Venezuela’da son gelişmeler ve yakın gelecek olasılıkları

ODTÜ Latin ve Kuzey Amerika Çalışmaları Anabilim Dalı Başkanı Aylin Topal, Venezuela'daki son gelişmeleri ve yakın gelecek olasılıklarını İleri Haber'e değerlendirdi.

Aylin Topal

11 Ocak tarihinde Maduro yemin ederek Başkanlık ünvanını aldıktan kısa bir süre sonra 23 Ocak tarihinde muhalefet lideri Juan Guaidó, Venezuela Ulusal Meclisi'nde yemin ederek kendini ülkenin geçiş başkanı ilan etti. O günden itibaren 50’den fazla ülke Guaidó’nun başkanlığını tanıdığını açıkladı. Yaklaşık iki aydır diplomatik baskıdan, ekonomik ambargoya ve askeri müdahale tehditlerine varana kadar her türlü sabotaj kullanılmakta. Böylesi bir basınç altında Maduro hükümetinin kısa süre içinde çökeceği beklentisini vardı. Ancak beklendiği gibi olmadı. Bu yazıda son gelişmeler ışığında yakın gelecek olasılıkları üzerine değerlendirme yapma niyetindeyim.

Öncelikle Chávez’in halefi olarak liderliğe yükselen Maduro’nun en başından itibaren işinin kolay olmadığını vurgulamak gerekir. 2012 yılının Şubat ayında katılımın çok yüksek (% 80,94) olduğu başkanlık seçimlerinde Hugo Chávez %54.42 oyla üçüncü kez Venezuela devlet başkanı seçilmiş ancak sağlığı ünvanını resmen almasına mani olmuştu. Ölümünden aylar önce tedavi için Küba’ya giderken kendisine bir şey olursa başkan yardımcısı Nicolas Maduro’nun başkan seçilmesini istediğini duyurmuştu. Ancak Mayıs 2013’te yapılan seçim sonuçları Chávez’in vasiyetine rağmen, Maduro’nun Chávez’in sahip olduğu desteği bulamayacağını ilk günden göstermişti. Maduro, başkanlığının ilk yıllarında sermaye çevreleri ve meclis içi muhalefetle “barış diyalogları” adı altında müzakereler yaparak krizi atlatmaya çalışmış olsa da petrol fiyatlarındaki düşüşüne paralel olarak 2017 yılının ortalarından itibaren artan gerilimi tespit etmek lazım. 2002 yılında başlayan 2017 yılında tırmanan sokak eylemlerinin yanı sıra ekonomik krizin derinleşmesi yönünde sabotajlar artarak devam ediyor.

Bununla birlikte, Maduro yönetimini gözü kapalı bir şekilde savunmanın da çok kolay olmadığı kanısındayım. Maduro’nun, Chávez’in vizyonuna ve liderlik vasıflarına sahip olmadığını düşünüyorum. Muhalefet hemen ensesinde yanlış yapmasını beklerken Maduro muhalefeti eli boş bırakmadı. Ardı ardına siyaset ve ekonomi alanında yanlış politikalar izlendi. Karar alma mekanizmaları kaygı verici biçimde merkezileşti. Soldan ve hareket içinden gelen eleştirilere kulak asılmadı. Yolsuzluk ve kayırmacılığın arttığına ilişkin eleştirilerin bir ölçüde gerçek olduğu bilgisini güvenilir bulduğum kaynaklardan edindim. Maduro geçen 6 yıl boyunca sürekli destek kaybetti. Zaten çok az bir oy farkıyla seçimleri kazandığı için bir kısım oy kaybı iktidarın tamamen kaybedilmesi anlamına gelecekti. Bu hesaplarla geçen sene Aralık ayında yapılması planlanan seçimlerin tarihini son anda Mayıs’a alarak baskın seçime gitti. %54 oranında boykot edilen seçimler Maduro hükümetinin meşruiyet kaybına sebep oldu. Son olarak, geçen yaz yaşanan derin ekonomik krizin boyutlarını reddederek Birleşmiş Milletler insani yardımlarını kabul etmeyerek, sanırım bugün yaşanan hoşnutsuzluğu da tırmandırmış oldu.

Ancak tüm bu eleştirilere rağmen bugün Venezuela’da yaşananların daha geniş bir perspektiften değerlendirilmesi gereklidir.

Maduro karşıtı muhalefetin kurucu aktörü ABD’dir. Bu süreç basitçe Trump hükümetiyle de sınırlı değildir. Örneğin, Venezuela’ya ilişkin ilk ABD ambargosu 2006 yılında Bush yönetimi sırasında uygulandı. Sonra Obama döneminde kapsamı genişletildi. Dolayısıyla, 2006 yılından itibaren Venezuela ekonomisi üzerine ABD ambargosunun getirdiği çeşitli olumsuz etkilerden bahsetmek mümkün. Örneğin, Obama hükümetinin ambargoları sonrasında yabancı şirketlerin Venezuela pazarından topluca çıkmalarının etkisinin çok derin olduğu iddia ediliyor. Trump hükümetinin getirdiği iki yeni ambargo altın ve petrol ihracatına ilişkin oldu. Önce Kasım ayında altın ihracatına ambargo getirildi. İki ay sonra da petrol ihracatına ilişkin bir ambargo geldi. Böylece ABD şirketlerinin Venezuela’dan petrol alması yasaklanmış oldu. Ancak ABD yaptırımlarından korkan diğer ülkeler Venezuela ile ticaret ilişkilerini yavaşlatmak ve el altından yapmak yoluna gidiyorlar. Örneğin, Guaidó’nun başkanlığını tanımamış olan bazı Latin Amerika ülkeleri bile ABD yaptırımlarından çekindikleri için Venezuela ile ticari ilişkilerini askıya almış durumdalar. Geçen hafta Trump hükümeti Hindistan ve diğer ülkelerin Venezuela petrollerini almaya devam etmeleri durumunda yaptırımlar uygulanacağı duyurdu. Hatta Venezuela ile herhangi bir ekonomik faaliyet sürdüren tüm finansal kuruluşların cezalandırılacağına ilişkin bir yasa çıkacağı iddia edildi. Son olarak, Trump hükümeti Venezuela petrollerinin ticaretinden elde edilen gelirlerin ayrı bir banka hesabına yatırılmasını ve bu hesabın Gauido’nun kullanımına açık olacağını duyurdu. Bu gelişme üzerine Maduro hükümeti rakibinin elini güçlendirmemek için tüm petrol ticaretini durdurma yoluna gitti.

Bu ekonomik sabotajların temel amacı ülkede olağanüstü bir hal olduğu kanısının uluslararası düzeyde kabul edilmesi ve böylece doğrudan bir müdahalenin zemininin oluşturulması. Bu stratejinin ilk aşaması insani yardım kampanyası oldu. Kolombiya sınırına konuşlanan ABD insani yardım konvoyunun Venezuela’ya girişi büyük çatışmalara sebep oldu. Yeri gelmişken ekleyeyim; Maduro, bu konvoyları Truva atına benzetirken aslında çok da abartmamış. 1965 yılında Dominik Cumhuriyeti'ndeki ABD karşıtı hükümeti devirmek için gönderilen 8000 asker insani yardım tırlarının içinde saklanarak ülkeye girmiş. Neyse ki, ABD’nin bu kirli geçmişi Birleşmiş Milletler ve Kızıl Haç nezdinde unutulmamış. Daha sürecin en başında her iki kurum da ABD’nin insanı yardım kampanyasının politik maksadı olduğunu iddia ederek bu kampanyaya destek vermeyeceklerini ilan ettiler.

Mart ayı içinde yaşanan yaygın elektrik kesintileri olağanüstü hal ilanının bir diğer gerekçesi olarak kullanıldı. Hatta kendini başkanı ilan eden muhalefet lideri Guaidó ülkede olağanüstü hal ilan edeceğini duyurdu. 3 hafta boyunca süren elektrik kesintileri sebebiyle hastanelerde 20’den fazla kişinin öldüğü duyuruldu. Maduro hükümeti  ülkenin en büyük hidroelektrik santraline ABD kaynaklı bir sibersaldırı yapılarak internet ve telekomünikasyon sisteminin çökertildiğini iddia etti. Beklendiği üzere, ABD başkan yardımcısı Mike Pence elektrik kesintisinin sorumlusunun Maduro hükümeti olduğu öne sürerek, devletin çöktüğünü ve bu durumda rejim değişikliğinin zorunlu olduğunu iddia etti. Pence’in mesajı ABD sabotajının sıralamasını yansıtır nitelikteydi: “gıda yok, ilaç yok, şimdi elektrik yok, sırada Maduro.”

ABD 2017 yılının ortalarından beri Venezuela’da askeri bir müdahale ile rejim değişikliğinin olanaklarını araştırıyor. 2017 Mayıs ayında içerden bir darbe planlamak için Trump hükümetinin ordu generalleriyle görüştüğü anaakım medyaya sızan haberler arasındaydı. Ancak Venezuela ordusunun Maduro’ya olan sadakatinin boyutu anlaşılıp, ABD ordusunun doğrudan müdahalesi gündeme gelince stratejistler arasında endişeler dillendirilmeye başladı. Mart ayının ortasına doğru ABD diplomatik ekibinin Venezuela’dan tamamen çekilmesi askeri müdahale ihtimalinin gerçekleşebileceğini akıllara getirdi. Ancak, Trump “bütün ihtimaller masanın üzerinde” diyerek askeri müdahale tehditleri savururken, stratejistler bölgede yeni bir ABD karşıtlığı dalgası tetiklenebileceğinden korkuyorlar. Bu sebeple Pentagon’a yakın kaynaklar ABD’nin mutlaka diğer ülkeleri yanına alarak müdahale etmesi gerekliliğini vurguluyorlar.

ABD’nin en anaakım dergilerinden Foreign Affairs açıkca askeri müdahalenin zorluklarını tartışıyor (https://www.foreignaffairs.com/articles/2017-11-08/what-would-us-intervention-venezuela-look). 33 Milyon nüfuslu Venezuela’da 160.000 ordu mensubu ve bir o kadar da Maduro destekçisi silahlı sivil gruplar olduğunu vurguluyor. Karadan askeri çıkartmanın kolay olmayacağı, dar alanda doğrudan Maduro’yu hedef alacak etkili bir saldırının yapılabileceği tartışılıyor. Ağustos 2018’de Maduro’ya yapılan dronlu suikast girişimini akla getirir biçimde, dronların kullanılabileceği kan dondurucu bir biçimde önerilmiş. Makalede ayrıca Libya (2011) ve Yugoslavya (1999) müdahalelerinin “başarılı” olduğu halde sonrasında kurulacak rejimin yeterince etkili kontrol edilemediğinden yakınılıyor.

İç savaş ABD’nin göze aldığı bir alternatif. İç savaş sonrası Maduro yanlısı 8 milyon Venezualalının ülkeyi terk edeceği; ordunun bu süreçte dağılacağı; Küba ve Rusya kuvvetlerinin bu süreçte zayıflayacağı; en nihayetinde ABD’nin Birleşmiş Milletler Barış gücüyle birlikte Venezuela’da yeni rejimin kurulmasından temel aktör olacağı hesapları var.

Yakın gelecek olasılıklarına baktığımızda çatışmanın kısa vadede durulacağını öngörmek fazlaca iyimser olur. Guaidó’nun partisi Halkın İradesi Ulusal Mecliste 167 koltuktan  yalnızca 14’üne sahip. Ancak son seçimleri muhalefetin boykot ettiğini unutmamak lazım. Dolayısıyla, muhalefetin gücünü sandalye sayısına bakarak söylemek çok doğru değil. Maduro karşısındaki muhalefetin parçalı bir yapısı olduğu da açık. Son haftalarda muhalefetin kendi içindeki ayrımlarının ön plana çıkmaya başladığına dair söylentiler artıyor. Papanın arabulucuk yapma önerisini Guaidó’nun geri çevirmesi kendi çevresinden çok eleştiri aldı. Uruguay ve/veya Meksika hükümetlerinin arabuluculuk yapma önerisini reddeden taraf yine Guaidó oldu. Dolayısıyla şu an süreci tıkanma noktasına getiren, iç savaş riskini göze alan tarafın Trump hükümeti tarafından yönetilen Guaidó olduğu apaçık ortada.Tüm bunlara rağmen Maduro ile diyalog içinde ortak bir çözüm bulma, örneğin seçimlerin yenilenmesi yönünde talepler güçlenecek gibi görünüyor. Bu denli manipülasyon ve dezenformasyon içinde yenilenecek seçimlerin sonuçlarından ne kadar umutlu olunabileceğini okurlara bırakıyorum.

Karşı lig: Nereden nereye?

Gezi Direnişi sonrası direniş insanları arasındaki dayanışma ve birlikteliğin sportif alandaki örneklerinden biri olan KarşıLig'in hikayesini Forza Yeldeğirmeni'nden Kadim Fırat yazdı.

Kadim Fırat

Kadıköy forumlarının, işgal evlerinin, birbirinden farklı topluluk ve oluşumların bir araya gelmesi, aktüel meselelerde birlikte çalışması bir yerden sonra ortaklıklar artınca, paylaşımlar çoğaldıkça konu futbola kadar uzadı.  “ Endüstriyel futbol anlayışına karşı yeni bir lig kurabilir miyiz?” diye bir düşüncenin  doğmasına ve bu fikrin giderek anlam kazanmasıyla 2014 yılında “Endüstriyel futbola, ırkçılığa, milliyetçiliğe, cinsiyetçiliğe, her türlü nefret söylemi ve ayrımcılığa KARŞI LİG” kuruldu.

Yeldeğirmeni Dayanışması içinde yer alan insanların bir kısmı bir kaç yıldır Kalamış’ta düzenli futbol oynuyorduk, dayanışma kurulunca ve yanıbaşımızdaki metruk bina işgal edilince mahalledeki insanlarla da oynamaya başladık. Göçmen çocuklar, eskiden Yeldeğirmeni Spor Klübünde  oynayan, ama şimdi Dallas birahanesinde takılanlar ve mahalleli çocuklarla bir araya gelmek ve  top oynamak, vakit geçirmek hızlandı. Benzer bir arayış Caferağa Dayanışması’nda vardı, sabah koşuları, egzersizler giderek Cafer İdman Yurdu gibi bir takımın doğmasına neden oluyordu. Birkaç yıldır Gazoz ve Efendi Liginde oynayan Spartakistanbul ve bir taraftar grubu olan Vamos Bien’in varlığı ve pek çok topluluk lig kurmak için uygun bir zemin oluşturuyordu. Dayanışmalarda bir araya gelenler, şimdi sahalarda inip alternatif bir lig kurmak istiyordu. Bunun için diyaloglar kuruldu, herkes tanıdığını aradı, çağrı yapıldı ilk toplantı Don Kişot İşgal Evinde yapıldı.

En çok zorlandığımız konu hiç birimizin karma lig deneyimimizin olmamasıydı. Çıkacak zorlukları nasıl aşacağımıza dair kaygılardı. Gerçi kadın, erkek her kimlikten insan Gezi ile birlikte, barikatlarda, çadırlarda, parklarda, forumlarda, işgal evlerinde bir araya gelmiş, yüzlerce iş, tartışma, etkinlik, eylem kotarmıştık hep birlikte. Şimdi bunu bir de sahalarda deneyelim diyorduk.

BİR DENEME: TURNUVA

Şiddetten, rekabetten uzak, her türlü kimliğin ve farklılığın birlikte oynayabileceğimiz bir lig arzuladık. Lig’i başarıyla inşa etmek için bir deneme yapmak gerekti. Bir günlük turnuva organize etmeye karar verdik. 7 takımın katılımı  ile 9 şubat 2014’de Kadıköy İstanbul Anadolu Lisesi’nin halı sahasında maçlar oynandı. Turnuvaya şu takımlar katıldı.Cafer İdman Yurdu, Koz Maça, Moda City, Moda Utd., Spartakistanbul, Vamos Bien, Yeldeğirmeni Delileri.

BİZE BİR LİG VERİN ÇOCUKLUĞUMUZA DÖNELİM

Her takımda bir kadın oyuncu olma şartı vardı. Turnuva, sertlik, küfür ve rekabetten uzak mücadele içinde gerçekleşince lig kurma fikrimiz güven pekiştirdi. Toplantılar sıklaştı, Lig kurma işi hız kazandı. Öncelikle ligin çerçevesini belirleyecek bir manifesto, ilkeler bütünü gerekiyordu. Oluşturuldu. Bir logo tasarlamak gerekiyordu Faruk Terzi şu an kullandığımız logoyu tasarladı. Saha bulmak, sahanın büyüklüğüne göre takım kadroları oluşturmak gerekiyordu. Büyük sahaların hiçbirinde yer yoktu. Lig’i oluşturanlar işgal etmek için boş alan arayışını dillendirmeye varacak kadar cüretliydi. Hatta boş, kullanılmayan, saha olabilecek yerlere baktık. Nede olsa zaman işgal zamanıydı. Yeldeğirmeni Dayanışması katılımcıları olarak her hafta Kalamış’ta oynadığımız için orasını önerdik. İki saha yan yana olduğu için organizasyonun aynı gün içinde birkaç saatte bitebilmesi mantıklı bulundu. Ama paralı oynamak istemiyorduk. Kadıköy Belediyesi ile görüştük. Her sezon sosyal bir proje yapmak şartıyla, sahanın parasız olması, projenin maddi kısmı Lig takımlarından karşılanması sağlanacak şekilde teklif sunduk. Kadıköy Belediyesi teklifi olumlu buldu. Oyunumuzun kuralları saptandı. Biraz çocukken sokakta oynadığımıza benzesin istiyorduk. Tüm katılımcılar canlı, heyecanlı önerilerle, ortak akılla kolaylık sağlayan kuralları saptadık. Hakemsiz olacaktı, kart olmayacaktı, oyuncu faul dediğinde faul olacaktı, kimse tellere çarpmasın diye taç olacaktı, taç ayakla ve kısa kullanılacaktı. Küfür kesinlikle yasaktı. Sertlik hoş karşılanmayacaktı. Maç iptalleri hoş karşılanmayacaktı.

Bir başka konu ise, karma lig olacağına göre kadın oyuncu sayısı tartışması yapıldı, kota olmalı mı olmamalı mı?  Sahada 7 oyuncu bulunduran bir takımın en az 1 kadın oyuncusu olmak zorundaydı. Her takımın kadrosunda en az 3 kadın olmalıydı. Bugün pek komik gelen bu durum o gün için birlikte oynayabilir miyiz gibi bir tedirginliğin ifadesiydi. Caferağa işgal evinde yapılan bir toplantıda bazı katılımcılar kadın erkek birlikte oynamanın riskli olduğunu, sadece erkeklerden oluşan bir lig önerdiler. Toplantının çoğunluğu bu itirazı anlamlı bulmadı. “Birlikte futbol oynanabileceğini iddia ediyoruz ve bunun mümkün olabileceğini göstermek istiyoruz” diye karar verdik.  Kadrolar geniş tutulmalıydı. -asgari 14 azami 20-   Çünkü her hafta herkes gelemeyebilirdi. Çoğu çalışan ve bir yerlerde faaliyet yapan insanlardan oluşuyordu Lig.

Sosyal medya Lig hesapları kuruldu. Çağrı yapıldı. Takımlar oluştu. Aynı dönemde Kazova işçileri Küba ve Bask bölgesi için forma tasarlamışlardı. Karşı lig için de formaların dayanışma amacıyla Kazova’da yapılması kararlaştırıldı. Fakat yapamayacaklarını söylediler. Her takım antrenman yapmaya başladı, formalar tasarlamaya başladı, her oyuncu sevdiği, değerli bulduğu isim formasına nakşetti. Fikstür çekildi ve Lig 15 Mart’ta başladı.

BAŞLAMA VURUŞU

Uzun zamandır uyumakta olan Berkin Elvan 11 martta uyanamadı. Bunun üzerine lig’de açılışı “erteleyelim mi ertelemeyelim mi” konusunda tartışma çıktı. Maç öncesi Berkin’i anma yürüyüşüne karar verildi. Aynı zamanda Defacto’ya karşı bir eylem örgütlendi. Bangladeş’te 5 katlı bir bina çokmüş binlerce tekstil işçisi ölmüştü.Temiz Giysi Kampanyası aktivistleri ile birlikte yürüyüşe katılarak Bahariye’de bulunan Defacto mağazasının önünden geçerken basın açıklaması sırsında Defacto’ya kırmızı kart gösterdik. Eylem Mehmet Ayvalıtaş Meydanından Kalamış’a yürüyüş, sloganlar eşliğinde,  renkli şekilde sürdü. Berkin için sloganlar atıldı, endüstriyel futbol aleyhine sesler yükseltildi. Diğer sloganlar “ İsyan, Devrim, Karşı Lig”,  “Reddet, İşgal Et, Yeniden İnşaa Et” idi.

İlk sezon 15 Mart 2014’te 13 takım ile başladı. İlk sezonda Cafer İdman Yurdu, Forza Yeldeğirmeni, Kuzguncuk Bostan Celtics, Badem Spor, Vegan Spor, Çapultura, Spartakİstanbul, Vamos Bien, Yalınayak, Direnişçi, Moda United FC, İstanbul United, St. Karga takımları yer aldı.

23 Nisan’da Yeldeğirmeni’nde sokakta çocuklarla futbol oynandık, sonra “Cinsiyetçiliğe, Milliyetçiliğe ve Endüstriyel Futbol’a Kırmızı Kart” futbol forumuna katıldık.

SADECE TOP OYNAMIYORUZ

Sadece haftada bir futbol oynayan değil, aynı zamanda toplumsal ağları genişleten, mücadele çabalarına güç veren, yeni bir soluk, yeni bir kültür oluşturma yönünde bir algı sonucunda 14 Haziran’da “Çocuk Şenliği” yaptık. 100’lerce çocuğun katıldığı etkinlikte, uçurtma yapma, sokak oyunları, kütüphane, vegan mutfak, bilim atölyesi gibi etkinliklerle lig sonuçlandı.

12 hafta boyunca süren Lig’de bazı takımların antrenman yapması, kadın erkek birlikte futbol oynamaya yönelik çabası hemen sonuçlar doğurmadı. Lig’e katılan kadınların büyük bir kesimi sahaya ilk defa çıkıyordu. Pas almakta zorlanıyorlardı, kadının sahada bulunması konsept gereği gibi bir anlayışa evrildiğinde kadınlar mücadele vermek zorunda kaldı. 2. sezonda sahada bulunması kadın sayısı en az ikiye çıktı.

Kadın erkek birlikte futbol oynamak erkeklerinde dönüşümünü gerekli kıldı. Erkekler eski öğrenilmiş yöntemlerle oynamayı devam ederken, sakatlıklar, rekabet, üst sıralarda yer alma arzusu, kadınların oyun içinde var olamaması gibi sıkıntılar doğurdu. Sorunu aşmak için forumlar, maç sonrasında birlikte vakit geçirerek konuşmalar, etkileşimlerle müdahale edilmeye çalışıldı.

Her takımın kendi belirlediği bir ismi ve forması, takımı bir araya getiren bir konsepti, oyuncuların kendilerinin belirlediği numara ve isimleri oldu. Takımlar arasında koordinasyonu sağlayan ve her takımdan bir kadın ve bir erkek oyuncunun olduğu eş kaptanlar grubu ligin organizasyonundan sorumlu oldu.

Puanlama sistemine göre, kazanan takıma “3”, kaybeden takıma “1”, berabere kalan takımlara ise “2” şer puanlama şeklindeydi. Sezon başı fikstür çekimi yapılır. Belirlenen gün ve saatte maçlar oynadı.

Karşılaşmalarda olası olumsuz hallerle ile ilgili olarak Eş kaptanlar Grubu ve Karşı Lig Kadın Grubunda ele alındı.  Karşı Lig Kadın Grubu yaşanan olumsuzluklar konusunda yaptırım uygulama  yetkisine sahip oldu.  Gerektiği durumlarda insiyatif alıp sorunun çözümü için emek harcandı. Nitekim yaşanan taciz olayları kadın grubunda görüşülmüş, kararlar alınmış, yaptırım uygulanmıştır. Yaptırım uygulama istekleri tartışmanın büyümesine, karşı karşıya kalınan erilliğin uzun erimli, kararlı, tavizsiz bir mücadelenin verilmesi yönünde bir çabanın gerekli olduğunu açığa çıkarttı.

Rakibine kasti olumsuz söz ve eylemlerde bulunmak, cinsiyetçi ifade ve küfürler etmek, dürüst oyun anlayışına halel getirecek söz ve fiil içinde olmak, Karşı Lig’in  “ruhuna aykırı” hareketlerde bulunmak, söz üretmek, kendini profesyonel topçu, ligi de endüstriyel futbol arenası zannetmek vb hallerde bulunan oyunculara ve takımlara sıcak bakılmadı. Gerektiği hallerde ligden de ihraç edilme hakkı saklı olmasına rağmen daha çok diyalog ve değişim konusunda adımlar atıldı.

Lig’in artık gelenekselleşmiş bir dizi ritüeli var. Lig’in yönelimi her oyuncunun katılabileceği sezon başında yapılan forumlarda belirleniyor. Devam edemeyecek takımlar, lige katılacak yeni takımlar, planlama, yeni dönem konsepti, sosyal sorumluluk projesi ve diğer konular sezon başlamadan tartışmaya açılır. Toplantılar yapılır ve karar verilir. Fikstür çekilir. Lig iki devreden oluşur. Maçlar, Ekim – Aralık ve Mart  - Mayıs arasında oynanır. Sezon sonunda sosyal sorumluluk projesi yapılır.

Şimdiye kadar Çocuk Şenliği, Soma’lı Çocuklarla Buluşma, Wernicke Korsakoff Dayanışma, Dersim ve Amed’li küçük kardeşlerimizle dayanışma ve Tekirdağ’da bulunan Melek Barınağına destek gibi projeleri yürütüldü.

Lig’in birinci sezonunda 13, ikinci sezonunda 16, üçüncü sezonunda 17, dördüncü sezonunda 16, beşinci sezonunda 16, altıncı sezonunda 16 takım top koşturdu.

Beşinci sezon itibari ile manifesto revize edilmiş,Türcülüğe karşı mücadelemanifestonun ilkeleri arasına eklenmiştir.

Ligin 5. Sezonu 15 Ekim 2017’de “Futbolda Cinsiyetçiliğe Son!" açılış konsepti ile başladı.

Ligin 6. Sezonu 11 Ekim 2018’de “Eril Kültüre ve Şiddete Karşı Lig!" açılış konsepti ile başladı.

Son iki sezon itibari ile kadın oyuncuların takımlarda en az erkekler kadar yer aldığını, bazı takımların yönelimini kadınların belirlediğine tanık olduk. Cinsiyetsiz bir lig ve türcülük karşıtlığı ligin gündemine girmiş bulunuyor.

Futbol düzeyinde genel bir yavaşlamanın, hırs faktörünün eski sezonlara göre biraz geride kaldığını, sertliğin azaldığını söylemek mümkün.

Birkaç yıldır elde edilen deneyim gösteriyor ki; Karşı Lig muhalefet cephesinin ligidir. Emekçilerin ligidir. Dışlanmışların ligidir. Söz söylemek isteyenlerin ortak mikrofonudur. Lig’in ilkeleri etrafında bir araya gelen her kimliğin kolektifidir. 
Karşı Lig geçtiğimiz 5 yıl boyunca pek çok mücadeleye destek olmuş, içinde yer almış, sayısız etkinlik yapmış. Kötü giden pek çok şeye karşı imkanları dahilinde mücadele etmiştir. Geçmiş pratiği geleceğe yol gösteriyor.

Karşı Lig’in ortaya çıkardığı çok olumlu değerler vardır. Var olan futbol dilinin, anlayışının dışında öğrenecek kocaman bir dünya ve yapacak çok fazla keyifli şey var. Daha şimdiden egemen anlayış biçimlerine itiraz eden ligler ve takımlar oluşuyor, kimi kampanyalarda bu özneler bir araya geliyor.

Şimdi 5 yıllık deneyimden sonra rahatlıkla söyleyebiliriz ki, yapılması gereken şey her yerde “kendi” liglerimizi kurmaktır.

Kaynak: Forza Yeldeğirmeni

Türkiye’nin roman haritası: Bir deneme

"Benimki biraz da unutulmuşa, arkada bırakılmışa, kadri bilinmemişe bir reveranstı; suyunu bulursa ne mutlu… "

Ayşenur Göğebakan

Türkiye’nin, ve dahi herhangi bir yerin, kuşkusuz sonsuz sayıda resmi yapılabilir. Doğrudan fotoğraflarla bir kolaj oluşturabilirsiniz, manzara resimli kartpostalları yan yana dizebilirsiniz, seri ilanların bile bir araya geldiklerinde anlatacakları bir şeyler elbette vardır. 

1873 yılında Şemseddin Sami, Talat ve Fitnat’ın başından geçen aşk macerasını yazıya döktüğünde başlayan roman sergüzeştimizin de, bugüne dek birikerek kabarttığı bir delta vardı. Bu birikimin çoğunluğunu İstanbul sırtlasa da, ülkenin geri kalanı nasıl bir katkıda bulunmuş ve yurdun dört bir yanından akmış kelimelerle nasıl bir pastiş oluşturulabilir, bunu merak ederek işe başladım. 

Öncelikle zorluklardan bahsetmek gerek. Türkiye’nin idari il sınırları, her idari sınır gibi, alelade. Çankırı’yı Çorum’dan ne ayırıyor tayin etmek zor; ama bu sınır kaale almak zorunda olduğumuz kabullerden biri. İlaveten, farklı Cumhuriyet iktidarlarının kendi siyasi ajandaları doğrultusunda Monopoly oynar gibi aniden kent kıldıkları yerler fazlasıyla mevcut. Bu çalışmanın merceği altında, Osmaniye Adana’dan ne derece ayrılıyor veya Kilis Antep’ten, bir muamma. Ki buradan, aslında işlerin daha da karmaşıklaştığı yere geliyoruz: merkez ve taşra. Bir şehri elbette merkezi ve taşrası birlikte yaratır fakat söz konusu şehrin temsili için bir tercih yapmak zorunda olduğumuzda hangisi daha isabetli olur? 

Bu sorunun mutlak bir cevabı olduğunu sanmamakla birlikte, Türkiye özelinde toplum yapısının taşradan yana ağır bastığını düşünüyorum. Bahsedilen ister milli ve ülkücü saiklerle dışarıdan bir gözle yazılmış Yaban olsun, ister köy gerçekliğini kayda geçirmek üzere kaleme alınmış Bizim Köy, sunulan kesitlerin oluşturduğu bütün, bir taşra toplumunu, daha da önemlisi taşra mentalitesini işaret ediyor. Cumhuriyet öncesinde Türkiye sınırları içinde bir hayli kozmopolit sayılabilecek şehirler olmasına, yeni yüzyılın bilinmezliğinin eşiği olarak tanımlanabilecek bir zamanda etnisite ve din farkının bir romanı havalandıracak çatışmalara gebe olmasına rağmen, bunun yansımasını ancak son yıllarda yazılmış romanlarda tek tük görüyoruz. Bunun yerine karşılaştığımız bolca gelenek ve töre kaydı, halkın fakirlik ve cehalet sarmalındaki yanılgıları, yeni rejimin en iyi ihtimalle kısa kalmış, fakat çoğunlukla bozulmuş ve yozlaşmış vekillerinin aymazlıkları ve bütün bunların yarattığı üssel çatışmalar. Refah yoksunluğu ve güçlendirdiği cehaletin küçük insan üzerinde kristalize ettiği kırılmalar Adana’nın bereketli toprakları üzerinde de, Ardahan’ın çetin soğuğunda da aynı. 

Bunun nedenlerini Türkiye’nin modernizasyon süreci ve onunla paralel giden Türk romanının gelişim evrelerinde bulabileceğimizi düşünüyorum. Bilindiği üzere ülkemizde roman, inorganik yollarla zuhur etmiş bir formattır. Toplumda hali hazırda varolan destan, masal türü anlatı biçimlerinden evrilmemiş, doğal bir gelişim yaşamamış, tabir-i caizse kopyala-yapıştır metoduyla bir anda baş vermiştir. Batı’da burjuva toplumunun ortaya çıkmasıyla aynı sıralarda doğmuş olan romanın yapı taşı, bu toplumun en küçük parçacığı olan bireydir. Osmanlı toplumunun süregelmiş iktisadi çerçevesi, bireyi oluşturacak toplum yapılanmasından fersah fersah uzaktı. Dolayısıyla bireyin doğamadığı yerde, romanın doğal yollarla doğmasını beklemek abesle iştigaldir.

Bu çerçevede, Türkiye’de roman yazımının Tanzimat ile beraber başlaması tesadüf değildir. Toplumun girdabında kendini kaybettiği Batı-Doğu ikilemi, 1950’lerin ortalarına kadar Türk romanının da yazgısını belirler. Ahmet Mithat Efendi’den Peyami Safa’ya kadar nasıl, neyin pahasına ve ne için batılılaşılacağı mevzuu, toplumun aydın kesimi olan yazarları fazlasıyla ilgilendirmiş ve bu nedenle birçok yazar yazdığı romanı bu mevzu üzerine düşüncelerine demir atıp, denize salmıştır. Çapa atmış her gemi gibi bu romanlar da fazla açığa gidememişlerdir. Bu kısıtlı gezintinin sahne aldığı yer ise, toplumun kalbinin attığı ve her çeşit ötekiyle dirsek teması kurduğu İstanbul’dur. 

Anadolu’yla ilk temas Milli Mücadele ve Genç Cumhuriyet romanları sayesinde olur (Burada, Nabizade Nazım’ın 1890 tarihli Karabibik’i ve Ebubekir Hazım Tepeyran’ın 1910 tarihli Küçük Paşa’sını ayrı tutmak gerekir, ikisi de yapısal sorunlarına rağmen köyü ve köy hayatını ilk olarak ele alan eserlerdir). Bu dönemde, her ne kadar Reşat Nuri’nin sıklıkla yaptığı gibi, yurdun her yanında üç aşağı beş yukarı aynı şeylerin yaşandığına nazireyle, olayların vuku bulduğu mekanların “bir Anadolu kasabası” gibi müphem ve afaki bırakıldığını gözlemlesek de, yavaş yavaş  İstanbul’dan, konak hayatından çıkıp, Türkiye gerçeği ile tanışmaya başlarız. Vurun Kahpeye, Yeşil Gece ve Yaban gibi romanlar, Cumhuriyet’e ve onun ideallerine inanmış temsilcilerinin gözünden taşrayı anlatır, mekanı Anadolu’nun tümünden ayrıştırmayıp, taşralığında saklayarak. Bu romanlardaki aydın yabancılaşması, suretinde yeni rejimin canlandığı öğretmen - gerici güçler çatışması gibi leitmotifleri, 50’li yıllarda yazılmış Sağırdere, 70’li yıllarda yazılmış Yeşil Gölge gibi romanlarda da görürüz. Bunlar toplumun bugüne değin çözemediği ve küçük Anadolu şehirlerinde, kasabalarında veya köylerinde insan kalabalığının ardına saklanamayan düğümleri olduğu için, edebiyatımızda ve dahi sinemamızda hep vardırlar. 

1930’lu yıllara gelindiğinde, Bolu’nun bir köyündeki Alevi - Sünni çatışmasını, emek ve emperyalizm merceklerinden aktaran Çıkrıklar Durunca gibi, kasaba gerçekliğini hiçbir şekilde didaktizme bulaşmadan nesnel hakikatlerle anlatan Kuyucaklı Yusuf gibi yeni filizlenmeler vardır artık. 1941 yılında yazılmış Denizin Çağırışı’nda, ilerleyen yıllarda Tutunamayanlar, Aylak Adam gibi eserlerle Türk edebiyatında bir hayli yer kaplayacak olan bireyin varoluşsal kopukluğunu ilk kez görürüz. Burada taşraya bir nevi zorla fırlatılmış bir öğretmen, kendinden önce gelen örneklerde olduğu gibi idealist bir aydınlanma ajanı değil, taşranın kuraklığını ve boğuculuğunu İzmir’in merkezinde bile bulabilen bir bireydir artık. 

50’li yıllar, 70’lerin sonuna kadar devam edecek olan bir çığırı tek başına açmış bir romanla açılır. 1950’de yazılan ve yurtiçi ve yurtdışında büyük bir ilgiye mahzar olan Bizim Köy, Köy Enstitülü Mahmut Makal’ın köy öğretmenliği yaptığı sırada köye ve köylüye dair tuttuğu notlardan oluşur. Bizim Köy’ün önemi edebiyatımıza daha önce şehirli yazarların kısıtlı taşra gözlemlerine dayanan bir merceği kırıp, köyde doğup büyümüş, köyün şahitliğini yapmış birinin merceğini getirmesidir. Bunun devamı Köy Enstitülü yazarlarla gelir, Talip Apaydın Eskişehir ve yöresini, Dursun Akçam Ardahan ve yöresini, Ümit Kaftancıoğlu Kars ve yöresini, Fakir Baykurt Burdur ve yöresini, Abbas Sayar ve Yusuf Ziya Bahadınlı Yozgat ve yöresini, Bekir Yıldız, Adnan Binyazar, Hasan Kıyafet, Osman Şahin, Behzat Ay yurdun çeşitli yerlerini “içeriden biri” olarak anlatmış, tamamlanamamış cumhuriyet ideallerine ve özellikle Demokrat Parti iktidarının bu ideallerin aksi yönünde ilerleyen yanlış politikalarına dikkat çekmişlerdir. Bu romanların çoğunda, toplumcu gerçekliği bir mıh gibi romanın ortasına çakılı buluruz; romanın yapı taşı olan birey bir nebze hafife alınmış, karakterler içsel ve dışsal çatışmalarla dolu bir yolcu olmaktan çok, roman yazarının dünya görüşünü, toplumsal düğümlere getirdiği çözümleri kitlelere duyurmasını sağlayan bir araç olarak kullanılmışlar ve dolayısıyla sığ kalmışlardır. 

Ferit Edgü’nün Kimse ve O romanları, köy romanında bir başka yöne boy veren romanlar olarak anılmayı hak ediyor. Yine devletin bir temsilcisi olarak Hakkari’nin bir köyüne giden öğretmen şablonuyla karşı karşıyayızdır, fakat bu öğretmen kendisinden öncekiler gibi idealizmin ve toplumculuğun ateşine soyunmaz. Diğerlerinden farklı olarak sadece öğretmeye değil, öğrenmeye de gitmiştir ve tanık olduğu yoksulluğun, açlığın ve çaresizliğin anahtarının kendisinde olmadığının bilincindedir. İçine girdiği ve dillerinden anlamadığı topluluğu gözlemlemekten çok, kendisinin o toplum içindeki halini gözlemlemeye yatkındır ki bu bir karakter şeması olarak edebiyatımızda fazla karşılaşmadığımız bir durumdur.

Köy romanı furyasından sonra, Türk romanı tekrar başta İstanbul olmak üzere büyükşehire geri döner. Oğuz Atay, Demir Özlü, Sevgi Soysal gibi yazarlar küçük burjuva dünyasına yönelmiş, bu dünyanın değerleri, tanıklıkları ve gözlemlerini irdelemişlerdir; dolayısıyla bu romanlarda Anadolu’ya dair bir şeyler bulmak zordur. Derken 12 Mart ve 12 Eylül romanları gelir. 12 Eylül’ün akabinde benimsenen neoliberal politikaları temel alan iktisadi değişim, coğrafyayı da değiştirir. 1950’lerde Demokrat Parti iktidarıyla başlayan süreç, 80’lerde büyük bir ivme kazanmış, taşralı nüfus büyük şehirlerde yoğunlaşmış, taşralı merkeze taşınarak, merkezi; serbest piyasa ise taşraya taşınarak taşrayı dönüştürmüştür. Bu coğrafi ve iktisadi amorfluğun meyvelerini, Latife Tekin’in Sevgili Arsız Ölüm’ünde, Orhan Pamuk’un Yeni Hayat ve Kar’ında, Hasan Ali Toptaş’ın Gölgesizler’inde okuyabiliriz. 

Türk romanının Türkiye haritası üzerindeki gezintisi şimdilik böyle. Elbette bu kişisel de bir gezinti, ister istemez bireysel tercihler haritaya yansıyor. Dolayısıyla neden şu kitap değil de bu kitap türü itirazlar, kişiselliğin oluşturduğu bariyeri geçemiyor. Birçok insan, bilinirliğin o “gizemli çekiciliği”nden hareketle Kars’ta Orhan Pamuk’un Kar’ını görmek istedi mesela ama benim nezdimde Ümit Kaftancıoğlu’nun Kars’ı daha otantik dolayısıyla haritada o var. Bu tür tercihlerin tartışılmasına gerek var mı çok da emin değilim; ki zaten kimseyi ikna etmek de istemem. Zira herkesin Türkiye için oluşturacağı roman haritasının farklı olması olabilir asıl ve amaçlamamız gereken zenginlik. Benimki biraz da unutulmuşa, arkada bırakılmışa, kadri bilinmemişe bir reveranstı; suyunu bulursa ne mutlu… 

Meğer vedalaşmışız

Savaş Al

Hafızam beni yanıltmıyorsa, biz Cemal abiyle 1. TİP’in 1963 yılında yapılan İzmir il kongresinde tanıştık.

Sonraki yıllarda, TİP’i siyasi özne konumuna taşıyacak örgütlenme çalışmalarında hep birlikte olduk.

Eminim ki onu tanıyan herkes, onun sosyalist  mücadeledeki kararlı duruşuna ilişkin birçok şey anlatacaktır.Ama ben onu sizlere, son karşılaşmamız olan 10 Şubat 2019 günüyaptığımız konuşmayı anlatarak tanıtmak istiyorum.

10 Şubat 2019 günü onu aradığımda, telefonu gelini Melike açtı.Cemal abinin rahatsızlandığını ve hastaneye kaldırdıklarını söyledi.

Hastanedeki odasına girdiğimde beni gülerek karşıladı.

Kısa bir sohbetten sonra ona yeni kurulan TİP’in 13 Şubat günü Fuar Gençlik Tiyatrosu’nda ‘’Kültür ve siyaset” üzerine bir söyleşi düzenlediğini,konuşmacınında partinin milletvekili olan Barış Atay olduğunu söyledim.

Bu etkinliğin 13 Şubat’ta yapılmasının tesadüf olamayacağı ve bu nedenle 1.TİP’te çeşitli görevlerde bulunmuş insanlar olarak kendisinin,Güner Eliçin’in ve benim bu etkinliğe katılmamız gerektiğini söyledim.

Kendisi bana sağlıkla ilgili bir sorunu olmazsa mutlaka katılacağını, katılamaması durumunda kendisi adına partinin başarısına dönük temennilerini iletmemi istedi: ‘’İş yapan insan hata yapar.Yalnız ölüler hata yapmaz.’’

Önemli olan, ölüm yatağında bile,insanların davranışlarından bağımsız olarak sosyalist mücadeleyi ilerletecek soyutlamayı yapabilmektir.

Rahat uyu Kral.

56 yıllık arkadaşın Savaş Al.

Cemal Dindar: ‘Aşk hepimiz için bir hatırlama biçimidir’

"Aşk karşılıklı özgürleşmek midir yoksa kısıtlanmak mıdır? Aidiyet, kıskançlık, karşılıklı beklentiler bu çerçevede nasıl değerlendirilebilir?"

Röportaj: Dilan Ayyıldız

Zamanın göreli olarak daha hızlı aktığı bu dönemde insanın anlam arayışı, güncelliğini tekrar tekrar kazanan bir konu halini alıyor. Hele de konu aşk ve ilişkilerse... Her şeyin çok çabuk tüketildiği bir dönemde aşkı da bu tüketme anlayışından doğal olarak yalıtamıyoruz. Belki de kapitalizmin yıkıcılığından en büyük yaraları, bireyin bir ilişki içerisinde yeniden var oluş süreci alıyor. 

Yıkımın ardından gelen yeniden inşa sürecinde 'aşkın farklı halleri' ile karşılaşıyoruz. Bu farklılaşan aşkın halleri ise birçok soruyu beraberinde getiriyor. 14 Şubat vesilesiyle ise "Sevgi neydi, sevgi emekti..." mottosu yeniden akıllara düşüyor. Biz de bu eksende Psikiyatrist Dr. Cemal Dindar ile aşk ve ilişkiler üzerine bir röportaj gerçekleştirdik.

Aşk karşılıklı özgürleşmek midir yoksa kısıtlanmak mıdır? Aidiyet, kıskançlık, karşılıklı beklentiler bu çerçevede nasıl değerlendirilebilir?

Aşkın hepimiz için aynı anlama geldiği çağlar geçeli çok oldu. Birçok deneyim gibi aşk deneyimi de belirsizliğinde kendine yer ararken en az üç alana bölünmüş durumda: romantik aşk, cinsel haz ve sevgi. Aşk dendiğinde insanlar sıklıkla bunları bütünleyen değil de ayıran, bunlar arasında çatışma alanı yaratan deneyimlerden söz ediyorlar. O nedenle de günümüzde genel geçer aşk deneyimi sıklıkla yaşamı kateden bir özgürleşmeye değil de deyim yerindeyse yaşamı katleden, patolojiye yaslanan bölmeli deneyimlere kısa devre yapıyor. Tüm bunlara rağmen aşk dendiğinde hepimizin kastettiği şeyin ortaklığına dair yanılsamanın da bir değeri var.

Çünkü aşk hepimiz için bir hatırlama biçimidir. Dünyanın cennet olmadığını henüz kavramadığımız, dünyaya düşmediğimiz ve kendimizin de gücü sınırlı ve sonlu bir varlık olduğunu henüz öğrenmediğimiz ana dair bir hatırlama biçimi...

Yani ne memeden kesildiğimiz, ne ilk aşklarda yenildiğimiz, acizliğimizle yüzleşmediğimiz bir çağa dair hatırlama... 

Aşktaki bütünlük duyumu ilkselliğinden kaynaklanır... İlk dünya olan anneyle bebeğin, ilk anne olan dünyayla insan türünün çocukluğunun bütünlüğü. Aşk bunca ilkel, bunca regresif, bunca başa dönme cesaretini içerdiği için her türlü toplumsal sistem veya grup için bir tehdit olarak algılanır.

Çünkü böylesi ilksel bir bütünlük duyumu bütün eşitsizlikleri karşısına alabilir. İki kişinin yeterlilik iddiası denli bir gruba tekinsiz gelecek ne olabilir! Bu yanıyla aşk elbette şimdi ve burada olana boyun eğmeyen bir özgürleşme deneyimidir. Öte yandan ritüelleştirilmiş romantik aşk, sınıflı toplumlarda epeydir aşk sevdasının ya da ilahi aşkın karşısında değersizleştirilmiş ve pazara düşürülmüş cinsel haz, bir de insanda zaten var olan olumsuz duygularla bağı yadsınmış sevgi deneyimleri düşünüldüğünde her biri kendi alanında insan ruhsallığının zindanı haline de gelebilir. 'Kişilik bozuklukları' denilen kategorilerinin ana sahnesinin de aşk yaşantıları olması boşuna değildir.

Kapitalizmin yarattığı ilişki modelinde maddi bir takim beklentiler ön plana çıkmakta. Kişinin maddi beklentileri de aslında "karşı tarafı tüketmek" üzerinden ilişkileri şekillendirmekte. Bu tüketme isteği/ihtiyacı üzerine kurgulanan ilişkiler mutsuz ilişkilerin asıl nedeni olarak görülebilir mi ya da var olan ilişkiye karşı doyumsuzluğu tetikliyor olabilir mi?

Kapitalizmin aşk ve benzeri yaşantılara yaptığı en büyük yıkım, bu yaşantıların değerini içten dışa çekmesi... İnsanın iç dünyasında yanılsamalı da olsa bir değerlilik ve tümlük sağlayan yaşantının değer ölçütleri giderek pazarın diline ve kurallarına teslim oluyor. İki kişi buna direnmeye kalkıştığında da ortak yaşam olanakları azalmaya başlıyor. Ortak yaşam kurmada hemen her ilişkide ortaya çıkan bu krizi aşmanın bir tek yolu var gibi; sevgililerin bireyleşmiş olması, hem dış dünyada hem de iç dünyalarında yeterlilik duygularını diğerine bağlamamaları... Sevgi de orada, o anda başlıyor sanırım.

Bazı tutumlar sevgi ile değerlendirilirken aslında kişiler ilişki içerisinde farkında olmadan duygusal şiddete maruz kalabiliyor. Sevgi mi, şiddet mi; buna nasıl karar vermeliyiz?

Aşk duygusunun trajik yanı geçmişin tüm incinmelerini, ruhsal acıyı, hatta cinsel birleşmeyi beden ve ruhsallığın birliği olarak düşünürsek bedensel acıları onarma işlevini yüklememiz. Oysa bu acılara, incinmelere yol açan geçmiş deneyimler, aile romansları yeniden sahne almak için hazır kıta beklerler. Bu geçmişi, şimdiyi ve geleceği birbirine bağlayan öyle yüklü, yoğun bir an yaratır ki... O incinmeler, aile romansları artık kişiye ne sunuyorsa ona göre o aşk hikayesinin adı değişir: Karacaoğlan dizesinde olduğu gibi 'Sevsem öldürürler sevmesem öldüm' olur, Arabesk ruhsallığının özlü sözü 'Ya benimsin ya toprağın' olur, Proust'un Swann'a söylettiği, hatırladığımca aktarıyorum, 'Tüm ömrümü hiç tipim olmayan biri için harcadım' olur, ya da karşılıklı bir büyüme vaat eder, aşk büyütür ve o incinmeler, aile romansları başka bir romansın yapı taşına dönüşür...

Şunu da unutmayalım, iki kişi arasındaki aşkın selameti yaşanılan toplumda baskın olan yaşantı biçimlerinin eşitlikçi mi, hayatta neşeyi üretici mi, yoksa sürekli ölümden öldürmekten bahsedilen bir yıkıcılıkla mı biçimlendiğine göre de değişir.

Aşkı toplumsal cinsiyet perspektifinden değerlendirirsek, kadının ve erkeğin aşkı diye iki ayrı şeyden bahsetmemiz mümkün mü? 

Buna bilebildiğim en güzel yanıta Otto Kernberg'te rastlamıştım. Yine mealen aktarıyorum: Erkek aşk nesnesinin kucağına doğar, onu keşfetmek zorunda değildir. Kadın ise kucağına doğduğu kişiden ayrılıp aşk nesnesini keşfetmek durumunda kalır. Bu bana doğru bir formülasyon gibi geliyor. Zira kadınların bağlanmalarında deneyimi, eylemi imgenin, ilk bakışta olanın ötesine taşıyan başka bir yetkinlik var. Bunları söylerken her kadında var olan baba/erkek özdeşleşmelerini ve her erkekte var olan anne/kadın özdeşleşmelerini unutmamak gerekli... 

Günümüz toplumunda; yabancılaşmanın, parçalanmışlığın, izole edilmişliğin, görünmezliğin toplumunda bir taraftan da sosyal medya merkezli ilişkiler yakınlıklar, aşklar yaşanıyor. Tinder, Instagram, Twitter, Facebook buralarda flörtleşmeler oluyor, bu yepyeni bir olgu. Belki fotoğrafını bile görmediğiniz biriyle uzun uzun yazışmak mümkün oluyor. Başka bir romantize etme belki de... Peki tüm bu yeni süreçleri siz 'aşk muamması' açısından nasıl değerlendiriyorsunuz?

Aşkta düşleme coşkunluk katan 'sanal alan' zaten hep vardı. Sanal alan bu düşleme bir çerçeve sunarak onu güdükleştiriyor mu, yoksa bir yaşam alanı sunarak deneyime dönüşmesini mi sağlıyor? Galiba deneyime göre değişen bir 'her ikisi de' hali var.  Sanal alan tekinsizliğin hem kontrollü bir çerçevede yaşanmasına hem de hızlı bir şekilde hastalıklı belirtinin ortaya çıkışına olanak sağlıyor olabilir... Tümüyle kötü diyemeyiz ama kötüye kullanıma uygunluk yaratıyor diyebiliriz.

Son olarak sizin sağlıklı ilişki tanımınız nedir? Bunu toplum sağlığından bağımsız düşünmemiz mümkün müdür?

Az önce söylediğim gibi, toplumsal yaşamın hangi güdünün baskınlığında akıp gittiği bu konuda bence çok önemli. Her gün kefen övgüsü yapılan bir coğrafyada yaşamın her alanında ölüm kapıdadır. Eşitsizliklerin giderek derinleştiği dönemlerde ise her ilişki bir tahakküm alanıdır.

Sağlıklı ilişki, sadece aşkta değil her türlü ilişkide sağlıklılık ölçütü, kişinin hem kendi için hem de diğeri için “eğer kendi varlığını, değerini, anlamını yani kendini yaşayamıyorsa ilişkiden gitme hakkını" tanımasıdır. Bebeğin kişi olma serüveninden yetişkinin eş olma serüvenine tüm ilişkilerde, sevgi bir dünya olma cesaretiyse, ayrılık kapasitesi dünyanın penceresidir.

‘Aşk muamması’ hakkında beş kitap

Tanımı kişiye göre değişen, yaşama biçimi epey tartışılan ve pek çok yönüyle bir muamma olan aşktan bahsediyoruz. Aşka mercek tutan, onu yeniden anlamaya ve hakkında daha derin sorgulamalar yapmaya sevk eden bazı kitaplar imdadımıza yetişmektedir.

Hazal Bakan

Hakkında sayısız roman, şiir, destan, şarkı yazılmıştır. Tanımı kişiye göre değişen, yaşama biçimi epey tartışılan ve pek çok yönüyle bir muamma olan aşktan bahsediyoruz.
Aşka mercek tutan, onu yeniden anlamaya ve hakkında daha derin sorgulamalar yapmaya sevk eden bazı kitaplar imdadımıza yetişmektedir. Kimisi dünyaca ünlü bu kitaplar, bizleri sarsacak, şaşırtacak, tahrik edecek ve bir o kadar zenginleştirici olacaktır. Sizlere onlardan 5 tanesini sunuyoruz. Keyifli okumalar, sevgiyle…

SEVME SANATI - ERICH FROMM

"Sevgi", insanlığın gelişmesinin ilk dönemlerinden başlayarak günümüze dek yaşayabilen vazgeçilmez bir duygu, anlam dolu bir sözcük. Hiç kuşkusuz, insanlar var oldukça yaşayacak. Tüm çabalar, uğraşlar, tutkular, yaratılan tüm sanat yapıtları bir anlamda hep sevgisiz kalmamak için belki de. Sevgiyi yaşarken kendimizden geçer, yokluğundaysa hastalanırız. Onu bastırdıkça daha çok özlemini çeker, gizledikçe değişik görünümlerin içine gireriz. İnsanların doğumlarından ölümlerine dek özlemle istedikleri, bekledikleri, elde edebilmek için her şeyi göze alabildikleri, bazen de değerini bilmedikleri bir duygu, sevgi. Tüm şarkıları, romanları, filmleri, düşlerimizi dolduran, tüm sanat yapıtlarına konu olan sevgi, insanların, doğal olarak yaşayageldiği bir olgu mu? Herkes -bir çiçeği, bir çocuğu, işini, güneşi, insanı- sevebilir mi? Sevgiyi herkes gerçekten duyabilir mi? Belki bu sorulara geçmeden önce sevgiyi tanımlamak gerekecek. Evet, nedir sevgi? Bir yeti midir? Bu doğal hak, giderek elimizden alınmakta mıdır? Ve biz, bunları biliyor muyuz? 

Erich Fromm, bu yapıtıyla işte bu soruları yanıtlıyor, sağlıklı ve hastalıklı sevginin ne olduğunu, ona neden büyük bir istekle sarıldığımızı, neden insanın bir var olma sorunu haline geldiğini anlatıyor. Anne sevgisinden başlayarak cinsel sevgiye dek uzanan yolda, sevginin ne gibi güçlüklerle karşılaştığını, bu engellerin hangi ruhsal ve toplumsal koşullardan kaynaklandığını gösteriyor. Çağdaş Batı toplumlarında sevginin yozlaşmasının nedenlerini irdeleyerek, bu güzel olgunun yaşanabilmesinin bilimsel temellerini gösteriyor.

KÜNYE: Sevme Sanatı, ErichFromm, Çeviren; Yurdanur Salman, Payel Yayınları, 125 Sayfa

AŞK ÜZERİNE – ALAIN DE BOTTON

Alain de Botton, insanlığın yaşadığı en yoğun duygunun haritasını Aristo, Marx, Nietzsche, Wittgenstein, Tolstoy ve Stendhal'ın rehberliğinde çıkartıyor. Yazarın hınzır, duyarlı, gerçekçi ve bilge kaleminden aşkın tetiklediği ruh halleri birer birer dökülüyor. 

Bize çok tanıdık gelen bu ruh halleri, derinlikleri, çelişkileri ve sırları ile karşımıza çıkıp aşka dair söylenen, düşünülen ve yaşanan her şeyi aydınlatıyor.

Felsefenin, statü endişesinin, çalışmanın ve seyahat etmenin inceliklerinden sonra sıra aşık olmanın zorlu, ancak bir o kadar da keyifli anları ile tanışmaya geldi.

KÜNYE: Aşk Üzerine, Alain de Botton, Çeviren; Ahu Antmen, Sel Yayıncılık, 225 Sayfa

AŞK SANATI – OVİDİUS

Ovidius'un bu yapıtı, adından da anlaşıldığı üzere, sevgiyi, sevgide başarılı olmayı, toplum kurallarını sarsmadan, karşılıklı ilişkiler içinde birbiriyle bağdaşmayı öğütleyen, kendince birtakım ilkeler öneren bir kitapçıktır. Yapıtın konusu gibi dili, şiirin uyumu da sürükleyicidir, hangi dizesi okunsa bir insan sıcaklığı, yaşamak isteyen, sevmek için çırpınan, bu özlemlerin en derinini duyan bir yüreğin vuruşları duyulur, yeter ki onu insancıl bir gözle görme yeteneği bulunsun. Ovidius, bu şiirinde okuyucuya yalnız sevinin, aşkın ne olduğunu öğretmekle kalmıyor, ondan hangi koşullar altında yararlanılabileceğini de gösteriyor. Ancak bu öğreticilik de yaşamda uygulamaya bağlıdır, belleğe yüklenen soyut bir bilgi yığını değildir.

KÜNYE: Aşk Sanatı, Ovidius, Çeviren; İsmet Zeki Eyuboğlu, Payel Yayınları, 118 Sayfa

AŞKIN PSİKOLOJİSİ – SIGMUND FREUD

Dört makaleden oluşan Aşkın Psikolojisi'nin ilk makalesinde Freud çocuğun cinselliğin ne olduğunu tam anlamasa da içinde bazı duyguların, özellikle erotik kökenli duyguların etkisini hissetmeye başladığını, özellikle erkek çocuğun annesine karşı olan aşırı sevgisi ve bağlılığının zaman içinde özellikle cinsel organını fark edince cinsel bir eğilime de dönüşebildiğini ve bunun sonucunda da babaya karşı düşmanca duyguların ortaya çıkabildiği söylüyor.

İkinci makalede Freud, anneyle fahişe arasındaki bölümlemeyi daha kapsamlı olarak yani hem kadın hem de erkek açısından tekrar ele alıyor. Ancak bu kez libidonun içindeki iki duygu akımı, şefkat ve cinselliğin karşıtlığını betimliyor. “Erkekler sevdiklerinde arzulamazlar, arzuladıklarında ise sevmezler,” diyor.

“Bekâret Tabusu” başlıkla üçüncü makalede Freud, kadın ile erkek arasındaki cinsel ilişkiye değiniyor. Kitaptaki son makale Freud’un kadınların ruhsal gelişimine ilişkin görüşlerindeki yeniden değerlendirmelerinin ve konuya ilişkin sonraki çalışmasının tohumlarını içeren bir makalesidir

Cesaretle ele aldığı konuları, cesaretle işleyerek psikanalizin kurucusu olmayı başaran Freud’un bu yapıtını da severek okuyacağınız inancıyla sunuyoruz

KÜNYE: Aşkın Psikolojisi, Sigmund Freud, Çeviren; A. Can İdemen, Cem Yayınevi, 88 Sayfa

AŞK ÜZERİNE BİR DİYALOG - EVE KOSOFSKY SEDGWİCH

Aşk Üzerine Bir Diyalog, queer kuram denildiğinde akla ilk gelen isimlerden Eve Kossofsky Sedgwick'in meme kanseri tedavisinin ardından gelen depresyon nedeniyle görüştüğü terapist Shannon Van Wey ile seanslarının izleğini anlatıyor. İlk bakışta hem terapist hem de danışan tarafından alınmış notlar gibi görünse de, esasen, bir dizi derinlemesine içe bakışın, karşılıklı dönüşümün, aşkın sınırsızlığının hikayesi denilebilir bu kitap için. 

Sedgwick'in Türkçe'ye çevrilen bu ilk kitabında, kadınlık/kadın oluş, cinsiyet/cinsiyetsizlik, cinsellik, aşk, arzu, çocukluk, şişmanlık, beden, hastalık, ölüm/ölümsüzlük, dostluk, şiir/şiir oluş, yazı/yazı oluş üzerine allak bullak eden bir düşünce silsilesini sunuyor okura. Karşılıklı konuşmalarmış gibi görünen ama karşılıklı konuşmanın ikililiğini aşan, şahıs zamirlerini bile bulanıklaştıran, hangi kelimelerin/cümlelerin içe doğru söylendiği, hangilerinin terapiste ve/veya okura doğru söylendiği (ki bu haliyle okur bir katılımcı voyeur gibi görülebilir), hangilerinin sadece atmosfere doğru üflendiği hiçbir zaman açıkça anlaşılamayan, Sedgwick'in bu güncevari, diyalogvari, düzyazıvari, şiirvari, haibunvari denemesiyle buluşup ürkütücü, yırtıcı, neşeli, kırılgan, akışkan, devingen, muğlâk bir dil yaylasında yürümeye başlıyoruz.

Sibel Yardımcı'nın muazzam sorularıyla sorarsak eğer: "Eve konuşurken aslında kim konuşuyor? Hangi sesler onun içinden [through] geçiyor, hangi sözler onu kendilerine aracı kılıyor? Shannon konuşurken aslında kim konuşuyor? Eve'in yazdığı Shannon'da aslında kimin sesini duyuyoruz?" 

KÜNYE: Aşk Üzerine Bir Diyalog, Eve Kossofsky Sedgwick, Çeviren; Özge Karlık, Ayrıntı Yayınları, 304 Sayfa