Vitrin: Yeni çıkanlar

Sevgili kitap okurları, bu hafta da sizler için yeni çıkan kitaplardan derleyip beğenilerinize sunuyoruz. Evde kaldığımız bu günlerde sağlıklı günler ve iyi okumalar dileriz.

DOMUZ BABA-BİR DİSKDÜNYA ROMANI - TERRY PRATCHETT

Bu yıl uslu bir çocuk oldunuz mu?

Sör Terry Pratchett'ın kaleme aldığı ''Diskdünya'' serisinin ilk kez Türkçeye çevrilen yeni kitabı Domuz Baba, kadim yılbaşı geleneklerinin ''büyülü'' atmosferinde, gölgelerin içinde, hüznün mizahla el ele yürüdüğü, ışıltılı bir kurtarma operasyonuna odaklanıyor.  Dünya çapında 85 milyonun üzerinde satan külliyatın yirminci halkası olan bu sürükleyici kitap, ''Ölüm'' alt serisinin de dördüncü serüveni.

Ümit dolu yeni senelerin ruhundan kopup gelen Domuz Baba'da, evrendeki en ''insani'' değerlerden biri olan inanç kavramına ve unutulmaya yüz tutan çocukluk anılarına göz kırpan Pratchett, Ölüm'ün bile ''ölümle'' tehdit edildiği, keskin ama bir o kadar da sürpriz dolu bir serüvene imza atıyor.

Eminim, susan sağduyulu davranır, dedi Ölüm.

''Ah, tabii,'' dedi Albert, kızağa dönerlerken. ''Sağduyulu davranmak sizde aile özelliğidir zaten...''

Aslına bakarsanız, sağduyudan ziyade cesaret ve kararlılık gerekiyor bu gece; çünkü Diskdünya'nın temelleri bir kez daha, hem de tam temelinden sarsılmak üzere.

Zira Denetçiler, yaşamı yok etmek adına yaşayanlardan destek alıyor bu kez. Ve koca dünyada, Domuz Baba'nın yerini alabilecek tek bir kişi var.

Seni İnsan Yapan, İnandığın Şeylerdir. Doğru Veya Yanlış, İyi Veya Kötü, Fark Etmez.

Fakat... Domuznöbeti Gecesi'nin ruhu da bir başkadır tabii. Şömine rafına asılmış çoraplar, sene boyunca verilmiş ''uslu durma'' sözleri, yeni bir yılın getireceği tüm güzellikler ve hepsinden önemlisi umutlar, beklentiler ve vadedilmiş... eh, reçeller.

İnsanlığın umutlarına bile göz dikenlere inat, Ölüm yine kontrolü ele alıyor ve Domuz Baba'yı kurtarmaya girişiyor; hem de biricik torunu Susan ile birlikte!

Niran Elçi'nin pürüzsüz Türkçesi ve Delidolu'nun özenli baskısıyla Türkiye'deki okurlarının karşısına ilk kez çıkan bu roman; hayranlık uyandıran fantezi unsurları ve kurgusuyla alternatif bir evren yaratıyor ve gelenekselleşen yeni yıl kutlamalarına bambaşka bir gözle, yeniden bakmamıza fırsat tanıyor. 

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Domuz Baba-Bir Diskdünya Romanı, Yazar: Terry Pratchett, Çevirmen: Niran Elçi, DeliDolu, 2020, 392 Sayfa

BABA – YILMAZ GÜNEY

Yılmaz Güney’in en önemli filmlerinden biri olarak kabul gören Baba, sınıfsal olanı gözden kaçırmayan, yaşam şartlarının insanların hayatlarını belirlemedeki etkisini gözler önüne seren konusu ve toplumun içinden seçilen gerçekçi karakteriyle kültleşmiş,Türkiye’de politik sinemanın öncülerinden biri olarak kabul edilmiştir.

Çocukları ve eşi için işlemediği bir suçu kabul eden fakat yıllar sonra umduğu her şeyin tepetaklak olduğunu fark eden Baba, yaptıkları ve başına gelenlerle çözümün bireysel çabalarla olmayacağını fısıldar herkese. 

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Baba, Yazar: Yılmaz Güney, İthaki Yayınları, 2020, 120 Sayfa

MIKNATIS-SES: REZONANS VE SANATIN POLİTİKASI - NERMİN SAYBAŞILI

“Ses yazıyı ve anlamı nereye götürür? Eleştirel düşünce ne kadar titreşim, ne kadar rezonans taşır? Her metin imge ve sözden meydana geldiğine göre ses tınlar, anlam çınlar mı?

“Bir anlam arayışının taşıyıcısı olan ‘mıknatıs-ses’ son kertede yaşamanın gücüne ve yüküne işaret ediyor: Nefes ile düşünce arasındaki ilişki, yaşamı sürdürmek ile bilgi üretmek arasındaki devinim süreklidir. Spiral bir formdur ses. Duyup dinlenen seslerin ve imgelerin rezonansını taşıyan bu kitap da spiral bir şekilde gelişiyor ve öyle sonlanıyor. Onulmaz ses/sizlik arayışımın bir yankısı. Bu yankının vaadi olan ses/sizlik olmasa, kendi iç sesimi ve diğer sesleri dinleyecek gücü bulamazdım.

“Zerreler halinde yayılan ses bir yandan ani ve yaygındır, diğer yandan deniz kabuklarının helezonlarına yerleşmişçesine derin ve sakin. Anlam arayışı ise süreklidir. Ta ki kuşların seslerini ve kanat çırpışlarını duyacağımız kristalleşmiş bir sese, özgürlüğün baki olacağı kristalleşmiş bir sessizliğe değin.”

- Nermin Saybaşılı - 

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE:Mıknatıs-Ses: Rezonans ve Sanatın Politikası, Yazar: Nermin Saybaşılı, Metis Yayıncılık, 2020, 304 Sayfa

YALNIZLAR-LİGİRDADZİ-ERMENİCE - ZAVEN BİBERYAN

ZavenBiberyan, Türkiye'nin yakın tarihine farklı bir açıdan baktığı Yanlızlar adlı bu romanında, siyasi iktidarın el değiştirmesiyle toplumun da hızlı bir dönüşüm geçirmeye başladığı 1950'li yılların başlarında, İstanbul'un Anadolu yakasında bir sayfiye yerinde, Erenköy'de, bir yaz hafta sonunda yaşananları anlatıyor. Yazar, bu iki günde yaşananlarla, toplumsal sınıfların ve beraberinde çeşitli statülerden bireylerin iç dünyalarının derin bir psikolojik tahliline girişirken, başta insanlar, sonra da Türk, Ermeni, Yahudi, Rum toplulukları arasında iletişimsizliği, ruhların derinliklerinde gizli şiddet eğilimlerini ve bunların sonucunda kişisel-toplumsal davranış kalıplarında oluşan tahribatın getirdiği yalnızlaşmayı konu ediniyor.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Yalnızlar-Ligirdadzi-Ermenice, Yazar:ZavenBiberyan, Aras Yayıncılık, 2020, 256 Sayfa

SAYGI DURUŞU - SİEGFRİED LENZ

Baltık kıyısında bir balıkçı kasabasında yaşayan lise öğrencisi Christian, İngilizce öğretmeni Stella’ya âşık olur. Tekne gezintileri ve kumsalda yürüyüşlerle geçen bir yaz boyunca onların bu dar görüşlü yerde sürdürmeye çalıştıkları gizli ilişkiye ve buna rağmen geleceğe dair sahip oldukları ümide tanık oluruz. Ancak bu gündüz düşünü alabora etmeyi bekleyen kaçınılmaz engeller vardır. Saygı Duruşu, acı dolu bir sondan geriye giden, deniz kokusunu ve ilk aşkın büyüsünü taşıyan kısacık bir roman.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Saygı Duruşu, Yazar: SiegfriedLenz, Çevirmen: Ayşe Sarısayın, Can Yayınları, 2020, 104 Sayfa

Körleşme

Körleşme Elias Canetti’nin 26 yaşında yazdığı bir roman. Birinci Dünya Savaşı bitmiş fakat ikincisine doğru hızla yol alındığı kaotik bir dönemin tanığıdır Canetti. Viyana’da yaşadığı dönem kozmopolit bir ortamdır ve Profesör Kien’le birlikte romanda yarattığı karakterler, içinde yaşadığı toplumun bir yansımasıdır

Metin Cabadağ

Hayatını yalnızca sahip olduğu 25000 kitapla örülü fildişi bir kulede yaşayarak geçiren bir kişi Profesör Kien. Kendi de dahil olmak üzere hiç kimseye karşı duygusal bir bağ kurmayan kuramayan bir insan. Herkese ve her şeye karşı mesafeli, her gün sabah altıda mutlaka uyanan, kuralları olan, titiz, pimpirikli, çocukları sevmeyen, dış dünya ile arasında bağ oluşturmamak için evinin pencerelerini bile tavana yakın yaptıran, bilginin yaşam içinde neye yaraması gerektiği düşüncesinden uzak ama bilgiyi de herkesten daha fazla önemseyen, yani esas olarak akla önem veren bir insan Profesör Kien

Körleşme Elias Canetti’nin 26 yaşında yazdığı bir roman. Birinci Dünya Savaşı bitmiş fakat ikincisine doğru hızla yol alındığı kaotik bir dönemin tanığıdır Canetti. Viyana’da yaşadığı dönem kozmopolit bir ortamdır ve Profesör Kien’le birlikte romanda yarattığı karakterler, içinde yaşadığı toplumun bir yansımasıdır.

Dünyasız bir kafa, kafasız bir dünya ve kafadaki dünya olmak üzere üç bölümden oluşan roman, akışı boyunca toplumun kaçınılmaz olarak içine sürüklendiği faşizme (nasyonal sosyalizm) doğru bir gidişi ustalıkla anlatmaktadır.

Dünyanın gerçekliğine karşı duyarsız olmakla birlikte kendisinin dışında herkesi akılsız bulan fakat gündelik hayat karşısında ise bir o kadar çaresiz ve beceriksizdir.

Dış dünyanın tehditleri karşısında kurduğu fil dişi dünyayı koruyamaz. Sahip olduğu her kitap onu dış dünya ve sıradan insanların dünyasına karşı koruduğuna inandığı birer duvardır. Kien körleşen bir toplumun aklını ve vicdanını yitiren bir toplumun temsilcisidir. Kien karakterinde açığa çıkan en çarpıcı ikilem aklının dünyanın içine sürüklendiği sorunları çözebileceğine olan inancı ile gündelik hayat karşısındaki acizliğidir.

Bir gün rüyasında sahip olduğu 25000 kitabın yandığını görür. Bu korkunç rüyanın ardından evinde uzun zamandır temizlik işleri yapan kitaba önem vermediği halde öyleymiş gibi görünen, aslında gözü paradan başka hiçbir şeyi  görmeyen, bencil, bir o kadar cahil, sıradan bir kadın olan Therese ile evlenir. Therese ise Kien’in servetine el koymak için kitap seven biri gibi görünerek onunla evlenir. Therese romanda faşizmi temsili niteliğindedir.

Bu evlilikten sonra somutlaşan faşizm ile birlikte Profesör Kien’in yaşam alanı gitgide daralmaya başlar. Bununla birlikte romanın karakterlerini de tanımaya başlarız. Karakterler arasında belirgin olan şey ise iletişimsizliktir.

Sosyal ve kültürel, kadın erkek ayrımı, sınıfsal farklılıklarla birlikte eğitim, cinsiyet ayrımları da eklenebilir. Hiçbir karakterin dünyası diğerinin dünyasına karışmaz. Herkes kendine özgü algısı, hisleri, düşünce ve ifadesi ile diğerinden kopuktur, birbirilerini anlama gayretinden yoksundurlar, söyleneni bir diğeri duymaz, baktıkları şeyi görmezler.

Evliliği ile birlikte Therese, Kien üzerinde her geçen gün artan bir egemenlik kurar. Karısı ile yaşadığı çatışmaların her aşamasında Kien’in dünya ile ilgisinin olmadığı, daha doğrusu dünya denilen şeyi yalnızca kafasında taşıdığı şey olduğuna inanır ve tüm fikirlerini, umut ve umutsuzluklarını, etrafını saran insanlara hatta eşyalara, kitaplara; onları kişileştirerek nutuk çeker. Gerçekliğin silikleştiği anlatımda her eşya, her kitap birer sembol haline gelip Kien’in sorunlu gerçekliğini yansıtır. Bu nedenle giderek görmemek için gözlerini ve bir süre sonra da duymamak için kulaklarını kapatır, gerçekleri görmek istemez. Bu bir anlamda Canetti’nin aydın eleştirisi olarak okunabilir.

 ‘’Dört bir yana doğru büyüyen, yeri göğü ta ufka dek uzanan, tüm boşluğu dolduran bir kitap görüyordu şimdi. Çevresindeki kor halindeki ateş onu ağır ve sakin bir şekilde kemirmekteydi. Kitap da ses çıkarmaksızın dayanmaktaydı bu işkenceli ölüme. Çığlıklar yükseliyordu insanlardan, kitaplar ise ses çıkarmadan yanıyordu. Ermişlerle din uğruna acı çekenler bağırmazdı.’’  

Dünyasız bir kafanın, salt aydın olmanın, bilgi sahibi olmanın neye yaradığının sorgulanmasıdır anlatılan. Canetti , “Körleşme” kitabından bahsederken  “İnsanoğlunun hayatta kalma içgüdüsünün en aşağılık tezahürü, öldürmektir.” der.

Romanın ikinci bölümü kafasız bir dünya; Kien’in, karısı Therese tarafından evden atılıp dış dünyanın gerçekliği ile yüz yüze geldiği bölümdür. Kien için tuhaf bir dünyadır burası. Kitapları yoktur artık ama onları kafasında taşır. Kitabın bu bölümünde karşımıza çıkan karakterler çok sayıdadır ve her birine ilişkin fazlasıyla detay vardır bu anlamda okuyucuyu yoran bir bölümdür. Kör biri, kapıcı, lağımcı, gezgin bir satıcı, kamburu olan bir cüce... Tanıştığı her insan sahtekâr, üçkâğıtçı, ikiyüzlü, her biri öfkeli, nefret duygusuyla dolu insanlar. Karısını öldüren bir kapıcının kızıyla ilişkiye girmesi, sonra onu da döverek öldürüşü… Her türlü kötülüğün somut olarak yaşandığı bir yerdir kafasız bir dünya.

Romanın son bölümü kafadaki dünyada, Kien’in kardeşi Georges çıkar karşımıza. Onun psikolojik çözümlemeleri ile roman daha çekici ve rahat okunur bir hale geliyor, keyifle okunabiliyor. Kien’in çıldırarak parmağını kesmesi, karısının daha önce ölüm haberini alıp sonrasında onu gördüğünde bile yaşadığına inanmaması, deliliğin şizofrenliğe varışı, kendini sorgulamaları ve bu sorgulamaları tarihten destanlarla açıklamaya çalışması, Homeros Destanı’nı yeniden yorumlaması, Buda ya Hint özdeyişlerine uzanan yolculuğu ve sonunda delirerek kitapları ile birlikte kendini yakışı.

Bu eserle birlikte Oğuz Atay’ı da anmamız yerinde olur. Uzun zaman harcayarak bu eseri Türkçeye kazandıran Ahmet Cemal’in söylediğine göre “Körleşme”nin Türkçeye çevrilmesi için kendisine Oğuz Atay çok ısrar etmiş ve Ahmet Cemal bu ısrar üzerine romanı çevirmiş.

KÜNYE: Körleşme, Elias Canetti, Çev: Ahmet Cemal, Sel Yayıncılık, 2014, 565 Sayfa.

Düşlerin sesine yolculuk: Bulut Kuş

Yoksa neden bir papağan mutlu olsun diye “evcil hayvanlar partisi” düzenleyen insan, bir kedi mutlu olsun diye önce bir kedi daha sahiplenip sonra iki kedi mutlu olsun diye bir sürü zilli top alsın ki evine?

Evrim Sayın

Bu sıralar kütüphanemden rastgele seçtiğim her kitap hayvanlara ve onların insanlara hatırlattıklarına dair oluyor nedense. İçinde bulunduğumuz sürecin uzaması ve gittikçe muğlaklaşması hepimizi zorlarken kitaplar yoluyla kendimi, hayvanların öğrettikleriyle hep yeni baştan örgütlemem en büyük kazanımlarımdan biri kendi adıma. Kitaplar dışında onlara temas edip dostluklarına sarmalanabilecek kadar da şanslıyım aslında çünkü üç yıl önce sahiplendiğim iki kedim var ve benim için bilmeden yaptıkları en iyi şey olan yol arkadaşlığı, üç yıldır fazlaca öğrettiği gibi bu olağanüstü zamanlarda da başrolü üstleniyor.

“Evcil hayvan” statüsündeki kedilerim Kek ve Yoğurt adına konuşan bir papağanla tanıştım kısa bir süre önce. Bu papağan, kendi hikayesini anlattıkça dünyanın her yerinde evlerde yaşayan bir sürü hayvanın varlığını anımsadım ve durup kendi evimden başladım elbette sorular sormaya: İnsan kendini nerede konumlandırıyor?

“Bulut Kuş”, Çince aslından çevrilen bir çocuk kitabı. Görsellerinden bağımsız olarak düşünülemeyecek bu çocuk kitabı, yetişkinlere de çok şey anlatıyor ve beraberinde birçok kıymetli soru bırakıyor zihinlere. Bu sorulardan birini yaklaşık üç aydır kendimize soruyoruz aslında: “Ev” neresidir? Ev, herkes için aynı şeyi mi ifade ediyor? Koruyup kollayan mıdır ev yoksa zaman zaman kendimizi tehlikenin göbeğinde bulabileceğimiz bir korku kaynağı mıdır? Öyküdeki “bulut kuş”, düşler kurup neşeyle şarkılar söylerken ormandadır. Bulutlara yakın uçarken özgür ve mutludur. Orman onun yaşam kaynağıdır ve kendini yalnız hissettiğine dair bir bilgiyle karşılaşmayız burada. Ancak bir gün özgürlüğün tadına vardıran uçmak, yalnızlığı da öğretecektir ona. İki küçük çocukla karşılaştığı bir evin penceresi onun için açıldığında yeni başlangıçlara doğru uçtuğunu bilir aslında ama bir evin onun için bir kafese dönüşeceğini nereden bilsin? Onu seven insanlar onun için en iyisini isteyip en büyük kafesi alırlar onun için. Papağanın mutsuz olduğunu gördükçe daha çok üstüne düşerler ve onu mutlu etmek için ellerinden geleni yaparlar. “Eksik”liği hissedenin yerine koyacağı şeyi muhattabından başkası karşılayamaz elbette. İnsanlar tam da bu eksiklikten yola çıkıp yalnızlığa varırlar sonunda. Yalnızlığa varanın papağan olduğunu fark ederler. İnsanlar, papağanı mutlu etmek için ne yapacaklar peki? Papağan tekrar şarkılarını söyleyip düşlerini kurmaya devam edecek mi?

Başkaları tarafından sevilmenin mutlu olmak için çoğu zaman yetmeyeceği, insan-hayvan fark etmeksizin, evinde hissetmenin ilk koşulunun topyekün kendin hissetmek olduğu gerçeğini bir papağanın yaşadıklarından okumak; iki hayvanla birlikte dört duvar arasında yaşayan biri olarak beni düşündürmekle kalmayıp vicdanımla hesaplaştırdı. Her zaman tek doğru ya da tek yanlış olmadığına inananlardanım fakat birçoğumuzun hayvanlar için-üzerinde iyi niyetle girdiği çözüm yollarının iki tür için de bir keşmekeş yarattığını düşünüyorum. Yoksa neden bir papağan mutlu olsun diye “evcil hayvanlar partisi” düzenleyen insan, bir kedi mutlu olsun diye önce bir kedi daha sahiplenip sonra iki kedi mutlu olsun diye bir sürü zilli top alsın ki evine?

KÜNYE: Bulut Kuş, Bai Bing, Çev: Yuan Zhang, Günışığı Kitaplığı, 2012, 33 Sayfa.  

Sosyalist Dünya’yı tahayyül etme denemesi olarak: Kızıl Yıldız

" Dünyalı devrimci Lenoid, Mars gezisi boyunca değişik pratikleri gözlemliyor. İşçilerin sürekli aynı işi yapmasının zararını, bu sebeple bunun yasaklandığını, günlük çalışma süresinin 4-6 saat arasında değiştiğini, Merkezi İstatistik Bürosu tarafından belirlenen ihtiyaçların duyurulmasının ardından işçilerin gönüllü olarak iş değiştirdiklerini tarifliyor..."

Tilbe Akan

Kızıl Yıldız kitabı 1908 yılında Alexander Bogdanov tarafından erken dönem sosyalist kültürün ütopyası için yazılmış bir eser. Bogdanov açısından bu kitabın işçi sınıfının entelektüel tahayyülünü genişletmeyi amaçladığı söylenebilir. İşçi sınıfının kendi “yüksek” kültürünü inşa edebileceğini, sınıfın felsefe, toplumsal teori ve bilimle iç içe olması gerektiğini ifade eder. Bogdanov’un sosyalizm anlayışına göre bilim en büyük müttefiktir. Kızıl Yıldız’da Bogdanov, proletaryaya sosyalist entellektüelin nasıl bir şey olduğunu ve entellektüellerin işçi sınıfıyla ilişkisini açığa çıkartmak istemiştir. Daha geniş ölçüde, Bogdanov kendi zamanının devrimci liderlerini “yeni sosyalist insan” olarak görmüştür.

Bir zamanlar Lenin’in çalışma arkadaşı olan, proletarya kültürünün teorisyenlerinden ve eski bir Bolşevik olan Alexander Bogdanov aynı zamanda bir bilim insanıdır. Peki Bogdanov neden sosyalist dünya tahayyülünü bilim kurgu ile göstermeyi tercih etmiştir? Birinci sebep çarlık sansürü olabilir, daha önemli sebep ise, proletkült estetiğine uygunluğu olabilir. Çarlık Rusya’sında kentli proletarya didaktik metinler yerine macera hikayelerini daha çok tercih ediliyordu. Bogdanov da kendisini daha yakın hissettiği kentli işçilerin zevklerine uygun bir eser ortaya çıkarttı demek yanlış olmaz. Bu türü bir taraftan işçi sınıfına düşüncelerini aktarmak için kullandı, diğer taraftan ise proletarya edebiyatının gelişmesine öncülük etti.

Kitabın konusuna değinecek olursak; Kızıl Yıldız, Lenoid isimli entelektüel bir devrimcinin anı defteri olarak okuyucuya sunuluyor. Eser kuzey Rusya’da 1905 devrimini biraz sonrasında geçiyor. Belki de bu yüzden devrimin yenilgisinden değil de durağanlaşmasına işaret ediyor. Kitapta, sosyalist toplum düzenine dair detaylara pek yer verilmemiştir. Bunun sebebi, doğal olarak, Bogdanov’un sosyalist topluma dair tahayyüllerinin sınırlı olmasındandır. Dünyalı devrimci Lenoid, Mars gezisi boyunca değişik pratikleri gözlemliyor. İşçilerin sürekli aynı işi yapmasının zararını, bu sebeple bunun yasaklandığını, günlük çalışma süresinin 4-6 saat arasında değiştiğini, Merkezi İstatistik Bürosu tarafından belirlenen ihtiyaçların duyurulmasının ardından işçilerin gönüllü olarak iş değiştirdiklerini tarifliyor:

 “…Bir numara olarak işaretlenmiş tabloda şu kayıtlar vardı: Makine üretiminde günde 968.757 iş saati fazlalık vardır, bunun 11.525 iş saati deneyimli uzmanlara aittir… İki numaralı tabloda şunlar yazılıydı: Giysi üretiminde günlük 592.685 iş saati açık vardır… Ayakkabı üretiminin 79.360 saate gereksinimi vardır… İş kolları listesinde küçük yaşta çocukların eğitimi, daha büyük çocukların eğitimi, kentlerde tıp, kırsal kesimde tıp vs. gibi iş kolları da vardı…” (s. 67)

Çocuk Evi gözleminde ise, çocuklara yönelik verilmesi gereken eğitimden bir fragman gösteriliyor. Toplumsal cinsiyetin en azından bildiğimiz anlamda olmadığı, farklı yaşlardan çocukların karma eğitim gördüğü, yetenek ve isteklerine göre gruplar oluşturduğu görülüyor ve sebebi şu şekilde açıklanıyor:

“…Bir yaş grubunu diğerinden yalıtmak, onlar için tek yönlü ve dar bir yaşam ortamı yaratmak anlamına gelirdi, böyle bir ortamda geleceğin insanının gelişmesi ise yavaş, durgun ve tekdüze olacaktı…” (s. 74)

Dahası takdir edilesi bir öngörü ile, 1908 yılından günümüz okurunu uyarırcasına ekolojik yıkımın sebepleri ve etkileri anlatılıyor.

“…Bundan yetmiş yıl önce taşkömürü kaynaklarının tükendiği, su ve elektrik enerjisine geçişin henüz tamamlanmadığı sıralarda, geniş ölçekli yeni makine yapımı işini gerçekleştirmek amacıyla, bizim için çok değerli ormanların önemli bir kısmını gezegenimizi onlarca yıl çirkinleştirecek ve iklimi bozacak şekilde harcamamız gerekmişti. Bundan yirmi yıl kadar önce bu krizden kurtulduğumuzda demir madenlerinin tükenmek üzere olduğu ortaya çıktı… Şimdi de istatistikçilerin yaptıkları hesaplara göre, eğer elementlerden proteinli madde sentezi yapılamayacak olursa otuz yıl sonra gıda sıkıntısı tehdidiyle karşı karşıya kalacağız… İnsanlığımız doğayı fethetmek için saflarını ne kadar sıklaştırırsa, doğa felaketleri de bu zaferin öcünü almak için bir o kadar sıklaşıyor…” (s. 90-91)

Kitabın sosyalist toplum tahayyülü olduğunu söylemiştik ancak kitabın diğer bir iması ise distopya denebilir: kitap sosyalist dünya devriminin yokluğunda, bir ülkeye sıkışabilecek sosyalist düzenin olumsuz sonuçlarına bir uyarıdır ve karamsarlık barındırır. Dünya’da sosyalist devrimin zorluğu, karşılacağı cepheler… Bogdanov, kitabın sonuna doğru yüksek toplumun işgal üzerine konuşmalarıyla hayal ettiği sosyalist gezegenin karanlık taraflarını okuyucuya gösterir.

Peki, kitapta ifade edilen ideal toplum nasıl bir şey? Eserde bu toplum Mars gezegenini bütünüyle kapsar. Çeşitli zorlukları olmasına rağmen ki bu zorluklar kitabın sonuna doğru dünyayı işgal etme gerekliliği tartışmasına kadar gidecektir, gezegen aynı dili konuşur, sınırsızca yer değiştirebilir, gezegenin her yerine özgürce gidebilir, iş değiştirebilir. Bir koordinasyon kurulu istatistik bürodan aldığı verilere dayanarak bu hareketleri saptar ve koordine eder.

Düşülmesi gereken tarihsel bir not ise, Lenin’in Bogdanov’un eserlerinden hoşlanmadığıdır, 1913 yılında Maksim Gorki’ye Bogdanov’un eserlerine karşı hoşnutsuzluğunu dile getirdiği bir mektup yazmış, dahası Materyalizm ve Ampriokritisizm eserinde de Bogdanov’la polemik yapmıştır. Temel eleştirisi Kızıl Yıldız’ın devamı olan Mühendis Menni kitabına olsa da Kızıl Yıldız’ın sonundaki Marslı yüksek bilinçli sosyalistlerin dünyayı koloni haline getirip getirmemeleri üzerine tartışma da benzer izdüşümsel perspektifleri barındırır. Bogdanov, dünya gezegenindeki doğal koşulların karakteri sebebiyle ideal sosyalizmin gelişmesinin imkânsız olduğunu ifade eder. Hatta, ilk sosyalist iktidarı barbar, şovenist, izole olmuş ve karşı devrimci güçler tarafından çevrelenmiş olacağını ima eder. Lenin gibi dünya devrimine inanan ve devrimin gerekliliğine insanları ikna etmeye çalışan bir devrimci öncü için Bogdanov’un verdiği mesaj pek de bu fikri destekleyici olduğu söylenemez. Bu bağlamda, Bogdanov’un görüşlerinin Marksizm ve Ernst Mach’ın teorilerinin bir karışımı olduğunu söyleyebiliriz. Sonunda da diyalektik materyalizmden yavaş yavaş kopmuş ve sonunda Lenin’in düşüncesinden ayrılmış ve Bolşevik partiden atılmıştır.

Sonuç olarak, Kızıl Yıldız, sosyalist toplumun hayali açısından kapı aralayıcı bir eser olarak karşımızda. Elbette, doğal olarak eksikleri ve sapmaları mevcut. Ancak çıkartmamız gereken ders, bir yandan düzen içerisinde savunma mevzileri oluştururken diğer taraftan devrim tahayyülümüzü somutlaştırmaktır. Bu eser her şeyiyle bize bir mesaj vermektedir: Sosyalist düzenin inşası için hayal gücü ihtiyacı, denemekten korkmamak, ufkumuzu açmak ve insana dair analizlerimizi sosyalist toplumumuzun inşası için kullanabilmek. Yukarıda Bogdanov’un yarattığı sosyalist toplumun karanlık tarafından bahsetmiştik. Devrim süreçlerinde bu tarz tehlikeler her zaman var olacaktır. Bunu sosyalist düzenin bir yapıtaşı ve kaçınılmaz doğası olarak görmeyi kesinlikle reddediyorum, aksine ben bunu kurmak istediğimiz düzenimize yönelebilecek tehditlerin ve doğabilecek korkunç senaryoların önüne geçebilmek adına bir uyarı olarak alıyorum.

Kaynakça

Jensen, K. M. “Red Star: Bogdanov Builds a Utopia.” Studies in Soviet Thought, vol. 23, no. 1, 1982, pp. 1–34. JSTOR, www.jstor.org/stable/20099036. Accessed 5 May 2020.

Anellis, Irving H. Studies in Soviet Thought, vol. 33, no. 4, 1987, pp. 372–376. JSTOR, www.jstor.org/stable/20100243. Accessed 6 May 2020.

Adams, Mark B. “‘Red Star’ Another Look at Aleksandr Bogdanov.” Slavic Review, vol. 48, no. 1, 1989, pp. 1–15. JSTOR, www.jstor.org/stable/2498682. Accessed 6 May 2020.

http://socialistreview.org.uk/376/classic-read-red-star

Onurunu daha gençken korumaya başla!

Puşkin hakkında Rusya’nın en ünlü yazarlarından Gogol “Puşkin, olağanüstü bir olaydır.” ve Dostoyevski ise “Puşkin bize gelecekten haber veren bir ermiştir.” cümlelerini kullanmışlardır. Puşkin Batı edebiyatı ile Rus halkının ruhu arasında kurulmuş bir köprü görevi görmüştür ve Rus edebiyatında ‘’gerçeklik akımı’’nı başlatan öncü bir isimdir. Eseri “Yüzbaşının Kızı” ise soylu bir aileden gelen Pyotr Andreyiç’in başından geçen olayları ve biricik aşkı Maşa’yı anlatmaktadır.

Zilan Yıldırım

Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, 1799-1837 yılları arasında yaşamış Rus şair ve yazardır. Moskova’da doğan yazar soylu aileden gelmiş ve çok iyi eğitim görmüştür. Eserlerini Moskova’nın en soylu ailelerinin çocuklarının ancak okuyabildiği Tsarskoya Selo’da henüz on beş yaşlarında yazmaya başlamıştır. Kısa sürede dikkatleri üzerine çeken Puşkin hala Rusya’nın “ulusal şairi’’ ve Rus edebiyatının kurucusu olarak kabul edilir. Döneminin şairleri arasında bu denli sivrilmesinin bir sebebi de çoğu yasaklanan özgürlükçü şiirleri ve taşlamaları olmuştur. Puşkin’in eserlerindeki bu politik çıkışla birlikte Rus edebiyatında ilk defa şiir halk arasında yaygınlaşmıştır. Tabi bu askeri yönetime karşı olan duruşu birçok kez sürgün edilmesine sebep olmuştur. Puşkin’in eserlerinde ne klasik şiirin kuralcılığı ne de Romantizm etkileri net bir şekilde çizilebiliyordu. Evliliği sonrası çıktığı bir seyahatte Puşkin’in yolu coğrafyamızdan da geçmektedir. 1829 yılında çıktığı bu yolculukta Osmanlı topraklarından geçen yazarın “Erzurum Yolculuğu’’ adında bir eseri de bulunmaktadır. Çoğu dilimize de çevrilen eserlerinin en bilinenleri; Küçük Trajediler (1830), Poltava (1829), Boris Godunov (1825)(drama), Çingeneler (1827), (öyküsel şiir) ve Yüzbaşının Kızı’dır (1836). Puşkin’in yaşamı kadar ölümü de Rusya’da büyük ses getirmiştir. Georgia Charles d’Anthes adında bir Fransız 1937’nin Ocak ayında hayatına girer ve kendisine gönderilen gizli mektuplarla d’Antes’in karısı Natalya’ya kur yaptığını öğrenir. Bu nedenle iki adam düelloya tutuşurlar ve ikisi de ağır yaralanırlar. Olaydan birkaç gün sonra Puşkin ölür. Şairin ölümü üzerine halkta huzursuzluk hali oluşur ve olayların kontrolden çıkmasından korkan polis şairin cenazesini bir gece ansızın kaçırarak gizlice Mihalyovskaya köyünde toprağa verir. Puşkin hakkında Rusya’nın en ünlü yazarlarından Gogol “Puşkin, olağanüstü bir olaydır.’’ ve Dostoyevski ise “Puşkin bize gelecekten haber veren bir ermiştir.’’ cümlelerini kullanmışlardır. Puşkin Batı edebiyatı ile Rus halkının ruhu arasında kurulmuş bir köprü görevi görmüştür ve Rus edebiyatında “gerçeklik akımı’’nı başlatan öncü bir isimdir. Ayrıca Puşkin Batı edebiyatına damgasını vurmuş yazarlardan Homer, Dante, Petrarca, Shakespeare, Schiller ve Goethe’den de etkilenmiştir. Eserlerinde güzellik ve özgürlük kavramları her zaman yerlerini almıştır. Puşkin’in, hayatında önemli bir dönüm noktası olan Dekabrist Ayaklanması’ndan da etkilendiğini bahsetmek istiyorum. 1825 yılında gerçekleşen bu ayaklanma Puşkin’e getirdiği büyük üzüntülerin yanı sıra ona bir şey daha öğretmiştir. Halkın desteği olmadan otokrasiye karşı savaşmak imkansızdır.

Ah nereye çevrilse bakışlar

Rastlıyor sadece zincirlere, bağlara, ketlere

Kulak sadece acı sesleri dinliyor

“Yüzbaşının Kızı” eseri Puşkin’in 1836 yılında yazdığı Türkçeye en çok çevrilen ve okunan eserlerinden biridir. Puşkin bu eserinde Çar III. Petro’nun ölümü üzerine II. Katerina Dönemi’nde ayaklanan Yemelyan Pugaçov Ayaklanması’nı ele almıştır. Eserde ana karakter Pyotr Andreyiç, orduda uzun süre görev almış ve emekli olmuş soylu bir aileden gelen Andrey Petroviç Grinyov’un oğludur. Eserde Pyotr’la birlikte birçok karakter kurmacadır. Yalnızca bahsi geçen ayaklanma gerçeğe dayanmaktadır ve 1773-1774’lü yıllarda geçmektedir.

Ana karakter Pyotr’un, babasının desteğiyle orduda görev alarak onuruna yakışır bir asker olması beklenir. Gönlünce eğlenebileceğini düşündüğü Petersburg yerine çok uzaklarda, Orenburg kentinin Belogorskaya Kalesi’nde görev yapmaya başlar. Başta o kadar mutlu ve istekli olmasa da kalede görevli babacan yüzbaşı ve eşinin Pyotr’la olan samimi ilişkisi ve tabi ki yüzbaşının kızı Maşa’ya olan ilgisi Belogorskaya’ya alışmasını sağlamıştır. İsyanda bu kaleyi de işgal eden Pugaçov ve etrafındaki hainlerle yaşananların anlatıldığı eserde Maşa’yla olan aşkı ve aşkı için canını hiçe sayan onurlu genci de çok iyi tasvir etmiştir Puşkin.

Eserde bir diğer dikkat çekici kısım ise ana karakter Pyotr ile yazarımız Puşkin’in birbirlerine olan benzerliğidir. Yazının başında yazarımızın soylu bir aileden geldiğini ve iyi eğitim aldığını söylemiştik. İşte Pyotr’da tıpkı Puşkin gibi soylu bir aileden gelir ve Puşkin gibi Fransız mürebbiyeler elinde yetişir. Ayrıca Puşkin gibi, sevdiği için düelloya tutuşması da ilginç bir tesadüftür. Ve tabi ki çıkan isyana bakış açısı da bizlere Puşkin’in politik düşüncesinden izler sunmaktadır. İsyancı Pugaçov’un işgalini kitabın başında kötüleyerek ve sözde çar diye aşağılayarak başta herkes gibi olaya bakarken kitabın sonlarında isyanının haklı gerekçelerle ya da isyancı Pugaçov’un merhametli bir yüreğinin olduğunu küçük ipuçlarıyla göstererek toplumsal olaylara ve ayaklanmalara bakış açısının emarelerini bizlere gösteriyor diye düşünmekteyim. Kitabın sonunda da okuyucuyu heyecanlandıran ancak sonunda çok da üzmeyen olaylarla bitirmiştir yazar.

Son olarak da “Yüzbaşının Kızı” eserine dair yapılmış uyarlamalardan bahsetmek isterim. Rus besteci Cesar Cui’nin Kapitanskaya Dochka adlı operası eserimizin bir uyarlamasıdır. Aynı zamanda La figlia del capitano (Mario Camerini) ve yine eserle aynı isimli Kapitanskaya Dochka (Vladimir Kaplunovsky) filmleri de esere dair uyarlamalardan birkaçıdır.

Künye: Yüzbaşının Kızı, Aleksandr Sergeyeviç Puşkin, Çev: Günay Kızılırmak, Bordo Siyah Yayınları, 2012, 187 Sayfa.

Dünyayı anlamaya çalışan bir çocuk ve Kumkurdu Serisi

Kumkurdu’yla tanıştığınızda dünyada hiçbir şeyin yok olmadığını, hepsinin sadece başka bir şeye dönüştüğünü öğrenecek, çok naif bir dostluğa tanıklık ederek bu bilge dostu çok seveceksiniz.

Burcu Adıgüzel

Kumkurdu serisini Evrim Kitapları listesine alabiliriz rahatlıkla. Ancak tek başına bir evrim kitabı değil. Bu listede olmayı fazlasıyla hak edecek kadar evren, doğa, uzay ve insanın evriminden bahsediyor. Hem yetişkinlerin hem de çocukların mutlaka okuması gerektiğini düşündüğümüz bir üçleme: Kumkurdu, Daha Fazla Kumkurdu, Daha da Fazla Kumkurdu.

Ailesiyle deniz kenarında bir evde yaşayan Zackarina adlı bir çocuğun bilge bir Kumkurdu ile kurduğu arkadaşlık ve ondan öğrendikleri üzerine şekillenen muhteşem bir öykü. Kumkurdu’yla tanıştığınızda dünyada hiçbir şeyin yok olmadığını, hepsinin sadece başka bir şeye dönüştüğünü öğrenecek, çok naif bir dostluğa tanıklık ederek bu bilge dostu çok seveceksiniz.

Yazar Asa Lind İsveçli bir anne. Kitaplarını kendi kızıyla ilişkisinden ilham alarak yazmış. Kumkurdu’nda kendi deyimiyle, “Çocukların bakış açısından büyüklerin ahmaklığını ve doğanın sırlarını felsefi bir derinlikle, şiirsel ama anlaşılır bir dille” anlatmış. Hepimizin evrenin bir parçası olduğumuzu, istersek yeryüzünde çok şeyi değiştirebileceğimizi, sevinç ve neşe kadar hüznü ve acıyı da kabullenmemiz gerektiğini, yaşamın ve ölümün ayrılmaz parçalar olduğunu şiirsel diyaloglarla anlatıyor kitap. Çok akıcı bir dili var. Birinci kitabı okuduktan sonra gerçekten daha fazlasını istiyorsunuz ve orada da devreye Daha Fazla Kumkurdu giriyor. Onu bitirince de Daha da Fazla Kumkurdu… Hepsi ayrı bir macera, ayrı birer öğreti. Çocuklara her şeyin aktararılabileceğini savunan yazar bu iddiasını fazlasıyla başarıyor.

“Birinin dost mu düşman mı olduğu nasıl anlaşılır?” diye sordu Zackarina.

“Şey, yemek gibi,” dedi Kumkurdu. “Tadına bakmak gerekir.

“Olmaz ki,” dedi Zackarina. “İnsanların tadına bakılmaz ki.”

“Öyle ama gözlerinin içine bakabilirsin,” dedi Kumkurdu. “O zaman her şey anlaşılır.”

Künye: Kumkurdu, Asa Lind, Çev. Ali Arda, Pegasus Yayınları, 2015, 104 Sayfa.