1936 yılında başlayıp 1939 yılında sona eren İspanya İç Savaşı’nı faşistler kazanmıştır. İspanya İç Savaşı’nda Cumhuriyetçi saflardaki dağınıklık, savaşın kaybedilmesinin önemli bir sebebi olarak görülebilir. Ancak Cumhuriyetçi saflardaki çeşitlilik de, I. Dünya Savaşı sonrası ve II. Dünya Savaşı’nın öncesinde enternasyonal dayanışmanın en güzel örneklerinden birini vermiştir. 50’den fazla milletten devrimci, İspanya İç Savaşı’nda Cumhuriyetçi saflarda çarpışmış; Uluslararası Tugaylar efsanesini yaratmıştır. Fakat bu yazının konusu, İspanya İç Savaşı değil; Uluslararası Tugaylar’da yer alan Latin Amerikalılar…
Uluslararası Tugaylar, 1936’nın Ekim ayında; Komintern’in çağrısından sonra oluşmaya başladı. 1937’nin ilk aylarında da Jarama ve Guadalajara cephelerinde önemli çatışmaları kazandılar. Tugaylar’ın içinde anarşist ya da demokrat gruplar da yer alıyordu; bu da onun bir “Komintern Ordusu” olarak anılmamasına yol açıyordu.1937’nin başında gelen bu galibiyetler kalıcı olmadı. Daha sonra gelen -Brunete gibi- çatışmaların kaybı ile Tugaylar’ın gücü de azalmaya başladı. Zaten bu dönemde, özellikle Hitler Almanyası ile yapılan “Münih Paktı” gibi anlaşmalarla savaşın ibresi Franco’dan yana seyretmeye başlamıştı. Uluslararası Tugaylar’ın tam sayısı net olarak bilinmese de, 35.000 kadın ve erkekten oluştuğu; yaklaşık 10.000’inin de çatışmalarda hayatını kaybettiğini söyleniyor. Tugaylar’ın büyük çoğunluğunu Fransızlar oluştursa da –yaklaşık 10 bin kişilik bir katılım sağladılar-, Polonya, İtalya, İngiltere, Almanya, Balkan ülkeleri, ABD, Belçika, Çekoslovakya, Baltık ülkeleri, Avusturya, İskandinav ülkeleri, Hollanda, Macaristan, Kanada, İsveç, Portekiz gibi birçok bölgeden katılım sağlanmıştı. Ortak bir dilin paylaşıldığı Latin Amerika’dan, büyük bir katılım sağlanamadı; ancak bu, dönemin ulaşım şartları, sınırların kapalı olması gibi durumlarla bağlantılı olabilir.
Tugaylar, toplamda 7 taburdan oluşuyordu. İlk tugay, XI. Tugay yani Thaelman Tugayı’ydı; Almanya, Avustura ve İskandinav ülkelerinden gelen gönüllülerden oluşuyordu. İkinci tugay, XII. Tugay, Garibaldi Tugayı olarak da adlandırılıyordu; İtalya’dan gelen gönüllüler, İspanya’daki İtalyan göçmenleri ve Fransızlardan oluşuyordu. Üçüncü tugay, XIII. Tugay, Dombrowsky Tugayı; Polonyalılar ve Macarlar’dan oluşuyordu. Dördüncü tugay, XIV. Tugayı –Marseilles Tugayı-, Fransızlar ve Belçikalılardan; beşinci tugay, yani XV. Tugay –Lincoln Tugayı- da, İngiltere, ABD, Latin Amerika ve Kanadalılardan oluşuyordu. 129 ve 86. Tugaylar da sırasıyla Çekoslovakya, Yugoslavya, Doğu Avrupa ve Balkan ülkeleri; İtalyanlar, Slavlar ve Orta Avrupa’dan gelenlerden oluşuyordu.
Biz, Latin Amerikalıların yer aldığı XV. Tugay’a yani Lincoln Tugayı’na eğileceğiz. “Ay Carmela” olarak bilinen meşhur İç Savaş şarkısı, bu Tugay’ın şarkısıdır; diğer adı “Yaşasın 15. Tugay” anlamına gelen “Viva la Quince Brigada”dır:
Bu Tugay’ın komutanları Janos Galicz ve Vladimir Ćopić’tir. Bu iki komutan da Birinci Dünya Savaşı sırasında Avusturya-Macaristan Ordusu içerisinde, “bozgunculuk” görevini yerine getirmiştir. Bu Tugay’ın bir diğer ünlü ismi, İrlanda Bağımsızlık Savaşı’nda da savaşan IRA komutanı Frank Ryan’dır.
Lincoln Tugay’ının içinde Kübalılar’dan oluşan bir tabur, diğer Latin Amerikalılar’dan oluşan bir tabur olduğu biliniyor.* Latin Amerikalılar ile ilgili sayılar birçok farklı kaynakta, farklı şekillerde belirtilmiş; bu durum Uluslararası Tugaylar’ın bütünü için geçerli aslında. Örneğin bir kaynakta Kübalıların sayısı, 1101 olarak veriliyor. Küba Komünist Partisi, İspanya Cumhuriyetçilerine yardım amacıyla Küba Antiemperyalist Devrimci Komite (CARC) adında bir örgüt kuruyor. Lincoln Tugay’ındaki Kübalılar ile ABD’liler arasında birçok kez kavga çıktığı da söyleniyor; bunun sebebi de, Küba ve ABD arasında yüzyılın başında yaşanan savaşlar olarak gösteriliyor.
Bunun yanı sıra, Meksikalılar’dan oluşan ve “Benito Juárez García”** olarak bilinen bir başka tabur daha var. Meksikalıların, 330-400 civarında bir katılım sağladığı biliniyor; bu kişilerden yalnızca 60 tanesi ülkelerine geri dönebilmiş. Ancak Meksikalılar, İspanya İç Savaş’ından sonra Lázaro Cárdenas’ın emriyle faşistlerden kaçan binlerce göçmeni ülkelerine alıyor. Lincoln Tugay’ında 500 civarında da Arjantinli savaşıyor, fakat Arjantin Komünist Partisi kurduğu FOARE (İspanya Cumhuriyeti’ne Yardım Örgütleri Konferderasyonu) ile İspanya’ya para, mühimmat gibi desteklerde bulunuyor. Bu şekilde çalışan yaklaşık 1000 komiteden söz ediliyor.***
(İspanya İç Savaşı’na katılan Arjantinliler…)
Başka bir kaynakta ise, İspanya İç Savaşı’nda toplamda, 2.615 Latin Amerikalının savaştığı; bunlardan 1200’ünü Kübalıların, 500’ünü Arjantinlilerin, 464’ünü Meksikalıların oluşturduğu söyleniyor.**** 2009 yılında yapılan detaylı bir incelemede, yaklaşık 2500 Latin Amerikalının İspanya’ya geçtiği ve söz konusu ülkelerin Arjantin, Bolivya, Brezilya, Küba, Kostarika, Dominik Cumhuriyeti, Guatemala, Honduras, Nikaragua, Panama, El Salvador, Kolombiya Şili, El Salvador, Meksika, Paraguay, Peru, Uruguay ve Venezuela olduğu görülüyor (bkz: Los Voluntarios Latinoamericanos en la Guerra Civil Española – Gino Baumann). Bu da “Latin” olarak bilinen Amerika’nın yaklaşık tamamından katılım sağlandığını gösterir. Kaynakların birbirlerinden farklı sonuçlar vermesinin sebebi, muhtemelen İspanya İç Savaşı’nın ardından hemen sonra 2. Dünya Savaşı’nın başlaması. Gerek Cumhuriyetçilerin İspanya İç Savaşı’nda mağlup olması, gerek 2. Dünya Savaşı ile birlikte Komintern’in faaliyetlerine son vermesi, kayıtların saklanmasını güçleştirmiş olabilir.
İspanya İç Savaşı’na katılımların büyük çoğunluğu, Küba, Arjantin ve Meksika’dan sağlanmış. Diğer ülkelerden katılımlar daha sembolik bir düzeyde gerçekleşmiş. Örneğin Brezilya Komünist Partisi üyesi Homero Jobim’in de XV. Tugay ile birlikte savaşıp, savaşın ardından büyükelçilik tarafından ülkesine geri gönderiliyor. Paraguay Komünist Partisi’nden José Delgado da, İspanya İç Savaşı’na katılıyor fakat o diğer Latin Amerikalılardan ayrı olarak XII. Tugay’a düşüyor. Bir diğer Paraguaylı da, Facundo Duarte; o da Paraguay Komünist Partisi üyesi; ancak Duarte’nin savaşa katıldıktan sonra akıbeti bilinmiyor.
İspanya İç Savaşı, 2. Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde sonuçlanan, 20. yüzyılın en önemli olaylarından biri. O dönem, tüm dünyanın gözleri bu savaşın üzerinde; tabi Latin Amerikalıların da. Latin Amerika’daki komünist partiler, Komintern’in çağrısının ardından Cumhuriyetçilere destek gönderiyor. Bu destek, aşağı yukarı 2500 kişilik askeri bir güç, para ve mühimmat yardımlarından oluşuyor. Dolayısıyla Uluslararası Tugaylar’ın bütünü gibi, savaşın seyrini etkilemekten ziyade, sembolik bir anlam taşıyor. Fakat bu durum, enternasyonal ruhun ne kadar güçlü olduğunun bir kanıtı…
Kaynaklar:
* http://www.albavolunteer.org/2011/02/spaniards-and-latinos-in-the-international-brigades/
** http://noqueimporte.blogspot.com/2016/09/capitan-de-milicianos.html
*** http://www.albavolunteer.org/2010/06/voluntarios-argentinos-en-la-brigada-xv-abraham-lincoln/
**** http://www.elinconformistadigital.com/2006/06/18/explico-algunas-cosas-por-juan-miguel-de-mora/
https://www.brigadasinternacionales.org/index.php?option=com_content&view=article&id=47&Itemid=55