İttihat ve Terakki Cemiyeti genel sekreterinin arşivi kamuya açıldı

İttihat ve Terakki Cemiyeti genel sekreterinin arşivi kamuya açıldı

İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin genel sekterliği ve iki dönem İçişleri Bakanlığı ile Meclis-i Mebusan başkanlığı yapan Hacı Mehmed Adil Arda'ya ait 1283 belge, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığına hibe edildi.

İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin genel sekterliği ve iki dönem İçişleri Bakanlığı ile Meclis-i Mebusan başkanlığı yapan Hacı Mehmed Adil Arda'ya ait 1283 belge, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığına hibe edilerek kamuya sunuldu.

Osmanlı İmparatorluğunda İkinci Meşrutiyet'in ilanına önayak olan, sonraları İttihat ve Terakki Fırkası haline gelen, iktidar olduğu dönem hala tartışmalara konu olan İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin genel sekterliğini yapan Hacı Mehmed Adil Arda, 1869 yılında Bulgaristan Lofça'da dünyaya geldi.

Yemen'de, 1890'da gümrük memuru olarak başladığı devlet hizmetinde yaklaşık 20 yıl süreyle Yemen, İstanbul ve Selanik'te çeşitli memuriyetler üstlenen, II. Meşrutiyet'in ilanından kısa bir süre sonra Edirne Valisi olarak atanan Hacı Mehmed Adil Arda, yaklaşık bir yıl süren Edirne Valiliği görevinden sonra İttihat ve Terakki Fırkası içerisinde üst düzey yöneticilik görevi aldı.

Hacı Mehmed Adil Arda, 1912 yılında Dahiliye Nazırlığına (İçişleri Bakanlığı) getirildi. Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı yıllarında devletin zor günlerinde kritik görevler almaya devam eden Hacı Adil Bey, 1913 yılında Bab-ı Ali Baskını sonrasında kurulan hükümette bir kez daha Dahiliye Nazırı oldu. II. Balkan Savaşı sırasında Edirne'nin geri alınmasının ardından bir kez daha bu şehre vali olarak atanan Arda, 1915-1918 yılları arasında da Meclis-i Mebusan Reisliği (Meclis Başkanlığı) görevini yürüttü.

I. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından tutuklanan ve Malta'ya sürgüne gönderilen Hacı Adil Bey, 1919-1922 yılları arasında yurt dışında sürgün hayatı yaşadı.

AA'nın haberine göre, Malta esareti sonrasında yurda dönen Hacı Mehmed Adil Arda, Adana ve Bursa valilikleri görevlerinde bulundu, Darülfünun'da (İstanbul Üniversitesi) dersler verdi ve uluslararası mahkemelerde Türkiye'yi temsil etti ve 1935 yılında yaşamını yitirdi.

Hacı Mehmed Adil Arda, tüm süreçlerde tuttuğu siyasi-idari süreçlerle ilgili not, belge ve yazışmalarını özel bir sandıkta saklayarak ailesine bıraktı. Torunu Ali Arda, bu belgeleri Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığına hibe ederek araştırmacılar için yeni kaynak sundu.

Yaklaşık beş aylık çalışma sonrasında 1283 belge, Türkçe özetler halinde arşivlerdeki yerini aldı.

DAHA FAZLA