Cadıların torunları

Ortaçağ ve Rönesans Avrupası’nın en büyük kıyımlarından olan cadı avlarının ve kadın düşmanlığının 21. yy’da devamı niteliğinde ki toplumsal baskıyı anlatır Bugünün Cadıları. Ve ataerkinin çeşitli şekillerde yeniden yarattığı engizisyona karşı mücadele etmeye devam eden cadıların torunlarını..

Zilan Yıldırım

Dünyanın her yerinde, tarihin her döneminde karşımıza çıkan toplumsal cinsiyet eşitsizliği günümüzde de hâlâ en fazla direnişin ve mücadelenin verildiği alanlardan biridir. Bu eşitsizliğe onlarca sebep sayılabilir ancak yüklendiği tüm yükle kefenin ağır geldiği ve tüm terazinin üzerine yıkıldığı taraf hep kadın olmuştur. Örneğin çok eski toplumlarda nasıl olduğu anlaşılamayan doğum olayının, yani bir insanın bir kadının içinde yaratılmasının hem kadın için kutsallık hem de tüm sorunların kaynağı etiketini getirmiştir. İçinde bir insan yaratabilen, bereketi temsil eden ‘’şey’’ kıtlık anında ya da doğal felaketlerde de suçlu bulunmuştur. Ya da cinsel iktidarsızlık gibi bir problemi olmayan, yine bir ‘’şey’’ ‘’gereğinden fazla’’ cinsel birliktelik yaşarsa şeytanla anlaşmış, şeytana ruhunu satmış sayılmıştır. Veya tarımla hemhal olan kadın şifalı otları keşfedip bununla çeşitli ilaçlar yaparak hastalıkları tedavi edebildiğinde onu efsunlu, büyülü diye etiketleyerek büyüsüyle zarar vereceğinden korkulmuştur. İnsan yine tanımlayamadığı ve açıklayamadığı şeye savaş açmıştır. Ve tabi bu etiketler zamanla birikip dini kitaplarda dahi yer bulabilecektir. Tıpkı İncil’de geçen ‘’Efsunlu kadını yaşatmayacaksın.’’ sözü gibi.. Cadılıkla suçlanan kadınların katli bu dini kitapların uygulatıcılarından olan Engizisyon eliyle 1440’lı yıllarda başlamış ve 18. yy sonlarına kadar Kuzeyi ağırlıklı olacak şekilde tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Cadılıkla suçlananların büyük çoğunluğunun kadın olması elbette tesadüf değildir. Ataerki önce aileyi kurar, kadını eve kapatır ve üretimden uzaklaştırır. Bununla tüm üretim ilişkilerinden ve kol emeğinden uzaklaşan kadın yeniden üretim sürecinin bir ‘’çarkı’’ dışına çıkamaz. Eve kapatılan ve dış dünyayla bağı koparılan kadının eğitimine, kafa emeğine, hatta düşünmesine bile sözüm ona gerek kalmaz. Ve ataerki eğitilmemiş kadına zamanla fıtrat biçmeye başlar. Kadınların eksik erkek vücuduna sahip olduğunu ya da tek işlevlerinin doğurmak olduğunu dayatırlar. Buna da kadının doğası derler. Bu doğaya uyarak onlara zor işler verilmemesi gerektiğini, kafa karıştıran mevzularda işin içinden çıkamayacağını söylerler. Bu yaratılan kısır döngü içinde zamanla kadınlara ‘’ideal kadın’’ reçeteleri hazırlanıp ellerine tutuşturulur. Bu reçetelere göre kadın çocuk doğurmalıdır, eşine sadık olmalıdır, aldatılırsa da sineye çekmelidir ama kendisi asla iffetsizlik yapmamalı, ‘’şeytana uymamalıdır.’’ Dik başlı ya da sivrilmiş bir karakter olmamalı, yalnız yaşayabilecek kadar kuvvetli, kendine öyle çok güvenmemelidir. Çok fazla bilgili, birikimli olmamalıdır. Listenin dışına çıkarsa şayet her toplumda farklı seyreden ‘’cezalandırılmalar, yaptırımlar’’ uygulanacaktır. Örneğin Avrupa’daki cadı avcılığı gibi.. Bir kadın diğer ‘’ideal’’ kadınlardan farklıysa cadı, efsunlu kabul edilir. Yalnız yaşıyorsa ya da hasta tedavi edebiliyorsa da cadı damgası vurulabilir, cezalandırılabilir. Çok çirkinse bu cadılık ve büyücülük özelliğidir ve şeytanın suretini gördükleri için suçlanabilir. Çok güzelse de -insanı büyülediği ve aklını aldığı için- suçlanır. Hatta bu suçlama için bu gerekçelere bile ihtiyaç duymadan, yaşlı kadınların ölen eşlerinden kalan mirası almak için bile bir kadın cadılıkla suçlanır ve ölüme mâhkum edilir.

Mona Chollet’te 300 yıllık bu cadı avı adı altında gerçekleşen kadın katliamlarını incelemiş ve günümüzde hala var olan, sınırları dışına çıkan kadınlar üzerinde ki patriarkal baskıyı Bugünün Cadıları kitabında kaleme almıştır. Bir nevi 21. yy cadı avlarını incelemiştir diyebiliriz. Mona Chollet 1973 yılında İsviçre’nin Cenevre kentinde doğmuş gazeteci ve yazardır. Eserleri daha çok deneme yazıları üzerinedir ve Le Monde Diplomatique’de gazetecilik yapmaktadır. Eseri Bugünün Cadıları ise Z. Hazal Louze’nin Türkçeye çevirisi ile İletişim Yayınları tarafından basılmıştır.

Kitabın başında Chollet dönemin cadı avlarına çeşitli örneklerle değinmiş, kadınların bu şekilde suçlanma ve cezalandırılma sebeplerini irdelemiş ve günümüzde bu karanlık dönem üzerine yapılan araştırmaları yorumlamıştır. Bu kısımda ilginç gelen örneklerden biri de XI. Papa’nın fermanıyla kedilerin lanetlenmesi ve ‘’Şeytanın Hizmetkarı’’ olarak ilan edilmesidir. Kadınların yanında görülen tüm kedileri cin ilan edip kadınlarla beraber katletmişlerdir. Kedilerin ölümüyle şehirler fareler tarafından istila edilmiş ve veba hastalığı çok hızlı bir şekilde yayılmıştır. Tabi Engizisyon Mahkemeleri hastalığın artışına cadıların laneti diyerek daha fazla kadını öldürmekten geri kalmamıştır. Kitabın devamında yazar günümüzde gerçekleşen toplumsal baskı unsurlarını ve cadı avlarını çeşitli örneklerle ele almıştır. Bir kadının ekonomik bağımsızlığı, evlenme/evlenmeme kararı, çocuk doğurmak/doğurmamak ya da kaç yaşında doğuracağı gibi birçok konuya değinen yazar tespitlerini çokça örnekler vererek desteklemiştir. Burada yaşlanmaya meydan okumak istemeyip ayna karşısında çıkan beyazlarını gururla izleyen kadınlardan, istenmeyen gebelikleri kürtajla önleyemeyen kadınların ilerde yaşadıkları fizyolojik ve psikolojik problemlere kadar gündelik hayatta karşımıza çıkan birçok baskı aygıtı gözler önüne serilmiştir. Bazı tespitler ya da çözüm önerileri yüzeysel incelenmiş ve tartışılmış olmasına karşın problemin kaynağı tarihsel açıdan doğru örneklerle işaretlenmiştir. En dikkat çeken nokta da verilen örneklerin çeşitliliğidir. Bir edebiyat romanını, bir filmi inceleyerek; üzerine Trump’ın zamanında yaptığı bir konuşmayı ya da sıradan insanların sıradan hayatlarına dair kesitleri aynı konu ekseninde örneklendirerek bu eşitsizlik probleminin toplumun her zerresine yerleştiğini kanıtlamaya çalışmıştır yazar.  Sonuçta kitabı bitirirken hala nasıl kadınlara kadınlık öğreten erkekler olduğuna hayret ediyor ve ne zaman dillerinde ki engizisyonu kaldırıp atacaklarını soruyor insan kendine. Şüphesiz bunu başaracak olan yine kadınların mücadelesidir tabi.. Şayet hiçbir şey yapmayıp her zerresine ataerkinin sızdığı kurumlardan veya toplumdan vicdanlarını dinlemelerini beklemek pek akıl kârı değil.

KÜNYE: Bugünün Cadıları; Kadınların Yenilmez Gücü, Moma Chollet, Çeviri: Z. Hazal Louze, İletişim Yayınları, 2020, 240 Sayfa.

Her ütopya distopyayı, her distopya da bir ütopyayı içerir

Üzerinde yaşanabilir bir ütopya kurmak için imparatorluğun o ideolojik deli saçmasını ters yüz etmek ve duygusallıktan uzak ama saygı da kusur etmeyerek, karaçalınmış ve leke sürülmüş kültürleri yeniden ziyaret etmek şarttır. ‘ Ütopya’ daha iyiye ulaşmanın siyasal tahayyülüdür. 

Şadi Erarslan

İnsanlığın hayalini kurduğu, gerçekleşmesi zor olan, sınırsız bir dünyanın ne kadar mümkün olacağı üzerine birçok düşünür kafa yormuştur. İdeal bir dünya düzenini düşünen, özlem içinde hayalini kuranların neden bu şekilde düşündüklerini, niçin bir dünya tasavvur ettikleri üzerine düşünecek olursak; bu dünyanın çekilmez, ömrünü artık tamamladığı yönünde olacaktır. Elimiz de beğenmediğimiz ve işimize yaramayan bir şey varsa ilk işimiz onu daha iyisiyle değiştirmek olacaktır. Değiştiremiyorsak eğer en ideal olanı tahayyül ederiz; fakat elimizdekini değiştirme imkânımız yoksa yapmamız gereken ise onu en iyi şekilde yeniden düzenlemektir. Dünyayı yeni baştan düzenlemek, iyileştirmek çok az kişinin düşündüğü bir şeydir. Başka bir ifadeyle açıklarsak, iyileştirecek cesareti kendilerinde bulamayışlarıdır. Yazımızın konusu olan Thomas More’un ütopyası, dünyayı değiştirecek niteliğe sahip olmasa da, yeni bir dünya arayışı için, geriye doğru giden ileriye bakanların el kitabı. İlk ortaya çıktığı günden günümüze kadar değerini hiç kaybetmeyen Ütopya, geçtiğimiz ay Dipnot yayınlarından okurlarıyla buluşmuştu.  More’un ütopyası China Mieville’nin önsözü,  Ursula K. Le Guin’in sonsözüyle bambaşka bir arayış içerisine sürüklüyor okuyucuyu.

Ütopya kavramı Yunanca  ‘’ou-topos’’ kelimesinden türetilmiştir ve ‘’olmayan yer’’anlamına gelir; bazı kimseler ‘euro’daki eu(yu) sesiyle telaffuz eder, böyle olunca ‘’sağlıklı yer ve güzel yer’’ anlamına gelir. Bu durumda ‘’ütopya’’ güzel ama var olmayan bir yer anlamına geliyor. Ütopyalar sadece zihinsel yeteneğimizi kullanarak kurduğumuz bir şey mi? Bu soru bizi fiziksel dünyanın ötesine taşıyor; fakat ütopyalar fiziksel dünyanın en temel ve değişmez temel kurallarıyla da kurulabilir.  Bu da hayali kurulan ütopyaların fiziksel dünyayla temas kurmasını sağlıyor. Buradan da anlaşılacağı üzere kurduğumuz ütopyaların dünyanın bir parçası olduğudur; ancak birbirini dışladığı da bir gerçektir. Ütopyalar dünyanın içinde kurgulanıp birileri tarafından hayata geçirilmek için tasarlanmış en ideal olandır. Yukarda da değindiğimiz üzere ütopyaların dünyadan izler taşıdığını, dünyanın ütopya tarzında yerlere sahip olduğunu belirtmiştik; ancak bu yerler insan üretimi olduğundan, insan tarafından bertaraf edilme tehlikesiyle de karşı karşıyadır.

Dünyanın sonu diye adlandırdığımız birçok bölge daha fazla kazanç için beyaz adamın ehlileştirme adı altında deney malzemesi olarak kullandığı yerlerdir. Beyaz adam sadece orayı cehenneme çevirmekle kalmaz. Aynı zamanda terör estirerek ütopya olarak niteleyebileceğimiz dünyayı ve orada yaşayan yerlilere hem cehennemi yaşatıyor hem de yeni bir cehennemin parçası haline getiriyor. Her şeyin ortak olduğu ve ortak bir amaçla kullanıldığı ortamlar, ehlileştirme ve modernleşme hamleleriyle hayata kalma uğruna herkesin birbirini kılıçtan geçirmeye başladığı ve bunun meşru bir hale geldiği bir yer haline geliyor. Bu durumda insanlara ilerde asıl dünyanın bu dünya olmadığı, gerçek ve ideal dünyanın ölümden sonra başlayacağı inancı empoze edilerek kendi kaderlerine razı gelmelerine sebep oluyor.

Thomas More’un ütopyası ise bir yergi mi? yoksa başka bir şey mi? Bu iki soru birbirini içeren ve dışlayan olarak ortaya çıkıyor. Yeni bir dünya tahayyül etiğimizde genel de bu dünya, fiziksel dünyadan çok uzakta bir adada veya bir dağın tepesinde ya da bulutların üzerindedir. Kısacası insanoğlunun/kızının ulaşamayacağı kadar uzaktadır. Bu arayış bununla da sınırlı kalmayıp insanları fiziksel dünyanın ötesinde bilimsel olmayan veya hiç gerçekleşmeyecek bir arayışa sürüklüyor. Bu dünyada yapmamız ve istediğimiz şeyleri ya çok uzakta arıyoruz ya da önümüzdekini göremeyecek kadar körleşiyoruz.  İnsanların distopyadan ütopya çıkaracak bir güce erişmeyi beklemesi, bizi geçmişten koparacak duruma getirir. Geçmiş yaşanmış olsa dahi geleceği kurmak için üstünde düşünülmesi gereken en ideal şeydir. İnsanlığın geçmişte yaptığı ve hala yapmaya çalıştığı yıkım, dünyayı adeta kaosun yaşandığı bir yer haline getiriyor. Yıkım ve kaos bunların sonucunda artık amaç haline geliyor. Hal böyle olunca dünyanın yaşanılamayacak kadar kötü olduğu sonucu ortaya çıkıyor. Medeniyet adı altında dünyanın en ücra köşeleri bile bu kaostan nasibini almış bulunmakta. Daha fazla üretim için geçmişten günümüze kadar süregelen sömürgecilik elimizde ütopya olarak adlandırabileceğimiz yerleri adeta distopyaya dönüştürmüş, geleceği olmayan bir durumun sınırına getirmiştir.

Hayali kurulan her ütopya kimilerine göre uzakta olmasına rağmen More kendi ütopyası Tanrısal bir fenomen değildir. Sonradan adaya çevrilen tamamen insan eliyle şekillendirilen, dünyanın içinde olan Ütopya, hiçte sanıldığı gibi ne dünyadan çok uzakta bir adada,  ne bir dağın tepesinde, ne de bulutların üzerindedir. O tam anlamıyla insanın bir ussal yaratısı ve denetimi altındadır. Bu sayede çok uzaklara gitmemize gerek yoktur. Her an düşünü kurduğumuz dünyayı asıl hüviyetine dönüştürecek tek gücün yine biz olduğu gerçeği; yıkıcı olduğumuz kadar aynı zamanda yeniden yaratabileceğimizi; More’un ütopyasında göreceğiz.

Thomas More’un ‘Ütopya’yı yergi için mi yazıldığı bilinmez; fakat ‘ütopya’yı okurken biraz durup düşünmeye koyulursak, egemenlerin kendi ütopyalarını kan ve gözyaşı üzerine kurduğunu görmek pekâlâ mümkün. Nazilerin esir kamplarında binlerce Yahudi’yi öldürmesi kendi ütopyalarını kurmak için bir adımdı. Bu ütopya Yahudiler ve diğer insanlar için distopyadan başka bir şey değildi. Ta ki distopya ütopya karşısında çaresiz ve yıkılmaya mahkûm olduğunu görene kadar. Azınlığın kurmaya çalıştığı ütopya çoğunluğun düşlerinden ortaya çıkmaz. O tam anlamıyla çoğunluğun kemikleri ve kanı üzerinde yükselir. Bize karşı bir avuç insanın kurmaya çalıştığı ütopyalar kapitalizmin ikiyüzlülüğü sonucunda ortaya çıkıyor. Sistemin mantığını anlayıp buna karşı koymak, onların ütopyasını anlamak için başlangıç noktasıdır. Liberaller ve sağcılar genel de çoğunluğun hayalini kurduğu ütopyalara karşı bir konumda yer alır. Çünkü onlara göre böyle bir ütopyanın gerçekleşmesi için insanın fazlasıyla kötü olmasıdır. İnsanlara bakarken gördükleri kötü olma hali onların yansımalarından başka bir şey değildir Onlar kendi ütopyalarını güç ve baskı üzerine kurarken, gözleri sadece kendi ideal dünyalarını görmektedir. Kendi ütopyalarını istedikleri gibi şekillendirirken, üzerinde egemen oldukları topraklar üstünde yaşayanlar için bu ütopya kan ve göz aşından başka bir şey değildir. Asıl karşı oldukları şey ise kendilerinden olmayan insanların onlara karşı ütopya kurmaları, çoğunluğun ütopyası bir avuç insanın kendi çıkarlarının sonucu kurdukları ütopyanın sonu demektir.

Umut vardır. Fakat umudun gerçeklemesi, bir hayal ürünü olmaktan çıkması için her zamankiden daha fazla cesarete ve isyana ihtiyaç vardır. Bir canavar gibi tetikte bekleyen sistemin, mantığını reddederek başlar yolculuk. Sistemin bir avuç insan için yaratığı ütopya milyonların düşlediği ütopyanın yanına yaklaşmayacak kadar güzellikten ve iyiden mahrumdur. Bu gerçeğin yıkıcılığı,  ütopyaları umuttan ziyade mecburi hale getiriyor. Bir avuç insanın zorbalığına karşı umutla ütopyalar kuralım.

KÜNYE: Utopıa, Thomas More, Çev. İbrahim Yıldız, Dipnot Yayınları, 2020,240 Sayfa.

Çünkü bizler aydınlatırız karanlıkları; zamana, korkuya ve yaşama sarılırken

Karanlığın hiç bilmediğimiz tarafları vardır. Tıpkı kendimizin bilmediğimiz tarafları olduğu gibi. Ve korku, bir mumun ışığında, olağanca inadıyla- üstelik tam da zıt olanıyla- birbirimize sarılmanın en aydınlık anını yaratabilir.

Umut Dağlar

Daha önce hiç ‘Mum Doktoru’na yolunuz düştü mü? Bir akşam elektriklerin birden kesilivermesiyle Mum doktoru ile tanışıyoruz. Yanında kıyısında köşesinde, çeşit çeşit, renk renk mumlar olan ve ona iyileşmeye gelen mumların doktoruyla…

Karanlık, birçok kişi için korkutucudur. Çocuk veya yetişkin birçok insan karanlıktan öyle veya böyle korktuğunu söyler. Korku, yaşamlarımızın en doğal duygularından bir olmanın yanında, karanlıktan korkarken aslında korktuğumuz şeyin karanlık değil başka şeyler olabileceğinin de farkına varırız. Tıpkı bu hikayede olduğu gibi. Tıpkı, “Karanlıktan Korkan Mum”un aslında karanlıktan değil de başka bir şeyden korktuğunun farkına varması gibi…

Mum Selami, çokça uzun zaman sonra, o çok korktuğu karanlıktan çıkarak bir akşamı aydınlatıveriyor. Fakat sönmesi gereken zamanda ise bir türlü sönmüyor. Çünkü sönmeyi hiç ama hiç istemiyor. Mum Selami, karanlıktan çok ama çok korkuyor.

Yolu Mum Doktoru’na düştüğünde ise, hem ona çok benzeyen hem de kendisinden çok farklı bir sürü mumla karşılaşıyor. Kendisi karanlıktan korkarken, Aydınlıktan korkan Mum ile tanışması ise bir hayli duygularını zorluyor. Aydınlıktan Korkan Mum’un kendisiyle tanışması ise hiç alışılmadık türden…  Fakat hiç sönmeden yandığı o gece, Mum Doktoru’nun laboratuvarında kendisiyle ve diğer mumlarla ilgili birçok şeyin farkına varıyor.

“Karanlıktan Korkan Mum”, sönmek istemeyen bir mumun hikayesini çocuklarımıza anlatırken korkuları, korkularımızın sebeplerinin aslında başka şeyler olabileceğini, arkadaşlığı, fedakarlığı ve farkındalığı da sayfalarına serpiştiriyor. Hiç farkına varmadığımız mumların ışığında, adeta bizleri korkularımızla yüzleştiriyor.

Karanlığın ve aydınlığın aslında birbiriyle iç içe olduğunu vurgularken, beklentileri ve değerli hissetme isteğinin ne kadar önemli olduğuyla da karşılaşıyoruz kitapta. Birinin şikayet ettiği herhangi bir durumun başka bir kimse için ne kadar önemli olabileceğini de… Tüm bunların yanında zıtlıkların, zıt durumların, duyguların ve isteklerin omuz omuza yol alabileceğinin mümkünlüğü ile karşılaşıyoruz.

Mum Selami veya diğer adıyla “Karanlıktan Korkan Mum”, bir mum kalabalığının arasında kendini buluveriyor. Kimsenin nefesi onu söndürmeye yetemezken, hatta sular üstünden akarken bile olağanca inadı ile yanarken; bir rüzgara teslim olması ise içindeki karanlığı sımsıkı sarıp o karanlığı aydınlatıvermesinden…

“Karanlıktan Korkan Mum”, hayattaki tüm karanlıklara rağmen, o karanlıklara sarılmayı bilen, karanlıkları ışığıyla aydınlatan ve kendisine sarılan tüm çocuklarımız için…

KÜNYE: Karanlıktan Korkan Mum, Selen Aydın, Resimleyen: Huban Korman, Günışığı Kitaplığı, 2020, 43 Sayfa.

Vitrin: Yeni çıkanlar

Sevgili İleri Kitap takipçileri ve kitapseverler, geçtiğimiz haftalarda yayın hayatına kazandırılan kitaplar arasından sizler için özel bir derleme gerçekleştirdik. Beğeneceğinizi umuyor, keyifli okumalar diliyoruz.

BATI’NIN EGEMENLİĞİ NASIL KURULDU?: KAPİTALİZMİN JEOPOLİTİK KÖKENLERİ - ALEXANDER ANİEVAS

Kapitalizmin gelişimine ilişkin anaakım tarihsel anlatılar, İngiltere'nin fabrikalarında ya da Fransa'nın giyotinlerinde doğan, özü itibarıyla Avrupalı bir sürece odaklanır. Anievas ve Nişancıoğlu ise kapitalizmin jeopolitik kökenlerini yeniden değerlendirdikleri bu kitapta, okura çok farklı bir hikâye anlatıyor.

Batı'nın Egemenliği Nasıl Kuruldu? kapitalizmin kökenlerine ilişkin disiplinlerarası ve uluslararası bir tarihsel analiz sunarak, yaygın kanıların aksine, kapitalizmin kökenlerinin kültürel ve coğrafi açıdan Avrupa'nın sınırlarına hapsedilemeyeceğini iddia ediyor. Kitap, Moğol istilalarının dünyayı birleştirmesinden vebanın yıkıcı ve yaratıcı etkilerine, Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa üzerindeki jeopolitik baskısından Amerika ve Asya'daki sömürgelerin sınıfsal ve toplumsal cinsiyete dayalı ilişkilerin ortaya çıkışındaki tarihsel rolüne, kapitalizmi yaratan farklı süreçleri ustalıkla birbirine bağlıyor.

Avrupa'da kapitalizmin doğuşu açısından belirleyici uğraklar olan burjuva devrimlerine de farklı bir bakış açısı getiren Anievas ve Nişancıoğlu, Batı'nın Egemenliği Nasıl Kuruldu? ile okura, son dönemin en canlı disiplinlerinden biri olan uluslararası tarihsel sosyolojinin yetkin ve ufuk açıcı bir örneğini sunuyor.

Batı'nın Egemenliği Nasıl Kuruldu? sadece günümüzü şekillendiren ilişki ve süreçlerin tarihsel kökenlerini anlamak isteyenler için değil, bunların nasıl değiştirilebileceği üzerine düşünmek isteyenler için de vazgeçilmez bir kaynak.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Batı’nın Egemenliği Nasıl Kuruldu? - Kapitalizmin Jeopolitik Kökenleri, Yazar: Alexander Anievas, Çevirmen: Çağdaş Sümer, Yordam Kitap, 2020, 384 Sayfa

ŞEYTAN TÜYÜ - ADİL YILDIRIM

Kırk yaşlarında, burjuvanın aristokrat kanadında büyümüş, varlıklı, kibirli ve aslında narsist bir adam. Kendisi dışında kimseye saygısı olmayan, ruhundaki iyilik kırıntılarını yıllar önce kaybetmiş ve seks hayatında kendini şiddetle ortaya koyan şeytani ruhuna âşık olan biri, Mert Atalay.

O, yoluna çıkan herkesi alt etmek için gözünü asla kırpmayacak ve bunu yapmak için elindeki tek koz hayatı boyunca yakasını bırakmayan şeytan tüyü.

"Bugüne dek ne arkasında duramayacağım bir şey yaptım ne de yaptıktan sonra kendimi kandırmak için inançlarıma sarıldım. Sadece yaptım, yaşadım ve hissettim. Başıma kötü olaylar geldiğinde ise bunları yaptıklarıma verilen birer ceza olarak görmedim; çünkü kendime bu kadar değer vermedim, Tanrı'nın tüm dünyada olup biten kötülüklerin yanında benim ufak şeytanlıklarımı cezalandıracak kadar bana önem verdiğini hiç aklımdan geçirmedim. Kendimi ne kadar önemli birisi olarak görsem de gerçek patronun kim olduğunu gayet iyi biliyorum. Günah çıkartıp ağlayarak onun dikkatini çekmeye çalışacak kadar zayıf değilim…"

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Şeytan Tüyü, Yazar: Adil Yıldırım, İthaki Yayınları, 2020, 184 Sayfa 

YELKOVAN YOKUŞU - SELÇUK BARAN

Selçuk Baran’ın yedi öykü kitabı daha önce Yapı Kredi Yayınları’ndan Ceviz Ağacına Kar Yağdı (2008) adıyla tek ciltte toplanmıştı. Bütün öyküleri şimdi gözden geçirilerek, yazar fotoğraflarının bulunduğu kapaklarla ayrı ayrı basılıyor.
Selçuk Baran’ın öykü kitapları dizisinde yer alan Yelkovan Yokuşu (1989) yedi öyküden oluşuyor: “Yelkovan Yokuşu”, “Değirmen”, “Bozacıda”, “Öğle Saatleri”, “Rose Bonbon”, “Bakırçalığı”, Eğrelti Yeşili”.
Yalnızlık ve umutsuzluk dolu öykülerinde düşsel, şiirli bir hava yaratmakta başarı gösterdiği kabul edilen Selçuk Baran, Behçet Necatigil’den Vedat Günyol’a, Füsun Akatlı’dan Selim İleri’ye, Hulki Aktunç’tan İbrahim Yıldırım’a, İnci Aral’dan Behçet Çelik’e pek çok yazarın övgüyle üstünde durduğu, ancak günümüz okuru tarafından daha fazla keşfedilmeyi bekleyen bir yazar.

“Genliğim mi?
Oysa zaman güneşli bir tarladır. Öyle olmalıydı. Nereden bakarsan bak, her şeyi görebilirsin; uzaktır biraz belki, işte hepsi o kadar ama.”

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Yelkovan Yokuşu, Yazar: Selçuk Baran, Yapı Kredi Yayınları, 2020, 104 Sayfa

ANNEME MASALLAR: FEMİNİST HİKAYELER - MİCHELE ROBERTS

Anneme Masallar beş feminist kadın yazarın, kadın ve feminist olmanın ne demeye geldiğini her yönüyle deşeleyen öykülerinden oluşuyor.

Kitaptaki öyküler feminist kurmacanın dil, siyaset ve estetikle olan ilişkisi bağlamında üç bölüm altında toplanmış. İlk bölümdeki öyküler çalışma hayatını, kürtajı, cinselliği ve ayrımcılığı yazarların günlük deneyimlerinin süzgecinden bakarak ele alıyor. İkinci bölümde cinsellik, siyaset ve grup dinamikleri kadın kurtuluş hareketiyle doğrudan bağlantısı içinde işleniyor. Üçüncü bölümde ise kadın-erkek ilişkisinin, anneliğin ve toplumsal geleneklerin kadınlara yönelik dayatmacı tutum ve tavırların egemen olduğu bir toplumda nasıl sorunsallaştığı anlatılıyor.

Dolayısıyla, elinizdeki kitap toplumsal gerçekçilikten deneysel arayışlara uzanan üslup ve yaklaşımlar eşliğinde bizi toplumsal cinsiyet ilişkilerini anlamaya ve sorgulamaya davet eden farklı bir eser.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Anneme Masallar - Feminist Hikayeler, Yazar: Michele Roberts, Çevirmen: Büşra Balcan, Dipnot, 2020, 254 Sayfa

MISIR VE SURİYE SULTANI SELAHADDİN'İM TARİHİ - FRANÇOIS LOUIS CLAUDE MARIN

M. Marin (François Louis Claude Marin)’in 1758 yılında kaleme aldığı “Mısır ve Suriye Sultanı Selahaddin’in Tarihi” adlı kitap Heval Bucak çevirisiyle Türkçede.

Marin, kitabın girişinde böyle bir çalışmaya girişme nedenlerini şöyle dile getiriyor: “Müslümanlar arasında olduğu kadar Hıristiyanlar arasında da ünlü bir prensin hikâyesini yazmaya teşebbüs edeceğim. Onu en aşağı seviyeden tahta taşıyan kaderinin benzersizliğinin, Doğu’da yaptığı inkılâpların, başarıları karşısında dehşete düşen Avrupa’da yarattığı etkinin, hükümranlığı sırasında vuku bulan olayların, savaşlarının, marifetlerinin ve bilhassa faziletlerinin, gelecek nesillerin dikkatine şayan olduğunu düşündüm.

Bu eserin oluşturulması için gerekli unsurları toplamak amacıyla, sadece belirtmiş olduğum kitapları değil, aynı zamanda da on ikinci yüzyıl hakkında yazılmış hemen hemen her şeyi okumak durumunda kaldım.”

Fransız yazar, yayıncı, gazeteci ve kraliyet sansürcüsü François Louis Claude Marin’in 1758’de Paris’te kaleme aldığı, ciddi bir araştırmaya dayanan kapsamlı ve objektif bir çalışma, tarihi roman tadında...

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Mısır ve Suriye Sultanı Selahaddin'im Tarihi, Yazar: François Louis Claude Marin, Çevirmen: Heval Bucak, Avesta Yayınları, 2020, 432 Sayfa

'Kahkaha ve Gözyaşları' : Duygularımızın arasında kendimizi bulurken...

Çocuklar için duyguları fark etmek, tanımak ve anlamlandırmak oldukça karışık ve zaman zaman onları ifade etmek bir hayli zor. Mutlu bir anın gözyaşları ya da ciddi bir anda tutamadığımız kahkahalarımız ise hayatımızın bir parçası. Duygularımız, gözyaşları ve kahkahalarımız üzerine...

Umut Dağlar

Duygular ve ifade etme biçimleri, çocuk kitaplarında karşımıza en sık çıkan başlıklar. Bir yandan hayatımızın her yerindeler bir yandan da çocuklarla tüm bu süreçlerden geçmek oldukça zorlayıcı. Çocuklar ifade etmese de hisseder ve yaşarlar veya duygularını ifade ediş biçimleri biz yetişkinlerden oldukça farklı olabilir. Ancak unutmamak gerekir ki çocukların duygu dünyası -özellikle erken çocukluk döneminde- oldukça karmaşık ve elbette bir o kadar farklıdır. 

"Kahkaha ve Gözyaşları", “Çıtır Çıtır Felsefe” serisinin çıkan son kitabı. Bu seri, hayatımızdaki birçok kavramı ele alırken çocuklara birçok soru soruyor, onların duygularını sorgulatıyor ve onları oldukça eğlendiriyor. Tüm bunların yanında çocukları, önlerinde uzayıp giden yaşama hazırlayarak onların kendilerini tanımalarını ve duygularını fark etmelerini sağlıyor.

"Kahkaha ve Gözyaşları"; duygularımızın oluşum aşamalarını, zihinsel olarak işlenme süreçlerini, bedensel olarak yansımalarını ve bazen de kendimizi hiç olmadık anlarda kahkaha atarken neden durduramayışımızı anlatıyor. Sebepsiz dolan gözlerimizi, bilge kahkahaları, ağlama cesaretinin ne denli önemli olduğunu da...

Zaman geçtikçe duygularımızı yaşamayı ve yansıtmayı kontrol altına alabiliyoruz. Fakat bazen de kontrol altına alalım derken birçok sebepten dolayı bastırabiliyoruz ama "Ne mutlu!" diyor bize kitabımız. Ne mutlu ki zaman zaman gözlerimizde yaşlar varken kahkahalar atabiliyoruz ve buna engel olamıyoruz. Ne mutlu ki duygularımızı yaşamayı bedensel olarak engelleyemiyoruz. Ne mutlu ki hayatlarımızın içinde kahkahalar ve gözyaşları birlikte, yan yana yürüyor.

Çocuklarımız "Kahkaha ve Gözyaşları"nı okurken kendilerini sorgulayacak, duygularını fark edecek, belki şaşıracak ve bir o kadar da eğlenecekler.

"Kahkaha ve Gözyaşları"; duygularından, gözyaşlarından ve kahkahalarından vazgeçmeyen çocuklarımız için...

KÜNYE: Kahkaha ve Gözyaşları, Brigitte Labbé- Michel Puech, Resimleyen: Jacques Azam, Çev: Azade Aslan, Günışığı Kitaplığı, 2020, 38 Sayfa.

Aydınlık bir gelecek için öneri: İnsanı savun!

Marx’a dair eleştirilerinin eleştirisi bir yana kitapları, “bugün kapitalist toplumun durumu” ve “teknolojik gelişmeler” başlıklarında sınıf siyaseti yapanlar için önemli bir beslenme kaynağı oluşturuyor.  Mason’un sadece gelecekteki dünya hayali yerine mevcut dünya incelemesine bakmak bile bize birçok şey kazandıracaktır.

B. Aydın Doruk

Paul Mason'u daha çok “Çalışarak Yaşamak ya da Savaşarak Ölmek”, “Kapitalizm Sonrası” gibi kitaplarıyla tanıyoruz. Kapitalizmin “yeni” halini incelediği yazılar ve makalelerle de bilinen yazar, gazetecilik mesleği sayesinde dünyanın dört bir yanındaki direnişlerin de doğrudan tanığı olmuş. Bu bilgiyi Yordam Kitaptan çıkan “Apaydınlık Gelecek” kitabını tanıtmadan önce vermekte fayda var. Çünkü elimizdeki kitapta Mason;  -Kapitalizm Sonrası kitabında da detaylı bir şekilde incelediği- kapitalizmin içinde bulunduğu gelişmeler ile Trump üzerinden  dünyanın dört bir yanında büyüyen -onun deyimi ile- sağ popülist siyaseti ve onlara karşı gelişen direnişleri inceliyor. Bu incelemeleri yaparken anlattığı olayların birçoğunda doğrudan gazeteci kimliği ile bulunmuş olması önemli bir detay. Bu detay, Mason’un gerçek dışı umutlara veya umutsuzluğa kapılmamasını sağlayan en büyük etken olarak okunmalı. Ayrıca kitabında bahsettiği ülkeler hakkındaki “doğru” bilgileri yine gazetecilik mesleğinden geliyor.

Mason’un Yordam Kitaptan çıkan üç kitabında da bir bütünlük görülüyor. Bu bütünlüğün temeli, kapitalizmin içinde bulunduğu “yeni” aşama ve bu aşamanın sınıflara ve dünyaya etkileri. Mason “yeni” durumu incelerken hem karamsar hem de umutlu bir gelecek tarifi yapıyor. Karamsar gelecekte, insanlık kapitalizm denen beladan kurtulamazsa küresel bir yok oluş çok yakınımızda duruyor. Fakat insanlık kapitalizmden kurtulmayı becerirse, özellikle son yıllardaki teknolojik gelişmeler ile, hem toplumumuzun hem de dünyamızın geleceğini kurtarma şansımız Mason’a göre hâlâ var.

Elimizdeki kitap yukarıda bahsedilen incelemelerin son halkasını oluşturuyor. Mason’un bu kitapları (Çalışarak Yaşamak ya da Savaşarak Ölmek, Kapitalizm Sonrası, Apaydınlık Gelecek) -birbirlerini tamamlayacak şekilde mi yazdı bilemiyorum- art arda okunduğunda seri hissiyatını veriyor. “Apaydınlık Gelecek” geçtiğimiz haziran ayında yayımlandı. Kitap yukarıda bahsedilen konuları esas alarak bunlara karşı aktif bir direniş çağrısı yapıyor. Mason’a göre bu direnişin temel dayanağı hümanizm olmak zorunda.  Mason daha  giriş bölümünün ilk cümlelerinde okuru direnişe çağırıyor: "Bu kitabı okumayı bitirince, bir seçim yapmanızı istiyorum. İnsanları makinenin kontrol etmesini kabul mü edeceksiniz yoksa buna direnecek misiniz? Eğer yanıtınız direnmekse insanların haklarını makinelerin mantığına karşı hangi temele dayanarak savunacaksınız?” Giriş bölümünün ilk paragrafı kitabın üzerine inşa edildiği temel sorulara dayanıyor. Yukarıda bahsedildiği gibi Mason daha önceki kitaplarında veya yazılarında sık sık teknolojik gelişmelere, toplumsal yaşamdaki değişiklere değindi. “Kapitalizm Sonrası” adlı kitabında -her ne kadar teorik olarak hatalı bulsak da- kapitalizmi yıkacak özneyi tarif etti ve post-kapitalist bir tez ördü. "Peki buraya nasıl geçeceğiz, mevcut saldırılara nasıl karşılık vereceğiz?" sorusu ise bu kitabın temelini oluşturuyor.

Mason sorulara cevap vermeden önce, son yıllarda yükselen “sağ popülist” siyaseti Trump üzerinden inceliyor. İncelemesini temel olarak “Trump nasıl oldu da iktidar oldu?” sorusu etrafında temellendiriyor. Trump’ı iktidar yapan siyasetin ABD’de nasıl yükseldiği ve milyonları nasıl gerçekdışı komplo teorileri ile yozlaştırdığını anlatıyor. Ayrıca klasik faşizm ile sağ popülist siyasetin farklarına değiniyor. Mason hemen ardından son yıllarda direnişçiler arasında popüler olduğunu söylediği Arendt incelemesine geçiyor. "Trump iktidar olduktan hemen sonra kitapları tükenen Arendt bize ne anlatıyor?" diye soran Mason Arendt’den nasıl beslenilmesi gerektiğini kısa bir bölümde anlatıyor ve “Arendt’i okumak yetmez.” diyor.

Mason bu hazırlık bölümlerinden hemen sonra ilk sorusuna cevap aramaya çalışıyor. Burada söylenen “insanları makinelerin kontrol etmesi”ni ütopik bir kurgudan değil, yapay zekanın mevcut durumuna vurgu yaparak kullanıyor. Bugün gelinen noktada yapay zekanın, herhangi bir olguya insanlardan daha “doğru” bakabilir halde olduğu düşünülüyor.  O zaman insanları yapay zekanın yönetmesi mi gerekmektedir? Ya da bizi yöneten yapay zeka hangi “etik” anlayışla programlanacaktır? Mason bu sorulara, bir elma bahçesinin daha verimli hale gelmesi için programlanan yapay zeka örneği üzerinden cevap veriyor. Cevap verirken Nietzsche, Aristotales gibi düşünürlerin “etik” anlayışlarını karşılaştırıyor. İşte burada Mason’a göre yapay zekanın “tehlikesi” ortaya çıkıyor diyebiliriz. Yapay zekanın etiği onu programlayanın etiği olacaktır. Yani kapitalist bir sistemde programlanan yapay zeka, sorunlara tıpkı bir burjuva gibi bakacak ve ona göre çözümler sunacaktır. Yani “makineye” karşı “başkaldırı” buradan olmalı. Elimizdeki teknolojiyi doğru bir “etik” ile donatırsak milyonlarca insanı kurtarabilecek çözümler sunabilir fakat -Mason’un değinmesiyle- donattığımız “etik” Nietzche’nin etiği olacaksa milyonlarca insanın hayatını kaybetmesi çok olasıdır.

Mason “makinelere karşı” bir direniş örgütlemek gerektiğini söylerken bize bu direnişin temel dayanağını da veriyor: İnsanın köktenci bir savunusu. Mason’a göre bugün anti-kapitalist ve anti-faşist bir yaşam sürmenin en uygun yolu hümanist siyaseti yeniden yükseltmek ve anti-hümanist dalgayı kırmak. Bugün yükselen sağ-popülist dalgayı yok etmenin ve dünyamızı, toplumumuzu “yok oluştan” kurtarmanın temel noktasını bu direniş çizgisi belirliyor. Mason ayrıca kitabında “boş kalan” veya uzamaması için açmadığı konu başlıklarını “Kapitalizm Sonrası” adlı kitabına değinerek çözüyor. Bunun için Mason’un Kapitalizm Sonrası adlı kitabını okumak, Mason’u bütünlüklü görmek açısından önemli görünüyor.

Yukarıda bahsettiğimiz gibi kitap "Makineye karşı yaşasın insan!" gibi bir şiarla ortaya çıkmıyor. Makinenin toplum ve dünya merkezli bir düzen içerisinde gelişiminin daha sağlıklı olacağı, bunun için mevcut sistemden kurtulmak gerektiği mesajını veriyor. “Apaydınlık Gelecek” kitabında ayrıca Marx’a ayrılmış kısa bir bölüm de var. Bu bölümün eleştirisini okuyucuya bırakmayı daha sağlıklı görüyorum. Mason’un post-kapitalist bir dünya öneriyor olması, onun Marksist olmadığını zaten gösteriyor. Marx’a dair eleştirilerinin eleştirisi bir yana kitapları “Bugün kapitalist toplumun durumu” ve “Teknolojik gelişmeler” başlıkları içeriğince, sınıf siyaseti yapanlar için önemli bir beslenme kaynağı oluşturuyor.  Mason’un sadece gelecekteki dünya hayali yerine mevcut dünya incelemesine bakmak bile bize birçok şey kazandıracaktır.

KÜNYE: Apaydınlık Gelecek - İnsanın Köktenci Bir Savunu, Paul Mason, Çev: Şükrü Alpagut, Yordam Kitap, 2020, 432 Sayfa.