Özgür Yılmaz - @ozgurr_yilmaz

Dünyanın en ünlü İklimbilim Profesörü Carlos Afonso Nobre, Amazon Ormanları'ndaki yangınları İleri'ye değerlendirdi.

"Son istatistikler, ormansızlaşma ve yangınların 20-30 yıl içinde daha da artacağını gösteriyor" diyen Nobre, "Bizim ormansızlaşmayı bitirmemiz gerekiyor ve gelecek on yıllarda Amazon’u korumamız gerekiyor" şeklinde konuştu.

Merhabalar, Carlos Nobre. Amazon Ormanları dünya için neden bu kadar önemli?

Amazon Ormanları dünyanın en büyük tropikal ormanları. 120 milyar tondan fazla karbon ve dünyanın en büyük biyoçeşitliliğine ev sahipliği yapıyor. Aynı zamanda iklimi istikrarlı hale getiriyor ve Amazon Nehri, okyanuslara yüzde 15 taze su götürüyor. Amazon aynı zamanda 300’den fazla yerli topluluğu ev sahipliği yaparak onları etnik ve dilsel çeşitliliğini de sağlıyor. Ormanlar aynı zamanda 2 milyar ton karbon dioksiti, her yıl atmosferden kaldırıyor, bu küresel ısınmanın önündeki en büyük engel.

Yangın ne zaman başladı? Ne kadardır devam ediyor?

Yangınlar tropikal alanlarda rutindir. Doğal orman yangınları çok ender görülür çünkü ormanlar nemlidir ve yangınlar ormanın içine doğru yayılmaz. Ormanın dinamiğini bozan şey, tıraşlama kesimlerdir. Bu kesimler, ormanı kurutur ve böyleyece yangınlar içlere doğru genişler, bir diğer önemli faktör de bu yangınların insanlar tarafından çıkarılması. Genelde yangınlar kurak dönemlerde başlar. Amazonun büyük bölümü Temmuz’dan Eylül’e kadar bu kurak dönemleri yaşar. Ekim’de yağmurların başlamasıyla bu dönem sona erer. Bu yıl ormansızlaştırma oranları o kadar yüksek ki, belki de on yılın en yüksek oranı ve orman yangınları geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre iki kat arttı. Kurak sezon artık, yangınların sıçraması için o kadar da kurak değil. Bu da yangının yaygınlaşmasının insan tarafından yapıldığının en büyük göstergesi. 

Bu yangınların sonuçları nedir?

Küresel olarak etkisi, atmosfere salınan karbon dioksitin daha da artacak olması. Böyle bir yılda ormansızlaştırmanın devam ettiği Brezilya, Bolivya ve Kolombiya Amazonlarında ortalama olarak 15 ile 20 bin kilometrekare alan ağaçsızlaştırılıyor. Bu da her atmosfere 1,5 ile 2 milyar ton karbondioksit salınımı olarak devam ediyor. Bu da oran olarak yüzde 3 ile 5 arası bir orana tekabül ediyor. Yangınlar kesilmiş ormanları mahvediyo, bu alanların ve tarlalar da yanan bölgelerin etrafında olduğu için etkileniyor. Bu da alan olarak daha büyük bir alanı etkilemeye vesile oluyor, böylece ormansızlaşma da artıyor. Yangının çıkardığı duman milyonlarca insan için tehlike arz ediyor, öyle ki bu 3 bin kilometre ilerideki Güney Afrika alttropikal bölgelerini dahi etkiliyor.

İnsanlık şimdiye kadar ne kaybetti? İnsanlık daha önce böyle bir yangın deneyimlemiş miydi?

Yukarıda da bahsettiğim gibi yangınlar genelde ormanları “temizlemek” için ve soya, palm yağı gibi maddelerin üretimi için, hayvancılık için kullanılmak üzere kullanılıyor. Geçmişte, ormansızlaşma oranı 2005 yılında bir rekor kırmıştı. Ancak tüm Amazon ülkeleri el ele verip ormansızlaşmayı azaltmıştı. Örneğin ormansızlaşma Brezilya’da 2005-2014 arasında yüzde 75 düşmüştü. Ancak bu 2015’ten sonra artmaya başladı. Bütün ormansızlaşan alanlar Amazon’un yüzde 15 ve 17’si arası. Bu küçük olarak görülebilir, ama birçok çalışma göstermektedir ki eğer ormansızlaşma yüzde 20-25 arasında olursa bu ormanın geri kalanının da kurumasına yol açacak. Bu da, Amazon’un yüzde 60’ının tropik iklimden savana iklime dönüşmesine yol açabilir. Son istatistikler, ormansızlaşma ve yangınların 20-30 yıl içinde daha da artacağını gösteriyor. Bizim ormansızlaşmayı bitirmemiz gerekiyor ve gelecek on yıllarda Amazon’u korumamız gerekiyor. 

Türkiye’de Bolsonaro’nun bu yangınlara gereken önemi vermediğini okuyoruz. Ne düşünüyorsunuz?

Onun politik kariyeri her zaman muhafazakarlıktan yanaydı, aynı zamanda bir çiftçiydi. Bu sektör daha fazla para kazanmak için iklimleri yok etmeyi önemsemiyor ve Brezilya’nın her yerinde çevreyi koruyan yasaları zayıflatıyor. Bolsonaro iktidara da bu söylemle geldi zaten. Çevre bakanını muhafazakarlardan birini yaptı, tarihte ilk kez çevre bakanı 70’lerini aşkın biri oldu. Bu kişi kamusal alanda çevreyi koruyan yasaları eleştirdi. Bolsonaro da, yerlilere ait bölgelere izin vermeyeceğini söyledi. Hepsinin ötesinde o, illegal ormansızlaşmayı arttırma yolunda önemli bir sinyal verdi ve yangınlar Amazon içlerine “ilerleme” götüren bir kahraman olarak görüldü. Ve bunlar, yasalara karşı oldukları halde, cezalandırılmadı.

Kaybolan ormanlar ve ekosistem için neler yapılabilir? Ya da bu kayıp telafi edilebilir mi?

Bu Amazon ülkelerinin yapabileceği bir potansiyel aslına bakarsanız. Aynı zamanda Paris İklim Anlaşması’nda konuşulan küresel ısınmayı 2 derecenin altında tutmaktı, ya da daha iyisi 1.5. Ancak küresel ısınmayı durdurmanın en iyi yolu ormanları yenilemektir. Bu kayıp, tabi ki telafi edilebilir ancak bir koşulla: Et, soya, palm yağına dayalı ekonomik sistem değiştirilmeli. Eğer bunda başarısız olursak zararları asla telafi edilmeyebilir, hem de binlerce yıl! Şunu da akılda tutmalıyız ki, “sonsuza dek yokoluş” ve binlerce türün kaybolması, ormansızlaşma, yangınlar ve iklim değişikliği ile alakalıdır, bunlar durmazsa, engellenemez.