Zilan Yıldırım

İnsanlık tarihi boyunca farklı coğrafyalarda bambaşka suretlerde beliren ancak hep aynı tohumdan yeşeren "sömürü" süregeldi ve geliyor. Sömürü eylemi bu eyleme maruz kalan kişi ya da kişilerin nasıl insanlar olduğundan, yanlışlarından, doğrularından tamamen bağımsız olup salt o sömürülmek istenen gruba ait olarak dünyaya geldikleri için bu şiddete maruz kalıyorlar. Bir grup insanın başka bir grup insan tarafından baskı altına alınması, değersizleştirilmesi, yok sayılması ya da düşmanlaştırılması şeklinde ortaya çıkıyor sömürü.

Sömürülenin barınma, beslenme, eğitim alma gibi haklarının hatta yaşam hakkının elinden alınmasına kadar gidebilen sömürü sömürenin insanlığından da çok şey götürüyor tabi. Sömürünün getirdiği savaşlar, ölümler, ırkçı duygularla birlikte gelen gerici fikirler sömürüyü gerçekleştiren için de faydasız olduğunun kanıtı. Çünkü insan tek başına, hiçbir dış etmenden etkilenmeyerek dünyada varlığını sürdüremez. Diyalektik ile de kavrayabildiğimiz gibi tarih geriye gitmez, aksine hep ilerler ancak bir yükselişle mi ya da uçurumdan aşağı bırakılmış gibi bir düşüşle mi ilerleyeceğini insanlık bir bütün olarak belirleyecektir. Toplumlar tarihsel süreçte, kendi içlerinde ve diğer toplumlarla geliştirdikleri ilişkilerle bunu göstereceklerdir.

Üreten ile mülkiyeti elinde bulunduran arasındaki ilişki, kadın ile erkek arasındaki ilişki veya bir milletle başka bir millet arasındaki ilişki gibi biçimlerde ortaya çıkan sömürü özellikle sömürüyü bizzat yaşayanlar tarafından etraflıca anlamaya, sömürüyü oluşturan koşullar keşfedilip kavranmaya ve bu sömürüden kurtulma yolları aranmaya çalışıldı, çalışılıyor.

İşçiler patron düzenini, kadınlar erkek egemenliğini, ezilen milliyetler asimilasyon ve düşmanlaştırma politikalarını kendilerini yaratan koşullar ile birlikte anlamlandırmaya çalışıyor ve hak ettikleri eşitliği elde etmek için mücadele veriyor.

Frants Fanon’un Yeryüzünün Lanetlileri eseri de tam olarak bu mücadelenin bir silahı olarak önemini koruyor. Kendi ülkesini sömüren Fransa’da yaşamış ve ülkesi Cezayir’in kurtuluş savaşında FLN direnişçilerine katılmış bir psikolog olan Fanon, kısacık ömrünü bu mücadeleyi büyütmeye adamış bir savaşçıdır.

"İnsandan söz etmeyi asla bırakmayan, tek kaygısının insan olduğunu iddia etmekten hiç bıkmayan bu Avrupa’nın her bir ruhsal zaferi için insanlığın ne acılar çektiğini artık biliyoruz." diyor Fanon. Her gün ellerinde ölen yoldaşlarını ve psikolojileri altüst olan yurttaşları gördükçe halkının uyanması için, Avrupa’nın barış elçisi pozlarının kanlı ellerini saklamak amaçlı olduğu gerçeğini en çok da bu sömürüyü yaşayan halkların görmesi için yazıyor bu eseri.

Eserin 1961 tarihli baskının önsözünü yazan Sartre Fanon’un kitabı yazarken ki amacını şu şekilde anlatıyor: ‘’ [Fanon] Setif, Hanoi ve Madagaskar’da işlediğimiz suçlara değiniyor elbette, ama suçlayarak zaman harcamıyor: Onları kullanıyor. Sömürgecilik taktiklerini, sömürgelerdeki Avrupalılarla ‘’metropol halkını’’ birleştiren ve ayıran karmaşık ilişki oyunlarını, kendi kardeşleri adına parçalıyor; amacı bizi alt etmeyi onlara öğretmek.’’

Fanon, başta sömürünün hangi koşullarda nasıl gerçekleştiğini, sömürgenin nasıl şiddet üzerine kurulu olduğunu ve sömürgesizleştirme için de şiddetin ne denli bir ihtiyaç olduğunu anlatıyor. Eskinin ancak yıkılarak yeninin inşasının mümkün olduğunu ve şiddet üzerine kurulu bu eskinin yıkılırken de şiddetin kullanılmasının en gerçekçi ve zorunlu yol olduğunun üzerinde duruyor.

Fanon yalnızca sömürünün hangi koşullarda nasıl ilerlediğini ve onunla nasıl mücadele edip sömürgesizleştirme siyasetini tüm ezilen toplumun temel uğraşısı haline getirecek politik ortamın gerekliliğinden bahsetmiyor eserde, aynı zamanda bu sömürgesizleştirme sırasında öncü kadroların ve örgütlerin karşılaşabileceği sorunlara da işaret ediyor. Yoldaşlarını bu mücadele sırasında yaşayacakları zorluklar konusunda uyarıyor.

Bir psikolog olarak Cezayir savaşının insanlar üzerindeki yıkıcı psikolojik etkilerini de karşılaştığı vakalar üzerinden anlatan Fanon insanlığın haklı kurtuluş savaşına karşı savaşan emperyalizmin "oraya buraya ektiği tohumların" acımasızca topraklarından ve zihinlerinden sökülüp atılması gerektiğini söylüyor.

Fanon eseri yoldaşlarına yaptığı şu çağrıyla bitiriyor:

"Haydi yoldaşlar, artçı oyunlarla oyalanamayacak kadar çok iş var elimizde. Avrupa yapması gerekeni yaptı (…) Onu suçlamaktan vazgeçelim, ama kararlı bir şekilde, bu kadar gösteri yeter, diyelim."

KÜNYE: Yeryüzünün Lanetlileri, Frantz Fanon, Çev. Şen Süer, Versus Kitap, 314 sayfa.