SON HABERLER

Sevgili Buket, öncelikle hayırlı olsun, dilerim okuru çok olur. Edebiyatın işi öğretmek değilse de erkekler için de aydınlatıcı bilgiler barındırdığını, derdini duyurduğunu düşünüyorum Erkeklere Her Şey Anlatılmaz’ın. Merak ediyorum, erkek okurların kitaba ilgisi nasıl?

Çok teşekkür ederim, erkek okurların görüşü önemliydi benim için. Adını görüp okumazlar diye korkmuştum başında ama öyle olmadı. Kitaba isim ararken ve açıkçası yerine başka şeyler düşünmüşken yayınevinden geldi bu isim, onlar önerdiler. Öyküleri kapsayan doğru bir isim bu dediler. Öykülerin kadınlara yakın geleceğini düşünüyordum. Erkeklerin ilgisi de ayrıca mutlu etti. Hatta bazı erkek bloggerlardan mesajlar aldım yayınlandıktan sonra, çok mutlu oldum.

Öykü yazarları için ilk kitap ekseriyetle zorlu bir yolculuktur. Senin kitaba dönüşünceye kadarki yolun nasıl ilerledi?

Altı ay çalışmadığım bir dönemim var, iş yapmadığım. O dönemde ne yapsam diye düşünürken kız kardeşim dedi ki, ya sen yazardın eskiden, bir atölyeye gitsene. Hadi derken Jale Sancak’ın atölyesine gittim ve yazmaya başladım. Sonra Notos, biliyorsun. Yaza yaza işler ilerledi. İlk başta yazdığım şeyler çok korkunç tabii. Ama sonraki süreç içerisinde yazdıkça daha çok yazabildiğimi ve yazmak istediğimi fark ettim. Yıllar içerisinde şunu da ihmal ettiğimi düşünüyorum, bir kitabım olsun diye düşünmedim ben hiç, aman uzun iş, dedim. Bu işe kendini adamış, yazarlığı bir meslek olarak gören insanlar varken benim haddime mi diye düşündüm ama sonra, biraz Semih Hoca da yönlendirdi, epeyce öykü oldu, toparlasanıza diye diye beni teşvik etti. Kendisine de burada gerçekten teşekkür ediyorum, o olmasa belki gene yazardım ama bir kitap haline getirme hevesim olmazdı. Ondan sonra epey birikti derken, hadi bir deneyeyim dedim, yine hoca sağ olsun, yayınevlerine yolla, dedi. Ben yine çok ümitsizdim, sonra Sel’den kabul geldi. O süreç beni çok mutlu etti, kitabın üzerinde çalıştığımız altı aylık dönem hayatımın en güzel dönemlerinden biridir. Böyle aslında, daha erken de yapılabilirdi, bundan on yıl önce de odaklanıp yapabilirdim ama yapmadım, tembellik ya da başka şeylere yoğunlaşmaktan.

Baş kahraman ya da anlatıcı hemen her öyküde kadın. İstisnai durumlarda da gene kadının odakta durduğunu görüyoruz. Dosya bütününde bu özellikle hedeflediğin bir şey miydi?

Evet, kadınlar olsun istedim. İkinci dosyada da yaşlılara odaklanan, unutulmuş, bir köşede kalmış ama bazen de çok büyük olaylara girebilen yaşlıları yazmaya çalışıyorum. Burada da kadınlar olsun istedim ama mesela Remzi Bey’i Evlendirmek öyküsünde yoktu. Hatta Beautiful Tango’da da asıl karakter erkekmiş gibi görünse de aslında kadındır. Hatta onu çıkarmayı düşünmüştüm. Yayınevi almak istedi. Tamamen kadın öyküleri etiketinde değil ama kadınları anlatan bir kitap olsun istedim. Bir de hastane günlükleri yazıyorum şimdi.

Benim bu kitapta özellikle dikkatimi çeken şeylerden biri, kadın cinselliği gibi çekinilen alanlarda rahat gezinmen. Duygusunu döküp saçmadan veren, cesurca kurgulanmış metinler olduğunu düşünüyorum. Karakterlerin de çok güçlü biçimde okurun zihninde canlanıyor. Yapıp ettiklerinde karmaşık duyguları bir arada yaşıyorlar biraz ve son adımda sanki bir tökezleme görülüyor. Durumu değiştirmektense mevcut alan içinde soluk alma eylemlerini deniyor gibi göründüler, oysa ki farkındalar. O son eylemden alıkoyan nedir diye sorsam…

İnsanlar radikal değişimlerden korkuyorlar diye düşünüyorum. Belki benim karakterlerim korkuyor, bilmiyorum. Büyük değişimlere giremiyorlar ya da başa gelmişi kabulleniyorlar, aslına bakarsan bir çabaları var. Kitabın kapağını da o yüzden beğenmemiştim ben, solgun kurumuş gül yapraklarını. Benim kahramanlar hiç böyle nahif tipler değiller, başaramamış olabilirler ama çaba gösteriyorlar. Aile Sofrası’nda karakter sonunda reçel tabağını dışarı fırlatıyor, yapabileceği bu. Bir yandan yapamayacaklarını düşünüp kendim onları sakatlamış olabilirim. Mesela bir türlü aşağı inip madamla dertleşemez kahraman, ne oluyor kardeşim, kendi derdini de anlatamaz. Hep düşünür ve bunu bir türlü söyleyemez. Aslında büyük hareketler de değiller, niye yapmıyorlar bilmiyorum. Belki bu değişimden korkuyorlardır çünkü sonunda bir değişim gerektirir bu yapacakları işler. Bir tanesi kuşları öldürüyor, oysa derdi kocasıyla. Bir mesleği var, bırakıp gitse hayatını idame edebilir, böyle saçmalıklara başvuruyor. Ben insanın her daim zaafları olduğunu ve büyük adımları atmaktan çekindiğini düşünüyorum. Belki de kendim böyleyim, o yüzden karakterlere yansıtıyorum. Arzu ediyorum onlara bir şeyler yaptırmayı ama bir yerden sonra tam hareketi yapmıyorlar.

“Anında yalan uydurmayı öyle seviyordum ki. Yazıya dökersen bu huyun iyi bir şeye dönüşür, diyordu Abdullah amca” diyor karakter son öyküde. Kurgu ne kadar bütünüyle uydurma diyebileceğimiz bir şey? Atmosferin kurulmasında ortamı ya da oraya ait insanı tanımanın katkısı nedir? Senin de doktorluğunun, geçtiğin mahallelerin, değdiğin insanların metne sızdığını, tecrübe ettiklerinden süzdüğün karakterlerle öyküyü ördüğünü görüyoruz. Metnin okuru kolayca kavramasında sanırım bunun da etkisi vardır. Kurgu nasıl tetikleniyor, tanıdık ortamdan mı canlanıyor, daha hâkim hissetmekle mi ilgili?

Bence muhakkak merak ve geniş bir perspektiften olaylara bakabilmek lazım yazabilmek için. Yanınızda olup bitene bana ne dediğinizde onunla ilgili bir şey yazmak, ona dair kurgu oluşturmak imkânsız. Ne dolaşıyor ki bu topraklarda diye düşünmek lazım. Yalan söyleyen çocuklara öyküler yazdırıldığını görmüştüm intörn dönemimde, çok ilginç gelmişti, bunu unutmadım. Dediler ki, bu bir tür terapidir, çünkü çocuk çok yaratıcı ve yalanlar uyduruyor, bunu cezalandırmak değil, kanalize etmek lazım. O süreç benim çok hoşuma gitti. Yıllar geçti, yer etmiş ki yazdığım hikâyeye ekledim. Biz de yalandan dünyalar oluşturuyoruz, bunların içine insanlar koyuyoruz ama tamamen zihnimizde olup biten şeyler değil tabii; gördüğümüz, yaşadığımız, bize değen, dikkatimizi çeken şeyler. Ben mesela bir kafede oturup saatlerce insanları seyrederim, hiçbir şey yapmadan. Şimdi mesela üniversitede okuyan oğluma bakıyorum, bu ileride nasıl bir şey yazar, hiç merak etmiyor, önünde tablet, orada yaşıyor. Belki onların da edebiyatı farklı olacak. Karakter bazen saçını nasıl karıştırdığından yol alıyor, kurgunun çok büyük bir kısmının merak ve gözlemden kaynaklandığına inanıyorum ben. Tabii bu karakter yaratmada çok önemli ama olay örgüsünü kurmak da çok ayrı bir iş. Bildiğim ortamlar, örneğin hastane benim oyun alanım, bazı alanları hiç bilmiyorum, bunları çalışmak gerekiyor. Örneğin güney doğu öyküsü yazamam herhalde, onları çok iyi yazanlar var.

Öyküler arasında hikâyenin değişime uğradıkları da sanırım vardır. Kitaptaki en eski öykü ne zamana ait?

Aslında 2012’de yayınlanmış Samuray Atına Binip Gittiğinde öyküm var. Gerçekten öykü yazdım hissini yaşadığım ilk öyküm oydu, onu ben kitabın nüvesi gibi görüyorum. Aslında insanlar okuduğunda ondan çok bahsetmedi, ilgilerini o kadar çekmedi, orada iki kız arkadaşın kader birlikteliğini anlatıyorum, kanserli bir kadının nasıl tedavi olduğunun aşamaları değil, aslında hayatı paylaşmışlar ve ölümü de paylaşıyorlar bir yerde. Hâlâ da tüylerim ürperir kendim yazmamışım gibi, o karakterler gerçekmiş gibi. O benim için çok kilit bir öykü, bir de Madam var tabii.

Karakter yaratma kısmını sormak istiyorum, öykülerinde en çok öne çıkan öğe de bu gibi görünüyor.

Benim için karakterler esas. Çok sıcak hissedemezsem anlatıya giremiyorum. Herhalde kendim böyle olduğum için. Karakter üzerine çok düşünüyorum. İsmail dans edecek Seniha Hanım’ın önünde, onlarca zenne seyrettim çünkü İsmail’i anlamam lazım, hem küçük düşürmemem lazım, hem şefkatle yaklaşmalıyım ama bir yandan da beceremesin, amatör çünkü. Bir yandan da bir şeyler yapabilsin istiyorum. Aynı öyküde Seniha Hanım fotoğraflara nasıl bakar diyorum. Bir hareket için uzun uzun düşünüyorum. Bunu çok seviyorum. O zaman da belki öykünün önüne geçiyordur karakter, bilmiyorum ama karakterler hatırlansın isterim hep.

‘Eskisi Gibi Olabilecek Miyiz Madam’daki gibi, “Davet etselerdi anlatacak ne çok şeyim vardı. Soracak sorum da… Ama sormazdım elbette. O zaman ben anlatırdım,” diyor karakter. Komşular ve merak konusunu sormak isterim. Komşular da tekrarlı olarak gözetlenen rolünde dahil oluyorlar öykülere. İzleyenin değme çabası, anlama ve bir yandan anlatma arzusu. Buna dair ne söylemek istersin?

Sevindim fark edilmesine, buna ilk değinen sensin. Çok isteyerek yaptım, birilerinin de ilgisini çeker diye düşünmüştüm. Mesela balkon benim hayatımda çok hayatidir, evden kaçtığım bir yer gibi gelir. Perde diktirmedim ev için, yıllar oldu. Bundan ötürü eşimle papaz olduk. Mümkün olsa hepimiz açık koca bir alanda yaşayalım isterim, bir köşemiz küçük bir alanımız olsun, istediğimiz zaman yalnız kalma hakkımıza da saygı duyularak. Ama hep beraber yaşayalım isterim. O yüzden etrafı da çok merak ederim, karşıya kim taşınmış, ne yapmış. Evde kutunun içinde tek başına yaşanan ortamlar beni geriyor. Bizim evde hep misafir olurdu, beş kişiyiz ama hiç beş tabak hatırlamıyorum sofrada. Birileri gider, birileri gelir, bazen derdim ki, anne Allah aşkına bir kere de şu kapıları kapatıp kendimiz oturalım. Sonra ben de öyle oldum. Komşularımla tanışırım bir yere ilk gittiğimde. Eskiden çok meraklıydım. Hatta dürbünüm de vardı, şimdi bakmıyorum :). Hatta şimdi ihtiyar bir teyze yazıyorum, kendimin ihtiyarlamış hali, kimsesi yok, dürbünle evleri seyrediyor. Belki yazar olmanın bir yanı, yazarsak eğer, başkalarının hayatlarını da merak ediyorsun. Benim karakterlerim de hep öyle merak ederler, balkondadırlar. Balkonun bir kısmı hava almaksa kendini de açmak. Kendim de orada rahatımdır. Bir de yabancıya kendimizi anlatmak daha kolay oluyor galiba bazen.

Yazmayla yetenek arasındaki ilişkiyi nasıl görüyorsun? İyi metin için niyet ve çok okumak, çalışmak yeterli mi, herkes yazabilir mi?

Benden on kat fazla okuyan, üslûba meraklı, metin üzerinde çok uzun çalışan birinin yazdıklarının duygusu geçmeyeceği gibi bazen biri geliyor paldır küldür yazıyor ama çok etkileyici, duygusu sana olduğu gibi geçiyor. Ben bu yeteneğin nasıl tanımlanacağını bilmiyorum ama bazı insanların eli güzel olur hani, aynı tarifle yemeği sen de yaparsın ama öyle olmaz ya, işte bazı insanların da kalemi daha lezzetli. Neden oluyor, nasıl oluyor, onu bilmiyorum. Bir kere yeteneğin sosyal iletişimle geliştiğine inanıyorum. Çok insan tanıyacaksın, çok hayata gireceksin, başından çok iş geçecek, şahit olmaktan bahsediyorum. İnsanın bir apartman katında oturup hayatın kenarında durarak iyi yazabileceğini düşünmüyorum. Diğeri yetenek midir bilmiyorum, gelişen de bir şey. İçinde yoğrularak, çok okuyarak dilin gelişir tabii.

Novellaya rahatlıkla yürüyebilir öyküler de var kitapta, Abdullah Aşçı’yı Aramak gibi. Bir söyleşinde metnini şiire en yakın hale getirebilme istediğinden bahsettiğini hatırlıyorum. Bunu biraz açar mısın?

Başlangıçta çok çok uzun yazıyordum. Sıkı bir Alice Munro okuruydum, onun gibi yazmaya çalışıyordum, öyle yazıyordum. Sonra asıl yeteneğin az kelimeyle çok şey anlatmak olduğunu keşfettim. Bu yaşta mı keşfettin diyebilir insanlar, ben biraz geç keşfettim ama anlatmanın sapkınlığından kendimi kurtarmaya çalışıyorum. Başladın mı delirmiş gibi anlatabilirsin. Çok az anlatarak karşındakine hah budur duygusunu vermek önemli. Özellikle yabancı yazarlarda çok görüyorum, kuru da olmadan. Şiir duygu yüklüdür, birkaç dizeyle sana dünyaları bahşeder, bunu öyküde yapabilmek çok iyi olurdu, o aşamaya gelebilir miyim bilmiyorum. Sait Faik öyle yazmış. Murathan Mungan’ı çok severim, bazen tek bir cümle söylüyor, on paragraf anlatacak şeyi tek cümleyle bitiriyor, o yetkinliğe gelmeyi çok isterim. Çok yazmak, çok çalışmak da gerekiyor. Ben de çabalıyorum diyeyim.

Aile meselesi önemli yer tutuyor senin öykülerinde. Ailenin o son eylemi ketleyen bir iktidar temsili olabileceğini düşündüm bazı yerlerde. Hikâyeleştirmede malzeme olarak bunun senin için önemini sormak isterim.

Ailenin çok önemli olduğunu düşünüyorum, bizi biz yapan o. Genetik materyalimiz var, tamam ama yetiştiğimiz ortamlar önemli. Anne baba travması ömür boyu atlatılamayabilir, kardeşler sana destek olabileceği gibi yük de olabilir. Erkeklere Her Şey Anlatılmaz’da da geçer, “Belli ki çocukluk anlatılması en kolay yaşam dilimiydi. Ama yaşanmasının kolay olduğu söylenemezdi.” Aile ilişkilerini çok didiklerim, kim kime ne yapıyor, bir sözün altında kaç anlam yatıyor, bir de/da ekinin bile çocuğu nasıl hırpalayabileceğini biliyoruz. Aile bazen cehennem de olabilir. Çok şahane biçimde seni koruyup yükseltebilir de. Ben 34 yaşında çocuk sahibi oldum, dedim ki olgunlaşayım, hayattan beklentilerimi bir miktar tamamlayayım, şu da içimde kaldı duygusunu ona yansıtmaktan korktum. Çocuk sahibi olmak çok büyük sorumluluk. Ben ailenin insanın kendi celladı olabileceğini düşündüğüm için illa ki bir yerinden dokundururum, ya babadır, ya annedir ya da ailede bir büyüktür. Benim açımdan çok önemli bir konu. Gene aile ile ilgili iki konu var aklımda, yazmak istiyorum ama gerçekten zaman gerektiriyor. Öyküye sığması zor, novella olabilecek şeyler.

Yazılamayacak, kendine oto sansür uygulayarak caydığın herhangi bir konu oldu mu, her şeyi yazabilir misin?

Olmadı herhalde. Çok acayip bir konu vardı, bir annenin erkek çocuğuna yaptığı bir şeyle alakalı, daha bebekti. Sonra çok düşündüm, bunu yazmak lazım. Ama kendi içerisinde dokuya oturtamadım, yoksa hep aklımdadır. Kendi oğluna bunu yapar mı diyorsun. İnsan her şeyi yapabilir ve her şey de yazılabilir, sonra kötü amaçla kullanılır mı diye düşündüğüm bir şey olmuyor açıkçası ama en acıtıcı olayları rahatsız edici şeyleri bile öyle yazabiliriz ki, karşımızdaki ne demek istediğimizi anlar ama yazdığımız içini kanırtmaz. Duygu pornografisine kaçmadan, doğru anlatım tekniğiyle konunun içine yedirebilmek lazım. Yoksa öyle sansürleyeceğim bir şey yok.

Başında, erkekler için aydınlatıcı bilgiler var dedik. Buket Arbatlı olarak sorsam, kadınlara bir tavsiyen olur mu, erkeklere neler anlatılmaz?

Kadınlara şunu tavsiye ederim, kendim genç yaşta yapmadım, belki birileri bana ön ayak olsaydı, daha farklı bir hayat yaşardım kendimce, benzer şartlarda olsa da. Kadın önceliği kendisine vermeli, her daim kendisini arka plana atıyor. Ne anne olsun, ne eş olsun, ne de bir babanın kızı olsun. Bu çok klişe olabilir ama kendine ait bir dünya yaratabilme, kendine yaşam alanı oluşturabilme kısmı çok önemli. Kendini çocuğa adamak, iş, kariyer... Soruyorum şimdi, Buket nerede bunun sonunda. İş dediğin nedir, para kazanıyorsun, başarı duygusu tatmin de veriyor ama sana kalan bir şey değil, bir yıldan sonra bırakıyorsun, emekli oluyorsun. Çocuk da gidecek. 1990’da bıraktım yazmayı, 2010’da yeniden yazmaya başladım. Herkese diyorum, önce kendi dünyanı yarat orası sana ait olsun, orada ne oluyorsa kimseye anlatma. Ben çok gevezeyimdir, hemen anlatırım, ama aslında kendine ait sırları olması lazım insanın. Kadınların sadece erkeklere değil, kimseye anlatmadıkları sırları olmalı. Uçağın kara kutusu gibi bir şey. Bunların karanlık şeyler olması gerekmiyor. Sana ait, hobi de olabilir, spor da olabilir, kitap da olabilir. Bunu yapmıyoruz ve hayatımızı başkalarına çok fazla açıyoruz.

İlk kitabın günahı olmaz dense de ilk kitap da kitaptır ve her kitap edebiyatta sırasız değerlendiriliyor, Erkeklere Her Şey Anlatılmaz’da iyi öyküler okuduk, yolu açık olsun. Sorularımı yanıtladığın için de ayrıca teşekkür ederim.

Ben teşekkür ederim.

KÜNYE: Erkeklere Her Şey Anlatılmaz, Buket Arbatlı, Sel Yayıncılık, 2020, 141 Sayfa.

İLGİLİ HABERLER

Bitmeyen kavga: Kızıl Tugaylar

2017’de Yunanistan’ın prestijli ödüllerinden Anagnostis dergisinin ‘En İyi Roman Ödülü’ne layık görülen “Kızıl Tugaylar’ın Gizli Örgütü”, Türkiye’deki okurlarıyla buluşmuştu. Siyasi polisiye romanı olan Kızıl Tugaylar’ın Gizli Örgütü hem sürükleyici olması hem de Avrupa’daki sol silahlı örgütlerine dair bilgiler sunması açısından kendisinden söz ettireceğe benziyor.

05-07-2020 00:01

Şadi Erarslan

Edebi yapıtların kendilerine has okurları ve okuma tarzları vardır. Alışılmışın dışına çıkıldığında farklı bir ambiyansla karşı karşıya kalmak okuyucuyu zora sokması mümkün. Hal böyle olunca her yapıtın belli bir okuyucu kitlesi vardır. Ama bazı yapıtlar birçok kesimin dikkatini çekebiliyor. Bu yapıtlar herkese hitap etmekle beraber farklı çevrelerden okuyucu bulabilir. İletişim yayınlarından okuyucularıyla buluşan ‘Dimitris Mamaloukas’ın Kızıl Tugaylar’ın Gizli Örgütü’ böyle bir işleve sahip olduğunu, ilk sayfalardan kendini belli ettirecek bir kurguya sahip.

2017’de Yunanistan’ın prestijli ödüllerinden Anagnostis dergisinin ‘En İyi Roman Ödülü’ne layık görülen “Kızıl Tugaylar’ın Gizli Örgütü”, Türkiye’deki okurlarıyla buluşmuştu. Siyasi polisiye romanı olan Kızıl Tugayların Gizli Örgütü hem sürükleyici olması hem de Avrupa’daki sol silahlı örgütlerine dair bilgiler sunması açısından kendisinden söz ettireceğe benziyor.

Hikâyemiz ilk olarak okurunu 20 Mart 1979 tarihine götürüyor. Dondurucu bir Milano sabahı, Kızıl Tugaylara bağlı ‘’Francesco Larusso örgütü’’nün ilk ve son eylemine tanıdık olacağız. Kitabin temel ekseni bu talihsiz eylemle başlayacak ve yıllar sonra Kızıl Tugayların, kızıl Anka’yı andıran biçimde yeniden küllerinden doğmasını sağlayacak. Yıllar önce yarım bırakılmış bu talihsiz olay 28 yıl sonra tereddüt edilmeden, planlar yapılarak yeniden gün yüzüne çıkarılacak. Böylece yaşanan hiçbir şeyin tarihin ısız bir köşesinde bekletilemeyeceğini, zamanı gelince daha kararlı ve emin adımlarla hedefine ulaşabildiğini göreceğiz. Üniversite öğrencisi Alessandro Fontana Bologna’da birden bire ortadan kayboluyor; böylece geçmiş geleceğe taşınıyor. Alessandro’ nun annesi Kiara Fontana yaptığı aramalar neticesinde sonuç elde edemeyince arkadaşı olan özel dedektif Gabriele Abbiati’ye başvuruyor. Böylece farklı karakterlerin bir araya gelmesiyle aramalar başlıyor. Alessandro Fontana’nın evin de yapılan aramalarda; Che Guevara’nın kitabı, fayansların altına ustaca gizlenmiş silah ve yeni çıkacak bir polisiye kitabının taslak metni bulunur. Bu ipucular arasında en garip ve ilginç olanı ise polisiye roman yazarı olan Dino Battaglia’nın daha yayınlanmamış ‘’Lanetli Nüshalar’’ kitabıdır. Lanetli Nüshalar, Kızıl Tugayların gizemini ortaya çıkarmak için bir kılavuz niteliği taşırken aynı zamanda kendi işleyişini ve içeriğini ayrı yansıtacak; kitap içinde kitap olarak karşımıza çıkacak. Lanetlenmesi gereken her kim varsa ‘Lanetli Nüshaların’’ gazabına uğrayacaktır. Sahaf Nikola Milano’nun deyimiyle ‘’Gizli anlamları olan bir roman, bir intikam planı.’’

Birbirinden farklı karakterlerin yer aldığı ve hiçbir karakterin ideal olmadığını, iyi olan her şeyde bir kusurun yer aldığını yansıtan; geçmiş ve geleceği birbirine bağlayan, şimdide kusursuz bir anlatı sunan siyasi bir polisiye romanı. Tutkularına yenik düşenler ve tutkularını bir kenara bırakanlar. Geleceğini garanti altına almaya çalışalar ve geleceğini kendi elleriyle herkesçe kurmaya çalışanlar. Sevgisinin peşinden giderken tökezleyip düşenler ve sevgisini yüreğinin en derininde saklayanlar. Geçmişinden kaçan koca koca adamlar ve geçmişin bütün yükünü sırtlamaya hazır olan genç kuşaklar. İhanet edenler ve ihanetlerin bedelini ödetmeye çalışanlar. Yanlış tarafta yürüyenler ve doğruyu ölüm pahasına savunanlar. Tüm bu sarmalın içinde karşıtlıklara şahit olacağımız ve bizi tarihin bize yüklediği sorumluluğun farkına vardıran, duygudaşlık yeteneğimizi güçlendirecek bir anlatı ve dinamik kurguyla her şeyin eşitleneceği izlemi yaratacak. Yaşanmışlıklar ve yaşanılması muhtemel olan her ne varsa geçmişin izleriyle sarmalanmıştır. Gelecek bundan bağımsız olmayacak kadar kendini hissettirecek ve her şey tekrar gün yüzüne çıkacak. Alessandro’ nun tabiriyle ‘’Ne diyorduk: Hepsi ödeyecek. Sonunda hiçbir şey cezasız kalmayacak.’’ Geçmiş ve geleceğin tepetaklak olduğu, kayıtsızlığın, umursamazlığın herkesi içine çektiği bu çıkılmaz yolu ve yeniden doğuşa tanık olacağız. Geçmiş bütün yüzüyle gelecekte yeniden yaşanacak ve geleceğin geçmişe benzediğini bir kez daha dayanılmaz bir şekilde kendini hissettirecektir.

İletişim Yayınlarından çıkan Kızıl Tugaylar’ın Gizli Örgütü, geçmişi bugüne taşıyan, taraf olma ve empati kurma becerilerimizi, aklın ışığında bizi gerçekle yüz yüze getiren sürükleyici bir siyasi polisiye kitabı. Trajik olaylara tanıklık yapmamızın ötesinde; sorgulanması, irdelenmesi gereken çokça şeyin olduğunu ve üstüne yürüyeceğimiz bir gerçekle bizi baş başa bırakıyor.

KÜNYE: Kızıl Tugaylar’ın Gizli Örgütü, Dimitris Mamaloukas, Çevirmen: Fulya Aktüre Koçak, İletişim Yayınları, Mart 2020, 459 Sayfa

Onurlu bir yaşamı seçmek: 3. Havalimanı direnişi

14 Eylül 2018 tarihinde yağmurun altında saatlerce bekleyen işçiler kıvılcımı yaktı ve kıvılcımın bütün şantiyeyi sarması çok kısa zaman aldı. İş bırakma eylemi yapan işçiler bir anda bütün Türkiye’nin odak noktası haline geldiler. Mevcut hükümetin, 29 Ekim’e yetiştirmeye çalıştığı ve bunun için işçilere çok yoğun bir şekilde baskı yaptığı bir ortamda şantiyede çalışan binlerce işçi iş bırakmıştı.

05-07-2020 00:01

B. Aydın Doruk

Yoğun çalışma, kurtlu yemekler, tahtakuruları, yoksulluk ve ölüm… Çalışan bütün işçilere patronlar tarafından yazılmış “kader” bu kelimelerle özetlenebiliyor. Her alanda, her sektörde bu kelimelerin birkaçını görüyoruz. Bazı sektörlerde ise bütün bu kelimeler en berrak haliyle karşımıza çıkıyor. Ölüm ile berbat bir yaşama köle olmak arasında yürüyen milyonlarca insan, yaşayabilmek için bu sektörlerde çalışıyor. Yaşamın patronlar ve işçiler için aynı anlama gelmediğini bütün işçiler biliyor. Evlerine ekmek götürebilmek için önlenebilir onlarca ölümcül riskin altında insanlık dışı koşullarda çalışanlar ve daha fazla kâr elde edebilmek için bu koşulları düzeltmeyen ama kendi “iç huzurlarını” arayan “her şeye rağmen hayattan zevk almak” gerektiğini düşünen insanların “yaşam” kelimesine yükledikleri anlamlar farklı oluyor.

Gün geçtikçe bu iki yaşam arasındaki fark artıyor, evde kalamayanlar kendilerini her geçen gün daha berbat ve daha yabancı bir dünyada uyanır buluyorlar. Bu yaşam içlerine sinmiyor, susmuyor ve alışmıyorlar. En pragmatistleri ve bilinçsizleri bile buldukları ilk fırsatta patronları “kazıklıyor”, kendisini bu hayata mahkum edenlerden “öç” alıyor. Daha bilinçlileri ise iş yoldaşlarını örgütlüyor ve bu düzenin tamamına karşı bayrak açıyor. "Çalışarak Yaşamak ya da Savaşarak Ölmek!" Bütün ayaklanmalar, bütün mücadeleler temelde bu sloganın altında birleşiyor. Lyon işçilerinin açtığı bayrak 3. Havalimanı şantiyesinde de yükseliyor.

Elimizdeki kitap, son yıllarda Türkiye’de gerçekleşen en büyük işçi ayaklanmalarından birisini, 3. Havalimanı direnişini anlatıyor. Yukarıda bahsedilenleri en acımasızca yaşayan 3. Havalimanı şantiyesi, başladığı ilk günden itibaren iş cinayetleri ve iş koşulları, çevre katliamı gibi birçok farklı başlıkla Türkiye’de “özel” bir yere oturdu. Büyük bir güç gösterisi olması dışında neredeyse hiçbir faydası olmayan bu “mega proje” kısıtlı zamanda yetiştirilmek için işçileri insanlık dışı koşullarda çalıştırdı. Onlarca iş kazası oldu ve onlarca işçi öldü, iş cinayetlerinde ölen bazı göçmen işçilerin saklandığı gibi bilgiler bizzat orada çalışan işçiler tarafından doğrulandı. Bu koşullara karşı isyan da bir o kadar büyük ve ses getirici oldu.

14 Eylül 2018 tarihinde yağmurun altında saatlerce bekleyen işçiler kıvılcımı yaktı ve kıvılcımın bütün şantiyeyi sarması çok kısa zaman aldı. İş bırakma eylemi yapan işçiler bir anda bütün Türkiye’nin odak noktası haline geldiler. Mevcut hükümetin, 29 Ekim’e yetiştirmeye çalıştığı ve bunun için işçilere çok yoğun bir şekilde baskı yaptığı bir ortamda şantiyede çalışan binlerce işçi iş bırakmıştı. Eylem hemen “vatana ihanet” olarak algılandı, yıllardır dinlenmeyen işçiler yine dinlenmedi. Eylemlerden hemen sonra işçi temsilcileri ile görüşen İGA yönetiminin yanında, bölge jandarma komutanı ve kaymakam da bulunuyordu. Yani devlet ilk andan itibaren kimin yanında olduğunu ve eylemleri nasıl algıladığını göstermişti, çok uzun zaman geçmeden 19 Eylül’de şantiyeye binlerce kolluk kuvveti ile şafak baskını düzenlendi ve binlerce işçi gözaltına alındı. İşçi temsilcileri, sendikacılar tutuklandı, işçiler gözaltında tehdit ve şiddete maruz bırakıldı. Hepimiz buraya kadar olanları haberlerden izledik. Peki işçileri bu hale getiren neydi? Sonrasında şantiyede neler yaşandı?

İşte, “3. Havalimanı İşçileri Mistik Tülü Kaldırdı” tam olarak bu sorulara odaklanıyor. Kolektif bir üretim olan bu kitap hem doğrudan mücadele içerisinde yer alan insanların o anları anlatımını hem de 3. Havalimanı projesini inceliyor. Birçok istatistik ve verinin bulunduğu kitapta, şantiyenin kurulduğu andan bittiği ana kadarki, bütün hak ihlallerini açıkça ortaya koyuyor.

Böylece kitap “basit” bir anlatıdan çıkıp çok yönlü bir incelemeye giriyor. Açılan her başlık belli bir araştırma ve kayda dayanarak inceleniyor ve 3. Havalimanı'na neden karşı çıkılması gerektiğini kent, ekoloji, insan hakları gibi birçok açıdan ele alıyor. Kitabı bitirdiğinizde ise sizde kalan mesajı şu oluyor; bu kadar çok katliamın yapıldığı bir alanda isyan en onurlu yaşama biçimidir.

3. Havalimanı işçileri de bu onurlu yaşama biçimini seçerek “yaşam” kelimesine bir anlam daha katıyor. Yazdıkları tarihleri ile ise hem insanlara, geleceğe dair ümit verirken, yenilmez denilenlerin “kalelerinde” isyan ederek oluşturulan mistik tülleri yok ederken hem de isyanlarının doğanın ve bütün ezilenlerin isyanı olduğunu bize anlatıyorlar.

KÜNYE: 3. Havalimanı İşçileri Mistik Tülü Kaldırdı, Kolektif, Ayrıntı Yayınları, 2020, 200 Sayfa

Sıra dışı bir serüvenin kollarında: “Bir yere alışmak güzel, alışmamak da...”

Konuşan deniz kabuğunun ve rüzgarın arkadaşlığında doğanın bizleri sımsıcak kucaklaması, yaşamın ta kendisidir bazen. “Yaz Gezgini ile Hapşu Teyze”, bir karavanın içinde sıra dışı bir yolculuk…

05-07-2020 00:01

Umut Dağlar

Sıra dışı olmak nedir? Sıradanken veya olağan bir yaşamı sürerken zaman zaman kendimizi sıra dışı hissetmez miyiz? Ritüeller, kavramlar, isimlendirmeler… Tüm bunların dışında hayatın zor kararları, çocuklarımızın baş etmek zorunda kaldıkları süreçler, tüm bu zorluklarla baş etmek için aranan yollar… Tüm bunlar akıp giderken hayatlarımızdan, güneş her sabah doğarken ve batarken… Günaydın değil, aydın gün!

Roza hayatının onuncu yazını yaşarken sıra dışı bir yolculuğa çıkıyor. Annesi ve başkaları tarafından sıra dışı diye nitelendirilen- aslında onun için “normal” olan- teyzesiyle. Gezgin teyzesiyle nefes aldıkları bir karavanla yollarına yol katarken, köylerin ve insanların arasından geçip denizi dinlerken, “sıra dışı” teyzesinin yazdıklarının ilk dinleyeniyken Roza, şimdilik ve daha sonrası için de söyleyebileceği gibi hayatının en güzel yaz tatilini geçiriyor.

Ömer Açık, çocukların en belirgin özelliğini eğlenceli ve bir o kadar da gizemli bir yolculukla bizlere sunuyor: Keşif, keşfetmek ve keşfetmenin büyülü yolculuğu. Çocuklarımızı kültürel yolculuklara çıkarırken zihinlerinin derinliklerinde birçok düşünceyi de yeniden yeniden keşfettiriyor onlara.

Roza’nın bu sıra dışı yolculuğunda bir de arkadaşı var: Bay Fiskos. Roza’nın sırdaşı, şansı ve belki de dünyanın tek konuşan deniz kabuğu. Bu yaşamda birbirlerini bulmanın şansını doyasıya çıkarırken teyzesinden ise yine alışılmadık bir cevap alıyor: “Hayallerin bir tür gerçek olmadığını da nerden çıkardın?” Bay Fiskos ile kurduğu bu olağanüstü arkadaşlıkta ise asıl şanslı kişinin kim olduğuysa ikisi arasında çekişmeli bir konu.

Roza ve sıra dışı teyzesinin yolculuğunda ise birçok farklı karakter ve olayla karşılaşıyoruz. Aslında bazıları hayatımızın tam içindeyken bazılarıyla ise yeni yeni tanışıyoruz. Ölümsüzlük iksirini arayan Lokman Hekim’den yeryüzüne köklerini salmak isteyen ağaçlara, yeraltının uyuyan kalbinden müziğin akıp gittiği cenaze törenlerine…

“Yaz Gezgini ile Hapşu Teyze” , doğanın bizlere sunduğu eşsiz güzelliği, alışılmışlığın çok öte dünyasını, keşfetmeyi, sıra dışı olmayı, hiç tanımadığımız hayatlara dokunmayı çocuklarımıza öğretiyor. Roza’nın teyzesiyle geçirdiği yaz tatili bizlere yaşamın büyük bir armağan olduğunu göstermenin yanı sıra yaşamın içinden akıp gidenlerin görünmeyen taraflarıyla bizleri tanıştırıyor.

Roza, kent yaşamının kalabalığında kaybolup giden çocukluğunu bir paraşüt yolculuğunun rüzgarında yeniden yakalıyor. Roza; yaşamının zor bir sürecinde kendini keşif dolu, eğlenceli ve bir o kadar da üstüne düşünülmesi gereken bir yolculuğun kollarında buluyor.

KÜNYE: Yaz Gezgini ile Hapşu Teyze, Ömer Açık, Günışığı Kitaplığı, 2020, 136 Sayfa.

Kör bir baykuşun kalemi

Ergenlik dönemini yaşayamamış, bir türlü mutlu olamamış bir yetişkinin düşü ile gerçeği arasında gidip gelen öyküsüdür; ölümün, melankolinin, kan kokusunun, çürümüş et kokusunun bolca hissedildiği bir eserdir Kör Baykuş. Ne mekân nettir ne zaman ne de karakterler. Bir parçalanmanın, bir dönüşümün romanıdır. Belki de Sâdık Hidâyet’i Doğu’nun Kafka’sı yapan eseridir. Kendisini gölgesine tanıtan, bu tanışma anını ölümün hakikat oluşu ile sonlandıran ürpertici ve karanlık bir romandır.

05-07-2020 00:01

Zilan Yıldırım

Yeni bir kitaba başladığımda öncesinde yazar hakkında okumayı çok önemli bulurum çünkü herkesin yarattığı şeyde kendi silüetini görmek, kendinden birkaç parçayı iliştirmek istediğini düşünürüm. Bir kitabı okurken, bir filmi izlerken ya da bir resme bakarken yaratıcısını ararım hep. Çoğu zaman kendilerine dair en azından küçük nüansları fark ederim çünkü yaratıcı sorar kendine “Ben ne yapıyorum? Neden yazıyorum, çiziyorum? Neden yaratıyorum? Bir şey mi arıyorum ya da birini mi? Belki de kendimi…” Bu nedenle bakındım biraz Hidayet’e ve daha başlarda her şeyin tamamen kendisine ait olduğunu, herkesin aslında kendi gölgesi olduğunu, tamamen kendini arama uğraşısını ve arayış sırasında tüm zıtlıklarını gün yüzüne çıkarmaya çabaladığını gördüm. Bilmiyorum, belki siz okur olarak farklı yorum yaparsınız ama ben de tamamen bu düşünceleri uyandırdı. Eserin başlarında karakter, yazma sebebinden bahsetmiş; ‘’Tek korkum, henüz kendimi tanımamışken yarın ansızın ölüvermek! (…) Eğer şimdi yazmaya karar verdiysem, bu, sadece kendimi gölgeme tanıtmak için. Duvardaki eğik bir gölge, yazdığım her şeyi büyük bir iştahla yutuyor. İşte bu yüzden birbirimizi iyi tanıyıp tanımadığımızı kontrol edeceğim. (…) Sadece lambanın karşısında duvara yansıyan gölgem için yazıyorum. Kendimi ona tanıtmalıyım.’’ Bu kısım ve romanın birçok yerinde ölüme olan övgüyü gördüğümüz noktalar -kitapta cinayet işlendiği bilinmez ise- akla yalnızca intihara olan istek ve öncesinde içindeki tüm iyiliği, kötülüğü, şehveti, arzuyu gün yüzüne çıkarmayı getiriyor ve yazarın intihar etmiş olduğunu öğrenince “Evet, bu eserle Sadık Hidayet’in kafasının içini görüyoruz, bu bir kurgu değil.” diyebiliyoruz hemen. Kör Baykuş’un Almanca çevirisine eklediği son sözünde yakın arkadaşı olan Bozorg Alevî ve eser hakkında yazılmış birçok yazıda da eserdeki tüm karakterlerin aslında bir kişi olduğunun üzerinde çokça durulmuştur. Gerçekten de ana karakter, başta sevmediği ve tiksindiği tüm karakterleri sevdiklerinin öncesi ya da sonrası olduğunu veya kendisinin diğer karakterlere nasıl dönüştüğünü gösteriyor. Bu tüm karakterlerin, tüm zamanların ve tüm mekanların karmaşası aslında tek bir şeyden doğuyor sanki. Sadık Hidayet’in ta kendisinden. Saf ve korkak yanı ana karakterin eşinin kardeşi sanki. Şehvete düşkün bencil yanı eşi; her olayı ve her şeyi algılamaya çabalayan arayıştaki ana karakter, ölüme olan isteğiyle kasap karakteri; tüm olayların bilincinde olup sessizce kenarda ana karakterin çırpınışlarını izleyen ve sadece çirkin bir gülümsemesi olan amca, yaşlı adam ve kuran okuyan, eşiyle yatan satıcı…

Sadık Hidayet, 17 Şubat 1903’te Tahran’da doğmuştur. Eğitimini bir süre Fransız Lisesinde sürdürmüş, daha sonra Avrupa’ya gitmiştir. İlk eserlerini Paris’te yazmıştır. Ne tam Avrupa’ya ait hissetmiştir kendini ne de sürekli sansürlenip baskı gördüğü toprağına. Yani ne tam Doğulu olabildi ne tam Batılı. 1936’da Hindistan’a giderek Sanskritçe öğrendi. Burada Budizm’den oldukça etkilendi. Avrupa’da ise Çehov, Guy de Maupassant, Rilke, E.A. Poe ve Kafka’dan etkilendi. Hatta eserde de Kafka’nın melankolik ve umutsuz ölüm temalı duruşunu rahatlıkla fark edebiliyoruz. Bu benzerlik Sadık Hidayet’e Doğu’nun Kafka’sı unvanını da getirmiştir ve bence yerli yerindedir. Aynı zamanda Hidayet İran folkloru ve orta Farsça üzerine de çalışmış ve tasavvuf ile de ilgilenmiştir. Yazar, eserde tüm ilgi alanlarına değinmiş, tüm konuları harmanlamış bir nevi. “Kör Baykuş”, Sâdık Hidâyet’in en bilinen eserlerinden. Aynı zamanda Üç Damla Kan, Aylak Köpek, İslam Kervanı ve Diri Gömülen isimli öyküleri ve Sâsân Kızı Pervin, Mazyar gibi oyunları da var yazarın. Kör Baykuş eseri en son Ali Fuat Bilkan’ın çevirisiyle İletişim Yayınlarından basılmış. Eserin ilk basımında ise kapakta kendisinin çizdiği bir testi resmi var. Yazar ülkesinin içinde bulunduğu politik durumu mizahla karışık eleştirerek kitabın kapağına “İran’da satışı yasaktır.” ibaresini koydurmuştur. Gerçekten de hâlâ Sadık Hidayet’in eserleri kendi ülkesinde yasaktır.

Yaşamının son zamanları da trajiktir Sâdık Hidâyet’in. Yakın arkadaşı Bozorg Alevî kendisini intihara sürükleyen durumunu şöyle aktarmıştır:

‘’Savaş sonrası eserlerinde belli bir iyimserlikle doludur, ama bu çok sürmedi; çünkü çok geçmeden iç politika doğrultusu yeniden nazikleşti ve Hidayet yurdunun, yerinde kullandığı bir deyimle ‘aşağılık adamlar’ dediği sınıfın zulmünden ve ahlak bozukluğundan kurtulma ümitlerini tamamen yitirdi.(…) Başbakan olan eniştesinin, Müslüman bir yobaz tarafından 7 Mart 1951’de katledilişi, kendi canına da kıyması için bardağı taşıran son damla oldu. Paris’te günlerce, havagazlı bir apartman aradı. Championnet caddesinde buldu aradığını; 9 Nisan 1951 günü dairesine kapandı ve bütün delikleri tıkadıktan sonra gaz musluğunu açtı. Ertesi gün ziyaretine gelen bir dostu, onu mutfakta yerde yatar buldu. Tertemiz giyinmiş, güzelce tıraş olmuştu ve cebinde parası vardı. Yakılmış müsveddelerinin kalıntıları, yanı başında, yerdeydi.’’

Bu intiharının ipuçlarını Hidayet bir eserinde vermiştir de: ‘’Ocağın kenarına düşmüş yaş odun, diğerlerinin ateşiyle kavrulup kömürleşmesi -ama ne tam yanmış ne de yaş kalmış halde-, sadece diğer odunların dumanı ve nefesiyle boğulması gibi.’’

Eserin olay örgüsünden çok bahsetmeyeceğim çünkü neyin gerçekten olay neyin karakterin düşü olduğunu anlayamıyorsunuz. Birkaç önemli noktadan bahsetmek isterim yalnızca okurken hak vereceğinizi düşündüğüm. Örneğin, eserde net bir mekân ya da net bir zamandan bahsedilmemiş. Karakter sürekli bir pencereden bahsediyor, dışarıda gördüğünün aslında bir tabloya ait olduğunu sonradan düşünmeye başlıyorsunuz ve okudukça aslında o karenin kendi geçmişine ait bir an olduğunu gösteriyor. Söylemeye çalıştığının şu olduğunu düşünüyorum: ‘’Hem hepsi okuyucu. Hem hiçbiri.’’

Bir diğer önemli nokta da karakterin çocukluğunda etkilendiği küçük bir karedeki ufacık bir ayrıntının hayalinde, düşünde karşısına çıkıyor olması. Akla şizofreni sanrılarını ve bilinç dışının bilinç üzerindeki hakimiyetini getiriyor bu durum. Örneğin, sol eli ağza götürüp tırnakları yeme hali neredeyse tüm karakterlere yerleştirilmiş ya da kokusuz mor nergis tıpkı bir sembol gibi birçok sahneye konmuş yazar tarafından.

Eserde karakter sürekli ölüm güzellemesi yapmıştır bir de. Ölümü hâkim tema olarak kullanmıştır. Sanki tüm yaşadıkları ya da düşünde gördüğü tüm olaylar, durumlar hakikatten uzakmış ve gerçek hakikat ölümmüş gibi anlatılmış. Tüm eser boyunca sonunda ölüm olacağının işaretini vermiştir adeta.

‘’Sadece ölüm yalan söylemez!

Ölüm huzurunda bütün vehimler, kuruntular yok olur ve ortadan kalkar. Biz ölümün çocuklarıyız. Hayatın hilelerinden ancak ölüm kurtarır bizi. Odur hayatın içinden bize seslenen ve bizi yanına çağıran… Henüz insanların dilini anlayamadığımız yaşlarda, oyun sırasında duraklamamızın sebebi o an ölümün sesini işittiğimiz içindir. Hayatımız boyunca ölüm bize hep işaret verir.’’

KÜNYE: Kör Baykuş, Sadık Hidayet, Çev: Ali Fuat Bilkan, İletişim Yayınları, 2020, 111 Sayfa.

‘Beyaz’ bir doktorda ‘siyah’ cinnet: Amok Koşucusu

İnsanı en güçsüz, en savunmasız yönleriyle ele alabilen yazar Stefan Zweig, “Amok Koşucusu” öyküsünde yine kişisel ve psikolojik çözümlemelere yer verir. Öyküde iyilik yapmanın görev olup olmadığı sorgulanır ve bu konu üzerinden insanın sorumluluklarına değinilir. Hikaye, elinize aldığınız anda sizi de olaylar döngüsünün içine çekmeyi başarır. İnsan psikolojisine dair detaylı gözlemler ışığında ustaca bir neden sonuç ilişkisi kuruludur.

05-07-2020 00:01

Hazal Bakan

Pek çok edebi türde verdiği eserleriyle Alman dilinin en çok okunan yazarları arasında bulunan Stefan Zweig, 1881 yılında Viyana'da varlıklı ve kültürlü bir Aşkenazi Yahudisi ailenin çocuğu olarak doğdu. İtalyan Yahudisi bankacı aileden gelen annenin ve tekstil sanayicisi olan babanın ikinci çocuğu olan Zweig, küçük yaşlardan itibaren edebiyat ve kültür alanına ilgi duymaya başlar. İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Latince ve Yunanca öğrenen yazar 1909 yılından itibaren kıtaları aşan gemi seyahatleri gerçekleştirdi. Dönemin imkanlarından dolayı gemi seyahatinin yaygın olması Zweig’in eserlerine de işlemiştir. Pek çok öyküsü gemi yolculuğunda geçer, bu yazıda işleyeceğimiz “Amok Koşucusu” öyküsü de dahil.

Biyografi türünde ustalaşan, etkileyici uzun öyküleriyle bilinen ve 1920’li ve 1930’lu yıllarda eserleri oldukça yaygınlaşan Zweig iki dünya savaşını da yaşamış bir yazardır. Savaş karşıtı yazıları nedeniyle Nazi subayları tarafından eserleri yakılan yazarlar arasındadır. Savaşın yıkıcı etkilerini öykülerinde karakterlerin geçirdiği psikolojik vakalar yoluyla da anlatır. Ayrıca savaşlardan ve yol açtığı buhranlardan kendisi de derinden etkilenen yazar, uzun yıllar intihara meyilli biri olarak yaşadı. İlk eşini birlikte intihar etmeye ikna edemeyen Zweig’in neredeyse tüm eserleri intihar konusunu içerir.

“Amok Koşucusu” öyküsünde hayat verdiği ana karakterin söylediği bu sözler usta yazarın intihar hakkında düşüncelerini açıklar niteliktedir: “... elimizde kalan son insan hakkı herhalde şudur: Canının istediği şekilde geberme hakkı... ve dışarıdan bir yardımla rahatsız edilmeme hakkı.”

Nazi yıllarını sürgünde geçiren Zweig, bu sırada ikinci evliliğini gerçekleştirdi. Takip eden yıllarda, meşhur “Satranç” öyküsünü Brezilya’da yaşarken yazdı. Eserde II. Dünya Savaşı'nın yol açtığı insan kıyımında ruhsal baskılara maruz kalan bir insanın duygularını, tepkilerin anlattı. Avrupa'nın içine düştüğü durumdan duyduğu üzüntü ve yaşamındaki düş kırıklıkları nedeniyle 22 Şubat 1942'de Petrópolis kentindeki evinde, eşi Lotte ile birlikte uyku hapları içerek intihar etti. Buna Hitler'in dünya düzenini kalıcı sanmasının verdiği karamsarlığın yanı sıra, kendi dünyasının asla bir daha var olmayacağı düşüncesi neden oldu.

Freud’un eserleriyle tanışmasıyla psikolojiye yoğun ilgi duyan yazar, öykülerinde insan ruhunun en derin katmanlarına inmeyi başarması, bunları oldukça canlı ve ayrıntılı bir şekilde kaleme almasıyla okuru derinden etkilemeyi başarmış bir yazardır. Stefan Zweig’ın tüm öykülerinde duyarlı kişiliğinin ve olağanüstü gözlem gücünün sayfalara yansıdığını görmemek mümkün değildir.

Stefan Zweig, “Amok Koşucusu” öyküsünü 1922 yılında, Avusturya’nın Salzburg kentinde yaşadığı sırada yazdı. İlk eşiyle birlikte oturdukları villalarında oldukça verimli zamanlar geçiren, pek çok eser veren ve Thomas Mann, H.G. Wells, James Joyce gibi usta isimleri konuk eden Zweig, bu öyküsünde Endonezya’da gönüllü olarak görev yapan bir doktorun kendisinden yardım isteyen bir kadına ön yargıyla yaklaşarak tedaviyi reddetmesinin ardından yaşadığı örtülü vicdan ve saplantı duygularıyla peşinden Amok gibi koşmasını anlatır.

Amok, basit tabirle “cinnet getirmek” olarak biliniyor. Benzeri Uzakdoğu ülkelerinde görülebilen bu cinnet türü Malezya insanına özgü bir durum olduğundan “kültürel psikoz” olarak da adlandırılır. Bunun sebebi, başka ülkelerde görülmeyen bir rahatsızlık olmasıdır. Amok koşucusunun detaylı anlatımı öyküde bizzat bu durumu yaşayan doktor tarafından şu şekilde tarif edilir: “Bir Malezyalı, son derece sade, son derece iyiliksever bir insan, içkisini içiyor... orada öylece oturuyor, duygusuz, umursamaz, donuk... tıpkı benim odamda oturduğum gibi... ve birden ayağa fırlıyor, hançerini kapıyor ve sokağa koşuyor... dosdoğru koşuyor, hep dosdoğru... nereye olduğunu bilmeden. Yolda karşısına ne çıkarsa çıksın, insan, hayvan, hançeriyle vurup yere seriyor ve kan sarhoşluğu onu daha da öfkelendiriyor... Koşan adamın ağzından köpükler saçılıyor, delirmiş gibi uluyor... ama koşmaya devam ediyor, koşuyor, koşuyor, artık ne sağa bakıyor ne de solda duruyor, sadece tiz çığlığıyla, elinde hançeriyle öyle korkunç bir halde ileriye doğru koşmaya devam ediyor... Köylerdeki insanlar bir Amok koşucusunu hiçbir gücün durduramayacağını bilirler... onun koşarak gelmekte olduğunu gördüklerinde herkesi uyarmak için bağırırlar. ‘Amok! Amok!’ ve herkes kaçışır... ama o koşmaya devam eder, hiçbir şey duymaz, sürekli koşar, hiçbir şey görmez, karşısında çıkan her şeyi yere yıkar... ta ki biri onu kuduz bir köpek gibi vurup yere serene ya da kendiliğinden köpükler içinde yere yığılana kadar...”

Öykü, Napoli Limanı’ndan Oceaniya’ya giden bir gemide başlar ve orada biter. Gemide yolcu kabininde durmaktan epey sıkılan bir yolcu, geminin kimsenin bilmediği, gözlerden uzak bir yerini keşfeder. Yıldızları izlemeye başlayacakken orada yalnız olmadığını fark eder. Ondan başka bir adam daha vardır ve o gece edecekleri sohbet onların arkadaşlıklarına vesile olur. Güvertedeki adam korkulu bir yüzle ve kekeleyerek, yaşadıklarını ve sırlarını bu tanımadığı adama anlatmak ister. Ve böylece Amok koşucusu kendi hikayesini anlatmaya başlar:

Hollanda kolonisinde küçük bir kasabada doktor olarak görev yaparken bir gün beyaz tenli bir kadın kendisini ziyaret eder. Eşi Yokohama’ya giden Bayan Blank, o dönemde bir başkasından hamile kalmıştır ve bu durumu orada görev yapan doktorun çözeceğini düşünür. Beyaz tenli kadının davranışlarındaki özgüven uzun zamandır siyahi tenler arasında kalan doktorun dikkatini çeker. Hastalarının kendisine tanrı gibi davranması, iyileşmek için yalvarması gibi durumlarla sıkça karşılaşmasına alışkın olan doktor, kadını oldukça çekici bulur ve özgüvenini kırmaya çalışır. Fakat işler düşündüğü gibi gitmez. Oldukça gururlu olan Bayan Blank, doktorun tavırları karşısında geri adım atmayarak kapıyı çarpar ve çıkar. O noktada doktor bir dönüşüm geçirmeye başlar, fırladığı gibi kadının peşinden koşar ve yetişemez.

Kendini kadına yardım edemediği için suçlu hisseden doktor her yerde kadını aramaya başlar. Yardım etme isteğiyle kadını son anına kadar takip eden ve irtibatta kalmaya çalışan doktor artık bir Amok koşucusuna dönmüştür. Öyle ki kadın kötü şartlarda bebeğini aldırıp kan kaybından hayatını kaybettikten sonra, doktor, kadının sırrını güvende tutmak için tabutunu da takip etmeye başlar ve mesleğini, parasını, her şeyini geride bırakır. Kadının eşi ölümden şüphelenmiştir ve otopsi yaptırmak niyetindedir. Tabutu da yanına alıp gemiyle Avrupa’ya giderken, doktor da o gemidedir. Son görevini yerine getirmek için beklemektedir ve dinleyicisine olanları anlatıyordur. En sonda yaptığı şey, doktorun amacına ulaşmak için gerçek bir Amok koşucusuna dönüştüğünün kanıtı niteliktedir.

İnsanı en güçsüz, en savunmasız yönleriyle ele alabilen yazar Stefan Zweig, “Amok Koşucusu” öyküsünde yine kişisel ve psikolojik çözümlemelere yer verir. Öyküde iyilik yapmanın görev olup olmadığı sorgulanır ve bu konu üzerinden insanın sorumluluklarına değinilir. Hikaye, elinize aldığınız anda sizi de olaylar döngüsünün içine çekmeyi başarır. İnsan psikolojisine dair detaylı gözlemler ışığında ustaca bir neden sonuç ilişkisi kuruludur. Bir yandan Avrupa sömürgeciliğini ve ırkçılığı da satır arasından okura aktaran usta yazar, yazdıklarının üzerinden bunca yıl geçmiş olmasına karşın bugünkü kuşaklar tarafından hala ilgiyle okunmaya devam eder.

KÜNYE: Amok Koşucusu, Stefan Zweig, Çeviren: Nafer Ermiş, İş Bankası Kültür Yayınları, 14. Basım, 2020, 60 Sayfa

Vitrin: Yeni çıkanlar

Değerli kitap okurları ve ileri kitap takipçileri, geçtiğimiz hafta çıkan yeni eserleri ve yeniden basılan önemli kitapları sizler için derledik. Keyifli okumalar dileriz.

05-07-2020 00:00

KİTAP-LIK DERGİSİ SAYI 209

Yapı Kredi Yayınları’nın iki aylık edebiyat dergisi kitap-lık’ın yeni sayısı çıktı. Dergi, Doğan Yarıcı ve İnan Çetin’le yeni romanları Hodan ve Vadi üstüne Murat Yalçın’ın yaptığı bir söyleşiyle açılıyor.

Mehmet Rifat’ınProust yapıtlarında Baudelaire şiirinin sesini araştıran yazısı, Oğuz Demiralp’in şarkın aykırı şarkısı Furuğ’un Türkçe çevirilerini inceleyen yazısı, Robert Schild’in Stefan Zweig’ın veda mektubunun öyküsünü anlatan yazısı, Gültekin Emre’nin Sète şiir festivali günlüğü ve Fahri Erdinç’in Nâzım Hikmet’in evi üstüne yazdığı -ilk kez gün ışığına çıkan- uzun şiiri bu sayının öne çıkan başlıkları.

Haydar Ergülen, İzzet Göldeli, Ömer Erdem, Asuman Susam, Okan Alay, Alper Beşe, Ali Volkan Erdemir, Hakan Tabakan, Ezgi Şimşek şiirleriyle; Muzaffer Kale, Zehra Tırıl, Selçuk Erez, Deniz Özbeyli, Saba Öymen, Elif Erdoğan, Dilan Dadbin öyküleriyle; Taylan Altuğ, M. Sadık Aslankara, Necmi Sönmez, Erkut Tokman, Mehmet Akif Tutumlu, Ülkü Şahna, Yusuf Çağlar yazılarıyla; Mert Tanaydın’ın çevirmen Hüseyin Can Erkin’le yaptığı söyleşiyle kitap-lık iyi edebiyatın adresi olmayı sürdürüyor.

Teşekkür ederim.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Kitap-lık Dergisi Sayı 209, Yapı Kredi Yayınları, 2020, 192 Sayfa

HAMLET'İN BAĞLANAN BASİRETİ ÜZERİNE - FERİT BURAK AYDAR

Ferit Burak Aydar, tarihin en tartışmalı ve üzerine en çok yorum yapılmış kitaplarından biri olan Hamlet'i, Shakespeare'in kendisine dair sis bulutunu bir kenara bırakarak bir edebiyat metni olarak ele alıyor. Farklı versiyonlarını karşılaştırdığı ve metnin bağlamına odaklandığı çalışmasında hem tarihsel hem de politik örüntüleri ilmek ilmek çözerken Hamlet'in gerçek edebi değerini ancak toplumsalın gövdesinde kavrayabileceğimizi ileri sürüyor.

Hamlet'in Bağlanan Basireti Üzerine, özellikle iki öğeyi mercek altına alıyor: Bir kahraman olarak Hamlet'in "sürünceme"si ve Ophelia'nın erkek egemen toplum tarafından delirtilip ölmesi. Ne var ki, bunu yaparken bir yandan da Hamlet'e "ç öreklenmiş" yorum endüstrisine, metne kendi siyasi veyahut felsefi gündemini doğrulamak için uzananlara, okumayı kolaylaştırmak yerine suları bulandıranlara yine metnin içinden satırlarla yanıt veriyor. Böylelikle karakter olarak Hamlet'i putlaştıran eleştirmenlerin kalemlerinin gölgesinde kalmış Ophelia'yı çok daha net ve gerçekçi bir biçimde görmemizi sağlıyor.

Aydar'dan fikri yavaş yavaş yoğuran, benzetmelerin cazibesine kapılmayan, eleştirel olduğu kadar kışkırtıcı bir Hamlet ve Hamlet yorumları okuması...

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE:Hamlet'in Bağlanan Basireti Üzerine, Yazar: Ferit Burak Aydar, Sel Yayıncılık, 2020, 261 Sayfa

KUMADAM - E.T.A. HOFFMANN

"‘Kumadam' bütünüyle tekinsiz bir öykü." –Sigmund Freud

E. T. A. Hoffmann, Alman gotik edebiyatının en önemli isimlerinden; belki de en önemlisi. İki asırdan fazladır okurlara musallat öyküsü "Kumadam" ise kâbus ve gerçek arasındaki ince çizgide duran ürkütücü bir eser.

Gece olunca gelip çocukların gözlerini çaldığı söylenen, çocukken babasının ölümüyle alakalı olduğunu düşündüğü Kumadam'ı hiçbir zaman unutamayan Nathanael'in hayatı, eğitim gördüğü şehre Coppola isminde bir satıcının gelmesiyle altüst olur. Coppola'nınKumadam'la olan ilişkisini çözmeye çalışan Nathanael, Profesör Spallanzani'nin "tuhaf" kızı Olimpia'yla tanışınca işler iyice çetrefil bir hal alır.

Bu ciltte "Kumadam"a ek olarak Hoffmann'ın "Issız Ev" adlı öyküsünü de bulacaksınız.

Merdivenlerden gelen seslere kulak ver... Kumadam yaklaşıyor.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE:Kumadam, Yazar: E.T.A. Hoffmann, Çevirmen: Anıl Alacaoğlu, İthaki Yayınları, 2020, 80 Sayfa

ROMANTİZM: KISA BİR GİRİŞ - MİCHAEL FERBER

Romantizm nedir? Michael Ferber elinizdeki kısa giriş kitabında bu soruyu, Romantiklerin kimler olduğu ve onların düşünceleri, inançları, adanmışlıkları, beğenileri bağlamında birbirleriyle ortak yanları üzerinden cevaplandırmaya çalışıyor. Romantizmin gerek Avrupa'da gerekse Amerika'da ortaya çıkışına ve gelişimine bir bakış sunuyor ve Romantik dönemdeki edebiyatın, müziğin, resmin, dinin ve felsefenin çeşitli türlerini inceliyor.

Belli başlı konulara tek tek odaklanan Ferber, Romantizmi önceleyen Duyarlılık hareketine, şairin yükselen saygınlığına, dinî bir yönelim olarak Romantizme, Romantik felsefe ve bilime, Fransız Devrimi'ne yönelik Romantik tepkilere ve de kadınların durumuna bakıyor. Örnekler ve alıntılar aracılığıyla bu özgün ve kendi içinde türlülük barındıran hareketin merkezine götürüyor okuru; dahası, hem "Romantik" sözcüğü ve nereden geldiği hakkında bir tartışma hem de kendine has bir tanım sunuyor.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Romantizm - Kısa Bir Giriş, Yazar: Michael Ferber, Çevirmen: Mehmet Çetin, Miray Sağlam, Say Yayınları, 2020, 192 Sayfa

ISSIZLIĞIN ÖTESİ - ELİF AKPOLAT

“Roman sanatında, zaman ve mekânı ilginç biçimde kullanmak ve karakterleri bu boyut içinde tanımak hoş ve içe işleyen bir anlatıya imkân verir. Elif Akpolat ustalıkla yazılmış romanında bu tekniği kullanarak karakterleri derinleştiriyor ve bizlere zevkli bir okuma sunuyor. İlgi çeken hikâyesi ve özenli diliyle kitabı elinizden bırakamadan okuyacaksınız.”

- Zülfü Livaneli -

“Oğluyla yan yana durduğu bir fotoğrafı yanına alarak yola koyulan bir annenin yaşadığı duygu fırtınasının dalgaları gibi birbiri ardına devriliyor, Issızlığın Ötesi’nin sayfaları; o denli akıcı ve o denli sürükleyici…

Romanın kahramanı olan emekli öğretmenin oğluyla çekilmiş bir fotoğrafı yoktur aslında! Bir fotoğraftan kestiği başını, yine bir başka fotoğrafta oğlunun yanında duran bir başka kadının omuzları üstüne yapıştırmıştır.

Ada vapurunda söylenen bir şarkının ZapSuyu’nun sesine, çiçek kokularının yakılan kitapların insan genzini yakan acısına karıştığı güçlü bir ayrıntı örgüsü, Elif Akpolat’ın ilk romanı.

Hürriyet öğretmenin bindiği otobüs hareket etmek üzere, muavin sizi çağırıyor, geç kalmayın…”

- Sunay Akın -

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Issızlığın Ötesi, Yazar: Elif Akpolat, Kırmızı Kedi, 2020, 312 Sayfa