M. Nergis Tekin yazdı | AKP'nin yeni rejim inşa süreci ve İstanbul Sözleşmesi

"En sonda söylenecek olanı burada ifade edecek olursak AKP’nin İstanbul Sözleşmesi’ni imzalarken de kadına, aileye, eşcinsellere bakışı bugünden farklı değildi. O nedenle “ne oldu da sözleşme yürürlüğe girdikten altı yıl sonra iptali konuşuluyor?” sorusu en iyi ihtimalle safça bir soru olarak kabul edilebilir.  Değişen AKP değildir. Koşullardır. Yoksa AKP hep bildiğimiz AKP’dir..."

M. Nergis Tekin

“Gerçek her zaman somuttur”
                                  V. Lenin
 

"Nereden nereye geldik?”,  “Artık içine kapalı bir Türkiye yerine, dünyayla bütünleşen bir Türkiye olacağız.” “Dantel örer gibi bu yolu öreceğiz. Yolumuz açıktır”…  Bu cümleler AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 16 Aralık 2004 tarihinde Brüksel Zirvesi sonrası kurduğu cümlelerden bazılarıdır. 16 Aralık 2004, AKP’nin yeni rejim inşası için tarihi bir gündür.

AKP o dönem kendi varlığının toplumsal rıza inşası için, 16 Aralık 2004 müzakeresini büyük bir zafer gibi parlatmaya ihtiyaç duyuyordu. Medyanın da yardımı ile iç siyasette bir algı yaratılması gerekiyordu. Ankara’da gündüz vakti patlatılan havai fişekler ile AB şöleni düzenleme organizasyonunu bu yeni rejim inşasının bir sacayağı olarak okumak İstanbul Sözleşmesi tartışmalarını daha bütüncül bir yaklaşımla değerlendirmeye olanak sağlar.

Birbiri ile alakasız gibi gözüken iki süreç gerçekte birbiri ile son derece ilişkilidir. Lenin’in “Gerçek her zaman somuttur” sözü; 16 Aralık 2004 yılında da İstanbul Sözleşmesi’nin imzalandığı 24 Kasım 2011’de de ve hatta sözleşmenin yürürlüğe girdiği 1 Ağustos 2014 tarihinde de toplumsal süreçleri doğru okumak isteyenlere yol göstericidir.  AKP’nin ilerici bir takım sözleşmelere imza atmış olması AKP’yi ilerici bir parti haline getiremez. Bazı koşullar altında ilerici gibi gözüken hamlelerde bulunanlar o anın koşulları ile değerlendirilip mutlak bir anlamda “ilerici” olarak etiketlenemez. Ancak AKP o dönem, Türkiye liberalleri tarafından ve dahi liberal sol tarafından ilerici bir parti olarak görülmüştür. Oysa bir hareketin ilerici olarak etiketlenmesi için o hareket tarihsel bütünlüğü içinde değerlendirilmelidir. 

AKP’NİN İKTİDARA GELDİĞİ İLK GÜNDEN BUGÜNE DEĞİŞMEYEN HEDEFİ, SİYASAL İSLAM PROJESİ!

AKP’nin ılımlı İslam projesi kapsamında kurulmuş bir parti olduğu, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu ilkeleri ile bir hesaplaşma içerisinde doğduğu ve fakat bu hesaplaşma sonucunda daha ileri bir Türkiye değil daha geri bir Türkiye hedefi olduğu, 16 Aralık 2004 tarihinde de İstanbul Sözleşmesi’ni ilk imzalayan ülke unvanını aldığımız 24 Kasım 2011’de de somut birer gerçekti. Fakat kimileri bu somut gerçeği görmek istemedi.

Herhangi bir kişinin ya da partinin toplumsal yaşamdaki yerini bulmak, toplumsal fikirleri ve teorilerini çözümleyebilmek için o toplumsal fikirler ve teorilerin sınıf mahiyetini akılda tutmak zorunluluktur. AKP’nin sınıf mahiyeti bir başka yazının konusu olabilecek kadar derin bir meseledir. Ancak AKP ait olduğu sınıfa uygun bir siyasal stratejiyi iktidara geldiği ilk günden bugüne uygulamayı sürdürmüştür. Hiçbir zaman kendi sınıf mahiyeti ile çelişen bir tutum içerisinde olmamıştır. Ancak ana hedefine giden yolda zaman zaman ilerici gibi durabilecek adımlara imza atmaya mecbur kalmıştır. Bu mecburiyetin nedenini de iktidarının devamı için “ittifaklar kurma zorunluluğu” olarak görebiliriz. En sonda söylenecek olanı burada ifade edecek olursak AKP’nin İstanbul Sözleşmesi’ni imzalarken de kadına, aileye, eşcinsellere bakışı bugünden farklı değildi. O nedenle “ne oldu da sözleşme yürürlüğe girdikten altı yıl sonra iptali konuşuluyor?” sorusu en iyi ihtimalle safça bir soru olarak kabul edilebilir.  Değişen AKP değildir. Koşullardır. Yoksa AKP hep bildiğimiz AKP’dir.

Şimdi bir kez daha AB şöleninin yapıldığı 17 Aralık 2004 yılına dönecek olursak bu tarihten sonra özellikle 2010 referandumuna kadar AKP “ileri demokrasi”, 3Y ile mücadele “yoksulluk, yolsuzluk ve yasakların kaldırılması” sürecinde, demokrasi ile görünürde barışık bir strateji belirlemişti. Bu stratejisinin en büyük ittifakı ise liberaller (sol liberaller diye de okunabilir) ve medyaydı.

AKP yeni rejim inşası sürecinde medyanın önemini, henüz iktidara geçtiği ilk günden itibaren fark etmiş bir partidir.   AKP’nin, yeni rejimin inşası için  “ileri demokrasi” evresinde, yazılı ve görsel medya bu algıyı oluşturabilmek için hazır kıta bekliyordu.

Aralık 2004 Brüksel görüşmesinin ardından mottosu “Aydınlık Türkiye’nin Habercisi!” olan Yenişafak Gazetesi   “Başardık” diyordu. Haberin detaylarında “Önceki gece 'Kıbrıs kilidi'ne takılan Brüksel zirvesi, çetin pazarlıkların ardından uzlaşma ile sonuçlandı. Erdoğan'ın, "Ankara'ya dönerim" sözü, liderlerin geri adım atmasında etkili oldu” cümleleri yer alıyordu (https://www.yenisafak.com/arsiv/2004/aralik/18/index.html). 18 Aralık 2004 tarihinin gazete manşetleri demokratikleşen Türkiye(!) adına sıraya girmiş gerçekte olmayan AB üyeliğimizi kutluyor, bir yandan da Başbakan Erdoğan’ın, Brüksel’deki dik duruşunun hakikatte olmayan zaferdeki etkisini, tüm Türkiye’ye duyuruyordu.  Milliyet “Kıbrıs dayatmalarının sürmesi üzerine Erdoğan bye bye diyerek kapıdan çıktı” manşetini kullanmıştı. Sabah “AB’ye onurlu ve büyük adım Avrupa İhtilali”, Tercüman “Yeni Yıldız. Başbakan Erdoğan kararlı durdu. AB’nin tuzaklarla dolu metni, istediğimiz gibi değişti. Türkiye’ye Üyelik Kapısı Açıldı”  diyordu.  Hürriyet “Avrupa'nın yıldızıyız”, Posta, Kemalistlere de göz kırpma çabası ile “Atam Rahat Uyu”, Akşam Gazetesi “Dik durduk kazandık”, Milliyet ise Yeni Türkiye sloganını tercih ederek “Yeni Avrupa yeni Türkiye” başlıkları ile gerçek olmayan AB zaferini kutluyor ve iktidara destek oluyordu. Türkiye’nin AB’ye giriyormuş gibi gösterilmesi medyanın da yardımı ile gerçekleştirilen bir algı showa dönüştürülmüştü.

AKP’nin ileri demokrasi ağlarıyla ördüğü Yeni Türkiye projesinde AB ile kazanılan gerçekte olmayan başarılar ise Türkiye sağ ve sol liberallerinden destek alıyor, ülke hızla 2010 referandum sürecine gidiyordu. Anayasa değişikliği yeni rejimin inşası için önemliydi. Bu uğurda uzunca bir süre Türkiye demokratikleşiyormuş gibi gözükmeli ve AKP birçok kesimden destek alarak ““Dantel örer gibi” yolunu örmeliydi ki yolu bu anlamda açıktı.

İSTANBUL SÖZLEŞMESİ TARTIŞMALARI SİYASAL İSLAM REJİMİNE GEÇİŞİ HIZLANDIRMA PROJESİNİN BİR YANSIMASIDIR!

İstanbul Sözleşmesi ise referandumdan bir yıl sonra mecliste bütün partilerin desteği ile oy birliği ile imzalanan bir sözleşmedir. Yine “yetmez ama evetçileri”, liberalleri eleştirenler haksız çıkmıştı! AKP, 2011 yılında kadın hakları konusunda da dünyada bir ilke imza atmıştı!

O günden akıllarda AKP milletvekili Nurettin Canikli’nin şu sözleri kalacaktı   “(…)Türkiye bu sözleşmenin hazırlanmasında ve sonuçlandırılmasında öncülük eden ülkelerden bir tanesi, on üç ülkeden bir tanesi. ... Ve daha önemlisi belki, Parlamentosundan geçiren, yasalaştıran ilk ülke olma onuru da inşallah bize ait olacak biraz sonra. Hepimize ait olacak, bütün milletvekillerimize, Türkiye'ye ait olacak. Bu gurur gerçekten çok tarihî bir anın da yansımasını ifade ediyor.” 

Şimdilerde ise daha önce gurur duyulan bir sözleşme olan İstanbul Sözleşmesi AKP medyasının hedefinde. Türkiye büyük bir ekonomik çıkmazın içerisindeyken, sınıf çelişkileri gitgide derinleşirken medya birden AKP’nin sözleşmenin 4/3. maddesinde geçen ‘cinsel yönelim’ ifadesinden rahatsız olduğunu, sözleşmedeki bazı ifadelerin ve maddelerin Türk aile yapısına ve ahlaki değerlere aykırı olduğunu yazıp çizmekte, ekranlarda sözleşmenin tarafı kadınlara söz vermeden tartıştırmaktadır. Medya,  kimi zaman açıktan kimi zaman ise örtülü olarak, kadınsız tartışma programları ile sözleşmenin kaldırılmasını isteyen seslerden yana bir tavır sergilemektedir.

YENİ REJİM İNŞASINDA MEDYA İÇİN BİR DÖNEM PARLATTIĞI PROJELERİ ŞİMDİ SÖNDÜRME ZAMANI

Hiçbir kadın konuşmacının yer almadığı tv programlarında, İstanbul Sözleşmesini Türk aile yapısını bozuyor ve eşcinselliği özendiriyor diye eleştiren gazetelerde ve köşelerde acaba 2011’de durum neydi, sözleşmeye o tarihte medyanın eleştirileri ne şekilde olmuştu? diye insan doğrusu merak ediyor.

Dönemin arşivleri incelendiğinde o tarihte hiçbir medya kuruluşunun, gazetecinin bu sözleşmeye itirazı ile karşılaşılmamaktadır. Eğer aşağıda ismi geçecek olan gazetecilerin ve gazetelerin sözleşme imzalandığında ve yürürlüğe girdiğinde itirazlarını dile getirdikleri bir köşe yazısı, bir tv programı kaydı varsa kamuoyu ile paylaşmalıdır.

AKP’nin o dönemdeki siyasal stratejisine  (AB’ye giriş vaatleri, vesayetle mücadele)  uygun olarak Emine Erdoğan’ın toplantı açılışındaki konuşması birçok tv kanalında canlı olarak yer almıştı. Emine Erdoğan’ın, Nazım Hikmet Ran'ın "Kız Çocuğu" adlı şiirini ağlayarak okuması ve toplantıya katılan diğer ülkelerin liderlerinin eşleri (Esma Esad da toplantıda yer alan isimler arasındaydı)  ile hazırlanan çağrıyı okuması “İleri demokrasi” adına canlı olarak Türkiye’ye izlettirilmişti.

2014 yılından beri yürürlükte olan bir sözleşmenin tartışmaya açılması ve bu tartışmada medyanın tutumu AKP’nin ana hedefe giden siyasal stratejisinde bir süreden beri göstermiş olduğu değişimin bir yansımasıdır. İleri demokrasi ve 3Y söylemi AKP için miladını yavaş yavaş doldurmuştur. Özellikle 10 Ağustos 2014 Cumhurbaşkanlığı seçimi ile AKP başka bir evreye geçmiştir. Yeni Rejimin kurulumunun hız kazandığı ve “demokrasi birliği” aldatmacasının çöktüğü bu evrede AKP kimi zaman keskin adımlar atmakta kimi zaman ise bu adımları oluşan tepkiler üzerine geri çekmektedir.

Yeni Akit yazarı Abdurrahman Dilipak’ın, 27 Temmuz Pazartesi günü yayımlanan yazısında İstanbul Sözleşmesi'ni savunan kadınlara "fahişeler" diyerek hakaret etmesini AKP’nin 2014 yılı ile değiştirdiği evre ile açıklamak mümkündür. Abdurrahman Dilipak, İstanbul sözleşmesinin onaylandığı ya da yürürlüğe girdiği tarihte de bir köşe sahibiydi. Ancak taramalarda İstanbul Sözleşmesi’ne o tarihlerde etmiş olduğu tek bir itiraz yazısına rastlanmamaktadır. Şimdi yüksek sesle bu itirazı üst perdeden dile getiriyor oluşu AKP’nin içinden geçtiğimiz süreçte hızlandırdığı yeni rejim inşası ile paralel değerlendirilmelidir.

Yeni Şafak yazarı ve eski AKP milletvekili Yasin Aktay ise İstanbul Sözleşmesi’nin etkinliği arttıkça kadına yönelik şiddetinin de artığını öne süren bir yazı ile şimdi sözleşmenin karşısında yer almaktadır. Fakat kendisinin de o dönem için bir itiraz yazısına rastlanamamıştır.

Abdülkadir Selvi ise Hürriyet Gazetesi’ndeki köşesinde “İstanbul Sözleşmesi ele alındığında uygulamadan kaynaklanan sorunların da masaya yatırılması gerekiyor. Ama görünen bir gerçek var. Tüm kutsal dinlerce sapkınlık olarak tarif edilen eşcinsellik meşrulaştırılıyor, normalleştiriliyor ve yaygınlaştırılıyor”  (http://yazar.io/yazar-abdulkadir-selvi_2497/#) diyerek sözleşmeye karşıtlığını gösteriyor. Ancak Selvi’nin de o tarihte sözleşmeye bir itiraz yazısı tespit edilmemiştir.

Sözleşmenin iptali konusunda fikir beyan eden hatta sözleşmeyi savunanlara hakaret eden bu isimlerin sözleşmeye bunca zaman itiraz etmemeleri şaşırtıcı değildir. Eski AKP Milletvekili Mehmet Metiner’in İstanbul Sözleşmesi’nin kabulü için yaptığı açıklamada, “İtiraf ediyorum, neye oy verdiğimizi bilmeden el kaldırdık” demesi de şaşırtıcı değildir. AKP iktidarı siyasal rejim değişikliğine giden yolda medya ile birlikte güzel bir “kandırıldık” stratejisi benimsemiştir. Oysa kandırılan bu süreçte AKP’den demokrasi bekleyenler olmuştur.

Her zaman somut olan gerçek ise İstanbul Sözleşmesi’nin imzalandığı gün de, bugün de AKP’nin hedefleridir. İstanbul Sözleşmesi’nin ve 6284 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden bu yana kadına yönelik şiddet elbette ki bitmemiş hatta tırmanarak artmıştır. Ancak bu sözleşme ile ilgili bir sonuç değildir. Yeni Türkiye’nin, kurulmak istenen yeni siyasal İslam rejiminin bir sonucudur.

EN SOMUT GERÇEK İLERİCİ MÜCADELENİN GÜÇLENEREK SÜRECİĞİ GERÇEĞİDİR!

Somut olan diğer bir gerçek ise 6284 sayılı Kanunun maddelerinin 9 yıl önceki ile aynı olduğu gerçeğidir.

Somut olan bir başka gerçek ise medyanın o dönemde AKP stratejileri gereği parlattıklarını şimdi söndürmek zorunda olduğudur.

Somut olan bir başka gerçek toplumun her alanında gerici söylemlerin yüksek perdeden artık dile getiriliş evresine geçildiği gerçeğidir.

Yarın sözleşme tepkilerden çekinilerek henüz zamanı değil diye iptal edilmeyebilir. Ya da Ayasofya’nın cami yapılması ile hız kazanan siyasal İslam rejiminin tamamlanması süreci kapsamında iptal de edilebilir.  Ancak en somut gerçek kadınların da dâhil olduğu sömürülen sınıfların ilerici mücadelesinin devam edeceği gerçeğidir.

Aylin Tekiner yazdı | Bir politik aymazlık öyküsü: Celladını taltif, takdir ve terfi

Aylin Tekiner

12 Eylül arifesinde Türkiye ardı ardına pek çok siyasi cinayete tanık oldu. Ya toplumda infial yaratacak aydın cinayetleri işleniyor ya da Anadolu’daki sol örgütlenme için önemli sendikacılar, avukatlar, işçi liderleri organize bir biçimde öldürülüyordu. Bu sistematik cinayetlere 1970’lerin sonuna doğru yeni bir halka daha eklendi. Şiddet, Cumhuriyet Halk Partisi’nin il ve ilçe örgütlerine yöneldi. Memleketi “komünizm tehlikesi’’nden koruma şiarıyla güdülüp yönetilen ülkücülerce işlenen ve sonrasında faili meçhul bırakılan bu siyasi cinayetler, yeni dünya düzeninin yerleşmesinde ve neoliberal çarkın dönmesinde önemli işlev gördü. Aydın ve solcu avına çıkarak bilim, kültür ve sanat coğrafyasını çoraklaştıran ve her şehirde ölüm listeleri oluşturan paramiliter güçlerin arkasındaki gerçek failler ise hiç açığa çıkmadı. Çünkü devlet kendine muhalif saydığını, tehdit gördüğünü sindirmenin ya da yok etmenin yollarını hep bildi ve hakikatin açığa çıkmaması için tüm aygıtlarını devreye soktu. Tıpkı bugün olduğu gibi 40 yıl önce de failler cezasızlıkla ödüllendirilirken işlenen suçlarda sorumluluğu bulunan bürokratlar, işkenceciler, siyasetçiler taltif edildiler, terfi ettiler ve takdir gördüler. Adaletin tecelli etmediği ülkede mücadele veren mağdur ailelerinin önüne ise hep aynı duvarlar örüldü. Devlet sırrı gerekçesiyle emri verenler müphem bırakıldı, dosyalar ve belgeler imha edildi ve günün sonunda davalar zaman aşımına uğradı.

Devlet mekanizması geride kalanların böylesine canını yakarken katliamlara ve cinayetlere tanık olup kayıtsız kalan toplum kesimi de bu çarkın dönmesinde azımsanmayacak bir işlev gördü. Bu sessiz yığın, suç makinasının önemli bir dişlisi olduğunu bilmeden tıpkı seçilmiş, görevlendirilmiş failler gibi “sıradan ve sayısız kahramanlar’’ olarak bu köklü düzeni daim kıldı. Toplumdaki sessizlik travmayı perçinlerken yakınlarını siyasi bir cinayette kaybeden aileler giderek yalnızlaştılar. Kimi hayatlar sorumlulardan hesap sormaya, yitirdiklerini unutturmamaya adandı, kimi hayatlar ise yaşanan infial ve travmanın ardında oluşan boşlukta asılı kaldı.

1980’de öldürülen CHP Nevşehir İl Başkanı Av. Zeki Tekiner’in ailesi olarak biz faili meçhul cinayetlerde yaşamını yitiren 28 aydın ailesinden oluşan Toplumsal Bellek Platformu’na 2009 yılında katıldık ve bu büyük ailenin içinde olmaktan güç aldık. Platform aileleri olarak kendi adalet arayışlarımızın yanı sıra faili “meçhul” cinayetlerdeki hakikatin ortaya çıkarılması, nefret söyleminin bu topraklardan silinmesi ve gelecek nesillerin daha fazla bedel ödememesi için bir aradayız.

Kırk yıl önceye gidelim.

17 Haziran 1980’de Nevşehir’de bir bakkal dükkanında iki cinayet işlendi. Mehmet Onur Miman ve Uğur Coşkun isimli iki ülkücü, CHP Nevşehir İl Başkanı Av. Zeki Tekiner’i ve bakkal dükkânı sahibi Yavuz Yükselbaba’yı öldürdüler. Babamı öldürmeleri için ülkücü Ömer Ay tarafından işe koşulan bu iki tetikçinin işlediği cinayetler, Yükselbaba’nın biri 9 diğeri 15 yaşındaki iki yeğeninin gözleri önünde işlendi ve iki aileden 7 çocuğu babasız bıraktı. Katiller, cinayeti seyreden insan güruhunun duymazdan geldiği bu iki çocuğun feryadı arasında cadde boyu salınarak cinayet mahallinden uzaklaştılar. Dükkânın içinde duyduğu mermi seslerini balon patlaması sanacak kadar küçük olan 9 yaşındaki Mustafa, sıkıyönetim mahkemelerinde yıllar sürecek bir tanıklık görevini üstlenerek erken büyüdü.

1980’de genel merkezi Nevşehir’de kurulan, genel başkanı Muhsin Yazıcıoğlu ve ikinci başkanı Abdullah Çatlı olan Ülkü Yolu Derneği’nin İç Anadolu Eğitim Sorumlusu Ömer Ay, bizzat azmettirdiği Tekiner cinayetinin tetikçilerini, cinayetten sonra şehir merkezinde kaldıkları evde koruyup kolladı (polis katillerin yaşadığı bu eve hiç uğramadı), cinayet için kendi temin ettiği silahları imha etti, 4 günün ardından katilleri önce Hacıbektaş’ın bir köyüne oradan da Kayseri’ye kaçırdı.

Aradan 40 yıl geçti.

CHP Nevşehir İl Başkanı Av. Zeki Tekiner’in katillerini cinayete azmettiren ve bu suçtan hüküm giyen aynı Ömer Ay, 40 yıl sonra, 5 Temmuz 2020 tarihinde CHP’nin ittifak ortağı İyi Parti’nin Nevşehir İl Başkanı seçildi.

İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener pandemi nedeniyle ara verdiği il gezilerinin başlangıç startını 5 Ağustos 2020’de Nevşehir’den verdi. İyi Parti’nin siyasi tabanı için sembol değeri taşıyan Abdullah Çatlı, Ömer Ay gibi ülkücülerin memleketi olan Nevşehir’de partililerine seslendiği konuşmasını sonlandırırken yeni il başkanını “O benim Ömer ağabeyimdir” diyerek selamladı ve geçmişe dair ülkü birliklerini ve gönüldaşlıklarını bir kez de kameralar önünde somutlaştırmış oldu.

Siyasi bir cinayetin faillerinden olan bu şahsın bugünün siyaset arenasına fütursuzca kabulünde devlet mekanizmasının ve kolektif sessizliğin yanı sıra CHP’nin takındığı tutum da politik, etik ve vicdani bakımdan sorgulanmaya muhtaçtır. Bu nedenle ailem adına cevaplanmasını elzem bulduğum birkaç soruyu sormak isterim.

1951 yılında CHP’ye kaydolmuş, Kurucu Meclis Nevşehir İl Temsilcisi bir hukukçu olarak 1961 Anayasası’nın hazırlanmasına katkı sunmuş, 15. Dönem CHP Nevşehir milletvekilliği yapmış, ülkücülerin ölüm listelerindeki ilk isim olmasına ve önceki tarihli bir suikast girişiminden şans eseri sağ kurtulmasına rağmen ideallerinden ve partisinden vazgeçmemiş ve katledildiği güne kadar CHP Nevşehir İl Başkanlığı görevine devam etmiş bir parti sevdalısının siyasi kimliği bugün CHP için ne ifade etmektedir?  

CHP Nevşehir Eski İl Başkanı’nın katillerini cinayete azmettiren ve bu suçtan hüküm giyen Ömer Ay’ın, ittifakta olduğu İyi Parti’nin Nevşehir İl Başkanı seçilmesine CHP neden kayıtsız kaldı?

Ömer Ay’ın İyi Parti İl Başkanlığı adaylığına ve akabinde de seçilmesine CHP’den herhangi bir tepki gelmediği gibi, seçildiği kongreye CHP Nevşehir İl Örgütü yüksek katılımla iştirak etti ve en ön sıradan basına fotoğraf verdi. Celladıyla siyaset yapmakta beis görmeyen bir siyasi yapının üreteceği siyasete dair ne söylenebilir?

“Siyasi nezaket’’i harfiyen uygulayan CHP İl Örgütü kuvvetle muhtemeldir ki ilerleyen günlerde Ömer Ay’ın makamına yüksek katılımlı bir tebrik ziyaretinde de bulunacaktır. Ömer Ay da İyi Parti Nevşehir İl Başkanı titriyle iade-i ziyarette bulunduğu takdirde 40 yıl önce katledilen İl Başkanı’nın duvarda asılı resmi önünde de basına fotoğraf verecek kadar ileri gidilecek midir?

İttifak ortaklığına zeval gelmesin diyen genel merkez siyasetine kurnazca yaslanmak öyle görünüyor ki yerel siyasetçileri görevlerine memur etmiş ve onları mensubu oldukları partinin yakın tarihine yabancılaştırmıştır. CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’na aile olarak yazdığımız ve bugüne kadar cevapsız bırakılan mektupta da belirttiğimiz gibi “Geçmişe ait değerleri ve kendi partisinin il düzeyindeki yakın tarihini yapılan onca anma etkinliklerine rağmen unutmanın ya da görmezden gelmenin ve çok temel insani, siyasi ve ahlaki bir hassasiyeti yitirmiş olmanın geri dönüşü olmayan bir çürümenin işareti olduğu düşüncesindeyiz. Tarihsel kıymeti olan, sembol değeri taşıyan bu türden hadiselere dair takınılacak etik ve etkin tavrın kendi yağıyla kavrulan il örgütlerinin inisiyatifiyle sınırlanmamasından yanayız’.’ Geçen onca haftanın ardından Nevşehir’deki bu yanlış denklemden haberdar olup da sessizliğini koruyan Genel Merkez yönetimini ciddiyete davet ediyoruz. Aile olarak sormakta kendimizde hak gördüğümüz “İttifak ortaklığında her yol mubah mıdır?’’ sorusuna yanıt aramada da Cumhuriyet Halk Partisi’ni genel merkez düzeyinde özeleştiriye çağırıyoruz.

12 Eylül’e giden süreci besleyen bu sistemli cinayetler insanlığa karşı işlenmiş suçtur. Bu suçların failleri hakikati eksiksiz bir şekilde anlatana, adil bir yargılama sonucu fiillerinin cezasını olması gerektiği gibi çekene, mağdurlar ve toplum ile yüzleşene, onlardan özür dileyene ve pişmanlıklarını dile getirene kadar toplumsal ve siyasal düzen içinde normalleşemezler (ki tüm bu adımlar izlense dahi yaşam hakkının kutsallığına istinaden yüzleşme süreci tam anlamıyla tamamlanamaz).

Bu yıl babam ve Yavuz Yükselbaba için düzenlediğimiz 40. Yıl Anma Programı'nda sevgili Arat Dink’in de dediği gibi “Bizler unutmak için hatırlıyoruz ve ancak herkes hatırlarsa biz unutacağız”. Bu ülkenin bellek taşları olan canlarımızın isimlerini yaşatmak ve bu cinayetlerin arkasındaki hakikati ortaya çıkarana kadar da katillerin ve faillerin isimlerini unutturmamak gelecek kuşaklara bizden aktarılacak mirastır. Siz de unutmayın.

Zafer İlken yazdı | İkinci Cumhuriyet’ten bahsetmenin tam zamanı

İkinci Cumhuriyet kavramı, 90’lı yılların başında “Altan Brothers” ın küçük olanı (yani canlı yayınlarda kalemle kulağını kaşıyanı) tarafından ortaya atılan, Cumhuriyet devriminin halk egemenliği üstünlüğüne dayanmadığı, ordunun ve bürokrasinin hükümranlığına yaslandığı, demokratik ve çoğulcu özellikte olmadığı görüşünde olan ve devletçi ekonomi ilkelerinin değişmesi gerektiğini savunan bir anlayış olarak ortaya çıktı. Özünde bazı doğru tespitler içeren bu görüşler, liberal ve Marksist (her ikisi bir arada nasıl gerçekleşiyorsa!) olduklarını savlayan bir grup aydın tarafından partileştirilmek istendi ancak başarılı olamadı. Sonrasında ise muhtelif siyasi İslamcılar tarafından kullanılma süreci başladı; “yetmez ama evet” sloganı ile uzun süre mevcut iktidara verdikleri destek sonunda büyük bir savrulma ile hazin bir şekilde sonuçlandı.

Bu harekete samimiyetle destek verdiklerine inandığım kimi aydınlar bugünlerde büyük bir pişmanlık yaşamaktalar. Özür dileyenler, özür dilemeye davet edenler, edilenler medyada oldukça sıklıkla yer alır oldular. Özeleştiri nesnel olarak yararlı olmakla birlikte sıklaştıkça yararlılığını ve inanırlığını yitiriyor diye düşünüyorum. Özellikle dinamiklerin hızlı değiştiği ülkemizde, bu yanlışlardan yararlanan ve geri dönüşü çok zor olan adımlar atmayı yıllar öncesinden planlamış ve aşama aşama devreye sokmuş bir iktidar varken ve siz bu geri götürme sürecini algılayamayıp onlara çanak tutmuşken. 

Kaybedilen yılları “Pardon” ve “Bayrampaşa: Ben fazla kalmayacağım” filmlerindeki duruma benzetiyorum ve aydınlarımızın bir kısmının bu sürece (aldatılarak !) büyük katkı verdiği inancını taşıyorum. Çok partili rejime geçiş sonrasında ama tabii ki özellikle son yirmi yılda bakın neleri kaybettik: En önce ve en önemlisi laikliği kaybettik. 2023 yılının hilafete geri dönüş yılı olarak planlandığı konusunda kuşku var mı? Laikliğin yok olmasıyla bütün sistem temelinden oynadı; adaleti, adalet duygusunu ve adalete güveni kaybettik. Temel eğitim, üniversiteler, sağlık sistemi, kültür, ekonomi çöktü. Hoşgörü, insanlık, doğa sevgisi bitti. Limanlar, rafineriler, bankalar, kamu iktisadi teşebbüsleri, hava limanları, barajlar, köprüler, arazilerimiz, denizlerimiz, madenlerimiz, sularımız, elimizde ne varsa Emevi-Vahabi kökenli Osmanlı hayranı (veya çıkarı için öyle gözüken) sözde yönetenlerimiz tarafından satıldı.

Biraz kötümser bir yaklaşım olacak belki ama, ben bütün bunları haklarını savaşarak kazanmamış, tarihsel gelişim süreçlerini(kültür, sanayi, burjuva devrimleri) yaşamamış bir toplumun ve içinde var olduğumuzu zannettiğimiz cumhuriyetin büyük bir başarısızlığı olarak görüyorum.Bu nedenle de‘ikinci cumhuriyetten bahsetmenin tam zamanı’ diyorum. Toplumun ilerici ve yurtsever (milliyetçi değil) kesimleriyle ve sosyalistlerin karar ve uygulama süreçlerinde en önemli noktalarda yer alacağı bir hareketin başlatılarak hiç olmazsa çocuklarımıza sömürüsüz, hakça bir geleceğin umutlarının bırakılması borcumuzdur diye düşünüyorum.

Onur Bütün yazdı | Proletaryanın düğünü

Aklım kaldı o sessiz, o utangaç ve en çok da suçlu gibi oturan gencecik gelinde… Düğününde bile mutlu görünmüyordu.

Onur Bütün

Yazı yazmak için masamın başına geçtiğimde bambaşka bir tasarı vardı aklımda. Kadın cinayetleri üzerine yazacaktım. Yine de yazacağım, biraz dolanarak… Mahallemden söz edeceğim önce.

…

Dün gece kopan gürültü fırtınasıyla giyinip sokağa fırladım. Evime çok yakın ufacık parkta hınca hınç bir kalabalık toplanmıştı. Evden parka yürürken, belediyenin bayram eğlencesi düzenlediğini düşünerek yokuşu indim. Yokuştan daha sonra söz edeceğim, bizim yokuş mühimdi pandemide… Hem yokuştan hem kadın cinayetlerinden söz edeceğim, biraz sabredin lütfen!

Ben döneyim park mevzuuna…

Parka yaklaşırken mitinglerde kullandığımız tipte ses sistemiyle çalan türkülerin bir düğüne ait olduğunu anladım. Çok yanaşmadım kalabalığa… Malum pandemi var. Ama kalabalık tabiri caizse zincirinden boşanmış eğleniyordu. Ben de dayanamadım, iki şıkırdattım parmaklarımı, oturdum kaldırıma. Neşeye kavuşmak öyle birdenbire olmuyor. Nasıl mutluydu insanlar, dip dibe, halaya durmuşlardı. Kürtçe stranlar, Türkçe türküler çaldı önce, sonra daha ağır ritimli ağıtlar… Maskeyi unutun bu arada, kimse takmamıştı.

Kısa bir süre sonra aynı anda asker uğurlama eğlencesinin de yapıldığını fark ettim. “En büyük asker bizim asker!” sloganlarıyla müzik durdu, havai fişekler atılmaya başladı. Ortalıkta yiyecek, içecek var mı diye uzaktan bakındım, göremedim. Sonuçta düğün salonu kirası yoktu. Ses tesisatı, havai fişek, gelin ve damadın giysileri derken bir proleter düğünüyle tüm mahalle eğleniyordu. Yiyecek, içecek faslına takıldı aklım, belki daha kuytuda bir yerdedir servisleri deyip, kadınları izlemeye başladım. Kadınlar rengârenk giyinmişlerdi, gecenin karanlığında ışıl ışıl görünüyordu hepsi.

Hem damat hem de askere gidecek olan gencin aynı kişi olduğunu anlayınca iyice şaşırdım. Erkeğe, erkekliğe çifte düğün! Takım elbiseli damat yeşil ışıltılı bir şal giymişti ceketinin üstüne. Gelinse sessiz sedasız, başını kaldırmadan beyaz bir plastik sandalyede oturuyordu. Sessizliği daha çok suçluluğu andırıyordu.

Genç kızlar gayet modern giyinmiş, gelinin ve annelerinin, belki teyzelerinin, halalarının yanlarında öbek öbektiler. Onlar da etrafı benim gibi sessizlik içinde izliyorlardı. Biraz da gülümseyerek… Erkekler ve orta yaştaki kadınlar asfalt yola taşmış oynuyorlardı. Asıl şaşırtıcı olansa, düğün sahibini tanımayan benim gibi başka bir kalabalığın da parkın etrafına toplanıyor oluşuydu. Biz de düğünün gerçek kalabalığı kadar vardık. Ezan okunurken müzik tekrar sustu.

Belli ki hepimizin eğlenmeye ihtiyacı vardı. Kaldırımda epey bir süre oturdum, sonra eve döndüm. Tahmin edersiniz, dönüşte yokuşu tırmandım.

Yokuş ve Ölüm

Orhan Veli, Yokuş adlı şiirinde işten dönen bir işçinin yokuşu tırmanışıyla ölüm arasında şöyle bir bağlantı kurar;

“Öteki dünyada, akşam vakitleri,

Fabrikamızın paydos saatinde

Bizi evlerimize götürecek olan yol

Böyle yokuş değilse eğer

Ölüm hiç de fena bir şey değil.”⁽¹⁾

…

Evim, Mamak’ın yokuşlarının birinin başında sayılır. Benden yukarıda oturanların hali harap. Pandeminin ilk günlerinde biraz tedirginlikten biraz da çalışmaya devam etmekten erken kalkıp, çalışma masamın başına geçiyordum, böylelikle erken saatte işe gidenleri görüyordum. Pandemi öncesinden hiç farkı yoktu erken saatlerde yola dökülenlerin.

Sokağa çıkmayın uyarıları ve ardından sokağa çıkma yasakları başladığında dahi bizim sokakta ve mahallede büyük çoğunluk işe gitti. Büyük kentlere kıyasla görece sessiz bir mahallede yaşıyorum. Komşularımın balkon konuşmalarında sık sık, “Filanca dokuz gün hastanede yattı korona belasından, şimdi iyi!” benzeri sohbetlerine tanık olduğumda üzülüyordum. Sonra ambulanslar ve cenaze arabaları gidip gelmeye başladı. Proletarya işe gidiyor, hastalanıyor ve ölüyordu. Sağ kalanlarsa yazımın giriş kısmında anlattığım düğünün insicamında, virüslere karşı koyan tabiatını kendine kalkan ediyordu. Bizim mahalle hiç yeni bir dalga görmeyecek galiba, kesintisiz ilk dalgada kalacak…

Zemin kattan izlediğim işe gidip gelen insanlar, oturduğum koltuğun yaklaşık iki metre üstünden yürüyorlar yolda. Yokuştan inerken hızlı ve asık suratlı, çıkarken ağır ve asık suratlılar. Bugün düğünde hepsinin yüzü gülüyordu, bazı kadınlar dışında hepsinin…

Kadınlar bu neşenin geçici olduğunu, yoksulluğun, tencerede kaynatacak aşın, işsizliğin, geceleri eve geç dönen kocalarının, babalarının, abilerinin neşesi geçince suratlarına tokat gibi çarpacak hayatın acısını yüzlerinde taşıyorlardı. Zorla onlarla birlikte olmak isteyen kocalarının, gündüz bile eve geç kalacağım korkusuna eşlik eden sokaktaki göz süzen, bıyık buran adamların, kahvehanelerde dedikodu üreten amcaların yükünü de yüzlerinde taşıyorlardı.

Genç kadınlar daha umutluydu, yokuşta da düğünde de… Henüz erkekliğin üzerlerindeki tahribatının o kadar da farkında değillerdi belki… Belki ben yanılıyorumdur, herkes her şeyin farkındadır, çaresizlikten yapacak bir şey, gidecek yeni bir yol bulamıyorlardır.

Önümüzdeki tek seçenek yokuş olunca, kol kola girmek lazım, nefesimizin yetmediği yerde birlikte dinlenmek için. Biz kadınlar için yol hep yokuş ve ancak kol kola girersek katillerimizi, tacizcilerimizi, ruhumuzu çalanları def edeceğiz hayatlarımızdan…

Yine de yokuşu tırmanırken hızlıydı genç kadınlar, belki ölümlerine belki mutluluklarına yürüyorlardı.

Aklım kaldı o sessiz, o utangaç ve en çok da suçlu gibi oturan gencecik gelinde… Düğününde bile mutlu görünmüyordu.

------------------------------------------------------------

^[1] Varlık Dergisi, Ağustos 1937

Özgür Derya yazdı | Küçük adam ne oldu sana

Özgür Derya

Küçük Adam Ne Oldu Sana, Hans Fallada’nın 1932 tarihinde yayınlanan romanıdır. Roman, I. Dünya Savaşı ertesinde, yıkımı derinden yaşayan Almanya’da her şeye rağmen yaşamaya çalışan küçük insanların gitgide küçülen dünyalarında açlık ve sefaletle baş etmelerinin, her koşulda hayatı var etmelerinin hikayesi anlatılır. Küçük Adam’ın hikayesinin akışı boyunca, satır aralarında burjuva ahlakı, burjuva sınıfının sömürgen yapısı, kaypaklığı, köşe dönücülük, bencillik vs. Almanya’yı nazizme götüren koşullar da sorgulanır. Yıllar sonra, Hans Fallada’nın el yazmaları incelenirken kitabın yayıncısı tarafından sansüre uğradığı tespit edilmiştir. Fallada, kitap yüzünden “Nazi karşıtı faaliyet” suçlamasıyla bir süre hapsedilmiştir.

Küçük adam ve onun küçük dünyası günümüzün distopik düşünce dünyasında daha çok bir geçmiş zaman özlemi olarak karşımıza çıkıyor. Mütevazi döşenmiş tek gözlü kondular, çıtır çıtır yanan bir soba, mütevazi bir sofrada beraberce yenen bir tencere sıcak yemek… Var mıdır böyle bir dünya? Vardır elbet. Güzel midir? Yaşayana sormak lazım. O sobaya atacak odun, o tencerede kaynatacak yemek varsa o gün için güzeldir en azından. Ne diyordu Melih Cevdet Anday “Islık Çalmak” şiirinde: Ve geceleri yatakta/Duymamak için tabanlarının sızısını/Zengin olmak lazım. Mesele ister istemez bir zenginlik- yoksulluk ikilemine, buradan yaşamın, kapitalizmin çelişkilerine gelecek şüphesiz. Buradan başlayıp böyle bir noktaya gitmemek mümkün mü? Ama benim muradım, “Küçük Adam”ın varlığı, ekonomi- politik olarak nereye denk düştüğü vs. değil, sanatsal ve toplumsal düzlemdeki tezahürü. Örneğin AKP iktidarı da, yaklaşık böyle bir küçük adam söylemi ile çıkmıştı yola. Kamu kurumlarında adam yerine konulmayan, hastane kapılarında sürünen, başörtüsü yüzünden üniversiteye alınmayan, sürekli hor görülen bir “küçük adam”dan ve onun küçük dünyasından başlayan hikâye, kafasında makarna süzgeci, bedenine kefen niyetine doladığı dantelli perdeyle kahpe Bizans kovalayan, tank egzozuna atlet tıkıp savaş uçaklarına levye fırlatan bir ahir zaman cengaverinde son buldu. Ulusalcı, milliyetçi kesimin bir ara bulduğu her duvara, dükkân camına astığı o meşhur Çanakkaleli iki asker fotoğrafı vardı. Sonradan bu kişilerin Çanakkale savaşından yıllar sonra savaşın yapıldığı alandan hurda toplayan kişiler olduğu ortaya çıkmıştı ama bir düşünce biçiminin küçük adama bakışını göstermesi açısından fotoğrafın göndergesi önemliydi. Üzerindeki giysileri yırtık pırtık, ayaklarına ayakkabı niyetine çaput sarmış, gariban ama kahraman, muzaffer insanlar. “Küçük adam” hep kahraman olmak zorunda. Kendini, ne olduğunu, özlemlerini, ihtiyaçlarını hiçlemek zorunda. Öznelliğini, bireyselliğini unutup, gidip bir kalabalığın arkasında saf tutmak zorunda.

Küçük adam, müzikte ilk olarak aydınlanma dönemi Fransa’sında görünmeye başlar. Aydınlanma dönemi sanatçısı, tıpkı aynı dönemin düşünürü gibi soyluları, kralları, ruhban sınıfını ve dinselliğe, tanrısallığa ait olan her şeyi kıyasıya eleştirip yerine dünyeviliği merkeze almış, o zamana kadar tanrıya ait olanı bu dünyaya, topluma ait olanla ikame etmeye çalışmıştır. Doğal olarak da sanatta soylu sınıfının değil, geniş halk kesimlerinin beğenisini, temsilini aramıştır. J. J. Rousseau 1758 yılında dostu D’alembert’e yazdığı mektupta tiyatronun sahnedeki acılar için döktükleri gözyaşının binde birini gerçek dünyadaki acılar için dökmeyen üst sınıfların pohpohçusu olduğunu söylüyordu.^(*)

O dönemlerde, İtalya’da ağır opera eserlerinin (Opera seria) arasında dinleyicilerin biraz kafasını dağıtmak, biraz dinlendirmek için neşeli, hafif oyunlar oynanıyordu (Opera Buffa). Bir süre sonra, ağır opera eserlerinden daha fazla ilgi gördüğü için, bu hafif, komik opera formu bölüm aralarında değil, ayrı bir eser olarak oynanmaya başlandı. Fransız aydınları, bu gelişmeleri takip ediyordu. İlginçtir, bu hafif, komik operaların Fransa’da ilk örneklerinden biri olan La Devine Du Village (Köyün Kâhini) Fransa’da devrimin ideologlarından Jean Jacques Rousseau tarafından yazıldı ve bestelendi. Eser birçok eleştirmence zayıf ve armoni hatalarıyla dolu bulunsa da çok büyük ilgi topladı ve operetlere, melodramlara gidecek olan yolu açmış oldu. Ardından İtalyan besteci Giovanni Battista Pergolesi’nin La Serva Padrona (Hanım olan hizmetçi) adlı operası yine 1752 yılında Paris’te sergilendi. Eser, hizmetçilikten hanımlığa yükselen bir genç kızın hikayesini anlatıyordu. Bir genç kızın hizmetçilik yaptığı konağın hanımı olup olamayacağı, dönemin gazetelerinde uzun uzun tartışıldı. Bunun yanında Pergolesi’nin dinleyicinin ilgisini sürekli canlı tutan dinamik müzikalliği, müziğin, armoninin hikâyenin akışını ve sözleri destekleyici yapısı da bolca tartışıldı. Ardından Mehul, Gluck gibi Fransa’nın büyük operacıları bu yönde eserler vermeye başladılar. En fazla iki kişi ile oynanan, çok uzun sürmeyen, konularını göreceli olarak daha gündelik mevzulardan alan bu müzik biçimi yeni bir norm oldu.

Fransız devriminin hemen öncesinde yeni dünyaya, yeni insana ve topluma dair önermeleri, fikirleri deneyimlemeye çalışan sanatçılar, devrimle beraber gelen yıkımın coşkusunu, bu coşku ile beraber gelen türlü çeşit taşkınlığı yaşamışlar devrimden sonraki birkaç yıl. Köhnemiş olanın, eskimiş ve geçerliliğini yitirmiş olanın yıkıntıları üzerinde dans etmişler köylüler, işçiler ve ayaktakımıyla beraber. Küçük adam o zamana değin hiç yapamadığı kadar soylularla, mülk sahipleriyle dalga geçmiş. Aristokrasinin aşağılandığı, soylulara ait değerlerin, aristokrat yaşamın törenselliğinin alabildiğine parodileştirildiği, alay nesnesi yapıldığı opera gösterileri norm olmuş bu sefer. Gluck maalesef devrimi göremeden 1787 yılında vefat etmiş ama, devrim sonrası dönemin müziğini de ciddi oranda etkileyecek müzikal yenilikler yapmış. Etienne Nicholas Mehul ve Jean Francois Lesueur gibi müzisyenler, devrimi yüceltecek, devrimin getirdiği vatanperverlik, özgürlük, adalet vb. kavramları taçlandıracak büyük eserler, marşlar, şarkılar yazmaya girişmişler. Devrim bilindiği üzere bütün Kıta Avrupası’nı derinden etkilemiş, Beethoven, Mozart, Haydn, Weber gibi müzisyenler tarafından da büyük coşkuyla karşılanmış. Ama devrim, aynı zamanda I. Ve II. Dünya savaşlarına gidecek uzun bir alt- üst oluşlar, çöküşler, parçalanmalar, toplumsal kalkışmalar döneminin de kapılarını açmış. Peki ya küçük adam? Maalesef, Ancien Regime’in yıkıntılarının üzerinde bir miktar tepinmesine müsaade edilmiş, taşkınlıklarına tolerans gösterilmiş, akabinde eline verilen sefer görev emri ileaskerlik şubesinin yolunu tutmuş. Uzun bir süre de evine gelememiş. İngiltere, Prusya, İspanya, Portekiz, Avusturya, Galiçya, Rusya, sonrasında Macaristan, Yunanistan, Osmanlı, neredeyse bütün Avrupa coğrafyasında küçük adam, cepheden cepheye çamur pislik ve kokmuş cesetlerin içinde kuru ekmek yiyerek hayatta kalmak için debelenirken, o küçük dünyası, küçücük evi, hayatını kazandığı küçücük işliği, tarlası yerle bir edilmiş.

Hülasa, Fransız Devrimi gökyüzüne ait bütün kavramları yeryüzüne indirmiş ama, yeryüzündeki yeni dünyayı insandan başlatamamış. İnsana ait olan kusurludur, eksiktir, arızîdir. Aydınlanma düşüncesi, yeni dünyayı tam da bu kusurların, eksikliklerin, arızaların üzerine bina etmek yerine tanrısal olanın bıraktığı boşluğu yeryüzüne ait kavramlarla doldurmaya çalışmış, ulus, millet, adalet, sanat, felsefe vs. kavramları gökyüzüne intikal ettirmiştir. Yani yüce olanın adaleti yerine adaletin yüceliği, yüce olanın sanatı yerine sanatın yüceliği vs.

Aslına bakılırsa kuşku uyandıran biricik şey kahramanlıktır. Kendi bedeniyle kahramanlık? Oldu olacak yem olarak oltanın ucuna takılan solucandan da kahramanlık yapmasını talep edin. Ne de olsa o da bizim gibi pembe, soluk ve gevşek.

Bana gelince artık halimden şikayetçi değildim. Hatta kazanmış olduğum askeri madalya, yaralanmam filan sayesinde özgürleşmekteydim bile denilebilir.  Nekahet dönemindeyken getirmişlerdi bana madalyayı hem de hastaneye kadar. Hemen o gün, tiyatroya, madalyamı sivillere göstermeye koştum. Bayağı etkileyici oldu.

(Louis Ferdinand Celine- Gecenin Sonuna Yolculuk)

Savaşlar ve alt-üst oluşlar çağında, küçük adamın kendi küçük dünyasına dönüp orada artık ne bulduysa onunla yaşama gailesi bile bir lüks olmuştur Celine’nin de yazdığı üzere. Ama ilginç bir şekilde, bu destabilizasyonun sürekliliği içinde bir geleceksizliğe, ucunun nereye çıkacağı belli olmayan bir şiddet, yıkım sarmalına girmiş olan Avrupa insanı için aynı zamanda bir kaçış olmuştur. Sürekli eski olan ile çatışma, sürekli bir yıkma- yapma döngüsü içinde bunalan orta sınıflar, entellektüeller, burjuvalar, küçük adam ve onun basit, sıradan dünyasına kaçmışlardır. Napoleon ordularının işgali altındaki Avusturya’da, baskıdan ve sansürden yılmış olan insanlar, Schubert’in Lied’leriyle, bunalan ruhlarını bir nebze de olsa serinletmiş, ferahlamışlardır. Aslında lied, 12. 13. yıllarda doğmuş, geleneksel halk şarkılarını biraz daha sanatsal formda seslendirme biçimi gibi düşünülebilir. Schubert’in bu forma getirdiği yenilik, gelenekselliğin ve pastoralliğin yerine, Heinrich Heine, Goethe, Schiller gibi güncel şairlerin, gündelik yaşamı, sıradan insanı ve sıradan hayatın detaylarını anlatan şiirlerini tema olarak almasıdır. Fukara balıkçılar, tarım işçileri, ayakkabı tamircileri, terziler gibi küçük esnaf, kasaba eşrafı, kasabalı genç kızlar, genç oğlanlar ve onların gündelik rutinleri vs. konular şarkıların temel temalarıdır. Schubert, aslında bu şarkıları sık sık arkadaşları ile yaptıkları yemekli toplantılarda söylemek üzere bestelemiştir, hatta yoğun olarak bu yemeklerde seslendirmiştir ama lied formunun bu çeşidi, döneminde beklenmedik bir ilgi patlaması yaşamış, ileriki dönemlerde Berlioz, Debussy gibi Fransız müzisyenleri, Mussorgsky, Rachmaninoff gibi Rus müzisyenleri etkilemiştir. Genelde piyano eşliğinde bir erkek, bir kadın ya da iki vokal tarafından seslendirilen ve en fazla üç dört dakika süren lied, günümüzde batılı anlamdaki şarkı formunun da atasıdır diyebiliriz. Ne ilginç bir ironidir ki, omuza omuza savaşarak bağımsızlığını, özgürlüğünü birlikte kazandığı burjuva sınıfı küçük adamı kurduğu yeni dünyadan dışlarken, onun sefaletine, dramına sırtını dönerken, düştüğü buhran, nihilizm sarmalından yine küçük adamın basit, mütevazi dünyasına sığınarak kaçmaya çalışmıştır.

İleriki dönemlerde, dadaizm, gerçeküstücülük gibi akımlarda, yine büyük anlatıların, yüce olanın, kusursuz ve benzersiz olanın arayışına bir tepki olarak, basit olana, gündelik olana kaçmışlardır. Özellikle baskıların, sansürün arttığı dönemlerde küçük adam ve onun küçük dünyası bir nevi kaçılacak uzak bir liman olmuştur. Toplumsal, ekonomik hayatta temsil şansı bulamayan, varlığı, özlemleri, talepleri hep göz ardı edilen, bir söğüt gölgesi altında iki saat uyusa tembellik, savaşmaktan bıksa hainlik, iki dilim kuru ete tamah etse arsızlıkla suçlanan küçük adama reva görülen hep açlık, sefalet, yokluk, perişanlık olmuştur.

Bizim tarafa geldiğimizde, küçük adam önce müzik ile değil, edebiyat ile görünür olmuştur sanat düzleminde. 1936’da Orhan Veli, M.C. Anday ve Oktay Rıfat’ın çıkardığı Yaprak dergisi ile varlığını ilan eden Garip akımı, küçük adamı merkezine almıştır. Aslında Garip akımı, o dönemin resmî ideolojisine ve neredeyse tamamen devletin gölgesinde varlığını sürdüren edebiyat faaliyetlerine bir tepki olarak doğmuştur. Sürekli gençlikten, “Genç Türkiye” ideasından bahseden, ama köhnemiş, yozlaşmış, gericileşmiş bir edebiyat söyleminin ötesinde bir şey üretemeyen edebi hegemonyaya karşı bir “anti- edebiyat” söylemi, formu geliştirmiştir. Bezemeye, süslemeye karşı sadeliği, basit ve gündelik bir dili form olarak benimsemiştir. Devlet katında makbul, çalışkan, ödevlerinin ve kimliğinin, milliyetinin bilincinde “vatandaş” ideasının karşısına, yoksul, pejmürde, düzenli bir işi ve hayatı olmayan kıyıda köşede kalmış insanları koymuştur. Ayrıca Orhan Veli’nin Ayakkabısı vurmadığı zamanlarda/ anmazdı Allah’ın adını dizeleriyle dine, M. C. Anday’ın Ada Vapuru adlı şiirinde Müslüman, Yahudi ve Rumu bindirip adaya pikniğe gönderdiği bir vapura astığı “cafcaflı bayraklar” ile milliyetçiliğe karşı da bir söylem geliştirdiğini söyleyebiliriz. Nâzım Hikmet’in “Memleketimden İnsan Manzaraları” 1941 yılında yayınlanır. Nâzım usta, hapislikte tanıdığı Anadolu’nun küçük adamının dünyasını merkeze alarak bir Türkiye tarihi yazmıştır. Sait Faik öykücülüğünü ve tiplemelerini de bunların yanına iliştirelim.

Küçük adamın müzikte görünmeye başlaması ise 1960’ların ikinci yarısına rastlar. Bunun sebebi, Türkiye’de popüler müziğin kitleselleşmesinin, endüstriyelleşmesinin bu yıllarla başlamasıdır. Ama bu “küçük adam” şimdiye kadar çerçevesini çizmeye çalıştığım kentli bir alt tabakadan, hayatın büyük bir kısmını emeği ile yaratan ama toplumsal anlamda bir temsiliyet bulamayan kesimler değil, 1960’ların başında kentlerin kıyısında görünmeye başlayan köylü kesimidir. Köyden kente göçün ve gecekondulaşmanında bu dönemde başladığını küçük bir not olarak ekleyelim. Cem Karaca’nın Muhtar, Sahibi Geldi, Yoksulluk Kader Olamaz şarkıları, Selda Bağcan’ın Anayasso, Yaz Gazeteci Yaz, Bulgurunan Tarhana, Edip Akbayram’ın Mehmed Emmi (söz ve müzik Mahzuni’ye aittir), Kerem Güney’in Tapusuz Memet gibi şarkıları örnek gösterilebilir. Bu şarkılarda, köy hayatı ve köy insanı önceki dönemler gibi romantize edilmemiş, bütün sıkıntıları, çelişkileri, talepleri, hayatının gerçekliği ile temsil edilmiştir. Küçük adam belki başında kasketi, ayağında şalvarı ile görünür ama mücadelesiyle, emeğiyle insanca bir yaşam talebi ile görünür. İlginçtir, bu tür şarkıların hemen hepsinde şehir hayatı tekinsiz, dışlayıcı, şehir insanı şımarık, züppe, olarak resmedilmiştir.  Sosyalist solun Türkiye tarihinde ilk defa kurumsallaştığı, geniş kitleler ile bağ kurduğu bu dönemde köylülüğe bu kadar meyletmesi, mücadeleyi şehrin çeperlerindeki gecekondulardan başlatması, halkçılık düşüncesinin, popülizmin, Türkiye Cumhuriyeti politik yaşamına Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu gibi Rusya’daki Narodnik^(**) hareketinden etkilenmiş aydınlar tarafından getirilmesinin bir yansıması olarak düşünülebilir. Bu konuyu başka yazılarda detaylandıracağız.

Biraz daha ileriki dönemlerde, kent yoksulları, emekçiler de şarkılarda görünmeye başlar. Küçük adam, politik çalkantıların hiç dinmediği 1960’tan 1980 darbesine kadar olan dönemde hep bir mücadele öznesidir. Cem Karaca’nın bol bol vay  babo, oy kurban naraları attığı şarkıların yerini tamirci çırakları, Kahya Yahya’lar almaya başlamıştır. Timur Selçuk’un Nereye Payidar, Halit Rezaki’nin Şarkısı, Pireli Şarkı gibi şarkıları, Ünol Büyükgönenç’in Arabacı Salih, Yeni Türkü’nün Bekçi Kazım gibi şarkıları, küçük adamın bir kent yoksulu olarak temsili anlamında örnek verilebilir.

Günümüz Türkiye’sinde, sermayenin, büyük burjuvazinin sürekli emeğe, kazanılmış haklara olan saldırıları, İslamcı hegemonyanın emek düşmanı politikaları sonucunda “küçük adam” tanımı epeyi genişledi. Ucuzundan döşenmiş iki odalı bir küçük ev, çıtır çıtır yanan bir soba, bir tas çorba, yalnızca beden emeği ile geçinen düşük eğitimli kent yoksullarının değil, üniversiteden yeni mezun genç insanların, yıllardır atanamayan öğretmenlerin, doktorların, avukatların, iş bulamayan mühendislerin de özlemi artık. Hatta bu pandemi sürecinden sonra bunlara müzisyenler, tiyatrocular, yönetmenler, rejisörler, senaristler vs. hayatını sanat ile kazanan insanlar da katıldı. Hepimiz birer küçük adamız. Başladığımız yere dönersek, Fransız Devrimi’nden beri, endüstri devriminden beri, modern toplumlarda büyük yığınlar insanca yaşamak için, insanca üretmek, bölüşmek için kavga ediyor. Kendini bu kavgadan azade görenler, tıpkı Paris’in banliyölerinde fare avlamak zorunda kalan kontlar, düşesler gibi hep yanıldı, yine yanılacak. Kimsenin yatağa aç girmediği, insanların çalışma hayatında ezilmediği, kadınların, çocukların, hayvanların eziyet görmediği bir dünyaya özlem duyuyorsak eğer, bu dünyayı küçük adam ve onun küçük dünyasından başlatmamız gerekiyor. Küçük adamın arızalarından, eksikliklerinden, kusurlarından yani insani olandan. İnsanca bir yaşam, insani olanın temsil bulmasıyla mümkün olabilir ancak.

NOTLAR:

(*)Narodnik Rusça halk anlamına gelen Narod kelimesinden türetilmiştir. Rusya’da 19. Yüzyılda devrimci hareketler içinde görülen bir eğilimdir. Narodnikler, Rusya’da kapitalizmin gelişme olanağının olmadığına inanıyor, bu yüzden devrimci güç olarak işçileri değil köylüleri görüyorlardı. Rusya’nın köylüler eliyle sosyalizme geçmesinin propagandasını yaptılar.

(**) Larry Shiner- Sanatın İcadı Bir Kültür Tarihi- Ayrıntı Yayınları Sf. 231

Yazı boyunca “Küçük Adam” değinisini kullanmam cinsiyetçi bir yaklaşım olarak görülmesin. Yazının başlığıyla ve başlangıçta yaptığım alıntıyla bağlantının kopmaması adına “Küçük Adam” değinisini kullandım. Okuyucu onu “Küçük İnsan” diye okusun.

Opera tarihi ve Fransa’da opera konusundaki meta- bilgiler için Ahmet Say’ın “Müzik Tarihi” kitabından yararlandım.

Mehmet Şafak Sarı yazdı | Yeni kanun teklifi interneti zincirliyor

Mehmet Şafak Sarı

İnternet Ortamında Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi AKP-MHP koalisyonu tarafından TBMM başkanlığına sunuldu. 23 Temmuz'da Adalet Komisyonu’nda tartışıldı, komisyondan çıkıp genel kurula geldi ve bu hafta yasalaştı.

İktidarın yeni hedefi sosyal medya yazımda sürecin nereden nereye geldiğini anlatmış ve ileride meclise getirilecek olası bir yasa teklifinin ortamının hazırlandığını belirtmiştim.

Kimi araştırmalarda konvansiyonel medyanın %90-95’e varan bir şekilde hükümetin kontrolünde olduğunun bilindiği ve çeşitli mekanizmalarla basın, haberleşme ve ifade özgürlüğünün baskı altında tutulduğu bu dönemde hükümet, tam anlamıyla kontrol altında tutamadığı sosyal medya ağlarına yönelik tam denetim ve yetki talebini bu yasayla karşılamış bulunuyor.

Hoşgeldin 1984

Kamuoyunda Sosyal Medya Yasa Teklifi diye bilinen bu yasa sadece ülkemizdeki içerikleri değil tüm dünyadaki içeriklere göz kırpmış durumda. Çünkü artık sadece gazetecilerin sosyal medya hesaplarını, haber mecralarını ve tweetlerini, facebook iletilerini, youtube videolarını Türkiye’den erişime engellemekle yetinmeyen iktidar, artık direkt içeriklerin kaldırılmasını, haberlerin yok edilmesini, hesapların kapatılmasını da yasal ‘meşruiyet’ kapsamına sokmuş bulunuyor. Yani kısaca, Türkiye’de tarihinin, düşünce ve ifade özgürlüğünün, internetin en karanlık dönemine giriyoruz. İktidar vatandaşı ve haber mecralarını susturacak bir yasayı meclisten geçirmiş oldu.

George Orwelll’ın 1984 romanını okuyanlar bilir. Romanda, sürekli birbirleriyle savaşmakta olan Okyanusya, Avrasya ve Doğu Asya adlı üç büyük devlet vardı. Dünya nüfusunun küçük bir kısmını oluşturan ara bölgeler, üç devlet arasında sürekli el değiştirirdi. Ara bölgelerde yaşayan halklar, bu ülkelerin işçi-köle depolarıydı. Romanın betimlediği dünyada toplum ‘tele ekran’ adı verilen alet yardımıyla izlenirdi. Tele ekran hem verici hem alıcı işlevini görüyor, aynı anda hem yayın, hem kayıt yapabiliyordu. ‘Düşünce Polisi’ böylece herkesin ne dediğini ve ne yaptığını sürekli izleyebiliyordu. Bugün dünya genelinde özellikle mobeseler ve internet üzerinden her geçen gün geliştirilen gözetim teknolojileri tam da 1960’larda yazılmış bir romanın gerçekleşmeye başladığını bize gösterir nitelikte.

Ayrıca romanda, sadece o anı ve olası geleceğe yönelik ‘güvenlik politikaları’ için toplumun sürekli gözetim altında tutularak izlenmesinden başka bana en ilginç gelen uygulama ise geriye dönük gazetelerin, yayınların değiştirildiği veya yok edildiği bir otokratik rejim altında insanlar bellekleri her gün sıfırlanmış bir şekilde yeni güne uyanıyorlardı. Böylesi bir toplum, iktidarın manipülasyonuna hep açıktı ve en ufak çatlak ses bastırılıyordu. Yani toplumun belleği her yeni gelen günde değiştiriliyordu. Aslında buna benzer gelişmelerin ülkemizde de sıklıkla yaşandığını hepimiz bilmekteyiz. Neredeyse 2012-2013 öncesi AKP’nin çeşitli kişi, kurum ve cemaatlerle kurduğu ilişkiler hiç olmamış gibi kabul edilirken, bu ilişki ağlarıyla mücadele etmiş neredeyse herkesin bu kurumların üyesi veya destekçisi gibi yargılanması bu distopik dünyayı birebir yaşadığımızın bir göstergesi olsa gerek.

Neler olacak?

Sosyal ağlara yasanın gereklilikleri uymaması durumunda reklam yasağı, trafik daraltma, para cezası gibi yaptırımlar öngörülüyor. Yasa ‘sosyal ağ sağlayıcıları’na temsilcilik bulundurma zorunluluğu getirdi. Temsilci bulundurma ve bildirme yükümlülüğünü yerine getirmeyen sosyal ağlara, para cezası, reklam yasağından, internet hızının yüzde 90’a kadar daraltılmasıyla, “fiilen” erişilmesini engellemeye kadar kademeli yaptırımlar uygulanacak. Temsilci bildirmeyen sosyal ağ sağlayıcısına, BTK tarafından bildirimde bulunulacak. Bildirimden itibaren 30 gün içinde bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi halinde sosyal ağ sağlayıcıya BTK tarafından, önce 10 milyon lira idari para cezası verilecek.

Dünya genelinde yüzlerce sosyal medya şirketinin ve topluluğunun bulunduğu bir ortamda bu nasıl olacak belirsiz. Zaten ülkemizde adalet sisteminden kaynaklı Twitter gibi şirketler temsilcilerinin başına gelecekleri hesapladığından dolayı ülkemizde temsilci bulundurmamaktan yanaydı bu güne kadar. Ayrıca tüm sosyal ağ sağlayıcıları şirket değil ve herhangi bir merkezi olmayan dünyanın dört bir ucuna dağılmış bir şekilde hizmet veren bir sürü sosyal ağ var.

Unutulma hakkı mı yoksa geçmişi yok etme planı mı?

İnternet ortamında yapılan yayın nedeniyle kişilik hakları ihlal edilenlerin talep etmesi durumunda hakim tarafından, başvuranın adının bu madde kapsamındaki kararı konu internet adresleri ile ilişkilendirilmemesine karar verilebilecek. Zaten eski yasa ile neredeyse iktidarın hiçbir yolsuzluk haberine, milletvekili ve üst yöneticiler hakkında hiçbir bilgiye ulaşamaz hâle gelmiş neredeyse hükümetle ilgili kamuoyunun bilmesi gereken tüm içeriklere erişim engellemeleri yüzünden erişemez durumdaydık. Yeni yasa ile birlikte geçmişe dair her şeyin keyfi bir şekilde engellenmesinin daha kolay olduğu hatta içeriklerin tamamen ortadan kaldırılabileceği bir döneme girmiş bulunuyoruz. Bu da tam da yukarıda anlattığım 1984 distopyasında geçen hadisenin birebir aynısı demek. Toplumun hafızası bu yasayla birlikte rahatça yok edilmek istenmekte. Esasen hepimiz biliyoruz ki, bu yasayla birlikte geriye dönük, hükümetin hoşuna gitmeyen tüm haberler rahatça silinebilecek ve geçmiş rahatça ‘aklanacaktır’.

Hâli hazırdaki yasa ile en ufak muhalif içerik, haber, ifade kısıtlanıyor ve vatandaşın bilgi edinme ve haber alma özgürlüğü engelleniyor

Bu teklifin amacı gerekçesinde belirtildiği gibi devletin pozitif yükümlülüğünü yerine getirmesi değil, bu yasayla Türkiye’de internette ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğüne yönelik erişim engeli, soruşturma ve sansür daha da artacak. Türkiye'de mevcut düzende bile İfade Özgürlüğü Derneği  verilerine göre 2019 sonu itibarı ile 408 bin 494 web sitesi, 130 bin URL adresi, 7 bin Twitter hesabı, 40 bin tweet, 10 bin YouTube videosu ve 6 bin 200 Facebook içeriği erişime engellenmiştir. Demek ki iktidar istediği gibi istediği içeriği engelleyebilmektedir. Türkiye'deki mevcut yapıda erişim engelleme yetkisi sadece yargı organlarında değil. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), Erişim Sağlayıcıları Birliği (ESB), Sağlık Bakanlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Milli Piyango, Spor Toto, Türkiye Jokey Kulübü, RTÜK ve hatta Diyanet'e erişim engelleme yetkisi verilmiş.

Buna rağmen yeni yasanın gerekçesinde hâlâ “... Nitekim, sosyal ağ platformlarında üretilen içeriklerin kontrol altında tutulması, kullanıcıların etkileşim yöntemleri ve biçimini belirleme imkanı, büyük oranda bu platformları işleten şirketlerin elinde bulunmaktadır” denmekte ve daha da fazla yetki istenmekte. Dünyada hem internet sitesi hem de sosyal medya ağlarında erişim engelinde neredeyse tüm raporlarda zirvedeyiz. Anlaşılan o ki yeni yasayla özgürlüklere karşı yükseltilen bu vites, toplumda tam bir sessizlik istendiğinin bir kanıtı. Ana akım medyanın kontrolünü ele geçiren hükümet, çevrimiçi gazetecileri ve diğer haber kaynaklarını susturmak istiyor.

Malum sosyal medyada suçlar cezasız kalmadığı gibi, muhaliflerin mesajları çarpıtılarak ihbarlar yapılıyor ve korkunç cezalar veriliyordu. Hükümet yetkilileri bu değişikliklerle sosyal medya platformlarında işlenen suçların cezasız kalmayacağını belirtmektedir. Ancak bu ifade yanıltıcı olmasının ötesinde yanlış bir beyandır. Türkiye’deki yasal düzenlemeler, Türk Ceza Kanunu, Terörle Mücadele Kanunu ve özel kanunlar internette işlendiği iddia edilen tüm suçların yargılanması için fazlasıyla ‘yeterli’ olup, çoğu zaman da sadece sansür amaçlı kullanılmaktaydı. Hatta son zamanlarda birçok paylaşım ve hatta insanlar kendi mesajları olmadığı halde başkalarının mesajlarını paylaştıkları için cezalandırılmaktaydı.

Mevcut yasalarımız dünyanın birçok ülkesine göre daha baskıcı ve cezalandırıcı nitelikte ve devletin pozitif yükümlülüğü aşar bir biçimde ifade özgürlüğünü kısıtlayıcı veya yer yer yok edici durumdaydı. Mevcut yasaların iyileştirilip vatandaş lehine hafifletilmesi gerekirken, Rusya, Türkmenistan, Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki gibi otoriter ülkelere öykünüp vatandaşlarımızın kişisel verilerin mahremiyeti, haberleşme ve ifade özgürlüğü daha da kısıtlanmak istendi ve bu yasayla tam da bunlar yaşanacak.

Sansür, sansürü; engelleme engellemeyi doğurur

Sevilen platformlara getirilecek kısıtlamalar ileride bunlara alternatif olarak kullanılacak olan diğer mecraların da aynı biçimde sansürlenmesi anlamına gelecek. İnsanlar sansürden ve engelden kaçabilmek için kapalı gruplara, yazışma odalarına çekilecek. Bir süre sonra bu mecralara da denetim ve engel talep edilecektir.

Genel olarak herkese açık ağların kısıtlanması, engellenmesi, yavaşlatılması veya kapatılması; bilgi edinme ve haberleşme haklarımızın engellenmesi demek. Ayrıca bu ağlar insanların birbirleriyle mesajlaşıp kendilerini gerçekleştirdiği alanlar. Birbirimizle iletişimimiz de büyük darbe alacak. Bu anlamda söz konusu yasa bir sansür döngüsünün başlangıcı anlamına geliyor.