İzge Günal

Bilim tarihi bana göre çok heyecanlı bir serüvendir. Tıpkı bir polisiye gibi okunur öykülerin çoğu. Tamam, ortada bir cinayet yoktur ama bilinmeyen her şey de en az onun kadar heyecan vericidir. Hele bir de toplumsal yapıyla ilişkisi kurulursa, “toplumsal içerikli” roman tadında olur.

Elbette bu işin tadını kaçıranlar da çıkar. Tıpkı şikenin açık hal almasıyla futbolun tadının kaçması, seyirci sayısının azalması gibi. Burada kast ettiğim akademik yolsuzluk yapanlar; değişik dürtülerle deney yapmadan uydurma sonuçlar yayınlayanlar, deneyi yapıp istemedikleri sonuçları saklayıp sadece işlerine gelenleri yayınlayanlar, başkasının yaptığı çalışmayı aşıranlar….. Bunlara da bilim serüvenin şaklabanları gözüyle bakmak gerek, onlara da gereksinim var; diyalektik çok açık: doğrunun olduğu yerde yanlış da vardır.

Gelelim Sir Cyril Burt’e. Cyril Burt zamanın en önemli psikologlarından biri. Doğumu 1883, ölümü 1971. Bu süre içerisinde psikoloji alanında ulaşılabilecek en üst noktaya çıkmış, ödüller almış, en büyük enstitülerin yöneticisi olmuş, dünyanın en saygın dergilerinde editörlük yapmış ve sir unvanı almış. Bir Nobel’i eksik ama çalıştığı alanda bu ödülü almak hemen hemen olanaksız. Tüm bu saygınlığı elde etmesinin nedeni Burt’ün ikizlerin zekâ kat sayıları üzerinde yaptığı çalışmalar ve bunlardan çıkarttığı sonuçlar. Burt, tek yumurta ikizleri üzerinde yaptığı çalışmalarla zekânın kabaca yüzde 75 genetik, yüzde 25 de çevresel faktörlere bağlı olduğunu göstermiş. Bunu yaparken aynı ortamda büyüyen ikizlerle, farklı ortamlarda büyüyenleri karşılaştırmış. İlk çalışmasını 21 çift ikiz ile yaptıktan üç yıl sonra denek sayısını arttırıp 30 çifte, bundan sekiz yıl sonra da 53 çifte çıkmış.

Bundan sonra yukarıda bahsettiğim saygınlık ve ödüller gelmeye başlamış. Sir unvanı da bu çalışmalar nedeniyle verilmiş. Gündüz Vassaf Burt’ün bulgularının İngiliz işçi sınıfı çocuklarının da işçi olmasını zekâlarının düşüklüğüne bağladığını, Kraliçe’nin de tam da bu nedenle kendisini sir unvanıyla “taltif” ettiğini yazar. Esas mesele Burt öldükten sonra başlar. İki dikkatli araştırıcı Burt’ün tüm makalelerinde ikizlerin zekâ katsayısının beraber büyüyenlerde 0,994, ayrı büyüyenlerde ise 0,771 olduğunu görürler. Olgu sayısı ne kadar artarsa artsın bu oran değişmemektedir. 21 çiften 53 çifte çıkmasına karşın, yüzde 150’nin üzerinde artış olmasına karşın sonuçlar virgülden sonra üçüncü basamağa dek hiç değişmemiştir: 0,994 ve 0,771! Bu olamaz mı? Elbette olabilir ama neredeyse piyangoda büyük ikramiyeyi dört kez üst üste kazanma olasılığı kadardır. Hele bir de ara çalışma olan 30 çiftlik seride de hiç değişmediği düşünülürse, gerçekten olanaksız olduğu anlaşılır. Sonrasında çalışmada zekâ ölçümü yapılan ikizlere de bir türlü ulaşılamaz. Anlaşılır ki, Burt bu çalışmaları hiç yapmamış, düpedüz uydurmuştur!

Yazının devamını buradan okuyabilirsiniz.