Selin Erhan

İleri Kitaplığı'nın Marx'ın doğum gününe ithaf ederek yayınladığı Marx Okuma Kılavuzu okurlarla buluştu. Editörlüğünü Ebru Pektaş’ın üstlendiği kitap, Marx’ın kaleme aldığı yazılarla ilgili makalelerden oluşan bir derleme şeklinde.

Yazdığı eserler ve kendi hakkında belki de en çok yazıya konu alınan Marx'ın sözlerinin didiklendiğine ve genç-olgun Marx olarak ayrıştırıldığına sıkça tanık oluyoruz. Bu anlayışların Marksizm’i bütünlük ve tarihsellikten uzaklaştırma çabasına karşın Marx Okuma Kılavuzu, Marx tarafından kaleme alınan kitap, broşür, gazete yazıları Marx'ın bibliyografını esas alarak kurgulamış. Marx'ın düşünsel gelişimine uygun olarak sıralanan kitabın giriş yazısında özellikle belirtilen biçimde kılavuz, Marx'ın her türlü mitleştirilmesine müsaade etmeyecek şekildle oluşturulmuştur. Kılavuz, Marx'ın felsefe, ekonomi, tarih, edebiyat, mitoloji alanındaki zengin birikiminden faydalanırken onu önce 19. yüzyıl Avrupa'sının sonrasında da tüm dünyanın kaderini değiştiren heyulaya gebe bırakan "siyasi Marx'ın" altını çizerek yanlış anlaşılmalara mahal bırakmamaktadır.

Yirmi yazarın yirmi makalesinden oluşan kitapta, makaleler Marx'ın eserlerine yalnızca ön okuma olmakla kalmıyor. On yıllar önce kaleme alınan eserlerin sosyalizme dair ne dediklerini, bu deyişlerin günümüz sosyalizm mücadelesine ne kattıklarını günümüz diliyle basitçe anlatıyor.

Marx Okuma Kılavuzu’nda bir anlayış öne çıkartılıyor. Marx’ın yalnızca masasının başında oturan bir düşünür olmadığı hatta yöntemine de yalnızca bu yolla ulaşmadığı kitabın her sayfasına bir anlayış olarak yedirilmiş. Marx, popüler kültürün onu tanıdığının yanında hayatı boyunca siyaset yapmış, sokaklarda mücadele etmiş bir devrimci önderdi. Biricik yöntemine okumalarıyla olduğu kadar Avrupa’nın işçi mahallelerinde, yoldaşlarıyla yaptığı toplantılarda ulaştı. Bu yüzden onu hayatı boyunca devrimci olanın peşinden giden inatçı bir komünistten başka görmeye başlayıp kutsallaştırırsak Marx’ı ve yöntemini şablonlara oturtmaya çalışırken ezbere yenik düşeriz. Elimizdeki kitap özellikle teorik derinliği yüksek eserleri ele alırken buna karşı bir anlayışla oluşturulduğu için değerli.

Kitapta Marx’ın doktora tezinden en karışık, anlaması zor kitaplarına kadar nasıl bir düşünsel süreç izlediğini görüyor; onun çalışma disiplinine tanık oluyoruz. İlk tohumlarını “yeni materyalizm” olarak eken Marx’ın nasıl da tüm dünyayı sarsacak komünist heyulayı oluşturduğunu görüyoruz.

Alper Dizdar’ın Marx’ın doktora tezi hakkındaki yazısıyla başlayan makaleler Siyaveş Azeri’nin Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisi ve Marx’ın yöntembilimsel Bütünlüğü başlıklı yazısıyla devam ediyor. Kendisini bile bulunmanın zor olduğu bu kitabı, Azeri üç başlıkta inceleyerek fikir üretimini kolaylaştırıyor.

Yahudi Sorunu: Güncelliğini Yitirmeyen Bir Polemik’in yazarlığını yapan Şilan Geçgel Yahudi Sorunu eserine ilişkin çerçeve oluşturmak amacıyla yazdığı yazıda Marksizm ve Din alt başlığıyla başlayıp antisemitizm eleştirilerine doğru uzanan bir çerçeve çizmekte oldukça başarılı oluyor.

Marksizm’in belki de en taraflaştırıcı ve tartışmacı eserlerinden biri olan 1844 El Yazmaları Ebru Pektaş’ın yazarlığı ve benim katkılarımdan meydana geliyor. “Marx’ın yabancılaşma eleştirisi, ahlaki değil devrimcidir. Zira yabancılaşma tam da onu yaratan güçlerin içinde aşılabilir; geçmişe dönme arzusuyla, romantik bir eski günler özlemiyle değil.” diyerek tarafını belli eden makale, yabancılaşma gibi anlaşılması zor ve soyut bir kavramla ilgili oldukça öğretici oluyor.

Kutsal Aile kitabıyla ilgili yazısıyla okuduğumuz Kurtul Gülenç, yazısının başında kitabın ilginç yazılış hikayesine değinerek kitaba olan ilgiyi kabartıyor.

Yayınlanmak için kaleme alınmayan ve Lenin’in okumadan da devrim yaptığı ünlü Feuerbach Üzerine Tezler ve Alman İdeolojisi kitabını Can Soyer dahiyane tohumlar başlığıyla inceliyor.

Marx’ın Proudhon ile dostluğunu bitiren eser olan Felsefenin Sefaleti'ni, kitabın genç yazarlarından olan Mehmet Karakuş tarafından incelenerek kitapta yerini alıyor.

Marksist klasiklerin yıldızı olan Komünist Parti Manifestosu’nu Doğan Ergün çağ açan metin olarak ele alıyor. Marksizm’in en fazla okunan kitaplarından olan Manifesto günümüzde bize neyi işaret ediyor, dönemi için hangi özgün önemlere sahip gibi sorulara bu yazıda yanıt buluyoruz.

 Fransız Üçlemesi’nin ilk kitabı olan Fransa’da Sınıf Mücadeleleri kitabını Engin Deniz’in yazarlığıyla Kılavuzdaki yerini alıyor. Engin Deniz bize göndermelerle, yermelerle ve döneminin insanlarının isimleriyle dolu olan bu kitabı 2021 yılında okumanın yükünü okuyucudan alındığı makalesiyle karşımıza çıkıyor. Kitabın teorik derinliğinin de hakkını teslim ediyor.

İlke Bereketli’nin “Öyle ki adı Fransa’yla anılsa da 18 Brumaire, Fransa’yı aşıp genele işaret eden, devrim-karşı, devrim süreçleri, sınıf mücadeleleri ve devlet biçimlerinin kuramını ve pratiğini yansıtan bir kılavuzdur.” diyerek kaleme alığı Üçleme’nin ikinci kitabı olan Louis Bonaparte’nin 18 Brumaire’inin incelemesi kitabın devamında karşımıza çıkıyor.

Kapitalizm Öncesi Ekonomi Şekilleri yani Formen kitabını adını Bilim ve Gelecek dergisiyle sıkça duyduğumuz Ender Helvacıoğlu analiz ediyor.

Sadık Boran’ın, masa başındaki Marx’ı ve onun çalışma disiplinini görmemizi sağlayan kitap olarak bahsettiği Grundrisse kitabı hakkında incelemesi incelediği kitabın derinliğini düşündüğümüzde yalınlığı takdir edilmesi gerekiyor.

Ali Ekber Doğan tarafından yazılan Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı: Hegel’e Dönüş ve Sıçramalar başlıklı yazının yalnızca dipnotları bile ayrı bir kitap olabilecek ölçüde zengin.

Hakkında binlerce yazı yazılmış Kapital’in incelemesini ise Metin Çulhaoğlu birden fazla kez okunmalı ve her okumada farklı yönleriyle incelenmeli önerisiyle okuyucuya teslim ediyor.

İlk ikisi hakkında yazılarla buluştuğumuz Fransız Üçlemesi’nin üçüncü kitabı olan Fransa’da İç Savaş kitabının incelemesinin aynı zamanda Kılavuzun editörlüğünü de üstlenen Ebru Pektaş yapıyor.

Gotha ve Erfurt Programı kitabının yalnızca bir program metnine itirazdan fazlası olduğunu Onur Emre Yağan’ın kaleminden okuyoruz.

Daha öncesine de kitapla ilgili yazılarını okuduğumuz Sibel Özbudun, Kılavuz’a Marx’ın çok az okunmasının yanına içeriği çok gelişkin olan Etnoloji Defterleriyle ilgili makalesini okuyoruz.

Berat Çelikoğlu’nun kaleminden incelemesini okuduğumuz Ulusal Sorun metinleri, yazıda milliyetçilik ve ulus devlet kavramlarını ve güncel olarak oturduğu yeri tartışmasıyla kitabı bütünlüğüne oturan bir yazı olarak karşımıza çıkıyor.

Marx’ın Dünya Siyaseti Yazıları: Kolonyalizm, Kapitalizm ve Uluslararası Siyaset başlığıyla Hakan Güneş’in yazdığı makale ise diğer yazılardan farklı biçime tek bir esere değil Marx’ın konuyla ilgili yazdığı çeşitli yazılardan oluşuyor.

Kitabın son makalesinde Ali Cenk Gedik bizleri Marx önderliğinde 19.yüzyılın müziğinde gezintiye çıkartıyor ve müzikle ilgili Marx’ın neler düşündüğünü aktarıyor.

Türkiye’de Marksizm denildiğinde akla gelen usta yazarların yer aldığı bu kitap bünyesinde genç yazarlara da yer veriyor.

Her kılavuzun, kılavuzluk yaptığı bir özne, yani derdini anlatmaya çalıştığı bir topluluk vardır. Deyim yerindeyse kitapta 19.yüzyılda da olduğunu gördüğümüz dertlerin dermanından ve onun güncelliğinden bahseder. Kitabın kılavuzluk yaptığı, bu ülkede insanların okumak istediği kitaplar yazmayanlara karşı bir çağrıdır. Belki dikkatleri kırk dakikadan az toplu kalabilen gençler ve gününün çoğunu ekmek parası kazanmakla geçiren emekçilerin de okumakta zorlanmayacağı, teorinin o sıkıcı ve yıllar boyu tozlanmış gri nefesinden arındığı bir "teorik" metin üretmekte Engels, Lenin ve Marx kılavuzlarıyla İleri Kitap, sosyalist yayıncılığa farklı bir katkı koymuştur.

Kitabın da yaptığı gibi Marx'ın 203. yaşını, saray rejimini devirmek ve güzelin ülkesini kurmaktaki inadımızla kutlarız. Bir dahaki doğum gününü Sosyalist Türkiye'de kutlamak umuduyla...

Künye: Marx Okuma Kılavuzu, A. Cenk Gedik, A. Ekber Doğan, A. Dizdar, B. Çelikoğlu, C. Soyer, D. Ergün, E. Pektaş, E. Helvacıoğlu, E. Deniz, İ. Bereketli, K. Gülenç, M. Karakuş, M. Çulhaoğlu, O. Emre Yağan, S. Boran, S. Erhan, S. Özbudun, S. Azeri, Ş. Geçgel, İleri Kitaplığı, 2021, 360 sayfa.