Nursel Çelen

Emek Tarihi Konferansları, DİSK, Tarih Vakfı ve TÜSTAV’ın ortak çabalarıyla düzenlenen, araştırmacıları, tarihçileri, sendika uzmanlarını, döneminin öznesi olan eylemcileri, yüksek lisans ve doktora öğrencileriyle buluşturan bir platformdur. Erol Ülker’in anlatımıyla bu buluşmanın ilk adımı 2012 yılında emek tarihçilerinin geniş katılımıyla Taksim’de gerçekleşen bir kahvaltıda atılmıştır. O gün alınan kararlar doğultusunda bu konferanslar iki yılda bir gerçekleştirilmektedir. 

İlk konferans 2013’te Birleşik Metal-İş’in genel merkezinde “Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Bağlamında, Emek Hareketi Tarihinin Kaynakları” başlığıyla yapılmıştır. Konferansta tarih yazımı ve kaynaklar meselesi Tanzimat döneminden 12 Eylül 1980 sonrasına kadar kronolojik olarak incelenmiştir. İkinci konferans 2015’te Tarih Vakfı’nın Eminönü’ndeki merkezinde “Osmanlı İmparatorluğu’nda İşçi Sınıfının Oluşumu” başlığıyla gerçekleştirilir.  Bu konfransta Osmanlı İmparatorluğu’nun daha çok son dönemine odaklanılmıştır. 2017 tarihinde düzenlenen üçüncü konferans da Tarih Vakfı’nda “Emek ve Cumhuriyet: Türkiye İşçi Sınıfı Tarihine Eleştirel Bakışlar, 1923-1980” başlığıyla gerçekleştirilir. Dizinin son yapılan konferansı ise 2019 yılında, yine Tarih Vakfı’nda “Türkiye’nin Yakın Tarihinde Emek, Toplum ve Siyaset: 1980-2002” başlığıyla sunulmuştur. Bu dördüncü konferans daha sonra Sosyal Tarih Yayınları tarafından kitaplaştırılmıştır. Erol Ülker ve Tayfun Mertan tarafından yayıma hazırlanan kitap Nisan 2021’de DİSK-TÜSTAV-Tarih Vakfı ortak yayını olarak basılır. 
Konferansta 21 tebliğ sunulmuştur. Bu çalışmada ise, konferansta sunulan tebliğlerin ancak bir kısmına yer verilmiştir. Kitap Erol Ülker’in “Bir Konferanslar Dizisinin Kısa Tarihi ve Geleceğe İlişkin Temenniler” adlı bir giriş kısmıyla başlıyor. Sonrasında ise konferansa sunum yapan, sundukları tebliğleri yeniden gözden geçirerek yayınlamayı kabul eden tüm katılımcıların makaleleriyle devam etmektedir.

İlk makale “12 Eylül Darbesi ve Sendikal Hareket” Aziz Çelik, Deniz Beyazbulut ve Zeynep Kandaz’a aittir. Bu makale de 12 Eylül’ün emek ve sendikal hareketi nasıl tahrip ettiği anlatılır. Askeri darbe koşullarında hazırlanan Anayasa ve sendikal yasalar ile nasıl otoriter bir emek rejimi inşa edildiğinden bahsedilir.

İkinci makale Atakan Yılmaz’ın “24 Ocak İstikrar Programı: Yapısal Dönüşüm Önlemlerinin DİSK ve Türk-İş’teki Yansımaları” dır. Bu makalede 24 Ocak Kararları sonrasıda DİSK ve Türk-İş’in ekonomik önlemler paketine verdiği tepkiler karşılaştırılmıştır.
Üçüncü makale “Kocaeli İşçi Sınıfı Üzerinden Toplumsal Siyasal Dönüşümü Okumak” Ahmet Bekmen ve F. Serkan Öngel’e aittir. Araştırma alanı olarak seçilen Kocaeli, Cumhuriyet’in erken dönemlerinden itibaren sanayi tesislerinin barınmaya başladığı ve 1960’lardan sonra ise tamamen işçi kenti haline dönüşmüş bir kenttir. 1970’lerde solun ve sendikal hareketin ağırlık kazandığı kentte 1990’lardan itibaren ise İslami partiler ağırlık kazanmaya başlamıştır. Araştırmada bu toplumsal dönüşüm incelenmiştir.
Dördüncü makale “Türkiye’de İşçi Sınıfı Oluşumunun Dünü ve Bugünü: Nazilli Üzerine Bir Alan Çalışması” Aslıhan Aykaç’a aittir. Bu çalışma  Nazilli Basma Fabrikası’nın kurulması ile Aydın ilinin Nazilli ilçesinde ortaya çıkan toplumsal dönüşümü işçi sınıfı oluşum sürecine odaklanarak incelemektedir.

Beşinci makale Ertuğrul Bilir’in “Gemi Söküm Endüstrisinde Çalışma İllişkileri ve İşçi Profili” dir. Bilir, Türkiye’nin 1980’lere kadar tek tük gemilerin söküldüğü bir ülke iken dış ticaretteki serbestleştirme politikasının etkisiyle 1984 sonrasında hurda gemi ithal ederek sökümü gerçekleştiren ve elektrik ark ocaklarında hurda demiri yeniden işleyen bir ülke olduğundan bahseder. Bu çalışmada gemi söküm endüstrisinde çalışan emekçilerin yaşadığı değişimler ve bu değişimin sınırlılıklarını Türkiye’de tek gemi söküm bölgesi olan Aliağa’da 2014-2017 yılları arasında yapılan araştırma çerçevesinde değerlendirmiştir.

Altıncı makale “Fındık İşçiliğinin Sınıf İçi Dönüşümü” İhsan Seddar Kaynar’a aittir. Kaynar, Fındıkta emeğin sınıfsal karakteri ve üretimde yer alan sınıflar arası ilişkileri açıklayıp ardından işçilerin sınıf içi dönüşümünü değerlendirmiştir.
Yedinci makale Özlem Akkaya’nın “1980’lerde TRT’de Neoliberal Dönüş ve Kadın Yayıncılar”dır. Bu çalışma Akkaya’nın doktora tezinin bir bölümünün özetini içermektedir. 1980’lerde devlet ideolojisini geniş toplumsal kesimlere atarmanın aracı olarak kabul edilen TRT’de yayıncı olarak çalışan kadınların bu süreci nasıl deneyimlediklerini incelenmiştir. 

Sekizinci makale ise “1990’larda Yeni Türk Sineması’nda Emekçi Özne’nin Kayboluşu: Küreselleşme ve Festivalizm” Aslı Daldal’a aittir. Bu çalışma emekçi öznenin ve sınıf çatışmalarının entelektüel sinemacılarımızda 1990’ların ortalarından itibaren neden tamamen kaybolmaya başladığını anlatmaya çalışmaktadır.

Dokuzuncu makale “90 Sonrası ‘Yaptığın İşi Sev’ İdeolojisi Nasıl Norm Oldu?”  Ebru Işıklı’ya aittir. Işıklı, özelikle beyaz yakalılar için 90’lı yıllarda işin yoğunlaşmasına ve yapısal işsizliğe eşlik eden ‘işini sev’ ideolojik söyleminin nasıl kurulduğunu tartışmaktadır. Bunları saha çalışması ile de temellendirmektedir.

Onuncu makale ise Yonca Güneş Yücel ve Gözde Orhan’ın “Yayıncılık Sektöründe Esnek, Kırılgan Çalışma Pratiği: Kadın Çevirmenlerin ‘Çeviri İşi’ İle İlişkisine Dair (1980-2002)”’dir. Bu çalışma kadın çevirmenleri hem emek piyasasının feminizasyonu çerçevesinde incelemekte hem de bu sürecin ürülerinin Türkiye’de feminist literatürn inşaasında oynadığı rolü ortaya koymaya çalışmaktadır.

Son olarak Onbirinci makale “Dünya Bankası Projelerinde Emekçiler” Tayfun Mertan’a aittir. Mertan, 1980-2002 yılları arasında Dünya Bankası ile Türkiye arasında çok sayıda proje gerçekleştirildiğinden bahseder. Çalışmasında bu kredi projeleri arasından emekçileri etkileyenleri inceleyerek ve Türkiye’nin Neoliberal dünya düzenin eklemlenme sürecinin ilk dönemine dair neo-Gramşiyan bakış açısıyla teorik çıkarımlar yapmaya çalıştığını ifade eder.
Türkiye tarihine ilişkin emek ve işçi mücadeleleri perspektifinden yapılan tartışmalara katkıda bulunanları konferanslarla biraraya getiren DİSK-TÜSTAV-Tarih Vakfı’na çok teşekkür ederiz. Özellikle kaynak olması açısından sunumların derlenip kitaplaştırılması çok değerlidir. Umarım bu konferansların devamı gelir ve hepsinin kitaplaştırılması sağlanır.

KÜNYE: Türkiye’nin Yakın Tarihinde Emek Toplum ve Siyaset: 1980-2002, Der.Erol Ülker-Tayfun Mertan, Sosyal Tarih Yayınları, 2021, 280 sayfa.