Elon Musk'ın kurucusu olduğu SpaceX şirketi dünyanın en güçlü roketini Florida eyaletindeki Kennedy Uzay Üssü'nden uzaya fırlattı.  Ayrıca SpaceX şirketinin ürettiği Falcon Heavy isimli roket Musk'ın Tesla Roadster model aracını Mars'ın yörüngesine ulaştıracak. Milyonlarca insanın hayranlıkla izlediği anlar olduğunu pek çoğumuz kabul ederiz sanırım, insanlığın uzay düşü, Mars’a yerleşme hayalleri bir anda Falcon Heavy ile yeniden gündeme geldi.

Annesi Kanadalı, babası ise Güney Afrikalı olan Elon Musk, mühendis, mucit, yatırımcı ve girişimci. SpaceX’in kurucusu ve Tesla Motors ile PayPal’ın kurucu ortağı, SpaceX’te CEO ve baş tasarımcı; Tesla Motors’da başkan, CEO ve ürün mimarı olarak görev yapıyor, aynı zamanda SolarCity’nin de başkanı. Kapitalizmin doğuş yıllarındaki ABD’li mühendis girişimcileri andırıyor, dişiyle tırnağıyla icatlarıyla yarattığı fırsatlarla tam bir müteşebbis, bir başarı öyküsü!

Kapitalizmin her başarı öyküsünün ardında ise başka şeyler var. O öyküyü yaratan “figuran”ları pek bilmiyor tanımıyoruz, sözgelimi Elon Musk’ın işçileri hakkında pek bir şey bilmiyoruz.

Tesla Kaliforniya eyaletinde Fremont kentinde hurdaya çıkmış bir fabrikayı alıyor ve “eski moda”, “sendikalaşmış” bir fabrikayı “geleceğin fabrikası” haline getireceğini söylüyor. X-men adını verdiği dev robotlar metal levhaları şekilden şekle sokuyor, en üstün teknoloji kullanılmaya başlanıyor, karbon yakıtlara bağımlı otomotiv sektörüne, en gelişkin elektrikli otomobil üretileceği sözü veriliyor, şirketin piyasa değeri Ford ve General Motors gibi devleri bile geride bırakıyor.

Ancak fabrikadaki robotların bir de iş arkadaşları var. Aşırı agresif üretim hedeflerinin başka sonuçları da var. İşyerindeki yorucu çalışma temposu, eziyet veren bir baskı ve pek çok işçinin yaşamını değiştiren yaralanmalar veya teknik tabiriyle “iş kazaları”. 2014 yılından bu yana Tesla fabrikasına 100’den fazla kez ambulans işçilerin bayılma nöbetleri, baş dönmesi, göz kararması ve bayılma, anormal nefes alıp verme, göğüs ağrıları nedeniyle çağırılmış. En az yüz kez de fabrikada gerçekleşen yaralanmalar ve diğer tıbbi sorunlar nedeniyle ambulansların geldiği rapor ediliyor (Guardian gazetesinin haberi).

On bini aşkın işçinin çalıştığı fabrikada zorlu bir çalışma temposu, zahmetli işler ve uzun çalışma saatleri üretimin yapısını özetliyor. Fabrikada çalışan işçilerin tanıklıkları çok somut; arkadaşlarının yere yığıldığını, boş gözlerle birbirlerine baktıklarını, kollarına yığılan arkadaşı için ambulans çağırdığını söyleyen sayısız işçi var. Bir kadın mühendis Tesla’yı yaygın taciz vakalarından dolayı dava ediyor; kalifiye kadın işçiler/mühendisler deneyimsiz erkeklere oranla çok daha düşük ücretlere çalıştırılıyor, iddialara göre kadın işçi ve mühendislere cinsel tacize varan muamelelerde bulunuluyor.

İşçilerin anlattıkları öyküler bu alanda olan bizler için tanıdık gelebilir, ama pek çok kişi için oldukça ilgi çekici. İşçiler işe alınırken “geleceğin fabrikasında çalışacaksınız”, “fiziksel emeğiniz değil beyniniz bizim için önemli” gibi argümanlarla işe alınıyor. Ama işçilerin ortak söylediği şu; yoğun fiziksel çalışma, bir başka ifadeyle kol emeği dışında bir şey istenmiyor bizden! Sözgelimi hayallerle işe giren işçilerden yalnızca birisi olan Michael Sanchez 5 yıllık çalışmanın ardından boynunda iki fıtıkla yaşamaya çalışırken, bir kalemi dahi sancısız, acısız kavrayamıyor, iş göremez raporu alarak işten ayrılmak zorunda kalıyor. Montajını yaptığı otomobiller yukarıda ve beş yıl boyunca sürekli başı yukarıya bakarak elleri havada çalışmış ve doğal olarak böyle bir sonuçla karşılaşmış. Özetle fabrikada “tekrarlanan zorlanma yaralanmaları” (repetitive strain injuries) oldukça yaygın.

Şirket yetkilileri yüksek kaza ve hastalık oranlarını reddetmiyor, kayıt altına alınan vakalara göre 2013 ila 2016 yılları arasında Tesla, sektör ortalamasının üzerinde kaza ve hastalık vakasına sahip. Tabii bir de raporlanmayan hastalık ve yaralanmalar var, zira şirket kaza geçiren işçileri daha hafif işlere yönlendiriyor ve bu işler daha düşük ücretli işler olduğundan işçilerin büyük bir kısmı “kazazede” damgası yemekten çekiniyor.  Ama Elon Musk “iş güvenliğinin şirketlerinin en yüce değeri” olduğunu söylüyor! Öte yandan 2016 yılının sonlarına kadar çalışma saati günde 12 saat, haftada 6 gün standardını koruyor! Çalışma saatleri sonrasında azaltılmaya başlıyor, biraz da artık zorunluluktan çünkü ciddi anlamda tepkiler birikmeye başlıyor, 2017’nin başıyla birlikte bu konuda sürekli demeçler veriliyor.

Tesla fabrikası büyük otomotiv fabrikaları arasında sendikasız olan nadir fabrikalardan birisi. Birleşik Otomobil İşçileri Sendikası iş güvenliğine ilişkin kampanyalar yaparken, Tesla işçilerinin de örgütlenmesi için cesaretlendirmek, onları teşvik etmek gibi bir boyutu olduğunu da belirtiyor. Sendika yetkilileri basit bir gerçeğin altını çiziyor “sendikalı işyerleri daha güvenlidir”. Sendika yetkililerinin açıklamaları 2017’ten sonra da sürüyor bu da Tesla şirketinin bozuk sicili düzeltme gayretlerinin pek bir işe yaramadığını bir anlamda gösteriyor. Kaliforniya’da bulunan işçilerin iş güvenliğine odaklanmış örgütlerden WorkSafe Mayıs 2017’de yalnızca Tesla’da gerçekleşen iş kazaları ve meslek hastalıklarına ilişkin bir rapor yayınlıyor. Bu raporda, Tesla’nın  2017  ilk üç ayında daha düşük yaralanma verileri olduğu, çünkü Şubat ayında Fremont fabrikasının 10 gün boyunca kapatılmış olduğu belirtiliyor. Raporda yukarıda yazılanlara ek olarak çalışanların işçi sağlığı ve iş güvenliği konularında özgürce konuşabilme taleplerine de yer veriliyor! Elon Musk da ayrıntılı bir “kamuoyuna açık mektup” ile çalışma saatlerini haftada 43 saate indirerek neredeyes %50 azalttıklarını (72 saatten fazla çalışmayı kabul etmiş oluyor”, bugüne kadar bunu yapamamalarının bir süreci oturtma sancıları vs. olduğundan söz ediyor, ama mektubun büyük kısmı başarılarından ve yeni modellerinden söz ediyor. Unutmadan bir de işçileri ücretsiz dondurulmuş yoğurt dağıttıkları ve Fremont üretim sahasında daha hızlı gezebilmeleri  için Tesla Elektrikli Hız Treni (lunaparklardaki İngilizcesi roller coaster olan trenlerden söz ediyoruz) servisine başladıkları esprisini yapıyor.

SpaceX firmasında çalışan bir mühendisin isimsiz bir mektubu ise Elon Musk ile çalışmanın nasıl “çılgın” bir şey olduğunu anlatıyor. Mühendis mektubunda Musk’ın gerçeklik algısının oldukça çarpık olduğunu “bir işin bir yılda biteceğine inanıyorsanız Elon bir haftada bitirmenizi ister”, “Musk için çalışanların iş dışında bir yaşamı yoktur, Cumartesileri çalışmamızın bile yetersiz olduğunu söylerdi sohbetlerinde” şeklinde ifade ediyor. Çeşitli forumlarda kendisini ifade eden mühendislerin yorumlarını okuduğunuzda şunu anlıyorsunuz; mühendislerin çoğu aşırı uzun ve yoğun çalışmayı göze alarak girmişler, bu şirketin kariyerlerinde ciddi bir basamak olduğuna inanmışlar, inandırılmışlar, bir kısmı da cidden zorlanmış ve ayrılmak zorunda kalmış (kaynaklarda mühendislerin yorumlarını içeren linkler de bulunuyor).

Sendikalaşma İşten Atılma Nedeni!

San Jose Mercury gazetesinin bir haberi de 2017 yılının Ekim ayında Tesla’nın yüzlerce işçiyi işten çıkardığını, işçilerin işten atılma korkusuyla isimlerini gizleyerek bilgi verdiklerini, atılanların “sendikal örgütlenmeye eğilimli” işçilerin hedef alındığını belirtiyor. Tesla “sendikal örgütlenme” iddiasını kesinlikle reddediyor, şirketin karlılık ve verimlilik hedefleri uyarınca genel bir gözden geçirme yapıldığını, 10 bini Fremont’ta olmak üzere 33 bini aşkın çalışanı olan bir şirkette bu kadar işçinin çıkarılmasının doğal olduğunu belirtiyor. Konuşla ilgili Türkçe olarak da yayınlanmış bir haber daha ayrıntıyı veriyor:

“Tesla'nın, SolarCity'nin Nevada, Arizona ve Utah'daki ofislerinde birçok kişiyi işten çıkardığı iddia edildi. Geçtiğimiz yıl Kasım ayında 2.1 milyar dolar değerinde bir anlaşmayla SolarCity'i satın alan Tesla, geçtiğimiz Ağustos ayından bu yana Roseville, California'daki 204, SolarCity çalışanını işten çıkarmıştı. Tesla bu işten çıkarmaların "satış, müşteri destek ve bilgi teknolojisi operasyonlarını" merkezileştirme amacıyla yapıldığını söylemişti. Tesla daha geçtiğimiz hafta bazı iddialara göre sayıları 700'ü bulan Model-3 fabrikası çalışanını da 'performans değerlendirmesi' sebebiyle işten çıkarmıştı. SolarCity'deki son işten çıkarmaların sebebi de bir Tesla sözcüsü tarafından 'performans incelemesi' olarak açıklandı.(Can Kaloç, webtekno)

Sendikalaşmaya dönük düşmanlık ise sanırım tanıdık gelecektir:

“California'daki Ulusal Çalışma İlişkileri Kurulu'na (NLRB) şikayet başvurusunda bulunan Birleşik Otomotiv İşçileri Sendikası, Tesla'nın işçileri sendikalaşma çabalarını kırmak ve onların örgütlenme cesaretini yok etmek için işten çıkarma yoluna gittiğini belirtti. Bazı çalışanların, bu yılın başından bu yana Tesla'da sendikalaşma çabası içerisinde olduğu biliniyordu. Öte yandan Tesla'dan yayınlanan bir basın bülteninde, Tesla'da hiç kimsenin sendikalaşma çalışmasından dolayı işten çıkarılmadığı ve çıkarılmayacağı öne sürüldü ve bu iddiaların Birleşik Otomotiv İşçileri Sendikası'nın bir örgütlenme taktiği olduğu savunuldu. Tesla hakkında ilk şikayet elbette bu değil, daha önce Ağustos ayında yine sendika tarafından şikayete maruz kalmış ve NLRB tarafından mahkemeye verilmişti. Bu iddialara yönelik ilk duruşma 14 Kasım'da Oakland'da görüşüleceği ve Tesla'nın altı suçlamayla karşı karşıya geleceği belirtildi. Bu son başvuruyla ilgili de gerekli incelemeler yapıldıktan sonra NLRB tarafından bir karar verilecek. “ (Can Kaloç, Webtekno)

Çok uzatmayalım, sendika düşmanlığı, işten çıkarmalar,uzun ve yoğun çalışma saatleri, günlük rutin haline gelmiş “iş kazaları, üstü örtülemeyen meslek hastalıkları… 21. Yüzyıl kapitalizminin gözbebeği SpaceX de, Tesla da 19. Yüzyılın ötesine geçmiş görünmüyor…

Kaynaklar:

https://www.theguardian.com/technology/2017/may/18/tesla-workers-factory-conditions-elon-musk

https://www.forbes.com/sites/davidmarquet/2017/06/04/elon-musk-safety-autopilot/#34a294da7a88

https://www.cnbc.com/2017/08/01/tesla-workers-complain-about-factory-safety.html

https://techcrunch.com/2017/02/24/elon-musk-addresses-working-condition-claims-in-tesla-staff-wide-email/

http://bgr.com/2015/01/01/what-is-elon-musk-like-to-work-for/

https://www.quora.com/Does-Tesla-treat-its-employees-badly

https://www.quora.com/What-is-it-like-to-work-with-Elon-Musk

https://www.quora.com/Elon-Musk-is-reportedly-on-a-firing-spree-are-the-fired-employees-being-treated-fairly

http://www.businessinsider.com/i-worked-at-spacex-this-is-how-elon-musk-inspired-his-employees-2017-11

http://www.businessinsider.com/what-its-like-to-work-for-elon-musk-2014-6

http://www.webtekno.com/tesla-da-yine-isten-cikarma-isci-sinifinin-dusmani-musk-h35515.html

http://www.webtekno.com/musk-iscileri-sendikalasmaya-calistiklari-icin-isten-cikarmis-h35565.html