Geçen hafta bu köşedeki “Yoksul sadece karnını doyursun mu?” başlıklı yazımızda[1] “Hanehalkı Bütçe Araştırması’na (HBA)” dayalı, “Hanehalkı Tüketim Harcaması (HTH), 2023” sonuçlarını kullanarak hem yoksulluğun hem de gelir dağılımı ve refah eşitsizliğinin ulaştığı boyutlara dikkat çekmeye çalışmıştık. Ayrıca bu gerçeklere rağmen iktidarın enflasyonu düşürme politikalarının bedelini yine yoksul, emekçi kesimlere ödetmeye çalıştığını vurgulamıştık. Bu haftaki yazımızda yine aynı araştırma sonuçlarını kullanarak AKP döneminde emeklilerin durumunu gözler önüne sermeye çalışacağız.

Emekliler diğer gelir gruplarına göre dezavantajlı:

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) HBA’ya dayalı HTH’de temel gelir kaynağına göre tüketim kalıplarındaki değişimleri gösteren veriler de sunmaktadır. Burada temel gelir kaynağına göre 5 farklı grup bulunmaktadır. Bunlar maaş, ücret ve yevmiye geliri; müteşebbis geliri; gayrimenkul ve menkul kıymet geliri; emeklilik geliri ile diğer karşılıksız gelir elde edenlerdir. İzleyen tabloda 2002, 2003 ve 2023 için temel gelir kaynağının hanehalkı tüketim harcamasının türlerine göre dağılımı yer almaktadır.

Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak yazar tarafından üretilmiştir.

Tablodan da rahatlıkla görüleceği gibi emeklilerin harcama kalıplarında ciddi değişim olmuştur. Emeklilerin AKP iktidarından önce (2002) -ki bu dönem 2001 yıkıcı krizinin etkili olduğu dönemdir- gıda, barınma ve ulaştırma hizmetlerine yaptığı harcamaların toplam harcamalar içindeki payı yüzde 67,6’dır. Bu oran AKP iktidarının ilk yılında (2003) yüzde 71,1’e ve 2023’te ise neredeyse yüzde 75’e çıkmıştır. Yani anlayacağınız emeklilerin tüm tüketim harcamaları neredeyse üç zorunlu gereksinimini karşılamaya dönüktür: Karnını doyurmak, barınmak ve ulaştırma hizmetlerini karşılamak. Aynı harcama gruplarına yapılan benzer harcama artışı maaş-ücret, müteşebbis geliri ve gayrimenkul ve menkul kıymet geliri elde edenler için de geçerlidir.

Emekliler tüm gelir grupları ortalamasının (toplam) çok üstünde gıda, barınma ve ulaştırma harcaması yapmaktadır:

Bu durum izleyen grafikte daha net bir biçimde görülebilmektedir.

Kaynak: TÜİK verileri kullanılarak yazar tarafından üretilmiştir.

Örneğin emeklilerin gıda, barınma ve ulaştırma hizmetleri için yaptığı harcamaların toplam harcamalar içindeki payı 2002’de yüzde 67,6 iken tüm gelir grupları için ortalama pay yüzde 60,5’tir. Emeklilerin payı 2023’te yüzde 74,7 iken tüm gelir grupları payı yüzde 63,9 olarak gerçekleşmiştir. Öyle görünüyor ki bu oranlar 2023’te daha da artmış[1] ve 2024’te daha da artacaktır. Çünkü emekli aylıkları enflasyona karşı hızla erimektedir. Temmuz’da yapılacak zamlar ise bu erimenin önüne geçemeyecektir. Zaten en düşük emekli aylığı olan 10000 TL’nin bugünkü satın alma gücü ilk beş ayda yüzde 22,72 oranında azalarak 7728 TL’ye düşmüştür. Yılsonu enflasyonun yüzde 45 olması durumunda 10000 TL’nin satın alma gücü sadece 5500 TL olacaktır. Siz gelin bu parayla hem karnınızı doyurun hem kira ödeyin hem de ulaştırma hizmetlerinizi karşılayın. Bütün bu veriler ve gelişmeler AKP iktidarının izlediği sermaye yanlısı ve emek dostu olmayan iktisat politikalarının sonucudur. Türkiye halkları ve özellikle de emekliler daha önce dayatılan IMF politikaları ile bile bu kadar sefalete sokulmamıştı. Kimsenin emekli yurttaşlarımızı ileri yaşta sefalete, açlığa sürükleme hakkı olmadığı gibi tam tersine onlara yaşamlarının ikinci baharlarını sunma zorunluluğu vardır. Üstelik AKP iktidarı ve özellikle de Mehmet Şimşek’in bilmesi gereken önemli bir gerçeklik vardır: Yoksulluğu ve gelir dağılımında eşitsizlikleri artırarak enflasyonla mücadelede başarılı olmuş hiçbir ülke yoktur. Sermayeye gösterdiğiniz yarenliğin ve empatinin birazını da emeklilere, emekçilere ve yoksullara gösterseniz “neyiniz eksilir”?

[1] Bu yazıya https://www.ilerihaber.org/yazar/yoksul-sadece-karnini-doyursun-mu-161082 linkinden ulaşılabilir.

[2] Her ne kadar Hanehalkı Tüketim Harcaması (HTH), 2023 sonuçları dense de, araştırma 2022 verilerine dayanmaktadır. Daha fazla bilgi için bkz. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Tuketim-Harcamasi-2023-53801.