Zilan Yıldırım

Karl Marx, 1818-1883 yılları arasında yaşamış felsefe, tarih, antropoloji, ekonomi politik gibi birçok alanda çok önemli eserler vermiş devrimci bir düşünürdür. Bilimsel sosyalizmin kurucusu olan Marx, kuramını üç ana sacayağı üzerine inşa eder. İngiltere’nin kapitalist ekonomi politiğine eleştirel yaklaşımı, Almanların köklü felsefesi ve Fransa’da gerçekleşen sınıf savaşları üzerine kuramını geliştirir. Felsefesi,Hegel’in idealist diyalektiğinin ve Feuerbach’ın diyalektikten uzak materyalizminin birbirini tamamlayan eksiklikleri üzerine kuruludur. Ekonomi veya politika yorumunu bu diyalektik materyalist bakış açısı etrafında şekillendirir.

Marx’ın en bilinen eseri, ekonomi politik yapıtı ve bir bütün olarak Kapitalizm eleştirisi olan üç ciltlik Kapital’dir. “Marx’ın Kapital’i” isimli eser ise Kapital’in görece ağır dilini sadeleştirerek daha anlaşılır hale getiren önemli bir Marksist yazındır. Eser, Ben Fine ve AlfredoSaad-Filho tarafından yazılmış olup ilk basım tarihi 1975’tir. PlutoPress yayınları tarafından ise 2000’lerin başında dördüncü basımı yayımlanmıştır. Nail Satlıgan bu son yayını İngilizceden dilimize çevirmiş ve 2012 yılında Yordam Yayınlarınca basılmıştır. Ben Fine, Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Araştırmalar Okulunda (SOAS) iktisat profesörüdür. AlfredoSaad-Filho ise aynı üniversitede Kalkınma Ekonomi Politiği Bölümü’nde öğretim üyesidir.

“Marx’ınKapital’i”nin derlenip yayımlanmasıbirçok yazar, iktisatçı ve Marksist düşünür tarafından takdirle karşılanmıştır. Ellen M.Wood da kitap hakkında şu yorumu yapar: “Marx’ın Kapital’i karmaşık fikirleri açık bir şekilde açıklayarak takdiri hak ediyor. Az görülür bir özelliği, iktisatçılar için önemli bir şeyi söylerken uzman olmayan okurlar için de erişilebilir olması. Kapital’in günümüzdeki acil önemini göstermekte de çok iyi bir iş başarıyor.”

Kitap, Marx’ın üç ciltlik Kapital’ine giriş niteliğinde olup yazarların, ekonomi politiğin kaderindeki iniş çıkışları yansıttıkları iktisadi bir eserdir. İlk basımlarında döneminin iktisadi durumuna uygun hazırlanan eseri, yazarlar son basımında da ekonomi politiğin eleştirel yaklaşımını, basılan döneme uyarlayabilecekleri şekilde derlemiş ve koşulların gerekliliği dolayısıyla yayımlama ihtiyacı duymuşlardır. Bu gerekliliklerden biri ana yolcu iktisat dediği liberal iktisatçıların heterodoks yaklaşımları, matematiksel ve istatistiki sağlamlılık sınavlarından geçememesi üzerine yarattığı hoşnutsuzluk ve genç iktisatçıların alternatif arayışlarının artış göstermesi ile kaynak yaratma ihtiyacıdır. Diğer bir gereklilik ise son yirmi yılda dikkat çeker ölçüde toplumsal bilimlerin postmodernizm ve neoliberalizm arasına sıkışmışlığına ve bunların teori ve pratiklerindeki aşırılıklarına karşı bir tepki gerekliliğidir.

Yazarlar eserde Kapital’in hangi cildinin hangi bölümünde Marx’ın ne tür kavramsal çıkarımlar yaptığını ve bunları dayandırdığı bilimsel temelleri anlatıyor ve ana yolcu iktisatçıların bu kavramlara ya da açıklamalara yaptıkları eleştirileri ve bu eleştirilerin neden geçersiz veya eksik olduğunu gösteriyorlar. Bu eserin ve Marx’ın eserlerinin bir yöntem belirtmediğine de dikkat çeken yazarlar,Marx’ın metodolojiyi ve yöntemi önemli bulduğu ancak eserlerinde hep ikinci planda tuttuğunu söylüyorlar ve yapıtının bir dizi evrensel kural olarak kabul edilmesi ya da reçetelendirilmesini istemediğine dikkat çekiyorlar. Yapıtlarında ulaşmaya çalıştığı asıl amacı da şu şekilde ifade ediyorMarx:‘’Modern toplumdaki sınıfların ya da bunlar arasındaki savaşımın varlığını keşfetmiş olma onuru bana ait değildir. Burjuva tarihçileri bu sınıf savaşımının tarihsel gelişimini, burjuva iktisatçılar da sınıfların ekonomik anatomisini benden çok önce açıklamışlardır. Benim yeni olarak yaptığım: 1) Sınıfların varlığının ancak üretimin gelişimindeki belirli tarihsel evrelere bağlı olduğunu; 2) Sınıf savaşımının zorunlu olarak proletarya diktatörlüğüne vardığını; 3) Bu diktatörlüğün kendisinin bütün sınıfların ortadan kaldırılmasına ve sınıfsız bir topluma geçişten başka bir şey olmadığını tanıtlamak olmuştur.’’

On beş bölümden oluşan eserde Marx’ın emek-değer teorisi, kâr oranının azalma eğilimi yasası, tarımsal rant teorisi ya da bankacılık sermayesi ve faiz teorisi gibi birçok teorinin örneklerle ve şemalarla sade ve anlaşılır biçimde açıklanması ile birlikte mübadele, sermaye, artı değer ve sömürü gibi birçok kavramda incelenmiştir. Örneğin,emek-değer teorisi gibi çokça tartışılan teorilerin üzerinde daha çok durmaya ve soru işaretlerini kaldırmaya çalıştıklarını rahatlıkla görebildiğimiz eserde bu tartışmalı teorileri eleştiren iktisatçıların bakış açılarını da göstermeye çalışmışlardır. Ana yolcu iktisatçıların zamandan bağımsız ve soyut ele aldıkları şeyleri Marx’ın yerlerinden söküp çıkararak tarihi bağlam içinde ele almaktan şaşmadığını belirten yazarlar, eleştirileri tartışırken de tıpkı Marx gibi tarihsel ve materyalist bakış açısı ile yorumlamaya dikkat etmişlerdir.

Eser hakkında Korkut Boratav’ın şu yorumu dikkat çeker: ‘’…Fine ve Saad-Filho, içinde yaşadığımız dünyayı, kapitalizmi, emperyalizmi eleştirel bir biçimde kavramanın burjuva sosyal bilimi tarafından yapılamayacağını; postmodern, neoliberal reçetelerle içinde yaşadığımız bozuk düzenin değişmesinin imkânsız olduğunu vurguluyorlar ve her iki işlev için belirleyici aracın Marx’ta, bir ilk adım olarak da Marksist iktisatta bulunduğunu düşünüyorlar. Bunun için Karl Marx’ın başyapıtı Kapital hareket noktası olmalıdır. Kapital’e doğrudan, ilk elden ulaşmayanlar veya ulaşamayanlar, başlangıçta (yazarların ifadesiyle) Marx’ın ekonomi politiğinin… basit ve özlü bir sergilenişi ile karşılaşmak isteyebilirler. Fine ve Saad-Filho, bu sergileme işini üstleniyorlar ve bunu, Kapital’in temel katkılarını Marx’ın Kapital’i ile yapıyorlar.’’

KÜNYE: Marx’ın Kapital’i, Ben Fine ve AlfredoSaad-Filho, Çev: Nail Satlıgan, Yordam Yayınları, 2012, 216 sayfa.