Deniz Burak Bayrak

“Bir cümlesinde bile farklı âlemlere dalabilen Borges’in yaşam öyküsü de yazdığı öyküler de benzersizdir.” diyerek başlıyor söze Mustafa Bülent Gündoğmuş. Büyük emek ürünü olan Borges’le Gizemli Bir Yolculuk, edebiyatın ustasına bir saygı duruşu niteliğinde aynı zamanda. 

Mustafa Bülent Gündoğmuş önemli bir araştırmacı. Türkiye İşçi Partisi içerisinde de sosyalizm mücadelesi vermiş bir aydın. Jorge Luis Borges’i her anlamda anlamaya çalışmanın sonucu ortaya çıkan bu çalışma araştırma/inceleme türünün de yetkin örneklerinden. Bu çalışma teknik olarak da yazarın İTÜ ve Galatasaray Üniversitesinde bir dönem verdiği araştırma teknikleri derslerinin de yansıması. İçindekiler bölümü Gündoğmuş’un nasıl bir titizlikle araştırma yapıp böyle bir çalışmayı ortaya koyduğunun kanıtı. 

Mustafa Bülent Gündoğmuş

BORGES’E TEMATİK BİR YAKLAŞIM

Borges’le Gizemli Bir Yolculuk, bir yanıyla “Borges’i Anlama Kılavuzu”. Bölümlerin isimlendirilişi bunu imliyor. Borges’in yapıtlarına tematik bir yaklaşım söz konusu. Tabii bu tutum; Borges’in yapıtları ile Gılgamış, Dorian Grey’in Portresi vb. dünya edebiyatının en bilinen yapıtlarıyla da hem metinler arasılık hem de disiplinler arasılık gibi farklı bakış açılarının oluşumuna göz kırpan bağlamlarda şekilleniyor. Böylece ortaya çıkan derinlemesine analiz dikkat çekiyor. 

Çalışma, Giriş ve Önsöz ile birlikte üç farklı bölüm ve Sonuç’tan oluşuyor. Bölümler; Borges ve Öteki(ler); Karabasanlar ve kitaba adını veren Borges’le Gizemli Bir Yolculuk şeklinde isimlendirilmiş.

BÜYÜK BİR EMEK ÜRÜNÜ

Yazar, Giriş bölümünde Borges’e daha çok teknik bağlamda yaklaşıyor. Onun karakter yaratma tekniği, biçemi ve özel yaşamına mercek tutuyor. Yukarıda belirttiğim gibi; Gündoğmuş, Borges’e disiplinler arası bir bakışla yaklaşıyor. Çünkü “yazar olarak Borges”, hemen her konu ya da disipline yapıtlarında yer veriyor. Bu da geniş bir çalışmanın ortaya çıkmasını sağlıyor. Ancak büyük bir emek de gerektiriyor. Borges felsefeden biyolojiye, ölümden kuantuma kadar her alanda kalem oynatıyor. Bu yoğun ve girift disiplin skalası okura da farklı evrenlerin kapılarını bir bir aralıyor. 

Borges’i anlamanın yolu öncelikle kuantum fiziği ve kaos teorisini çözümlemekten geçiyor. Bununla birlikte öykü ve denemeleri kendi içinde bir desen oluşturuyor. Yazar Gündoğmuş bunun “fraktal” kavramıyla açıklayıp bu kavramın kökenine ve Borges’teki yansımasına yer veriyor. Bunun yanında Borges’in öyküleri bir kelebek etkisi göstererek beklenmedik olaylarla ilerliyor. 

BORGES’TEKİ 'ÖTEKİ' VE DİĞER ÖTEKİLER

Jorge Luis Borges, herkesin sürekli olarak bir “dönüşüm” içinde olduğunu, başkalarına dönüşebileceğini savunuyor Borges Sekseninde adlı yapıtta. Bu sebepten dolayı da “öteki” kavramı irdelenmeye değer. Bundan yola çıkarak yazar, Borges ve Fyodor Dostoyevski’nin “öteki”leriyle açımlıyor bölümü. Devamında genç ve yaşlı Borges’in zamanı eğip büktükleri ve geçmiş-şimdi-gelecek üçlemesinin birbirine karıştığı bir sahneyi resmediyor. Düşsel bir ortamda geçen diyalog edebî bir oyuna dönüşüyor. Ardından Gılgamış, William Wilson ve Dorian Grey’i “diğer ötekiler” olarak ele alıyor. 

Jorge Luis Borges

RÜYA GÖRMELİYİZ!

Rüya insanlığın başına gelen en ilginç olay diye düşünmüşümdür hep. Yaşayamadığımız birçok durumu en sakin olduğumuz konumda anlık görüntüler olarak izleriz. Yaşadıklarımızı ya anımsarız ya da unuturuz gider. Karabasanlar da rüyaların farklı bir boyutu aslında. Yazar Gündoğmuş rüya ve karabasanları Borges’in yapıtları ekseninde inceliyor. Borges’in karabasanlarının üç ana temada olduğunu aktarıyor: Labirent, ayna, yazı. 

Mustafa Bülent Gündoğmuş,”Borges’in kaosu”na bir düzen içinde yaklaşıp oluşturduğu incelemesini Borges severlerde büyük bir heyecan uyandıracak şekilde düzenlemiş. Her bir bölümün farklı farklı noktalar ve öykülere değindiği bu yapıt ciddi bir kaynakçaya da sahip. Alıntılarla zenginleştirilen kitap; Cervantes’ten Umberto Eco’ya, Foucault’tan Yıldız Ecevit’e uzanan bir yapıya da sahip. Okurun farklı okumalarla gelişim sağlayabileceği izlenimi de uyandırıyor. 

Usta Borges’ten anlamlı cümleler ile bitirelim: “Diktatörlük rejimleri baskı, biat ve gaddarlık doğurur. Ama en kötüsü aptallığı yaygınlaştırmasıdır.” Aydın bir topluma yürürken okuru bol olsun!

KÜNYE: Borges’le Gizemli Bir Yolculuk, Mustafa Bülent Gündoğmuş, Ütopya Yayınları, 2021, 190 sayfa.