Sayın Prof. Dr. Fatih ÖZATAY, Ekonomim Gazetesi’nde yer alan 12 Eylül 2023 tarihli “Potansiyel işsizlik oranını değiştirmek” başlıklı yazısında1, Temmuz 2023 Ödemeler Dengesi verilerini değerlendirirken cari açığın finansmanı konusunda son seçimler öncesi ve sonrası net hata ve noksan (NHN-kayıt dışı döviz giriş ve çıkışları) kaleminde ortaya çıkan hareketlere dikkat çekti ve “Seçimden hemen önce ve hemen sonra bu tür hareketlerin başka seçimlerde de yaşanıp yaşanmadığı -elbette olası nedenleriyle- ilginç bir araştırma konusu olabilir.” şeklinde bir öneride bulundu. Ben de bu yazıda sayın Özatay’ın önerisi doğrultusunda AKP’nin katıldığı Kasım 2002 ile Mayıs 2023 seçimlerini esas alarak NHN hareketlerini incelemeye çalıştım.

Bilindiği gibi ödemeler dengesi; cari işlemler hesabı, sermaye hesabı, finans hesabı, uluslararası rezerv hesabı olmak üzere dört ana hesaptan oluşur. Bu hesapların toplamı, “çift kayıt esası”2 gereği sıfıra eşit olmalıdır. Bu hesaplar toplamının sıfıra eşit olmaması durumunda NHN kalemi; toplam sıfıra eşit olsun, yani ödemeler bilançosu dengesi sağlansın diye düzeltici hesap olarak eklenir.3 NHN kalemi, ödemeler bilançosunun öteki kalemlerinde özellikle de cari işlemler hesabında yer almayan veya verisi olmayan, tahmini kalemlerin ve/veya ülkeye kaynağı belirsiz para giriş-çıkışlarının olduğunu gösterir. NHN’de yer alan rakamın çok büyük değer almaması ve bu kalemde izlenen kayıt dışı para giriş ve çıkışlarının birbirini dengelemesi beklenir. Bütün bunlara karşın izleyen grafikte açıkça görüldüğü gibi, özellikle AKP iktidarı döneminde NHN hesabı önemli miktarda pozitif fazla vermiştir. Bir başka deyişle ülkeye önemli miktarda kayıt dışı para girişleri olmuştur. 

Kaynak: TCMB verileri kullanılarak yazar tarafından üretilmiştir. 

Bu kayıt dışı para girişleri özellikle Kasım 2020’den sonra hızlanmış ve süreklilik kazanmıştır. Örneğin Kasım 2020-Temmuz 2023 döneminde 29 ayda kayıt dışı para girişi olurken sadece 6 ayda kayıt dışı para çıkışı olmuştur. Kaldı ki bu para çıkışlarının olduğu üç ay son seçim öncesi Mart-Nisan-Mayıs aylarıdır. Diğer aylar ise 2021’in Nisan ve Mayıs ayları ile 2022’nin Aralık ayıdır. Bu dönemde ülkemize toplamda 31 milyar 370 milyon ABD doları kayıt dışı para girişi olmuştur. AKP’nin iktidara geldiği Kasım 2002’den bu yana toplamda 58 milyar 763 milyon ABD doları kayıt dışı para girişi olduğu gerçeğini göz önüne aldığımızda, Kasım 2020’den sonra giren kayıt dışı paranın büyüklüğü daha da önem kazanacaktır. Çünkü bu dönemde giren kayıt dışı para, tüm AKP döneminde giren paranın yaklaşık yüzde 53’üne karşılık gelmektedir.

Kayıt dışı giren ve çıkan paranın kaynağı belli:

Son genel seçimlerin bir iktidar başarısı olmaktan çok, muhalefetin “üstün beceriksizliği” olduğu konusunda herhalde sayın Kemal Kılıçdaroğlu ile “dar kadrosu” dışında hemen hemen herkes hemfikirdir. Üstelik yerli burjuvazi bile, ki bu yerli burjuvazi çoğunlukla AKP’nin yarattığı burjuvazidir, AKP’nin bu seçimleri kaybedeceğine inanmış. Çünkü izleyen tabloda yer alan verilerden de anlaşılacağı gibi, diğer genel seçimlerin aksine, seçim öncesi önemli miktarda parasını kayıt dışı yollarla yurt dışına çıkarmış. Bu tutar seçim öncesi üç ayda (Mart-Mayıs) 15 milyar 115 milyon ABD doları olmuştur. 

Kaynak: TCMB verileri kullanılarak yazar tarafından üretilmiştir. 

2022 Kasım ve Temmuz 2007 seçimleri öncesinde de kayıt dışı para çıkışları olmuş; ancak bunlar toplamda 2 milyar doları bile bulmamıştır. Diğer seçimlerin tamamında ise seçim öncesi kayıt dışı para girişleri olmuştur. Öte yandan seçim öncesi yüklü bir miktarda parasını kayıt dışı yollardan yurt dışına çıkaran yerli burjuvazi, seçim sonrası iki ayda (Haziran-Temmuz) 12 milyar 563 milyon dolarlık kayıt dışı parayı ülkeye sokmuştur. Seçim öncesi ve sonrası gerçekleşen bu önemli miktarlardaki kayıt dışı para hareketleri, gerçekleştirenlerin; büyük olasılıkla “AKP’nin yarattığı yeni zenginler” olduğunu göstermektedir. Bu da bize tarihi bir fırsatın, “sağa benzemeye çalışmakla, sağcılaşmakla, işçi sınıfına mesafeli durmakla, mevcut iktidarla neoliberal politikaları uygulama konusunda yarışmakla” nasıl heba edildiğini göstermektedir. Aslında bu yenilginin ana nedenleri, bir anlamda, yerel seçimler öncesinde ne yapılması, ne yapılmaması gerektiği konusunda da önemli ve değerli bilgiler sunmaktadır: Anlayana ve bunları canı gönülden kullanmaya niyeti olanlara tabii ki!.. 

1-) Yazıya https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/potansiyel-issizlik-oranini-degistirmek/707551 linkinden ulaşılabilir.  

2-) TCMB yayınında “Çift Kayıt Esası”: “Ödemeler dengesi istatistiklerinde ana ilke olarak çift kayıt muhasebe sistemi benimsenmiştir. Ödemeler dengesinin her bir işlemi, o işlemin giriş ve çıkış kayıtlarını gösterecek şekilde iki ayrı kaleme eşit değerde ve karşılıklı olarak kaydedilmektedir.” biçiminde tanımlanmaktadır. Daha fazla bilgiye https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/0ab87526-c290-4bdd-94d4-b8e99e70eba9/BOPMetaveri.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID linkinden ulaşılabilir.

3-) NHN kalemi; “ihracat ve ithalatta mal hareketlerinin para hareketleriyle eşanlı olmaması, ödemelerde zaman aralığının bulunması, veri eksikliği, bazı gelir ve gider kalemlerinin gerçek değil tahmini olması” gibi nedenlerle ödemeler bilançosunda yer alır.