2 Eylül tarihinde İhsan Sıtkı Yener'i kaybettik. Kendisinin ölümü F Klavyenin muciti yaşamını yitirdi olarak yansıdı basın yayın organlarına. Halbuki Yener aynı zamanda Cumhuriyet'in başarılı ve emektar eğitimcilerinden birisiydi aynı zamanda. F Klavyenin icadına ilişkin ise aşağıdaki bilgileri kısaca okuyup devam edebiliriz:
"1930’lu yıllardan başlayarak, Türk dilinin özelliklerine göre yapılmamış, standart olmayan, değişik harf dizinleriyle oluşturulmuş çeşitli yabancı daktilo klâvyeleriyle çalışmanın sıkıntılarını giderme isteklerini, 1946 yılından itibaren Öğretmen çabaları olarak sürdürdü. Türk Dil Kurumu verileriyle Eğitim Kurumlarında 10 yıl süren çalışmalar ve denemeler sonucunda oluşturduğu Klâvye dizinini Millî Eğitim Bakanlığına sunarak, Türkçe harfler için de ideal olabilecek bir Millî Klâvye ihtiyacını anlatıp en üst düzeylerde ele alınmasını ancak 1955 yılında sağlayabildi. Yöneticiliğini ve sözcülüğünü yaptığı “Yabancı uzmanlarla da pekiştirilmiş İhtisas Komisyonu”nca oluşturulan “Onparmak yöntemi ile Türkçe için ideal Klâvye”yi 20 Ekim 1955’te “Bakanlıklararası Standardizasyon Komitesi”ne “Standart Türk Klâvyesi” olarak kabul ettirdi. Türkiyedeki tüm daktilo makinelerinin bu bilimsel Klâvyeye dönüştürülmesi, 1963 yılında Gümrükler Kanununa bir madde eklenmesi ve 1974 yılında “Türk Standardları Enstitüsü” tarafından “Zorunlu Standart” olarak kabul edilmesiyle kesinleşti. Daha sonraki yıllarda rasgele klâvyelerle ithaline başlananBilgisayarların da Standart Türk Klâvyesi ile ithal ve montajı giderek yaygınlaşmakta ve kurallara uyulması oranında bu klâvyenin verimliliğinden yararlanılmaktadır."[1]
F klavye son derece önemli benim yaşamımda. Boğaziçi İnşaat'tan mezun olurken bitirme tezimi hızlı yazabilmek için Kız Meslek Liseleri Stenografi kitabı almış, bir kartonun üzerine klavye dizilimini çizmiş ve onun üzerinde kimi zaman otobüste gelip giderken, kimi zaman evde çalışmıştım. Çok hızlı değildim o zamanlar belki ama sonrasında hızlandım en azından düşünce hızıma yakın yazabilir hale geldim sayın Yener sayesinde. F klavye üzerine yapılan pek çok çalışma var ama nedense hala Türkiye'de çok yaygın değil. Q klavye veya QWERTY düzeneği olarak bilinen ve aldığımız tüm bilgisayarların klavyelerinin düzeneği olan (sanırım yüzde doksandan fazladır Türkiye'de) dizilimin hala kullanılması ise tam anlamıyla bir saçmalık. Çıkışına dair pek çok rivayet var, ama pek çok kaynakta yer alan ve sanırım en doğrularından birisi aşağıdaki alıntıdan anlaşılabilir:
"Q klavyeler her ne kadar -İngilizce konuşan ülkeler başta olmak üzere- dünyada en çok kullanılan klavye türü olsa da, aslında ne İngilizce ne de başka bir dile uygun olarak geliştirilmiştir. Q klavyenin ve aynı zamanda gerçek anlamda ilk daktilonun mücidi olan Christopher Latham Sholes, icat ettiği yazı makinesinin mekanik harf kollarından herhangi ikisi aynı anda kağıda doğru havalandığında sıkışmaya neden olduklarını fark etmesi üzerine, kullanıcının yazım hızını yavaşlatmak için harflerin yerlerini alabildiğine karıştırarak en çok kullanılan harfleri elin en zor ulaşabileceği yerlere yerleştirmeyi uygun görmüş; bu sebeple ortaya Q klavye çıkmıştır."
Bir başka söylentiye göre ise, ilk üretilen yazı makinesinin adı “Sholes & Glidden Type Writer” olarak geçer. Buradaki “Type Writer” kelimelerini oluşturan harflerin tamamı Q klavyenin en üst sırasında yer almaktadır. Böylece satıcılar, bir kağıda kolayca “Type Writer” yazarak ürünlerinin yeteneğini karşılarındakine gösterme şansı bulmaktadırlar."
Q klavye dünyada hiç bir dile tam anlamıyla uygun değildir. Ama klavyeler öyle üretildiği için hala değiştirilmemektedir. Öte yandan verimlilik açısından da incelendiğinde, bu konuda yazılmış bir makale şunları söylemektedir:
"F klavyedeki verim artışı %60’dır. Yapılan bir araştırmaya göre; F klavyeyi 10 parmak yazan bir Türk ile Q Klavyeyi 10 parmak yazan Amerikalılara aynı İngilizce metin verildiğinde, Amerikalılar dakikada 32-35 sözcük yazarken; Türklerin 72 sözcük yazdıkları görülmüştür. Bu da F klavyeyi, sadece Türkçe klavye olduğu için değil, bilimsel bir klavye olduğu için tercih edilmeli gerçeğini ortaya koymaktadır. Türk dilinin fonetik özelliğine dayanarak, on parmakla yazma yöntemi için çok verimli bir standart Türk klavyesi var olduğu halde, Q klavyeyi dünya standardı zanneden kullanıcılar, bilgisayar kullanımındaki verimsizliğin en büyük etkeni olmaktadır." [2]
Bu konuda yapılmış pek çok çalışma var ve verim farklılıkları konusunda farklı şeyler söylüyorlar. Ama kesin olan bir şey var ki Türkçe yazmak için F klavye Q'ya göre çok ama çok üstün. Peki F klavye Türkçe için en iyisi mi?
Gerek hız, gerek verimlilik gerekse de ergonomi açısından F mükemmel bir klavye değil. Zira F klavye dizilimi bulunurken, daha çok deneysel bir çalışma yapılmış ve bilimsel bir yöntemden ziyade, Türk Dil Kurumu'nun o yıl en çok kullanılan sözcüklerinden yararlanılarak 10 yıl boyunca deneme yanılma yoluyla bugünkü F klavyeye ulaşılmış. Peki bilimsel olarak F klavyeden daha iyisi var mı? Evet var, E klavye!
KLAVYE KULLANANLARIN SAĞLIĞI İÇİN E KLAVYE!
Boğaziçi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Mahmut Ekşioğlu’nun liderliğinde yaklaşık üç yıldır yürütülen bilimsel araştırmalar sonucu geliştirilen ve TÜBİTAK tarafından da desteklenen klavye geliştirme projesinde patent alma aşamasına gelindiğini yeni öğrenmiş oldum ve bu çalışmayla ilgili bilgiler tam da bu köşeyi ilgilendiriyor çünkü mevcut klavye sistemleri ergonomik olmadığından el-bilek kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları riskini artırabiliyor.
"Mahmut Ekşioğlu, klavyede harf yerleşim düzeninin optimal olmaması durumunda kullanıcının yazım performansı açısından sorun yaşayabileceği gibi, aynı zamanda özellikle el ve bileklerde karpal tünel sendromu, tenosinovit vb. kas-iskelet sistemi hastalıkları riski ile karşı karşıya kalabileceğine dikkat çekti. Ekşioğlu devamla, 'Bu hastalıklara maruz kalan kişiler hem çalışamaz duruma gelir ve hem de ızdırap çekerler. Bu da ülke ekonomisi ve yaşam kalitesi açısından önemlidir' dedi."
Bu söylenenler çok ama çok önemli. Yıllar boyunca bırakalım F klavyeyi, Q ile yazmak zorunda kalan onbinlerce ofis çalışanını, öğrenciyi veya normal bilgisayar kullanıcılarını düşünün. Onbinlerce hastalık riski, omuz, sırt, bilek, dirsek, kol ağrısı...
Hep altını çizmeye çalışıyoruz. Bilim ve teknoloji, nadiren sağlık ve güvenlik temel alınarak geliştiriliyor kapitalizm koşullarında. Bilim insanları bir tarafa nedense bakmıyor, bakamıyor, baktırılmıyor. Birazcık başımızı çevirdiğimizde ise uçsuz bucaksız bir alanla karşı karşıya kalıyoruz, işçi sınıfının sağlık ve güvenliği için tasarım!
Ekşioğlu ve ekibi Türkçe için E-klavye buluyorlar ve hem sağlık hem performans açısından önemli avantajlar sağlayacağını söylüyorlar:
"E klavye, tipik bir Türkçe metni, F ve Q klavyeden önemli derecede daha az tendon hareketi ile yazmayı sağladı. Tendon hareket miktarı fazlalığının el-bilek kas iskelet hastalıkları için bir risk teşkil ettiği bilinmektedir. E klavye, optimizasyon sonuçları ve bütün doğrulama testlerinde (Dvorak klavye tasarım ilkelerine göre karşılaştırma, tendon hareket deneyi ve yazım hızı deneyinde) F ve Q klavyeden daha başarılı bulundu.” [3]
Bilim insanlarının birazcık başka tarafa baktıklarında, insanlığın sağlığı için ne kadar da basit görünen şeyleri keşfettiklerine çok güzel bir örnek sunuyor belki de Ekşioğlu ve arkadaşlarının çalışması. Umarım ulusal ölçekte bu ciddiye alınır.
Üzerinde ayrıca konuşmak, tartışmak üzere diyorum ve burada kesmek istiyorum. Yaklaşık 21 yıldır tezlerimi, ödevlerimi, yazılarımı, notlarımı hızlı bir şekilde almamı sağlayan, yazma işini benim için sorun olmaktan kurtaran sayın İhsan Sıtkı Yener'e saygılarımı iletiyor, tüm okurlarımın bayramını kutluyorum...
[1] http://www.interstenoturk.org/f-klavyenin-mucidi-ihsan-yener/
[2] F Klavye İle Q Klavyenin Ergonomik Açıdan Karşılaştırılması ve Erzurum Adliyesi Uygulaması Yrd. Doç. Dr. Dilşad GÜZEL – Kadir DELİGÖZ, TAAD, Yıl:6, Sayı:22 (Temmuz 2015)
[3] http://haberler.boun.edu.tr/tr/haber/on-parmak-yazim-icin-ilk-bilimsel-turkce-klavye-e-klavye