Şilan Geçgel

Dünyayı anlama kaygımın kendini yakıcı olarak hissettirmeye başladığı lise yıllarım, kelimenin tam anlamıyla bir arayışla geçmişti. Hiç kuşkusuz, sosyoloji derslerinden sonra kurduğum hayaller de bu arayışın önemli nedenlerinden biriydi. Neyi, nasıl okuyacağıma karar veremediğim bu zamanlarda; kitaplarının kapağında yazan kelimeleri dahi anlayamadığım Sol Yayınları eserleri geçmişti elime. O zamanlar tek bir kitabı okuyup anlasam, gençlik işte, sanki tüm dünyayı anlayacak gibiydim. Bugün ise değişen birçok şeyin aksine gençlerin arayışının ve dünyayı anlama kaygılarının hala devam ettiğine inananlardanım.

Dünü, bugünü ve en önemlisi yarını; havada uçuşan birçok politik kavramı; hayatı, mücadeleyi, direnişi arayan “gençler” için Yordam Kitap, Gençlerle Baş Başa serisine hayat vereli 1 yılı aştı. Bu kitapların hemen hepsi kapitalizmin saldırılarının hız kesmeden devam ettiği; parası olanın tedavi olabildiği, aşı ile ekmek kavgasının birbirinin içine geçtiği ve tüm dünya halklarının pandemiyle mücadele ettiği geniş bir zaman diliminde okurla buluştu.

Yayınevi, ilki Mart 2020’de basılan Gençlerle Baş Başa serisinde geçtiğimiz aralık ayında 6. kitabına ulaştı. Bu serinin 3 kitabını; Metin Çulhaoğlu’nun Gençlerle Baş Başa Sosyalizm, Fikret Başkaya’nın Gençlerle Baş Başa İklim Krizi ve Ekolojik Yıkım ile Jean Zıegler’in Gençlerle Baş Başa Kapitalizm isimli eserlerini daha önce İleri Kitap okurları için incelemiştik.  Bu yazımızda serinin 6 kitabına, yazımızın sınırları elverdiğince değinmeye çalışacağız.

Serinin ilk basılan kitaplarından olan, sosyoloji profesörü Jean Zıegler’ın torununa kapitalizmi anlattığı Gençlerle Baş Başa Kapitalizm isimli kitap, çeviride Yonca Aşçı Dalar imzası taşıyor. Bu kitapta, torunu Zohra’nın soruları ile kapitalizmi anlatmaya girişen yazar; İsviçre’nin dünya çapında ünlü olan çikolata fabrikasının “başarısına” neden kızgın olduğunu anlatarak başlıyor. Zohra’nın güzel soruları, Zeıgler tarafından kısa ve sade bir dille açıklanırken kapitalizm kelimesinin kökeninden, kapitalist dünyayı anlamaya hatta kapitalizmi yıktıktan sonra yerine neyi koyacağımıza dair birçok soruya yanıt veriliyor.

Kapitalizmin, yenilmesi imkânsız büyük bir düşman gibi resmedilmesine karşın Zıegler, itiraz bayrağını açıyor. Kadınların sıklıkla kaçan çoraplarından her gün yeni bir modeli çıkan cep telefonlarına, bu büyük tüketme kültürüne ve dolayısıyla “planlı eskitme”nin kapitalizmle olan bağına kadar her şeyi bir sohbet akışında açıklıyor. Charles Dickens’ın dünyaca ünlü romanı Oliver Twist’in ana karakteri Oliver de bu keyifli sohbete “Yoksulluk cehennemdir.” diyerek dâhil oluyor.

Metin Çulhaoğlu imzalı Gençlerle Baş Başa Sosyalizm isimli kitap, Çulhaoğlu’nun bir arkadaşının oğlu olan üniversite öğrencisi Taylan’la, sosyalizme dair sohbetini konu alıyor. Marksist, sosyalist, ilerici gibi kimi kavramların bazen savurganca kullanıldığından bahsederek başlayan sohbet, Çulhaoğlu tarafından “En önemlisi devrimciliktir.” diyerek devam ettiriliyor.

Bu kitabın, sohbetin bana kalırsa en dikkat çekici konularından birini Çulhaoğlu’nun “Kapitalizmi yıkma döneminin sosyalist insanı ile sosyalizmi kurma döneminin insanı hep aynı insanı olamaz.” sözleri oluşturuyor. Kapitalizm koşullarında; ekonomik, kültürel, ideolojik olarak bir ayağı kapitalizme basan; kapitalizmle bir şekilde ilişki içerisinde olan bir devrimcinin birey olarak kendi devrimini gerçekleştirmesi üzerine devam eden bu akışta aklımızda birçok fikir dolaşıyor.

Taylan’ın son sorusu ile günümüzde bireylerin entelektüel durumlara ilişkin fikirlerini paylaşan Çulhaoğlu, geçmişle şimdi arasında bir kıyaslama yaparak geçmişte sosyalizmle bağ kurmadan da bireylerin kültür, sanat ve edebiyat gibi alanlarda kendini geliştirebilmesine daha çok olanak olduğunu ifade ediyor. Ve sözlerini: “Kısacası günümüzde, bir insan devrim ve sosyalizmin gerçekleşmesi olasılıklarından da bağımsız olarak salt daha gelişkin bir birey olmak için bile sosyalizmle ilişkilenmek zorundadır.” diyerek noktalıyor.

Birkaç ay önce Eko-Sosyalist Paradigma Komünist Topluma Giden Yol isimli kitabı Yordam Yayınlarından çıkan Fikret Başkaya, Gençlerle Baş Başa İklim Krizi ve Ekolojik Yıkım isimli kitabında iklim krizi meselesine meraklı Deniz’in sorularını yanıtlıyor. 16 yaşındaki genç çevre aktivisti Greta Thunberg’in İsveç parlamentosu önünde başlattığı oturma eylemine dünyanın birçok ülkesinde başka gençlerin ses vermesi ile devam eden toplumsal farkındalık, Deniz’i de etkiliyor. İklim krizinin belirtileri nelerdir, sorusuyla başlayan bu bilgilendirici sohbet; GDO’lu besinlerden iklim krizi ve ekolojik yıkımın kapitalizmle olan ilişkisine uzanıyor.

Gençlerle Baş Başa serisinin güncel olmasına rağmen hakkında açık ve anlaşılır az üretimin olduğu iki başlıktan biri olan iklim krizi meselesi; Deniz’in, bizi de meraka sürükleyen soruları ve Başkaya’nın sade diliyle yanıtlanmış oluyor.

Tıpkı iklim krizi meselesinde olduğu gibi daha az bilinen ancak güncel meselelerden olan yapay zekâ meselesi de benim gibi konuya dair çok kısıtlı bilgisi olan okura pusula olacak gibi görünüyor. Erkin Özalp tarafından kaleme alınan Gençlerle Baş Başa Yapay Zekâ, tabiri caizse buz dağının arkasını anlatıyor.

Özalp’in çeşitli platformlarda gençlerle yan yana gelerek üzerine konuştuğu yapay zekâ meselesi, söyleşi formatında okura aktarılıyor. Serinin diğer kitaplarının aksine söyleşisini 5 başlık altında tasnif eden yazar; temel bilgilerden yapay zekânın gerçek dünya, insan zekâsı, insanlar ve kolektif zekâyla olan ilişkisine kadar birçok soruyu yanıtlıyor. Yapay zekânın günümüzde neden önemli olduğu ve nasıl yararlı kullanılabileceğine dair önemli ipuçları içeren bu söyleşi, yakın zamanda kişisel verileri topladığı için büyük tepki çeken iletişim devini akla getiriyor.

Kullanıcıların kişisel verilerini toplayan dev şirketlerden adımlarımızı ölçüp sağlıklı bir hayat için 10 bin adım atmalı tezlerinin arka planına ve hatta kadınların kendilerini en çirkin hissettiği zaman dilimlerinde önlerine düşen güzellik ürünü reklamlarına… Gençlerle Baş Başa Yapay Zekâ, bazen tıkladığımız o reklamların tesadüfen önümüze çıkmadığı bilgisi başta olmak üzere bizi dehşete düşürecek birçok şeyi, büyük bir sakinlikle aktarıyor.

Serinin bir diğer kitabı olan Gençlerle Baş Başa: İnsan Olmak ise torunu Kuzey’in sorularını yanıtlayan Cem Eroğul imzasını taşıyor. İnsan topluluklarından toplumlara, kültüre ve hatta "Devlet neden kuruldu?" sorusuna dair Kuzey’in birçok sorusunu akıcı bir dille yanıtlayan Eroğul, "İstanbul Sözleşmesi nedir ve ne işe yarar?"ı da yanıtlamayı ihmal etmiyor. Bu kitabın basım tarihinden yaklaşık bir yıl sonra bir gece ansızın iptal edilen İstanbul Sözleşmesi’ne dair kadınların tepkileri günden güne büyürken neredeyse bir yıl önce Cem Eroğul, “Son zamanlarda, tutucu çevrelerde bu sözleşmeye karşı gitgide artan bir muhalefet görülmeye başlandı. Ama Türkiye’nin artık yapabileceği bir şey yok. Bu saatten sonra çekince koyamaz. Olsa olsa anlaşmadan bütünüyle çekilebilir.” diyerek öngörüsünü ortaya koyuyor.

Gençlerle Baş Başa: Faşizm isimli serinin son kitabı ise Fatih Yaşlı imzası taşıyor. Yaşlı, kendi çalıştığı fakültede çalışan genç işçi Ali’nin sorularını yanıtlayarak serinin faşizm başlığına hayat veriyor. Faşizmi konuşmaya İtalya’dan başlayan Ali ve yazar, “sınıf yerine ulusu koyanlardan” başlayarak faşizmi masaya yatırıyor. Faşizmi toplumsal, ekonomik, kültürel ve siyasi olarak tüm yönleriyle ele alan kitap; her ne kadar belli bir tarihsel döneme odaklansa da “kurşun pahalı diye esirleri gaz odalarında öldüren faşistler” ve bugün arasında bir bağlantı kurmamıza neden oluyor.

Bu akıcı sohbet, bugün gelişigüzel olarak kullanılan ve içi boşaltılan faşizm kavramını doğru kullanmanın ne kadar önemli olduğunu ve sağ popülizmle olan ilişkisine dair kafamızda yeni sorular oluşturuyor.