuruyor. Haidt’e göre, 2011'den bu yana geç dönem ergen kız çocuklarında depresyon ve kaygı %62, intihar ise %75 oranında artış göstermiş. 8-12 yaş arasındaki kız çocukları için aynı başlıklardaki artış oranları %189 ve %151 imiş. Bu istatistikler ABD için, ancak benzer veriler başka yerlerde de ortaya çıkmış.

Pinterest'in eski yönetim kurulu başkanı, Tim Kendall da ''bu servisler insanları öldürüyor” vurgusunu yapıyor. Daha titiz bir belgesel bütün bu konuları daha yakından inceleyebilirdi. Genç kadınlar arasında yükselen depresyon, kaygı, kendi kendine zarar verme ve intihar eğilimlerinin başka nedenleri olabilir mi? Örneğin genç insanların son dönemde hayatları kötüye gitmiş olabilir mi? Başka nedenler de varsa sosyal medyanın rolünü ayrıştırmak mümkün mü? Sosyal medya etkisinin, mevcut toplumsal eğilimleri yalnızca daha belirgin hale getirmek veya arılaştırmak olmadığını nasıl ispatlayabiliriz?

The Social Dilemma, genç kadınların ''Snapchat algı bozukluğu” olarak adlandırılan bir şeyin pençesinde kıvrandıklarına dair bulgulardan bahsediyor. Kimilerinin, vücutlarını, paylaştıkları filtreli görüntülere benzetmek için plastik cerrahların peşinde koştuklarını biliyoruz. Bu hikayeler ise çoğunlukla plastik cerrahların anekdotlarına dayanıyor.

Kendini mükemmelleştirme, “hayatını en iyi şekilde yaşama" türü imgelerin ticaretine dayalı bir “dikkat çekme ekonomisinin”, genç kadınları bedenlerinden daha fazla nefret etmeye teşvik edeceği, sezgisel olarak makul görünüyor. Yine de, birinin Snapchat'te kendisine ait bir imge oluşturması, bu durumu o kişinin estetik ameliyat istediğini göstereceğim diye eğip bükmek ve manipüle etmek, Snapchat'in ameliyat olma arzusunun nedeni olduğu anlamına gelmiyor. Zira, erkeğin arzusu gibi şeyleri karşılamak üzere kadın bedenlerinin endüstriyel dönüşümü, Boomer’ların(**) sosyal medyada olup biten her şeyi suçlamasından daha eskidir.

KİMİN İKTİDARI?

Bir ahlaki panik filmi olan The Social Dilemma'yı yapmak için ortadan kaldırılan ve çarpıtılan şey nedir? Sermaye. Belgesel, sosyal endüstrinin çehreleri ve nasıl çalıştığı hakkında gözünü dört açmış. Harris'in de söylediği gibi sosyal endüstri, ''iktidarın tamamen yeni bir türü”. Sosyal endüstri bizi yalnızca izleyip manipüle etmiyor. Sosyal hayatlarımız platformlarda ne kadar harcanırsa, o ölçüde programlanıyor.

Bilgisayar biliminin tatlı dilli dedesi Jaron Lanier, platformların, sohbet eden çiftlerin konuşmalarını manipüle etmek üzere araya parası ödenen "sinsi bir üçüncü kişi"yi nasıl yerleştirdiklerinden bahsediyor. Ancak yazar Cathy O’Neil, daha da ileri gidiyor ve birbirimizle iletişime girme biçimlerimizi düzenleyen algoritmaların, “kodlar arasına yerleştirilmiş görüşlerden” ibaret olduğunu söylüyor. Peki, bunlar kimin görüşleri? Büyük ölçüde, Kaliforniya’nın kuzeyindeki, daha fazla kâr ve şöhret elde etmeye bayılan zengin beyaz erkeklerin… Bu, solun üzerinde konuşmakta henüz yetersiz kaldığı son derece önemli bir politik mesele.

The Social Dilemma burada iktidarın tehlikede olduğunu vurgulamakta haklı. Hatta, bilgisayarın işlem gücünün üssel büyümesine dehşetle dikkat çekmekte de… İşlem gücünün politik bir güç olduğunun gayet farkında. Ancak olağandışı durum, karşımızdakinin bir sınıf iktidarı olduğunun kimsenin aklına gelmemiş olması. Canlı emeği hedef alan bu en etkili sibernetik saldırıda otomatiğe bağlanmış şey, sermayenin buyruklarıdır.

Filmin imgeleminde sermayenin bulunmaması, çok ilginç ve çarpıcı bazı formülasyonlara yol açıyor. Bize yapay zekanın dünyayı yöneteceği söyleniyor. Örneğin şöyle: ''İnsanlar olarak bu sistem üzerindeki kontrolümüzü neredeyse yitirdik.” Ya da ''insanlığın şah-mat’ı” geldi çattı, deniyor. Bir başka yerde, makinaların, çalışma sistemi ve işlem gücü çok daha yavaş evrimleşen insan doğasına “boyun eğdirdiği” anlatılıyor. Bunlar arasında doğru tınlayan tek şey, yapay zekanın, sermayenin programatik ifadesinden ibaret olduğu gerçeğidir.

The Social Dilemma’ya göre böyle programlanmış gerçeklikten ortaya çıkan ve baş edilmesi gereken gerçek politik sorular, sosyal endüstri platformlarının kutuplaşmayı yükseltip fikir birliğini baltalamasıyla ilgili. Buna göre, herkes olguların farklı yönlerini ele alıyor. Google'ın eski yazılım mühendislerinden Guillaume Chaslot, tasarlanması sürecinde katkı sunduğu algoritmaların -Youtube'un sıradakini önerme sistemi gibi- en iyi, insanları kutuplaştırarak çalıştığını anlatıyor. “Aşırılık barındıran” içerikte, kullanıcıların oltaya gelmesine el verişli, sürükleyici bir yan var.

Harris, ''sahte haberin” gerçek olandan altı kat daha hızlı yayıldığına ilişkin bulguların nedenini “gerçek sıkıcıdır” şeklinde açıklıyor. Ve bu açıklamanın ardından, hepsi de sosyal medyada alıp yürüyen, bilindik komplo teorileri, ırkçı propaganda, “Düz Dünya" ideolojileri ve katil diktatörlerin faydaları gibi içeriklere dair sosyal medyanın korku hikayeleri sıralanıyor. Ha bir de tabii ki, Rusya “demokrasileri istikrarsızlaştırıyor”.

Açıkçası bunların hepsinde gerçeklerin kimi kesitleri mevcut ama asıl sorunu ıskalamamıza neden olan bir döngü yaratıyorlar. Belgeselin gerçekten cevaplandırması gereken, bizi komplo teorileri ve benzeri saçmalıklarlara aşırı bağımlı hale getiren şeyin ne olduğu. Eğer YouTube ve Facebook, aşırı sağın bilgi-eğlence sistemini teşvik ediyor görünüyorsa, bu bize algoritmalardan ziyade sosyal endüstriden kâr elde eden topluluklar hakkında daha çok şey anlatıyor olabilir. Mark Zuckerberg, Holocaust inkarından kâr elde ederken oldukça ahlak dışı olabilir ama hiç kimse onun gerçekte bu inkârı teşvik etmeye çalıştığını tartışmıyor.

Belki daha zarar verici olan, olgular üzerindeki ''kutuplaşma” ve anlaşmazlığın politik bir sorun olduğu iddiasıdır. Kültürel kutuplaşmanın gelgeç ama bir o kadar yorucu biçimlerine sosyal medya neden olmasa da, bunların o mecrada ivmelendiği açıkça görülüyor. Çevrimiçi kültürel savaşlar, gericiliği destekleme eğilimine sahip. Ancak belgeselin endişelendiği şey bu değil. Onun derdi, çocukların çevrimiçi baloncuklarla beyinlerinin yıkanması ve polis tarafından tutuklanan çeşitli ''aşırılıkçılar”ın varlığı.

Bunun ötesinde, Harris'in de ısrarla vurguladığı gibi, endişe edilen şey artık gerçek üzerinde dahi anlaşamamız. Ama hani demokrasilerde olgular üzerinde bazı görüş ayrılıklarının olması normaldi? Ve belki de kutuplaşma, TikTok tarafından Bernie'yi (Sanders) desteklemek için beyinleri yıkanmış çocuklardan ziyade, yurttaşlığa ilişkin gerçek meselelerin tetiklediği yenilenmiş bir demokratik katılımın varlığını kanıtlıyordur. Bekleneceği üzere, tam da bu noktada belgeselin politik kahramanları Jeff Flake ile Marco Rubio oluveriyor ve her ikisine de uygarlığın çöküşünü lanetlerken parlayacakları o anlar bahşediliyor.

DAYANAKSIZ ÇÖZÜMLER

Bununla birlikte, QAnon’dan(***) silahlı milislere kadar, ABD’nin son dönemde yaşadığı tüm kaosa ilişkin, sosyal endüstri bu kadar rahat suçlanabiliyorsa, Kendall’ın sosyal medyanın şu anki işleyişinin kısa vadeli sonuçlarından birinin “iç savaş” olduğu şeklindeki iddiası da mantıklıdır. Lanier daha da ileri gidiyor ve eğer bununla şu an baş edemezsek, iklim değişikliği sorununu çözemeyeceğimizi, uygarlığın yok olacağını ve “hayatta kalamayacağımızı” öngörüyor.

Öyleyse The Social Dilemma’nın türettiği çözümler de zırvalıktan öteye gidemiyor. Zira bize mali teşvikleri -örneğin veri toplama vergileriyle- yeniden düzenlememiz, yatmadan önce yatak odasında hiçbir cihaz bulundurmamamız ve hiçbir şekilde ''önerilen videolara” tıklamamamız gerektiğini söylüyor. Eski yöneticilerden biri ise omuz silkerek, işi yapılabilecek çok az şey kaldığını söylemeye kadar vardırıyor: ''Çünkü cin şişeden çıktı.”  Türlü türlü iş modellerine dair hoş gevezelikler yaparak konuşan suratlar içinde, bir tek Zuboff, “insanın gelecekleri” hakkında oluşan veri pazarının lağvedilmesi gerektiğini söyleyerek sorunun esas ölçeğine yaklaşıyor.

Bu itirazın duygusal özü, belki de en iyi, Lanier'in iddiasında ifadesini buluyor: Her şey daha iyiye doğru değiştiğinde, bunun nedeni birinin "Bu aptalca, daha iyisini yapabiliriz" demesidir. Bu bitmek bilmeyen efsanenin, köleliğin yok edilmesinden kadınların oy hakkını kazanmasına kadar, tarihteki büyük özgürleşme anlarını müjdeleyen bir fikir olduğuna gerçekten inanmak oldukça zor. Yine de Lanier'in de söylediği gibi o aslında Google, Facebook, Pinterest, Instagram, TikTok, YouTube, Twitter ve Snapchat'e zarar vermek istemiyor. Bu onun dünyası.

Konukların pek azı, kusurlu bir "iş modeli" olarak gördükleri şeyi düzeltmekten başka bir şey yapmak istiyor. İyi de, bu şirketlerin ''daha iyisini” yapabileceğinin kanıtı nedir? Onlar yaptıkları işte son derece iyiler. Belgesel, bu endüstrinin dünyanın nasıl en kârlı ve politik olarak öne çıkan sektörü haline geldiğini tekrar tekrar vurguluyor. Evet o hızla evrilen bir endüstri var ve laboratuvar denekleriyle oynamak için yeni yollar öğreniyor. ''Mali teşviklerin uyarlanması” onların neden gerçekten cesaretini kırsın ki?

The Social Dilemma, mümkün olmayan bir kurtuluş vaazıyla sonlanan, içi boş bir korku hikayesi. Korkunun ne kadarının makineden ziyade toplumdan kaynaklandığını soracak titizlik ve incelikten yoksun. Bunun nedeni, akışı, sosyal endüstrinin Donald Trump ve sağ (ideoloji) ile kurduğu muazzam kârlı ittifaktan zarar gören liberallerin yönetiyor olması. Ve bütün bunlar, Barack Obama ve Hillary Clinton’ın Silikon Vadisi’nin gönlünü hoş tutmalarından sonra oluyor. Bu, solun bu alandaki kavgada kesinlikle yavaş kaldığını gösteriyor.

Siber marksist Nick Dyer-Witheford bir keresinde bütün programların politik programlar olduğunu söylemişti. Peki, sosyal endüstri için oluşturulan komünist program nerede?

*Pickup artists: Amacı kadınları baştan çıkarma ve cinsel başarı olan erkek topluluğu.

** Boomer kuşağı: 1946-1964 yılları arasında doğanlar için kullanılan bir terim.

*** QAnon: ABD’de, aşırı sağcı bir komplo teorisi oluşumu.

Kaynak: Jacobin

M. Nergis Tekin yazdı | Hayır, gebermeyeceğiz, buradayız biz!

"Sadece yoksulluktan 'canından bezenleri' değil, sömürüye karşı örgütlü olarak haklarını arayanları da yok saymaktadır medya. Hatta onlar 'gebermek istiyorum' diyen esnaftan daha görünmezdir. Çünkü onlar kurtuluşun bireysel olmadığını görenlerdir. Gebermek istediğini söyleyen esnafa “hayır gebermeyeceğiz, buradayız biz!” dememiz gerektiğini hatırlatanlardır onlar..."

Bülbülleri körleştirmeyi barbarca bulursun. Ama sansür kaleminin ucuyla basının gözlerini çıkarmanın barbarca olduğunu düşünmezsin. Özgür bir insanın saçlarının isteği olmadan kesilmesini despotça bulursun. Fakat her gün sansürle entelektüellerin etini kesersin ve sadece hiçbir tepki göstermeyen boyunsunucu kalpsiz vücutlar bırakırsın, sağlıklı diye!

                                                    Marx, 12 Mayıs, 1842*

“Gebermek istiyorum. Canıma yetti”.

Bu cümleler Denizli Valisi Ali Fuat Atik’in, koronavirüs denetimleri sırasında duyuldu. Bir esnaf “gebermek istediğini” söyledi ve devam etti “Piyasanın haline bak. Salı günü 15 lirayla kapattık, çarşamba günü 100 lira. 100 liranın hepsi kar olsa ne olur?”… Duyuldu derken elbette ki Marx’ın ifadeleri ile “boyunsunucu, kalpsiz vücutlu” iktidarca “sağlıklı” görünenlerin egemenliğindeki medyada duyulmadı.  Çünkü onlar egemen ideolojinin devamına yarayacak sahte gerçeklikler üretmekle meşguldüler. Bu konuda bizler onların yeterince iyi olduklarını sanıyorduk. Değillermiş. Nerden mi anladık elbette ki Erdoğan’ın serzenişlerinden. Aynı anda neredeyse kendisini haber kanalı olarak gören bütün tv ekranlarından canlı yayında bu serzenişi dinledik: “Medyamız en modern altyapıya sahip ama bizim sesimizi ve nefesimizi yansıtmıyor”. Aslında bu aynı zamanda bir itiraftı, medyaya verilen görevin itirafı. İktidarın sesine ve nefesine göre gerçeklik inşa etmekle yükümlü medya, ülkenin içinden geçtiği koşullara bakılırsa ne yaparsa yapsın iktidara yaranamayacak bir evreye girmiş bulunuyor. Üstelik bu evre; ‘boyunsunucu’ların gittikçe iktidar karşısında daha bir itaatkâr olduğu zamana denk düşüyor.  Bu serzenişten de anlıyoruz ki gerçekler ekrana direnç gösteriyor. Başka bir ifade ile gerçekler, iktidarın üretmek istediği, yedi düvelin bizi kıskandığı ve bu nedenle bizi çökertmeye çalıştığı mistifikasyonuna karşı direnç gösteriyor.

Denizli Valisi Ali Fuat Atik’in “gebermek istiyorum” diyen esnafa sabır temennisine aslında ülkenin yurttaşları, her gün medya aracılığı ile maruz bırakılıyor. Ancak buna rağmen toplumdan yükselen sesler gösteriyor ki medya aracılığı ile üretilmeye çalışılan “rıza”, “ boyun eğdirme” yöntemleri işe yaramıyor.

Tüm dünyada yeni sol hareketlerin de dâhil olduğu “sınıflar öldü” tezi yıllardır medya aracılığı ile halkları kendi sınıfından uzaklaştırma görevi gördü. Sınıflar öldü, çalışırsan, istersen “canına yetmez”. Sistemin, düzenin sorunu değildir yaşadığın ekonomik çıkmaz! Yettiyse canına mutlaka senin bir hatan vardır. Kurtuluşlar bireyseldir. Çaresizlikler de bireyseldir. Ne de olsa artık serbest piyasa ekonomisi hâkimdir. Mutlaka bir eksiğin vardır “canına yetiyorsa”. Mesela bir tarım işçisi çocuk olarak hiç büyümeden ölüyorsan ya kaderindir ya da seni dünyaya getirenlerin beceriksizliğidir. Ve Koronavirüs gibi tüm dünyayı sarsan bir salgında hayat eve sığarken, 20 yaş altı yaşıtların gibi sana hayat eve sığamıyorsa, suçlu olan düzen değildir, sensindir. Onlarca yıl çalışıp, vergi kaçırmayıp devlete vergi ödediysen ve aldığın emekli maaşıyla faturalarını bile ödeyemiyorsan bu senin beceriksizliğindir. Atanamayan öğretmensen, sigortanı ödeyemediğin için sağlık sisteminden yararlanamamak ile karşı karşıyaysan bu yine senin sorunundur. Plazada çalıştığı için ve görece ekonomik olarak daha iyi şartlara sahip olan bordrolu, pandemide bir çırpıda gözden çıkarıldıysan bu da senin sorunundur. Onca altın fırsat sunmuştur ki sana serbest piyasa ekonomisi… Bak medyaya; çevresel koşulların hiçe sayıldığı, her şeyin bireysel yeteneklerle belirlenebildiği algısını pekiştiren onlarca hikâye üretip sunuyor sana, onlarca boyunsunucuya bak ve gör hatanı! 

Medyanın rolü onu yöneten sınıfın çıkarlarına uygun olarak tasarlanmalıdır ki halk kendi sorunlarına gittikçe yabancılaşsın. Marx bundan 125 yıl önceki özgür basın ile ilgili tespitinde der ki; “Özgür basın halkın ruhunun her yerde tetikte olan gözüdür. Halkın kendine olan inancının materyalleşmesidir, maddi mücadeleleri entelektüel mücadeleye dönüştüren ve kaba materyal biçimlerini idealleştiren materyallermiş kültürdür. Halkın kendine dürüstçe itirafıdır ve itirafın günahtan kurtarma gücü çok iyi bilinir. Halkın kendini görebileceği ruhsal aynadır ve ‘kendini soruşturma’, ‘bilgeliğinin ilk koşuludur’. İşte bu yüzden de halkın kendini görebileceği ve kendini soruşturacağı medya kapitalist iktidarlar için son derece tehlikeli görülmektedir. Hele ki bu sınıflar arası çelişkileri açığa çıkaracak gerçekler söz konusu olduğunda daha da keskin bir hal almakta”.*

Denizli Valisi Ali Fuat Atik’e bir esnafın “canından bezdiğini” söylediği an sınıflar arası çelişkinin en çıplak hali ile açığa çıktığı anlardan biridir. ‘Tarihin sonu’nu getiren Fukuyama ve sol liberaller de dâhil kapitalizmi ölümsüzleştiren tüm akımlar  “canından bezen” sınıfın gerçekliğini yok sayamayacağı bir evrededir. Sömüren ve sömürülenin var olduğu bir dünyada sınıfların kalmadığı iddiası ve bu iddiayı medya aracılığı ile yeniden üreten tüm kapitalist iktidarlar için medya bu hali ile bile yetersiz kalmaktadır. Sadece yoksulluktan “canından bezenleri” değil, sömürüye karşı örgütlü olarak haklarını arayanları da yok saymaktadır medya. Hatta onlar “gebermek istiyorum” diyen esnaftan daha görünmezdir. Çünkü onlar kurtuluşun bireysel olmadığını görenlerdir. Gebermek istediğini söyleyen esnafa “hayır gebermeyeceğiz, buradayız biz!” dememiz gerektiğini hatırlatanlardır onlar. Ve bu nedenle de yoksulluğun, sefaletin kaynağının bireysel hatalardan kaynaklandığını söyleyen, bundan çıkışın ancak bireysel olabileceğini yayan ve iktidara olmayan zaferler yazan ama buna rağmen içinde bulunduğu düzene yaranamayan ‘boyunsunucular’a karşı son söz Somalı maden işçilerinindir.

Buradayız Biz!

“Sanki suçlu bizmişiz gibi, sanki hırsızlığı, namussuzluğu, arsızlığı biz yapmışız gibi hesabı bizden sormaya çalışıyor. Yani hesabı, hesabı sorması gerekenlere gidip hesap soramayanlar, bize hesap sormaya çalışıyorlar. Oysa bizim haklılığımızı cümle âlem biliyor. Bir işverene, bir tek adama gücü yetmeyen devlet, şimdi gücünü bizde sınıyor. Biz bir kere daha bağırıyoruz buradan. Devletin gücünü bizde sınamayın! Yerin 7 kat altında alın teriyle yaşamını devam ettirmek durumunda kalıp kör edilenler, sakat bırakılanlar, ciğerleri çürütülenlerden hesap sormasın devlet! Devlet bunları yapanlardan hesap sorsun gücü yetiyorsa! Bir tane kıçı kırık patrondan hesap sormayı beceremeyen devlet gücünü bizde sınayacak öyle mi? Öyle mi alay komutanı? Buradayız biz! Yıllarca arkadaşımızın bedeninden parçalar kopartıldı o madende, parçalar! Şimdi bize güç göstereceksiniz ve biz bu güçten korkacağız öyle mi? Vallahi de korkmuyoruz, billahi de korkmuyoruz sizden!”

----------------------------------------------------

* Marx’a ait alıntılar Prof. Dr. İrfan Erdoğan’ın “Medya Teori ve Araştırmaları” kitabından alınmıştır.