Zafer İlken yazdı | Hepiniz oradaydınız

Zafer Ä°lken

Gelecek Partisi’nden siyasete atılan ve partinin EÄŸitim Politikaları BaÅŸkanlığı görevini üstlenen eski YükseköÄŸretim Kurumu (YÖK) BaÅŸkanı Yusuf Ziya Özcan ‘FETÖ mensuplarının ÖSYM tarafından hazırladığı tüm soruları çaldığını' söylemiÅŸ ve ÅŸu açıklamayı yapmış: ”Savcı Åžadan Sakınan geldi, benden dataların depolanması için ekstra hard disk istedi. 1 terabayt disk verdim. Geçti bir tane daha hard disk istedi. 'Hayırdır, ne yapacaksınız bu hard diski, sorular 10 megabayt tutmaz' dedim. Sakınan, ‘Biz geriye dönük arama yapacağız. Bütün sınavları alacağım’ dedi. 4 terabayt disk verdim, 5’inci hard diskte tamam dedim artık. Siz bütün soruları alıyorsunuz, bu çalınan sorularla alakalı deÄŸil dedim.  

Ben bir daha hard disk vermeyince Zekeriya Öz beni aradı, ‘Hocam bu Türkiye için çok önemli bir mevzu’ dedi. Ben de dedim ki, evet çok önemli ama bir türlü sonuç çıkmıyor. Zekeriya Öz, ‘Åžadan Sakınan elinden geleni yapıyor, sizden hard disk istemiÅŸ siz olmaz demiÅŸsiniz’ dedi. Sonra öÄŸrendim ki en baÅŸ FETÖ’cü Åžadan Sakınan çıktı. Saflığımıza bak, bir terabayt hard diske dünyalar sığar. Bir sınav soruları 10 megabayt tutmaz. ÖSYM’nin kullandığı ve kullanmak için beklettiÄŸi bütün soruları aldılar.”

Bu açıklama bana, 2010 yılının sonunda Y.Z. Özcanın YÖK BaÅŸkanı olduÄŸu dönemde Üniversitesinde Akademi tarafından RektörlüÄŸe seçilen ve sonrasında YÖK Genel Kurulunda mülakata alınan bendenizin yaÅŸadığı O günü anımsattı. Sekiz sene önce yazmış olduÄŸum kitapçıktan alıntılayarak aktarmak istiyorum:

“Belirtilen saatte YÖK binasında belirtilen yere gittim ve beklemeye baÅŸladım. Bir ara memurlardan biri koridora çıktı, hangi Üniversite’den olduÄŸumu sordu. “Sıranız gelince biz size haber vereceÄŸiz” dedi. Bu arada, mülakatı biten bir adayın çocuklar gibi sevinerek dışarı çıktığını, etrafının hemen diÄŸer adaylar tarafından çevrildiÄŸini ve “ne sordular ne sordular?” diye ablukaya alındığını, onun da gevrek bir gülüÅŸle “soracak bir ÅŸey bırakmadım ki adamlara!” dediÄŸini anımsıyorum!

Yaratılan ortam çok kötüydü. Kapıda bekleyenler Üniversitelerin Rektör adaylarıydı ve içeride de Türk Üniversitelerinin en üstünde yer alan kurumun genel kurul üyeleri oturuyordu. Adaylar, yazılı sınavı geçmiÅŸ mülakatı bekleyen -kimi torpilli, kimi torpilsiz- iÅŸ arayan vatandaÅŸ durumundaydılar. Ancak ÅŸunu belirtmek isterim: Bu durumun kasten veya adaylar üzerinde baskı unsuru olarak bilinçli ÅŸekilde yaratıldığı fikrinde kesinlikle deÄŸilim. O ortam, sorumlularının yaÅŸama, dünyaya ve elbette Üniversitelere bakışlarının bir simgesiydi. Bundan rahatsız deÄŸildiler ve hatta, büyük ihtimalle, farkında bile deÄŸildiler. Ben, adayların (sanırım toplamı altmış civarındaydı) çoÄŸunun da bu durumdan rahatsız olduÄŸunu sanmıyorum. Ve bence iÅŸin en acı tarafı da bu! Ülkenin Devlet Üniversiteleri’ndeki bu niteliksiz baÅŸkalaşımın Kamusal alanlar baÅŸta olmak üzere tüm yapıya sarmalandığını söylemek için kâhin olmaya gerek yok.

Sıra bana gelmiÅŸ olmalı ki memur beni içeri buyur etti. U ÅŸeklinde birleÅŸtirilmiÅŸ masaların etrafında Kurul Üyeleri, ucunda ise BaÅŸkan, BaÅŸkan Vekili ve Genel Sekreter otuyordu, beni de BaÅŸkanın (Y.Z. Özcan) tam karşısına gelecek ÅŸekilde oturttular. BaÅŸkan “Hocam hoÅŸ geldin, formatımız ÅŸu ÅŸekilde, beÅŸ dakika anlatacaksınız, sonra isteyen üye soru soracak bunun için de beÅŸ dakika ayrıldı, evet buyurun!“ dedi. Ben “ne anlatmamı istiyorsunuz?” dedim; “Ne istersen onu anlat” diye yanıtladı. “Bu kadarcık bir sürede öÄŸrenmek istenilenlerin ne olduÄŸunu bilmeden ne anlatabilirim ki” dedim; “Valla yirmi küsur Üniversite altışar adaydan hesaplarsan adam başı toplam on dakika düÅŸüyor“ dedi. Mülakat öncesinde YÖK tarafından bize bir form gönderilmiÅŸ ve doldurmamız istenmiÅŸti, orada “Üniversitenizin temel sorunları nelerdir, ne gibi çözüm önerileriniz var?” ÅŸeklinde bir soru vardı.  Ben de bari beÅŸ dakikada bu soruyu yanıtlayayım dedim ve baÅŸladım anlatmaya; bu arada kurul üyelerinin davranışlarını da izliyorum. ÇoÄŸu önündeki dosyaları karıştırıyor, belli ki derslerine iyi çalışmamışlar, dosya içerisinde benim bulunduÄŸum kısmı arıyorlar. Kimisi saÄŸa sola bakıyor, kimisi önündeki kağıtlara bir ÅŸeyler yazıyor. Bu arada BaÅŸkan da çok meÅŸgul, devamlı Genel Sekreterle bir ÅŸeyler konuÅŸuyor. Ä°ki kurul üyesi salon dışına çıkıyor, konuÅŸmam bittikten sonra geri dönüyorlar. Sonuçta çok az kiÅŸi tarafından dinlendiÄŸim ve ciddiye alındığım izlenimiyle soruyorum: ”Ne kadar sürem kaldı ?”. “Çoktan bitti hocam” diyor BaÅŸkan, “evet sorusu olan var mı?”. Bir tanesi kalkıp “ya hocam sen bize yok rüzgâr santralı, yok zeytinyağı- sakız bunlardan bahsedip durdun, bunların yüksek teknolojiyle ne alakası var allasen” diyor. Ben de, bana herhangi bir soru sorulmadığını, istediÄŸim herhangi bir ÅŸeyi anlatabileceÄŸimin söylendiÄŸini, ancak istenirse yüksek teknolojiye yönelik olarak yürüyen projelerden bahsedebileceÄŸimi söylüyorum. Benim bu izah çabalarım sırasında BaÅŸkan ve Genel Sekreter dışarı çıkıyorlar ve bir daha da geri dönmüyorlar. BaÅŸkan Vekili teÅŸekkür ediyor ve beni uÄŸurluyor, bitti…

Yukarıda anlattığım bu süreç herhalde bütün adaylar tarafından yaÅŸanıyor ve YÖK Genel Kurulu, bu inanılmaz mülakat felaketi sonucunda kimin Rektörlük yapıp kimin yapamayacağına karar veriyor! Ä°ÅŸin ilginci, bu kurul içerisinde en önlerde yer alan ve “Üyelerine yüksek ahlak ilkeleri ve erdemleri özümletmeye çalışarak tüm insanların kardeÅŸçe yaÅŸayacakları bir sevgi düzeni oluÅŸturmaya çalışan” bir derneÄŸin en üst noktalarına tırmanmış bir ÅŸahsiyet, sonradan ortak bir tanıdığımıza “valla biz sıralamaya karışmıyoruz, onlar hazır geliyor” diyebiliyor!! “

Sonuçta ne oldu, safça üniversite giriÅŸ sınavı soru bankasını FETÖ’cülere kaptıran ve rektörlük seçimlerinde ikinci olan Y.Z. Özcan’ın hemÅŸerisi ve ortağı olduÄŸu ÅŸirketin yönetim kurulu üyelerinden birinin akrabası Rektör olarak atandı.

O zamanlar bu yandaÅŸlığı ve haksızlığı çok yadırgamıştım. Ancak sonradan, bugüne deÄŸin olanların yanında bunun ne kadar küçük bir ÅŸey olduÄŸunu ayrımsadım. Bu adamların hamuru aynı yerde yoÄŸurulmuÅŸ; bu nedenle iyi niyet, anlayış, empati beklemek, imza toplayıp haksızlıkların, usulsüzlüklerin, adaletsizliklerin giderileceÄŸini zannetmek ve bunun içinde sadece seçimlerin gelmesini bekleyip her ÅŸeyin orada hallolacağını sanmak, iÅŸte esas saflığın en büyüÄŸü. Unutmayalım, hepsi oradaydı...

Sevgiyle, dostlukla

Özgür Derya yazdı | Dünya müziğinde Nâzım Hikmet şiirinin bestelenmiş örnekleri

Özgür Derya

Bir ÅŸiiri bestelemek, bir romanı filme almak, bir heykelin ya da mimari yapının fotoÄŸrafını çekmek, baÅŸka bir deyiÅŸle bir sanat disiplini içerisinde üretilmiÅŸ bir eserin baÅŸka bir disiplin içerisinde yeniden üretimi. Bu olgu, kitle kültürünün tüketim kalıpları içerisinde endüstriyelleÅŸen sanatın uzun yıllardır gündeminde. Kitle kültürü, sanat ürünlerinin daha geniÅŸ yığınlar tarafından tüketimi, sanat disiplinlerinin de sınırlarını zorlamış, bir yeniden üretim pratiÄŸini gündeme getirmiÅŸ. Öyle ki, Oliver Twist, Küçük Prens, Alice gerçekte hiç var olmayan kahramanlar oldukları halde, dünyanın tanınmış siyasi figürleri, bilim insanları, kanaat önderleri vs. figürlerden daha fazla resimleri çizilmiÅŸ. Ä°nsanlar onları Amerikan baÅŸkanlarından ya da Fransa’nın krallarından, Alman generallerinden daha iyi tanıyor görsel anlamda. Brooklyn Köprüsü, Eiffel Kulesi, onları gören insanlardan daha fazla insanın zihninde deÄŸiÅŸik açılardan çekilmiÅŸ fotoÄŸraflar olarak yerleÅŸmiÅŸ. Bu yeniden üretim pratiÄŸi, endüstrileÅŸen sanat çağında yaygın olarak gündeme gelse de, tarihçeyi Fransız devrimi sonrası uluslaÅŸma hareketlerine kadar, Sovyet devriminin ilk yıllarına kadar götürmek mümkün. Polonyalı, Macar ÅŸairlerin memleket sevgisi temalı ÅŸiirlerinin bestelenmesi, Michelangelo, Rodin heykellerinin replikalarının okullara, meydanlara dikilmesi, geleneksel halk müziÄŸi örneklerinin klasik müziÄŸe uyarlanması, Nazilerin ÅŸair Dietrich Eckart’ı keÅŸfi vs. biraz da “devlet ve propaganda” kapsamında incelenmesi gereken yeniden üretim pratikleri.

Åžiir ve müzik özelinde düÅŸünürsek, Sümer’den beridir, Antik Yunan’dan beridir “ozan” ve “ÅŸair” aynı kiÅŸilerdir. “Ozan” ve “Åžair” in ayrışması, yukarıda da belirttiÄŸim gibi, ulusal kimliÄŸin inÅŸası gündeme geldiÄŸinde, geleneksel ÅŸarkıların sözlerinin yeni oluÅŸan kültürün gereksinimlerini karşılayamaması, daha epik, kanonik, eserlere gereksinim duyulması, aynı zamanda kentli bir kültürün ve yeni bir sosyolojinin, tüketim alışkanlıklarının gündeme geldiÄŸi bir döneme denk düÅŸer. Kitle kültürü gündeme geldiÄŸinde, müzik nasıl yeni araçlara, yeni anlatım olanaklarına gereksinim duyuyorsa, kitlesel muhalefet hareketleri, baÅŸkaldırılar ve bu kapsamda oluÅŸmaya baÅŸlayan muhalif kültür de yeni anlatım olanaklarına gereksinim duymaya baÅŸlar. Amerika’da Pete Seeger ve Woodie Guthrie gibi protest folk ÅŸarkıcıları Jim Garland, Langston Hughes, Latin Amerika’da Nuevo Cancion ÅŸarkıcıları Pablo Neruda, Nicolas Guillen, Miguel Hernandez, Fransa’da Jacques Brel, Charles Aznavour, Yves Montand gibi ÅŸarkıcılar, Paul Eluard, Louis Aragon, Jack Prevert gibi ÅŸairleri bestelemeye baÅŸlarlar. Bütün bu ülkelerde, müzikal yapısını geleneksel müzikten alan, ÅŸarkı sözü olarak ise büyük ÅŸairlerin ÅŸiirlerine yaslanan yeni bir muhalif müzik formudur bu.

Nâzım Hikmet ÅŸiirlerinin bestelenmeye baÅŸlaması, 1960’lı yılların ilk yarısında, Amerika, Latin Amerika, Çin, Afrika, dünyanın neredeyse bütün coÄŸrafyalarında kitlesel sol muhalefetin yükselmesi ile gündeme gelir. 1950’de Pablo Neruda ile birlikte Uluslararası Barış ödülünü alması, sonradan Dünya Barış Konseyi BaÅŸkanlık Divanına seçilmesi, Asya- Afrika yazarlar birliÄŸinin genel sekreterliÄŸini yapması, bu vesileyle neredeyse dünyanın her yerine yaptığı seyahatler, katıldığı toplantılar, yaptığı radyo konuÅŸmaları, dünyadaki muhalif kamuoyunun dikkatini Nâzım Hikmet’e ve ÅŸiirine çeker. Söylemeye gerek yok, yalnız eylemliliÄŸi deÄŸil ÅŸiiri de kendi ülkesinin sınırlarını yalnız söylem anlamında deÄŸil, edebi olarak da fersah fersah aÅŸmış bir dünya ÅŸairidir Nâzım Hikmet. Dünyada kaç milyar insan varsa, her birine teker teker söyleyecek bir sözü vardır. Aynı zamanda her birinin derdini de, sıkıntısını da, kavgasını da kendine dert edinmiÅŸtir.

Dünya müziÄŸinde bir muhalefet pratiÄŸi olarak Nâzım Hikmet ÅŸiiri ve temaları:

Åžiir çevirisinin nasıl olması gerektiÄŸi uzun zamandır tartışılan bir konu. Bir açıdan bakıldığında bu da bir yeniden üretim pratiÄŸi. Åžiir dilinin düzyazı ya da konuÅŸma dilinden farklı olarak metaforlar, göstergeler, göndermelerden oluÅŸan bir anlam evreni var. Dolayısıyla kavranılması da, düzyazı dilinden farklı olarak dilin mevcut araçsallığının dışında imgesel, imajiner bir kavrayış. En gündelik tümceler, ÅŸiir sınırları içine girdiÄŸinde bambaÅŸka anlamlar yüklenebiliyor. Dolayısıyla, okuyucunun baÅŸka bir dilden çevrilmiÅŸ ÅŸiirle kurduÄŸu anlam iliÅŸkisi kendi dilinin ÅŸairiyle doÄŸrudan kurduÄŸu iliÅŸki gibi çok yönlü, çok katmanlı bir iliÅŸki deÄŸil, daha yüzeysel. Daha belirgin duygular üzerinden kuruluyor bu iliÅŸki, hasret gibi, aÅŸk gibi, yurt sevgisi vs. gibi. Türkiye’de bestelenmiÅŸ Paul Valery, F.G. Lorca, Konstantin Simonov, Yannis Ritsos vs. ÅŸairlerin ÅŸiirlerine baktığımızda örneÄŸin, bu baskın, belirgin duyguların öne çıktığını görüyoruz. Daha karmaşık duygu-durumların yansıtıldığı örnekler de yok deÄŸil tabii. ÖrneÄŸin Mozaik’in “Çok Alametler Belirdi” albümünde yer alan, Antik Yunan’da yaÅŸamış kadın ÅŸair Sappho’nun ÅŸiirinden bestelediÄŸi “Sappho Ä°le KonuÅŸma” adlı ÅŸarkısı, Ezginin GünlüÄŸü’nün “Bahçedeki Sandal” albümünde yer alan Åžeyh Galib’in ÅŸiirinden bestelediÄŸi “Su Uyur” adlı ÅŸarkısı ilk aklıma gelenler. Ama yine de, örneÄŸin Zülfü Livaneli’nin “Bulut mu Olsam” ÅŸarkısında Nâzım Hikmet ÅŸiiri, Yves Montand’ın “Dans Ma Maison” ÅŸarkısında Jacques  Prevert ÅŸiiri ile kurduÄŸu iliÅŸkilerdeki derinlik, aynı müzisyenlerin yabancı ÅŸairler ile kurdukları anlam iliÅŸkisinde bu kadar belirgin deÄŸil.

Nâzım Hikmet’in bestelenmiÅŸ ilk ÅŸiiri “Kız ÇocuÄŸu”. 1961 yılında Pete Seeger tarafından, “I came and stand every door” adıyla kaydedilmiÅŸ. Seeger, bir Ä°skoç halk ÅŸarkısına, Nâzım Hikmet’in ÅŸiirini uyarlamış.

Åžarkı ritmik ve melodik anlamda klasik Amerikan protest folk öÄŸelerini taşıyor. Sonrasında 1965 yılında Yves Montand, “Dünyanın En Tuhaf Mahluku” ÅŸiirini “Mon Frére”(Akrep Gibisin) adıyla bestelemiÅŸ. 1967 yılında da “Saat yirmi bir yirmi iki ÅŸiirleri” arasında yer alan, “En güzel deniz henüz gidilmemiÅŸ olandır” dizesiyle baÅŸlayan bölümü “La Plus Belle De Mer” (En Güzel Deniz) olarak bestelemiÅŸ. Özellikle Mon Frére ÅŸarkısı hem müzikal anlamda, hem de müzisyenin ÅŸairle kurduÄŸu anlam iliÅŸkisi olarak, farklı bir yerde deÄŸerlendirilmeyi hakediyor. Akrebin ürkünçlüÄŸünü, karanlığını, sinsiliÄŸini, serçenin telaşını, midyenin kapalılığını, sönmüÅŸ yanardaÄŸ aÄŸzının korkunçluÄŸunu Montand’ın teatral yorumunda hissediyor dinleyici. Yves Montand, gocuklu celep gibi sopasını kaldırıyor, ÅŸarabımızı vermemiz için bizi üzüm gibi eziyor, milyonlarca olmamıza ileniyor, bütün bu dizelerdeki ironiyi, göndergeyi Fransızca bilmeyen insan bile bire bir hissediyor. 

Yves Montand’ın diÄŸer Nâzım Hikmet bestesi “La Plus Belle De Mer” hem melodik hem de ritmik anlamda tipik Fransız Chanson karakteristiÄŸi taşıyor. Davul ritmi kullanılmaması, akıcılığın arkada sürekli devam eden yaylı, nefesli partisyonları ile devam etmesi kaçınılmaz olarak ÅŸarkıya lirik, melankolik bir hava veriyor.

Nâzım Hikmet’in dünya çapında yaptığı geziler, toplantılar ile büyük ilgi uyandırdığını yazmıştık. Öyle ki, Che Guavera, Küba devriminden yıllar sonra, yurtdışında görevdeyken karısına seslenmek için Türk ÅŸairin sözcüklerini kullanır: “Birtanem” der ve bu ifadeyi “yaÅŸlı Hikmet’ten ödünç aldım” diye açıklar. Aleida’ya yine “Birtanem” diye seslendiÄŸi bir diÄŸer mektupta ekler “Bu aÅŸk dolu tek mısrayı sevgimin gerçek boyutunu sana göstermek için gizlice Hikmet’in dolabından aldım”⁽¹⁾ Nâzım'ın 1961’de gerçekleÅŸen Küba seyahatinden on yıl sonra 1971 yılında judeo espanol ⁽²⁾ ezgileri söyleyen Arjantinli Dina Rot “Cartas” (Mektuplar) adlı bir albüm yayınlar. Albümün ilk yüzündeki altı ÅŸarkı, Nâzım Hikmet’in Bursa cezaevinden Hatice Pirayende’ye yazığı mektuplarda bulunan altı adet ÅŸiirden oluÅŸmaktadır. Ek olarak diÄŸer yüzde Nâzım Hikmet’in “Mavi Gözlü Dev Minnacık Kadın ve Hanımelleri” adlı ÅŸiirinden bestelenen El Gigante de Ajos Azules (Mavi Gözlü Dev) adlı ÅŸarkı da yer alır.

Dina Rot’un Nâzım Hikmet ÅŸiiri ile kurduÄŸu iliÅŸki, yine baÅŸta anlattığım gibi özlem, aÅŸk, hasret, vs baskın, belirgin duygular üzerinden olmuÅŸ. Müzikal anlamda judeo espanol ezgilerinin tipik özellikleri olan lirizm, melankoli yine ön planda. Ama farklı arayışlar da yok deÄŸil. ÖrneÄŸin 4. Mektup (kalbimin kızıl saçlı bacısı/ yalnızca bir yıl sürer yirminci yüzyılda ölüm acısı dizeleriyle bilinen ÅŸiir) yine ÅŸarkıcının teatral yorumu, keskin, aksak piyano yürüyüÅŸleri ile farklı bir müzikallik olarak deÄŸerlendirilebilir. Ama albümün genelinde Dina Rot’un berrak, akıcı, renkli vokali ön planda. Flüt, gitar, akordeon, kontrbas çok da karmaşık olmayan, minimal düzeyde tutulan orkestrasyon ile vokaldeki bu akıcılığı destekliyor. Basit, abartısız, vokal merkezli ama etkili bir müzik. Bizdeki dinleyicinin Joan Baez, Loreena McKennitt gibi ÅŸarkıcılardan aÅŸina olduÄŸu bir müzik biçimi bu.   

DiÄŸer bir albüm, 1982 yılında Yunanlı ÅŸarkıcı Manos Loizos tarafından yapılmış “Grammata Stin Agapimeni” albümü. Manos Loizos’un saÄŸlık sorunları ve Yunanistan’daki politik karışıklıklar nedeniyle albüm gecikmeli olarak yayınlanmış muhtemelen. Albümdeki on dört ÅŸarkının hepsi Nâzım Hikmet ÅŸiirlerinden bestelenmiÅŸ. Yunanistan’da albaylar cuntası darbe yapınca 1972 yılında Kıbrıs’a kaçan ve bir süre burada yaÅŸayan Manos Loizos, Nâzım Hikmet ÅŸiiri ile de burada tanışıyor ve çok etkileniyor. Albümdeki bazı ÅŸarkılar yine tanıdık: I Pio Omorfi Thalassa (en güzel deniz….), Monakrivi Mou (Kalbimin kızıl saçlı bacısı/ en fazla bir yıl sürer yirminci yüzyılda ölüm acısı….) Ama farklı ÅŸarkılar da var albümde. Opos O Kerem (Kerem Gibi), Ti Omorfo Pou (Ne güzel ÅŸey hatırlamak seni), Stithogi (Angina Pektoris), Kata Tis Lampsis Pera (Ayın altında kaÄŸnılar gidiyordu) vs. on dört ÅŸiiri Manos Loizos bestelemiÅŸ.

Albümde müzik olarak yine bir minimalizm var. Kullanılan enstrümanlar klasik gitar ve melodika çok sınırlı olarak da blok flüt. Manos loizos bazen ıslıkla, bazen de gitara davul gibi vurarak ÅŸarkılara eÅŸlik ediyor. Bu kadar az enstrüman olması müziÄŸi kısırlaÅŸtırmıyor. Manos Loizos büyük müzisyen. ÇoÄŸu ÅŸarkıda altyapı basit gitar arpejleri üzerine kurulsa da, bazı ÅŸarkılarda üst iki tel üzerinden yürüyüÅŸler, bazı ÅŸarkılarda hem tellere hem gövdeye vurularak yürüyen ritimler ÅŸarkılara epik, destansı bir hava veriyor. Manos Loizos’un teatral yorumu, bazı yerlerde gürleyerek, bazı yerlerde fısıldar gibi kullandığı vokali ÅŸarkıları tekdüzelikten kurtarıyor, dinamik bir yapı kazandırıyor. Albümü dinlerken ilgi hiç dağılmıyor. “Kerem Gibi” ÅŸarkısı dikkatimi çekti. Kalbi soldan atan herhangi bir insan, bu ÅŸiirin bir iki dizesini duysa bile, hemen öÄŸrenci eylemlerine, iÅŸçi direniÅŸlerine, bir mayıslara vs. dalar gider. Åžiirin dizeleri çoÄŸumuzun kulağında Nâzım Hikmet’in kendi sesinden ya da Genco Erkal’ın yorumuyla yankılanır. Gür sesiyle, insanları kurÅŸun eritmeye, yanmaya, karanlıkları boÄŸmaya çağıran bu epik ÅŸiir, ister istemez dinleyende bir ayaÄŸa kalkma, kalkıp bir ÅŸeyler yapma gibi duygular uyandırır. Loizos, ÅŸiirin gür sesini müziÄŸe kurban etmiyor. MarÅŸ formunun çevresinde dolanıyor, yer yer gürleÅŸtirdiÄŸi vokali dinleyeni ajite ediyor, ayaÄŸa kalkıp yumruÄŸunu havaya kaldırmaya kışkırtıyor. Ve bir tek gitarın eÅŸlik ettiÄŸi vokali, melodikası ve ta ta ta/ti ti ti gibi çıkardığı seslerle yapıyor bunları. Albümde Manos Loizos’un Nâzım Hikmet’i farklı noktalarından yakaladığı ilginç besteler olsa da, genele yine bir lirizm, bir melankoli hakim. Loizos’un kendi hayat deneyimi de bir yakınsamalar, ıraksamalar, sürgünler, dönüÅŸler, tecritler, kalabalıklar toplamı olduÄŸundan, Nâzım Hikmet ÅŸiiri ile bu kadar derin baÄŸlar kurabilmiÅŸ belki de. MüziÄŸin dili ile ÅŸiirin dilinin bu kadar birbirine yaklaÅŸtığı örnekler çok fazla deÄŸil.

Ä°lginçtir, dünyada Nâzım Hikmet ÅŸiirlerinin bestelenmeye baÅŸlanması 1960’lı yılların baÅŸlarına denk gelirken, Türkiye’de ilk örnek Ruhi Su’nun 1972 yılında yayınlanan “Seferberlik Türküleri” albümünde yer alan “Kadınlarımız” bestesidir. Bu gecikmiÅŸliÄŸin nedeni, Nâzım Hikmet’in uzun yıllar yasaklı kalması, Nâzım Hikmet ismi ile ilintili herhangi bir eylemin direk devlete, düzene tehdit oluÅŸturacak bir kalkışma gibi görülmesi ve uzun soruÅŸturmalara, tutuklamalara yol açmasının yanında, müziÄŸin endüstrileÅŸmesinin, müzik türlerinin çeÅŸitlenmesinin biraz geç baÅŸlaması, kitle kültürünün TRT politikaları doÄŸrultusunda ÅŸekillenmesi gibi nedenlerdir. Bir sonraki yazımda Nâzım Hikmet’in Türkiye’deki muhalif müzik yönelimleri içerisinde nasıl kavrandığı, nasıl yorumlandığı, Türkiyeli müzisyenlerin Nâzım Hikmet ÅŸiiri ile hangi noktalarda iliÅŸki kurduÄŸu gibi konulara bakmaya çalışacağım.

Notlar:

⁽¹⁾ Ernesto Gómez Abascal- Nâzım Hikmet’in Küba’yı seyahatinin 50. yılında KuÅŸkular ya da sırlar (Ä°spanyolcadan çeviren: Ekin Poyraz)- Sol Haber Portalı

⁽²⁾ Judeo Espanol ezgileri, bizde Safarad MüziÄŸi olarak da bilinir.  1492 yılında Ä°spanya kralı Ferdinand’ın zulmünden kaçan yahudilerin müziÄŸidir. BilindiÄŸi üzere, bu yahudilerin bir kısmı gemilerle Osmanlı’ya sığınmıştır. Sefarad müziÄŸi, bizim bugün “Sanat MüziÄŸi” olarak kodladığımız, kökenlerini tekke müziÄŸinden, saray müziÄŸinden alan, yer yer halk müziÄŸi ile de iç içe geçmiÅŸ makamsal müzik ile de, halk müziÄŸi ile de formal anlamda etkileÅŸimlerde bulunmuÅŸtur. Türkiye’deki müzik dinleyicisinin kulağına yakın bir müziktir. Günümüzde de Yasmin Levy, Los Pajeros Sefaradis, Janet- Jak Esim gibi müzisyenler tarafından sürdürülmekte, popüler olarak dinlenmektedir.

İktidarın yeni hedefi sosyal medya

Mehmet Şafak Sarı

Twitter, Facebook

AKP hükümetlerinin 2003’ten beri yaptığı en iyi iÅŸ, çıkarına olan yasaları toplumsal rıza sürecine sokarak yasalaÅŸtırması. Hükümet kendi çıkarları için yapacağı yasama faaliyetleri öncesi, mutlak iktidarını ve gücünü korumak için hiçbir ÅŸekilde toplumsal mutabakatta boÅŸluk bırakmayacak ÅŸekilde kamuoyu yaratıp, bu kamuoyu sürecinde itiraz edenleri hizaya çekip ÅŸeytanlaÅŸtırılarak hareket etti hep. Çıkaracağı yasa ya da yapacağı politik kampaya öncesinde de sahte bir düÅŸman yaratıp yoksullaÅŸtırılmış, yoksunlaÅŸtırılmış ve çaresiz bırakılmış halka ‘sopa gösterdi’ ve rızasını aldı. Sürekli ölüm gösterilip sıtmaya razı edildik. Ama 2007’de baÅŸlayan ve Gezi DireniÅŸi süreciyle deÄŸiÅŸen devlet görünümüne bakarsak zaten uzun süredir ‘ölümlerden ölüm’ beÄŸeniyoruz.

Koronavirüs pandemisinin ülkemizde en yakıcı olduÄŸu ve sokaÄŸa çıkma yasaklarının uzun olduÄŸu nisan ayında, hastalıkla cebelleÅŸen emekçilerin sırtına bir tekmeyi de patronlarının atması sonucu iÅŸsizlik hızla artarken kamuoyunda yükselen “açlık, parasızlık ve iÅŸsizlik” konusunu formüle etmek isteyen iktidar görünümü “iÅŸten çıkarmaları yasaklamak” iddiası taşıyan ama içine girdiÄŸinizde emekçilere bir tekme daha atan yasa tasarısı ile çıkmıştı karşımıza hatırlarsanız. Tam bu sırada da özellikle son yıllarda artarak devam eden ifade özgürlüÄŸüne yönelik baskılar zirvedeyken sosyal aÄŸları kısıtlayıcı ve baskılayıcı yasa tasarısını da ekledi mevcut torbaya.

Aslında iktidar kamuoyunda, özellikle son yıllarda sıkça dile getirilen ve sosyal aÄŸlarda hakimiyet saÄŸlanamadığı itirafı iktidar destekli kalemlerden sıkça dile getiriliyordu. Sistematik hakaret, ayrımcılık, hedef gösterme konularında uzmanlaÅŸmış ve kamuoyunda “troll orduları” olarak bilinen sosyal medya hesapları yetersiz kalıyordu.

Mevcut yetersiz durumu gören iktidarın iki ay önce getirdiÄŸi yeni yasa tasarısında günlük eriÅŸimi bir milyondan fazla olan sosyal aÄŸ saÄŸlayıcıları (siz bunu Twitter, Facebook, Instagram, Youtube, Whatsapp, Telegram vb. olarak okuyun) Türkiye’de temsilci bulundurmak zorunda olacaktı. Temsilci belirlemeyen ve bunu Bilgi Teknolojileri ve Ä°letiÅŸim Kurumu’na (BTK) bildirmeyen sosyal aÄŸ saÄŸlayıcının internet trafiÄŸi bant geniÅŸliÄŸi yüzde 95 oranına kadar daraltılabilecekti. Ayrıca, içeriklerle ilgili yapılan ÅŸikâyetlere 72 saat içinde yanıt vermeyen, buna iliÅŸkin 3 aylık raporları BTK’ye göndermeyen ve Türkiye’deki kullanıcıların verilerini Türkiye’de barındırmayan aÄŸlara 5 milyon liraya kadar idari para cezası verilecekti. Taslağın genel gerekçesinde “Türkiye’den günlük eriÅŸimi bir milyondan fazla olan yurt dışı kaynaklı sosyal aÄŸ saÄŸlayıcının, kurum, birlik, adli veya idari makamlarca gönderilecek tebligat, bildirim veya taleplerin gönderilebilmesi ve gereÄŸinin yerine getirilmesi ile kiÅŸiler tarafından 5651 sayılı Kanun kapsamında yapılacak baÅŸvuruların cevaplandırılması amacıyla ülkemizde temsilci bulundurması amaçlanmış ve sosyal aÄŸ saÄŸlayıcıya düzenlenen madde kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde uygulanacak yaptırımlar düzenlenmiÅŸtir,” ÅŸeklinde açıklandı.

Bunun ne anlama geldiÄŸi çok açık. Öngörülen yaptırımlardan birkaçı bile internetin fiÅŸini çekmek demek. Ä°nternet AÄŸ SaÄŸlayıcı tanımına ek olarak “Sosyal AÄŸ SaÄŸlayıcı” gibi bir tanımın ortaya çıkması, sosyal aÄŸlardaki yazışmalara hızlı bir ÅŸekilde müdahale alanının açılmasının kanuni ortamının saÄŸlanmasına bir iÅŸaret. Bu sosyal aÄŸ saÄŸlayıcılarına Türkiye’de temsilcilik bulundurması koÅŸulu ÅŸart koÅŸulurken, bu temsilci bildirilmezse de, temsilci bildirmeyen ağın trafiÄŸine yönelik kademeli olarak kısıtlamalar öngörülüyordu. Bu kısıtlamalar içinde internet trafiÄŸi bant geniÅŸliÄŸinin %95 oranında daraltılması planlanıyordu. ÖrneÄŸin Twitter Türkiye’ye resmi bir temsilci atamazsa, Twitter trafiÄŸi yavaÅŸlatılacaktı (aslında teknik olarak kullanılamaz hâle getirilecekti).

Kamuoyunda mesele yüksek sesle tartışılınca AKP 13 Nisan tarihinde gece yarısından sonra yasa maddesini torba yasadan çıkardı. Tabii bu geri adımın daha güçlü bir ÅŸekilde atılacak adımın öncüsü olduÄŸunu neredeyse 20 yıllık süreçten hemen anlayabiliyoruz. AKP kamuoyundan gelen tepkileri ve yasaya karşı çıkan kitlelerin analizini yapıp ileride bu yasa taslağını daha da baskıcı bir ÅŸekilde önümüze koyacak.

Ortamı hazırlamak

Ama bu süreçte iktidarın kamuoyunu bu konuyla sürekli tebelleÅŸ edeceÄŸine iliÅŸkin emareler daha meselenin üzerinden ay geçmemesine raÄŸmen gözükmekte. MHP’nin sosyal medyaya TC kimlik numaralarıyla girme teklifi ve AKP’nin sosyal medya etik kurallarını kamuoyuyla paylaÅŸması bunu gösteriyor. Hatta etik kurulunun çaÄŸrısıyla tüm Twitter kullanıcılarına yeÅŸil bir top ve Türkiye Cumhuriyeti Bayrağı ikonlarının sosyal medya hesaplarının ad bölümünün yanına eklenmesi talebinin akabinde #millihesaplaryanyana ve buna benzer etiketlerle yeÅŸil toplu hesapların “milli ve etik”, yeÅŸil toplu olmayan hesapların ise ''milli olmayan ve etik dışı'' hesaplar olarak görünüm alınması saÄŸlanmaya çalışılıyor.

Ä°ktidarın kendi belirledikleri sınırlar dahilinde çizilecek bir sosyal medya tahayyülünün yeni aÅŸamalarından biri de 22 Mayıs’ta CumhurbaÅŸkanlığı Ä°letiÅŸim BaÅŸkanlığı tarafından yayınlanan ve herkesin eriÅŸimine açılan “Sosyal Medya Kullanım Kılavuzu”. Bu kılavuz kitapçık özellikle internetin ve sosyal medyanın “doÄŸru kullanımı”, karşılaşılan sorunları”, “güvenlik” vurgusu ve sosyal aÄŸların sahibi ÅŸirketlerin ve bu aÄŸlarının kullanıcılarının “denetlenemiyor” oluÅŸuna sıklıkla deÄŸiniyor. Kılavuzda “deÄŸiÅŸimleri belirleyen, insanları ve devletleri ÅŸekillendiren böylesine güçlü bir faktör tarihin hiçbir döneminde var olmamıştı” denmekte internet ve sosyal medya için. Bu yüzden “sosyal medya araçlarının; kiÅŸiliÄŸimizin, yaÅŸam biçimimizin, ailelerimiz ile olan iliÅŸkilerimizin ve devlet yönetimlerinin belirlenmesinde etkili araçlar hâline gelmesi aynı zamanda hayati bir riski de beraberinde getiriyor” denilmekte. Ve sosyal medyanın “iyi veya kötü niyetli yaklaşımlarca kullanılması ve bu mecraların nasıl doÄŸru kullanılabileceÄŸi sorununu ortaya çıkarıyor”.

Peki kime göre neye göre bir doÄŸru kullanım? Zaten kılavuz bizi oraya yönlendiriyor:

“Türkiye Cumhuriyeti, CumhurbaÅŸkanımız Recep Tayyip ErdoÄŸan liderliÄŸinde uzun zamandır siyasetten medyaya, diplomasiden küresel ve ulusal birçok alanda hakikatin, doÄŸrunun, ahlaki ve etik olanın mücadelesini vermektedir. Küresel algı merkezleri tarafından üretilen manipülatif bilginin ve provokatif siyasetin karşısında duran bir ülke konumundayız bugün. Bilginin ve algının her gün yeniden üretildiÄŸi sosyal medya mecraları iÅŸte tam da bu nedenle hakikat merkezli yeniden ele alınmalıdır. Türkiye, dijitalleÅŸen dünyada ve sosyal medyada hakikatin savunuculuÄŸunu yapmaya hazırdır.”

Kılavuz açık bir ÅŸekilde iktidarın hakikatini bir norm olarak ortaya koyduÄŸunu, sosyal medyanın bu hakikate göre konumlandırılması ve bir mücadele alanı olarak görülmesi gerektiÄŸini vurguluyor. Kılavuzda sık sık sosyal medya aÄŸlarında güvenlik politikalarına yönelik atıflar ve bunların düzenlenmesi yönünde bir talep var. Kılavuzun başında “bir nimet” olarak sunulan ve üstü kapalı olarak “kötü kullanımlar var bunu engellenmeliyiz” alt metni, kılavuzda ilerledikçe net bir ÅŸekilde ortaya çıkıyor.

Yıkıcı bir güç olarak sosyal medya ve sosyal medya teröristleri

Kılavuzda konvansiyonel medyanın “doÄŸru” ve denetlenebilir olmasından bahsedildikten sonra sosyal medya hakkında “amatör bir kullanıcının temel içerik oluÅŸturma araçlarını kullanarak oluÅŸturduÄŸu bir video içerik, ana akım medyanın yüksek prodüksiyon bütçeleri ile oluÅŸturduÄŸu bir video içerikten çok daha fazla kullanıcı tarafından izlenebilmektedir. Bu aynı zamanda ‘yıkıcı’ bir güçtür” denilmekte. Sosyal medya paylaşım aÄŸlarının “Türk hukukuna uygun hareket ettiÄŸini söylemenin oldukça güç” olduÄŸunun vurgulandığı metinde, bu aÄŸların Türkiye’de ofislerinin bulunmamasına iliÅŸkin “suç teÅŸkil eden olaylarda, terör faaliyetlerinde bilgi edilememesine yol açmaktadır” deniliyor.

Sosyal medyada paylaşılan yalan içeriklere yönelik örneklerde de karşımıza “Gezi” çıkıyor. Gezi Parkı’nda baÅŸlayıp tüm Türkiye’ye yayılan eylemlerin bir “kalkışma” olarak tanımlandığı metinde “toplumda infial uyandıracak yalan içeriklerle toplumsal karmaÅŸa çıkarmak mümkündür” denilerek, “insanların öldürüldüÄŸünü’’ “polis araçlarının sivilleri ezdiÄŸi” gibi “birçok yalan içerik paylaşılmıştır” deniyor. Ayrıca sosyal medya “milli, manevi deÄŸerlerin yozlaÅŸtırılması ve yıpratılması adına etkili bir silah olarak kullanılabilir” denilmekte.

Metinde bu iddiaların dışında en çok ilgi çeken iddia ve kavram ise kriz dönemlerinde sosyal medyada bilgi kirliliÄŸinin giderek arttığı vurgusu yapılarak “provokasyon gerçekleÅŸtirmek isteyen sosyal medya teröristleri sanal ortamı oldukça etkin kullanmaktadır” önermesi.

Kılavuzun, yazının başında da belirttiÄŸimiz gibi iktidarın sosyal medyaya yönelik atılacak adımlarının ve yeniden gündeme getireceÄŸi yasa tasarısının öncülü olacağı ya da iktidarın konuyla ilgili perspektifini ortaya koyduÄŸunu göstermesi açısından “Sosyal AÄŸ SaÄŸlayıcıları” ve “Sosyal Medya Teröristleri” kavramlarının çok önemli olduÄŸunu söylemek gerekir.

Kılavuza göre, sık sık hatırlatıldığı gibi “vatandaÅŸların sadece devletin resmi kurum ve kuruluÅŸlarına, yetkililere itibar etmesi konusunda bilinçlendirilmesi'' gerekmekte ve “dedikodular, ses kayıtlarının geliÅŸigüzel paylaşıldığı” sosyal medya denetlenebilir olmalı. Kılavuz ayrıca kriz dönemlerinde “acil kriz planı” oluÅŸturulması gerektiÄŸini belirtmekte.

Kimi araÅŸtırmalarda konvansiyonel medyanın %95’e varan bir ÅŸekilde hükümetin kontrolünde olduÄŸunun bilindiÄŸi ve çeÅŸitli mekanizmalarla basın, haberleÅŸme ve ifade özgürlüÄŸünün baskı altında tutulduÄŸu bu dönemde, hükümetin tam kontrol altında tutamadığı sosyal medya aÄŸlarına yönelik tam denetim ve yetki talebi aslında bu kılavuzla tüm topluma açıkça tekrar gösterilmektedir.

CumhurbaÅŸkalığı Ä°letiÅŸim BaÅŸkanlığı’nın “Sosyal Medya Kullanım Kılavuzu’nu aÅŸağıdaki linkten inceleyebilirsiniz: 

https://www.iletisim.gov.tr/uploads/docs/SosyalMedyaKullanimKilavuzu.pdf

Fırat Özsarıkaya yazdı | Salgın ve kentler

Fırat Özsarıkaya

GeçtiÄŸimiz 3 ayda uygarlığımız “iyi bir sınav” verdi mi? ‘Evde kal’dığımız bu sürece bir göz atmak doÄŸru olabilir:

Uygarlığın bu sınavı YKS’ye benziyor, benzetiliyor yani. Sınava çalışırken ne denir? Stresi azaltmaya, dengelemeye çalış. Mesele yalnızca, öÄŸrencinin “stresli mi stressiz mi” olacağından ibarettir. Ä°nsani, kültürel ve sosyal geliÅŸmesi veya saÄŸlık ve gelecek kazanması deÄŸildir.

Ä°ÅŸte bu dönemde, uygarlıktan adım adım çokça yaldızlar dökmekte. SaÄŸlık ve bilim, kültürle birlikte hırpalandı. “Sınavı” pek iyi veremedik, nedeni ise mülakatta takılışımız. Dünyayı biraz daha bozmak için tadilat yapılıyor karşıda. “Evde/sahada çalışacak veya iÅŸsiz sessiz sakin, hatta yandaÅŸ ekip arkadaÅŸları!” ilanlarıyla bakışıyoruz duvarlarda.

DiÄŸer açıdan, “sınavda” epey ter döktük acı ve sorunlara karşın. Halklarda dayanışma ve sorunlar karşısındaki sesler; bilimcilerin ve bazı kamusal etkinliklerin deÄŸerleri, sanatın oradan buradan yükselen çaÄŸrısı iyi birer adım oldu…

Yeni Covid-19 vakalarını bizde de duymaya baÅŸlıyoruz yaza giriyorken. Ä°ÅŸçilerin karşılanmayan temel gereksinimlerini; mesai saatini düÅŸürme, iÅŸsizlik ödeneÄŸi ve ücretli izinlerle vurgulamıştık. Halk haklarını çalmak egemenlere daha cazip gelse bile. 15 gün tam karantina ve nitelikli sosyal düzenlemeyi yapmadığımız bu dönemde, saÄŸlık ve ekonomi yükünün halka bineceÄŸi bellidir. Bunun iÅŸ kazası ve hassas mesleklerde meslek hastalığı sayılmasının da engellendiÄŸini biliyoruz.

“Korona sonrası” için salgınla mücadelemiz sürerken, yerine en iyisi durumu “korona civarı” olarak yenileyelim. Çünkü çoÄŸu devletler bu civarda bol otorite ve rant fırsatları görüp konakladılar. Halkın can havlini bereketli bir “yol geçen hanı” bellediler. Salgını doÄŸurup büyütenin, bizzat kar etmeye odaklı endüstri yığılımı olduÄŸunu anlıyoruz. DiÄŸer yanda, emekçilerin yine “geri coÄŸrafyalar” ve “çıkar bölgeleri” denerek yaÄŸmalanışını görüyoruz. Halkların ise bu baskıyı reddettiÄŸini.

Görünür DüÅŸman ve Halk Puanları

Önlemler sonrası yeniden açılma, yeniden saçılma (nam-ı diÄŸer normalleÅŸme) ÅŸeklinde cereyan ediyor. GeldiÄŸimiz aÅŸamada, aç-kapa tipi yarım tedbirler ve adli formata bürünmüÅŸ yasaklar, salgın uzmanlarınca etkisiz ve hatta zararlı olarak tariflendi. Bu önlemlerden salgını birkaç gün ötelemek gibi bir ‘fayda’ beklenebilir. Asıl etkileriyse, sürecin laçkalaÅŸması, umudun gölgelenmesi ve mevcut sermaye iliÅŸkileri elinde hapsediliÅŸi oluyor.

Virüsü düÅŸünürsek, aslında görünürdür... Her insanı aÄŸzından virüs atabilecek birer ejderha gibi tariflemek konuyu çözer sanırım.

Görünmez kılınan asıl toplum saÄŸlığının, yüzeysel semboller yerine hangi biçimde korunabileceÄŸidir.

Bilimsel boyuta kısaca ve basit birkaç tabirle deÄŸinmeye çalışalım. Uzman olmasak da ÅŸöyle sıralayabiliriz: 1-‘Püskürtme’, 2-‘Ortamda mikrop yoÄŸunluÄŸu’, 3-‘Temas’. Ararsak, çareler de muhtelif ve olanaklı.

1-‘Püskürtme’; yüksek sesli konuÅŸmayla, öksürmeyle ve hapşırmayla olur. Mesafe ve maskeyle engellenir.

2-’Ortamda mikrop yoÄŸunluÄŸu’; hem püskürtme hem de rutin nefes veya burun silinmiÅŸ mendil gibi buharlaÅŸma kaynaklarının havada-eÅŸyalarda virüs biriktirmesidir. Yani ortalama mikrop miktarı. Havalandırma ve dezenfeksiyon ile engellenir.

3-‘Temas’ (epidemiyoloji teriminden biraz farklı tanımlarsak); her tür dış fiziksel virüs aktarımıdır; yani vücuda nüfuz etmese de çevreden eÅŸyalarına, eline vb. taşımak. Bu da dışarıda-evde fiziksel mesafeyi korumakla, ortak alanların temizlenmesiyle engellenebilir.

KiÅŸiler açısından kamusal alanda en kontrol edilebilir olan ‘püskürtme’ oluyor. Faydası olabilecek bir yöntem öneriyoruz: Ä°ki boyuta göre puanlayabiliriz. Bir boyutu, ses ÅŸiddetidir; sessiz konuÅŸma(6 puan), normal konuÅŸma(12puan), bağırma ve öksürme(18puan), hapşırma(24puan). DiÄŸer boyut kiÅŸi(ler) arasındaki mesafedir. 1 metre, 2metre ve 3(+)metre olsun.

Yöntemimiz ÅŸöyle: Bir sosyal ortamdayken ses ÅŸiddet puanınıza bakın; sonra bu puanı metre olarak mesafeye bölün. ÖrneÄŸin 2 metreden bağıran birisi 18puan/2= 9 puanlık bir bulaÅŸtırma yapıyordur. Kriterimiz; birinin bulaÅŸtırma puanı 6’nın üzerindeyse tehlikeli, 12nin üzerindeyse çok tehlikeli. Buradan göreceÄŸimiz gibi, eÄŸer 1metreden de yakına gelirsek, konuÅŸmadan nefes veriÅŸ bile tehlikeli oluyor. (Maske kullanımı da bu önlemleri esnetmeye deÄŸil, güvenceye almaya yaramakta.) Ne ÅŸaka ne yersiz endiÅŸe, iÅŸte herkese yaklaşık bir yöntem. Sermayedarların istifçi “hassas” tedbirlerinin durumunu da biraz tarifliyor!

Åžimdi bu özetten toplumsal boyuta geçelim.

Peki, bu konuda sorumluluÄŸu kiÅŸilere atıp kurtulabilir mi görevliler? Hayır, bizzat sürecin bulanıklığı ile beraber insanlar korunmasızlaÅŸtı. Dar iÅŸyerlerinden maske dağıtımına kadar ciddi eksikler bırakıldı. Bilgilendirme ve önem ise gölgelenmiÅŸ oldu.

Kısaca süreci hatırlarsak, Ocak ayında havalimanı çalışanlarının maske takmaları yasaktı. Åžimdi ise maske takmak serbest, hatta zorunlu ama paralı ve bulunamıyor. Epey yol aldık!

“Temas” ve “ortamda mikrop yoÄŸunluÄŸu” ise tamamen sınıfsal dinamiklerdedir. Sonuca gelince, bulaÅŸ çevresel, direnç ise hem bünye hem yaÅŸam koÅŸullarıyla ilgili oluyor. Bmw’yle seyahat ve kapıya kuryeyle yemek söylemenin rahatlığı, otobüs ve kantinden baÅŸkadır! Asansör hariç dar alan görmeyen birisi ile dar ofisteki onlarca insan farklıdır. Bu nedenle, temas zincirini kırarak virüsü henüz kaynağındayken durdurmak doÄŸru yaklaşımdır. Geciktikçe “zayıfların” sırtında birikip, ezici yükler oluÅŸturacaktır.

DÄ°SK’in raporuna göre, çalışanlarda virüs ortalamadan 3 kat fazla görülüyor! Berberler AVM’ler açılsın diye yem ve bahane olduklarını anlatmakta. AVM iÅŸçileri bina bekçiliÄŸinde. Milyonlarca öÄŸrenci “turizm için” sınav sıkıntısında... SaÄŸlıkçılar neden böyle yüksek oranlarda hayatını kaybediyor? Malzeme ve sistem zafiyetinden; baÅŸka bir açıklama bulamıyoruz. Hamileyken, izindeyken hastalanıp hayatını kaybetmesi normal gösterilen Dilek hemÅŸirenin, bilinçli tedbirlerinin ‘yetmemesi’ de bunun ürünü.

Covid-19’un sadece solunumun yanı sıra, kalp-damar ve karaciÄŸer gibi alanlarda da etkilerini gözlediÄŸimize göre, bulaşı olabildiÄŸince azaltmak ana hedef olmalıdır. Bunu, bağışıklık geçiciliÄŸini ve mutasyon olasılığını gözetirsek; kitle bağışıklığına dayalı bir çizgi izlemek yanlış olacaktır.

Toplumda yayılımın bölge ve çeperlerini bilip durdurabilmek için tam ve artan kapasite ile test yapılması bir ÅŸarttır. Yeni artışlar gördüÄŸümüz bir salgını “kontrol edilmiÅŸ” saymak henüz olanaksız. “Elimizde 50 bin test aygıtı var ama gerek duymuyoruz” deÄŸil, 1 ayda 50 bine çıktıysak, ÅŸimdi 100bin testi her gün her öncelikli noktada yapmalıyız demek gerekiyor. Berisi gerici ve rantçı bir kafa olur, salgın çözümü deÄŸil.

Burada hem meydanların hem de sokakların önemli olduÄŸunu; özellikle emekçi semtlerindeki can alıcı karakterini görmek gerekiyor. Kentin kent olmasını saÄŸlayan, her sabah sessiz otobüslerle iÅŸe gidip gelen emekçi halkımız oluyor. Çöpleri toplamaktan, eÄŸitime, saÄŸlığa ve tamirat iÅŸlerine kadar. Ama kentten kendi ihtiyacını ve deÄŸerleri alamıyor. Ve emekçi halkın, kent merkezindeki kalabalık noktalarda, otobüs duraklarında yığılması kadar; kendi semtinde de dar kaldırımlara(varsa) sıkışması söz konusu. Ne sosyalleÅŸecek, biraz hava alacak ne de dolaÅŸacak çevre ortamlar bulabiliyor. DoÄŸu bölgemizdeki insan ve kent haklarıysa sefalet durumuna ve baskı örneklerine konu yapılıyor.

Saldım Betona, Mevlam Kayıra

Park ve aÄŸaçların günün ÅŸehir içi ekonomisinde yer tutamadıklarını birçok olayda görüyoruz. En son Bodrum’da bir plajda, ÅŸezlonglara yer açmak için aÄŸaçlar kesildi. Bir baÅŸkasında, ısmarlama bir “yangınla” Antalya’da “30 villalık” alan kül oldu. AÄŸaçların ne önemi var sorusu sorulabiliyor. Burada temiz hava ve doÄŸayı bir kenara koyduk diyelim, kentteki aÄŸaçlar sosyal ortam anlamına geliyor.

Kent planlaması ile halk saÄŸlığı bilimleri dünyada 150 yıl kadar önce bir arada geliÅŸmiÅŸtir. Ä°kisinin de temel amacı, köylerden kentlere dönüÅŸen uygar toplulukları saÄŸlıklı ve insani yaÅŸam koÅŸullarına kavuÅŸturmaktır. Ä°ki alan ilk doÄŸduklarında, henüz tıptaki ve sosyal bilimdeki atılımlar bile çok yeniyken, saÄŸlam bir iradeyle enfeksiyon hastalıklarını savuÅŸturmak için kolları sıvamışlardır. SaÄŸlıklı kent yaÅŸamı için çok önemli bir tutum ve altyapı oluÅŸturmuÅŸlardır. Bu süreç, yerleÅŸimleri sanayinin zararlı etkilerinden arındırmaya yöneliktir. Ancak 1900’lerle süreç biraz ters dönmüÅŸtür. Adım adım, önce laboratuarlara sıkışan ve toplumu unutan “kiÅŸiselleÅŸmiÅŸ” halk saÄŸlığı uygulamaları; sonra planlama’yı ekonomiye basit bir koltuk deÄŸneÄŸi yapma çabası bu dalları çoÄŸu ülkede köreltmiÅŸtir.

Bunların sonucunda uygulamalar, hem kentin temel saÄŸlıklı yapısı hem de fakir halkın hakları konusunda bozulmuÅŸtur. Tam da insanca olanakların geniÅŸlediÄŸi bu yeni çaÄŸda, toplumsal çözümlerin eli kolu baÄŸlanmıştır.

Öte yandan ÅŸimdiki salgın atmosferinde bambaÅŸka bir yük daha doÄŸuyor. Åžimdi, bir yanda sanayi kirliliÄŸi ile kıstırılan halk, diÄŸer yanda yine sanayinin (ve küresel gezen sektörlerin) doÄŸadan aşırdıkları virüsle sıkışmış durumda.

O yüzden milyonların barındığı kentlerde, yayaların da ferah kaldırımlara, sıkışmadan yürüyebilmeye; güvenli ulaşım için bisikletlilerin yol ihtiyacı bulunuyor. KiÅŸiler arasında 1 metrelik bir cetvel tutarsan, bugün yayaların yarısı otoyola düÅŸecektir. Metropol merkezleri bunu santimlere indiriyor. Bunu geçtiÄŸimiz on yıllar içinde ülkemizin plansız süreçlerinden ‘mirasla’ biliyoruz. Özeti, kentin inÅŸaat kamyonlarıyla istilası, sokakların binek otomobillerle istilası!..

Covid-19’la beraber kentlerde ulaşım ve sokak kullanımı için düzenleme gerektiÄŸi uzmanlarca ifade edildi. Burada da somut uygulama gerekiyor. Eskiden metrolardaki sarı çizgiler, engelliler için yapılan rehber ÅŸeritler vd. bazı dersler vermiÅŸ olmalıdır.

Güncel bir araÅŸtırmaya göre*, yaya yolları saÄŸlıklı gezintinin ve ulaşımın temel unsurudur. Çift-yönlü yürüyüÅŸ veya koÅŸu yollarının sıkışmasının hastalık bulaÅŸma ihtimalini 5 kat kadar artırabildiÄŸi gösterilmiÅŸtir. Cadde ve sokaklarda yaya yolunu geniÅŸletmek ile araç yollarını daraltma yöntemi bir ihtiyaç oluyor.

Bu, toplu taşımanın da ağırlık kazanmasını; daha nitelikli ve rahat kullanımını gerekli kılıyor. En son alınan toplu taşımada yoÄŸun kapasiteli kullanıma dönüÅŸ kararı, büyük risklerin başında geliyor. Uygun araçlar ve araç içinde dezenfektan kullanımı yurttaÅŸların saÄŸlığı için kritik durumda.

***

Gün içinde rast geldiÄŸimiz birisi, bir dert sahibi veya kaynağı olursa, yaygın toplumsal tepkileri düÅŸünelim: Yüzüne bakmayan çaÄŸdaÅŸ “cıkcıkçı” tepki. Yine çaÄŸdaÅŸ olan “günlük hayhuyun ötesine” çağıran yumuÅŸak sesli tepki. Ve çaÄŸcıl çözümcü, eylemli, ortaklaÅŸtırıcı tepki biçiminde üç kola ayırabiliriz. (Bunlara “her tür hayhuyun dışına” veya “mihrakların tepesine” çağıran tepkileri de ekleyebilirsiniz. Ama ilk üç tanesi ÅŸimdi yeterli.)

Türkiye’nin süreçlerinde, sofralara yerleÅŸip de kalkmadan “hani bana hani bana” demiÅŸtir tepkilerin iki yolu. Bunun yerine elden geleni kararlıca yapma yolunu önümüze koyuyoruz. Ancak halkın toplumsal sorunlara müdahil olmasıyla sorunların çözülebileceÄŸini görüyoruz.

Detaylı çözümler bu yazının kapsamını aÅŸacak. Ancak bazı acil konulara ve yakın geleceÄŸe iÅŸaret etmemiz gerekli… Åžehirlerdeki kapitalist soygunculuk ve gericiliÄŸe de geçit vermeme perspektifiyle.

Semtler için gönüllü sosyo-kültürel destek etkinliklerine güncel bir ihtiyaç bulunuyor. SaÄŸlık konusunda denetim ve destek hizmetlerini de iyileÅŸtirebilir bu.

Orta ve uzun vadede, ÅŸehirlerin dengeli nüfus ve coÄŸrafi özellikler kazanması bugünün planlama gündeminin içindedir. Emekçilerin yaÅŸadığı yoksunluk koÅŸullarının da göbeÄŸinde yer almaktadır.

***

Bu yazıyı ÅŸu haberle bitirelim: Bir sunucudan “ABD’de, KırÅŸehir’de sokaÄŸa çıkma yasağı” anonsunu duyduk. Salgında alınmayan önlem siyahi protestoya alınmış. Tam “Vay namussuzlar!.. Ama KırÅŸehir ne alaka? KardeÅŸ ülke namına, temsili yasak mı koydular?” derken haberin “kırk ÅŸehir” olduÄŸunu fark ettik.

Olsa olurdu... Bazı ülkeler salgında ve otoriterlikte ırkçı bayrak taşıyanlar oldular; neden bizdekiler pay çıkarmasın?

Bizim yakın geçmiÅŸimizde de böyle ‘kardeÅŸlikleri’ gölgede bırakan bir eylem vardı. Gezi direniÅŸini aÄŸaçlar, özgürlük ve yaÅŸam mücadelesi diye özetleyebiliriz. Bir ‘tepkinin’ ötesine geçebilen; tarihimizin on milyonlarla özgürlüÄŸü kucakladığı, paranın ve baskının geçer akçe olmadığı bir süreçti.

Gezi toplumsal bir talebin somutlanışıydı aynı zamanda; halk üstündeki tahakküme son, çevrenin yaÄŸmasına son! AKP düzeni karşısında da bu sözlerin haklılığı sürmekte.

Bir aydır ABD’de ayaÄŸa kalkan ve geçmiÅŸten beri haklar ve emek konusunda saldırı yaÅŸayan halk da ciddi bir tavır ortaya koyuyor.

Bazı “hayhuy karşıtları”, bu insanları “daha önceki süregelen hayhuylarına” çekilip; ÅŸimdi yürüttüÄŸü (yaÄŸma ve öfkeyi de içeren) eyleminden dönmeye çağırıyor. Üniformalı ÅŸiddetin protestosu, elbette öfkeyi taşır, ama sadece öfkeyi deÄŸil adaleti de. Eskiden kötüyken ÅŸimdi daha kötüleyen saÄŸlık ve geçim koÅŸulunda, insanca saÄŸlık ve emek düzenleri olmadan, önceye “dönülemez”. Zaten dönemimiz, insanların yoksunlaÅŸtırılmasının, rantın hatırına sürmesinin ürünü.

Yüzyılları aÅŸan sömürgecilik ve ÅŸimdi ABD’nin “demokrasi cenneti”, inci diÅŸli siyahilere hesap verecektir. Halkların sesleri duyulacaktır. Nazım Hikmet’in dediÄŸi gibi, topraÄŸa basıp doÄŸrulacaktı emekçiler, metropolde doÄŸayı buldukları her karışta.

Kaynak ve Öneriler:

1-Epidemiyoloji (Salgın bilimi) konusunda nitelikli ve bilimsel bilgi için ÅŸu üç kaynağı önerelim:

Bilim ve Gelecek – Koronavirüs SözlüÄŸü:

https://bilimvegelecek.com.tr/index.php/2020/04/12/koronavirus-sozlugu/?fbclid=IwAR1NB-psvboADBiJ5d1NixbAc_uIazKdoF6gBcBNkNldGXqZhzFRy2Vhgfg

WHO (Dünya SaÄŸlık Örgütü): https://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19

TTB : https://www.ttb.org.tr/kollar/COVID19/index.php

2- Nisan - http://disk.org.tr/2020/04/covid-19-disk-raporunun-ikincisi-yayinlandi/

Haziran - http://disk.org.tr/2020/06/istihdamda-covid19-depremi/

Disk’in raporları, salgının öncesi ve sürdüÄŸü dönemde çalışma sorunlarını anlatıyor.

3- Confronting the Challenges in Reconnecting Urban Planning and Public Health

Bu makale, kent planlaması ve halk saÄŸlığı bilimlerinin tarihlerini ve ortak çizgilerini ele alıyor. Buradan da günümüzdeki aşırı yoÄŸun ve dağılmış kent yapısını düzenleme görevlerine deÄŸinmekte. (Ä°ngilizce) - https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1448291/

*4- One-way pedestrian traffic is a means of reducing personal encounters in epidemics

Yakın tarihli bu (kısmen teknik) makalede, kent içi yaya yollarının çift yön ve kalabalık olmasının salgındaki zararlı etkileri anlatılmakta. Sayılarla tahmin ve kıyaslamalar yapılıp çözüm önerisi getiriliyor. (Ä°ngilizce) - https://arxiv.org/abs/2004.00423v3

Özgür Derya yazdı | Hangi taraftasın: Direnen Amerika’nın müzikli tarihinde küçük bir gezinti- II

Özgür Derya

Ä°lk yazıda Amerika’da siyahilerin yalnız ırk ayrımcılığına deÄŸil, dinci gericiliÄŸe, çalışma hayatındaki eÅŸitsizliÄŸe, ağır çalışma koÅŸullarına da direndiklerini belirtmiÅŸtik. EndüstrileÅŸmenin, popüler kültürün, kentli yaÅŸamın geliÅŸmeye baÅŸladığı 1950’li dönemde siyahlar bütün bunların yanında bir de McCarthy döneminin muhalif sanatçılara, yazarlara, gazetecilere uyguladığı ağır baskılara da direnmek zorundaydılar. Baskılar öyle ağırdı ki, örneÄŸin “Anti- Komünizm SözleÅŸmesi” ni imzalamayan sendika baÅŸkanları iÅŸlerinden oluyorlardı. Ä°lla sınıf tabanlı, komünist referanslarla politika ya da sanat yapan müzisyenler, gazeteciler, yazarlar deÄŸil, basit bir demokratik talebi dillendiren herhangi bir insan ağır baskılara maruz kalabiliyordu. Günlerce FBI ya da HUAC (House of Un-American Activities Committee) PSI(Permanent Subcommittee on Investigations) gibi alt komiteleri tarafından sorgulanıyor, seyahat hakları kısıtlanıyor, iÅŸini kaybediyor ya da hapis yatıyordu. Sürekli gayrı- resmi “sakıncalı insanlar” listeleri yayınlanıyor, radyolara, gazetelere, plak ÅŸirketlerine, yayınevlerine gönderiliyordu. Ä°lginçtir bu listelerin neredeyse hiçbiri resmi deÄŸildi ve kimin düzenlediÄŸi belirsizdi. Bir yandan da Ku Klux Klan gibi para-militer yapılar, konserleri, toplantıları basıyor, kitap yakıyor, siyahi insanlara linçler uyguluyorlardı. Bu dönem 1951’de baÅŸlayıp 1957’ye kadar sürdü. Bir önceki yazıda andığım müzisyenler de dahil Amerika’da o yıllarda politik olup, siyahi olup bu dönemin gadrine uÄŸramayan müzisyen yok gibidir. Ama yok sayılsalar da, açlığa, yoksulluÄŸa mahkûm bırakılsalar da, yoksul insanların, ırkçılığa, ayrımcılığa maruz kalan insanların taleplerini, sıkıntılarını dillendiren müzisyenler tabii ki bu dönem de bütün bunlara raÄŸmen etkinliklerini sürdürmüÅŸlerdir.

NO MORE AUCTION BLOCK ⁽¹⁾ (Artık Köle Pazarı Yok) Paul Robeson- 1949

Bu ÅŸarkı, yaygın olarak Bob Dylan’ın popüler ÅŸarkısı “Blowing in the Wind” olarak bilinir. Paul Robeson tarafından sözleri yazılmış ve bestelenmiÅŸtir. Bob Dylan, ÅŸarkının müziÄŸinin üzerine yeni sözler yazmıştır. Daha da köle pazarı yok benim için/ Binlercesi yok olup gittiler/ Daha da pranga yok benim için/ Binlercesi yok olup gittiler/ Daha da kâhyanın kamçısı yok benim için/ Odunlarla dövülmek yok/ Binlercesi, binlercesi yok olup gittiler

Burada Paul Robeson’un sınırları Amerika’yı çok çok aÅŸan kimliÄŸi ve aktivizmi üzerinde biraz durmakta fayda var. Paul Robeson, Nazım Hikmet’in “Bize türkülerimizi söyletmiyorlar Robson/ Benim inci diÅŸli kardeÅŸim/ Kartal kanatlı kanaryam” ÅŸiirinde andığı Amerikalı bas-bariton ÅŸarkıcı, oyuncu ve aktivisttir. Amerika’daki eylemlerinin, barış, kardeÅŸlik için yaptığı çalışmaların yanında Avrupa, UzakdoÄŸu, Afrika, Sovyetler ve neredeyse dünyanın bütün coÄŸrafyalarında eylemliliklerde bulunmuÅŸ, dünya halklarının barışı için büyük katkıları olmuÅŸtur. Ä°spanya iç savaşında cumhuriyetçilerin mevzilerini ziyaret etmiÅŸ, bir hastanede yaralı cumhuriyetçilere moral için konser vermiÅŸtir. 1952 yılında Sovyetler’de Uluslararası Stalin Ödülüne layık görülmüÅŸ fakat Amerika dışına çıkması yasaklandığı için ödülü almaya gidememiÅŸtir. Ä°spanya iç savaşında ölen Galler’li cumhuriyetçileri anmak için yaptığı radyo konuÅŸmasında söyledikleri, Robeson’un hangi tarafta olduÄŸunun açık beyanıdır: “Sanatçı tarafını seçmelidir. Özgürlük için, köleliÄŸe karşı savaÅŸmayı seçmelidir. Ben seçimimi yaptım. BaÅŸka bir alternatifim yoktu.” Bu söz, Robeson’un mezar taşında da yazmaktadır. McCarthy döneminde, FBI tarafından, eÄŸlence ve medya sektörüne “Bu adamı bitirin” talimatı verilmiÅŸ, bunun yanında yine devlet destekli bir sosyal lince maruz bırakılmış, verdiÄŸi konserler Ku Klux Klan tarafından basılmış, bir seferinde ölmekten son anda kurtulmuÅŸtur. Nazım Hikmet’in yazdığı ÅŸiirin, Robeson’un 1949 yılında New York’ta sahneye çıkacağı konsere yapılan bir saldırı ve linç giriÅŸimi üzerine yazdığı düÅŸünülmektedir.

Robeson için yazılacak çok ÅŸey var, bilerek bunları baÅŸka bir yazıya bırakıyorum. Küçük bir not daha ekleyeyim, Robeson’un dünya çapında giriÅŸtiÄŸi eylemlilikler, döneminde barış için, eÅŸitlik için mücadele eden insanlarda büyük heyecan uyandırmıştır. Öyle ki, Iraklı Kürt ÅŸair Abdulla Goran ve Suriyeli Kürt ÅŸair Cegerxwin, Robeson için birer ÅŸiir yazmışlardır⁽²⁾ Abdulla Gorani’nin ÅŸiiri “Bangek Bo Pol Ropsin” (Paul Robeson için çaÄŸrı) Gelip ÅŸarkı söylemene izin vermiyorlar/ DoÄŸunun halkları için mücadele meÅŸalesini kaldırmana/(…)/ senin kafesi kırmanı bekliyoruz/ Sınırlarda sesini pasaport olarak göstermeni/ Söyle!/ Ki beyaz sarı ve siyah elele/ Seni tek bir bedende tek bir kalp olarak dinlesin. Cegerxwin’in ÅŸiirinin adı ise Hewal Pol Robson (YoldaÅŸ Pol Robson): YoldaÅŸ Robson! Yalnızca siyahlar köleleÅŸmedi/ Biz beyazız ama biz de sefil olduk/(…)/ Aç ve çıplak, hep yoksul ve hasta/(…)/ Bu ne güzel dünya/ Herkese yeter beyaz ya da siyah/(…)/ Kimse yetim kalmayacak, aç ve çıplak/ Ne ölüm, ne savaÅŸ, ne korku ne de gözyaşı. Cegerxwin’in ÅŸiirinin bir bölümü, Åživan Perwer tarafından bestelenmiÅŸtir.

BLACK BROWN AND WHÄ°TE- Big Bill Broonzy (1939)

Amerikan iç savaşının 1863 yılında bitmesine ve köleliÄŸin 1865 yılında anayasal olarak yasaklanmasına karşın, Amerika’nın güney eyaletlerinde ayrımcılık 1896’lara kadar (Bazı eyaletlerde 1960’lara kadar) resmi olarak devam etti. Amerika’nın siyahi vatandaÅŸları özgürdü ama beyazlarla eÅŸit deÄŸildi. Jim Crow yasaları, bu ayrımcılığı “Özgür ama farklı” sloganı ile doktrine etti. Siyahi vatandaÅŸlar özgürdü ama kamusal alanda “farklı” olarak muamele görüyordu. Toplu taşımada, okullarda, restoranlarda, kafelerde, halka açık alanlarda hatta ilginçtir halkın kullanımına açık su sebillerinde bile beyazlar ve siyahlara farklı standartlar uygulanıyordu. Big Bill Bronzie’nin geleneksel blues’un tipik bir örneÄŸi olan ÅŸarkısı, iÅŸte bu ayrımcılığı dillendirir: Biliyor musunuz söylediÄŸim bu mütevazi ÅŸarkı gerçek/ EÄŸer siyahsanız ve yaÅŸamak için çalışıyorsanız/ Size söyleyecekleri budur/ EÄŸer beyazsan tamamdır/ Kahverengiysen etrafta takıl/ Siyahsan birader, bas geri, bas geri/ Ä°ÅŸe alım ofisine gittim/ Bir numara aldım ve sıraya girdim/ Herkesin numarasını seslendiler/ Benimkini çağırmadılar/ Ben ve bir beyaz/ Yan yana çalışıyorduk/ Bunun anlamı/ Beyaza saatte bir dolar/ bana elli sent/ EÄŸer beyazsan tamamdır/ Kahverengiysen etrafta takıl/ Siyahsan birader, bas geri, bas geri.

Asıl adı Lee Conley Bradley olan Big Bill Bronzie’nin, country/ blues müziÄŸinin özellikle kırsaldan kente göç temalarını ÅŸarkılarında çok iyi yansıtan referans isimlerinden biri olduÄŸunu, The Beatles, Eric Clapton gibi Ä°ngiliz kökenli rock- blues gruplarının ve ÅŸarkıcılarının üzerinde büyük etki yarattığını da not düÅŸelim. Özellikle Amerika dışında yaptığı uzun turneler, country/ blues müziÄŸinin Avrupa’da tanınmasında çok etkili olmuÅŸ ve bu müziÄŸin geniÅŸ kitleler tarafından sevilmesine katkı saÄŸlamıştır.

ATOM AND EVIL (Atom ve Åžeytan)- Golden Gate Quartet(1946)

Atom and Evil aslında Adam and Eve (Adem ve Havva) hikayesine bir göndermedir. Åžeytani politik güçlerin nasıl büyük bir yıkıcılığa yol açabileceÄŸinden bahseder. Aynı zamanda nefret ve önyargının nasıl büyük bir tehdit olduÄŸunun altını çizer. Åžarkının sözleri çok uzun ve öykü biçiminde bir sürekliliÄŸi olduÄŸu için parça parça örnekler vermek yerine özetle hikâyeden bahsedeyim: Dünya bir zamanlar ateÅŸler içinde yanmaktaydı ve dumanlar her yeri kaplamıştı. Gökyüzü, uzun zamandır kimsenin görmeÄŸi bir hayalden ibaretti. Bir örümcek, bir gün bir bahçeye girdi ve sineÄŸi kandırmaya çalıştı. Ona “Aç gözlerini, gökyüzüne bak, dünya ateÅŸler içinde yanıyor dedi. Gel beraber gökyüzüne çıkalım, güneÅŸi ehlileÅŸtirebiliriz, birlikte parlayabiliriz. Gel gökyüzüne çıkalım, senin için bir kiÅŸilik yerimiz var. Sinek cevap verdi: Bırak beraber parlamayı, gel beraber aÄŸlayalım. Hep beraber aÄŸlarsak belki gözyaÅŸlarımız bu yangını söndürebilir.

Åžarkı, ilk yazıda da bahsettiÄŸim gibi, kutsal kitaptaki hikayelere göndermeler yaparak yeryüzündeki zulme, eÅŸitsizliÄŸe karşı gelme, düzeni ÅŸeytan ile özdeÅŸleÅŸtirerek lanetleme gibi eÄŸilimler taşıyor. HiroÅŸima’ya atom bombasının atıldığı 1945 yılından hemen bir yıl sonra plak olarak yayınlanması, kulüplerde söylenmeye baÅŸlaması da, savaÅŸ karşıtı bir bilincin, muhalif siyahi müzisyenler arasında var olduÄŸunu gösteriyor. Yalnız Amerika’daki kendi sorunlarına deÄŸil, dünyanın farklı coÄŸrafyalarındaki halkların acılarına da, trajedilerine de bakabilmiÅŸ, bir duyarlılık geliÅŸtirebilmiÅŸler. Tabii II. Dünya savaşının ve getirdiÄŸi yıkımların dünyanın her yerinde gündem olmasının da bunda payı var. Golden Gate Quartet, sıradan bir müzik grubu deÄŸildi. Åžarkıları sürekli listelerdeydi ve radyolarda çalınıyordu. Anayasa mahkemesi binasında, Beyaz Saray’da defalarca konser vermiÅŸlerdi.

Direnen Amerika’nın, Amerika’nın farklı ve bize pek de yansı(tıl)mayan yüzünün mütevazi bahçesinde küçük bir müzikli gezinti yapmaya çalıştım. Dünyanın uzak bir coÄŸrafyasında ortaya çıkan deneyimlere bakmak, bu konuda bir ÅŸeyler söylemek zor ve çok çaba gerektiren bir iÅŸ. Minnesota’da George Floyd’un öldürülmesi ile baÅŸlayan, kısa sürede Amerika geneline ve oradan Ä°ngiltere, Fransa, Belçika gibi ülkelere de yayılan protestolar için, bir çırpıda bir devrimin yükselen ateÅŸi gibi, ezilenlerin uyanan bilinci gibi makro yorumlar yapmak da, bunları kısa sürede parlayıp sönümlenen münferit olaylarmış gibi algılamak da bizleri doÄŸru bir yere götürmez. Ama görüldüÄŸü üzere, Amerika’da toplumun üzerine çökmüÅŸ, bütün kaynaklarını sömüren vasıfsız, müptezel beyaz hegemonyanın nasıl bir tarihselliÄŸi varsa, bununla mücadele eden eÅŸitlikten yana, insandan yana, barıştan yana muhalefetin de bir tarihselliÄŸi var. Beyaz adamın hikayesi milyon dolar bütçeli Hollywood filmleriyle, vasıfsız milyoner insanların lükslerinin sergilendiÄŸi müptezel tv ÅŸovlarıyla, pop yıldızları, mankenler vs vasıtasıyla gazetelerde, televizyonlarda, elimizle uzanabildiÄŸimiz her yerde gözümüze gözümüze sokuluyor. Ezilen insanların düzgün, onurlu bir hayat yaÅŸayabilmesi için, eÅŸitlik için, barış için hayatının kararması pahasına ÅŸarkı söyleyen, tiyatro yapan, yazan insanların bu mücadelelerinin tarihselliÄŸine bakmak istediÄŸimizde, buraya bir hikaye atfetmek istediÄŸimizde, bu insanları görünür kılmak istediÄŸimizde ise, günlerce, gecelerce süren araÅŸtırmalar yapmak zorunda kalıyoruz birkaç sayfa yazı için. Amerika’da ekmeÄŸi için, onuru için ayaÄŸa kalkan, direnen insanlar için bir ÅŸeyler söylemek, yazmak istediÄŸimizde de aynısı oluyor. Beyaz adamın müesses nizamının bekası için ezberden üfürmek serbest, inci diÅŸli kardeÅŸlerimizin onuru için, direniÅŸi için bir ÅŸeyler söylemeye kalktığımızda onlarca insan çullanıyor üzerimize. Çok basit, çok mütevazi bir soru bazen en karmaşık görünen meselelerin temeline inmemize, meseleyi buradan kavramamıza yetiyor: Hangi taraftasın?

Notlar:

⁽¹⁾ Auction Block, sözlük anlamıyla kölelerin açık artırma ile satılırken çıkarıldıkları podyum anlamına geliyor. Ben “Köle Pazarı” olarak çevirdim.

⁽²⁾ Abdulla Gorani ve Cegerxwin’in burada andığım ÅŸiirleri, internette Türkçe olarak mevcut. Ancak gazete haberleri, köÅŸe yazıları dahil, bu ÅŸiirlerin ya da ÅŸiirlerden yapılan alıntıların hiçbirinde ÅŸiirleri TürkçeleÅŸtiren kiÅŸi kaynak gösterilmemiÅŸ, çevirenin bilgisi verilmemiÅŸ. Bu yüzden ÅŸiirleri Metin Yüksel’in 2015’te yazdığı  “Solidarity Without Borders- The Poetic Tributes to Paul Robeson of Goran and Cegerxwin” adlı makalesinden Türkçeye çevirdim. Metin Yüksel makalede, ÅŸiirlerin orijinallerini aldığı kaynakları ÅŸöyle belirtmiÅŸ:

Abdulla Goran: Diwaniy Goran (Paniz Yayınları- Tahran 2005)

Cegerxwin: Agir u Pirusk (Avesta Yayınları- İstanbul 2008)

Yazıda kullandığım meta bilgileri, ongoinghistoryofprotestsongs.com adlı siteden ve Robin Denselow’un "Müzik BittiÄŸi Zaman" (Alan Yayınları 1993) adlı kitabından aldım.

Emre Kırmızıtaş yazdı | ‘Büyük' Türkiye’nin 'büyük' araştırması: Seroprevalans Çalışması

18 yıllık AKP iktidarına kabaca baktığımızda, dönem dönem farklılaÅŸan dozu veya toplumda bulduÄŸu karşılığın derecesi bir yana, neredeyse en başından beri süreklilik içerecek ÅŸekilde bir “büyüklük” arayışının önemli bir yer tuttuÄŸunu söyleyebiliriz.Ä°deolojik olarak bunun nereye denk düÅŸtüÄŸü ayrı bir tartışma konusu olmakla beraber, en geniÅŸ anlamıyla “Büyük Türkiye” söylemi etrafında kendisini ortaya koyan bu arayış, “büyük”, “dev”, “çılgın”gibi çeÅŸitli sıfatlarla anılan projelerle veya yapılarla somut bir biçimde desteklenmeye çalışıldı."Dünya’nın en büyüÄŸü Anadolu Adliye Sarayı", "dev proje Akkuyu Nükleer Santrali", "asrın projesi Marmaray", "Avrupa’nın en büyük hastanesi Ankara Åžehir Hastanesi", "çılgın proje Kanal Ä°stanbul", "Dünya’nın en büyük havalimanı Ä°stanbul Üçüncü Havalimanı" vb. örnekleri çoÄŸaltmak mümkün.

Krizle beraber “büyük proje” duyurularında bir azalma gözlenmekle birlikte, son günlerde doÄŸrudan salgınla alakalı bir büyük çalışma daha gündeme geldi. Türkiye COVID-19 Seroprevalans AraÅŸtırması olarak kamuoyuna duyurulan, TÜÄ°K’in belirlediÄŸi hanelerde yaÅŸayan 150.000’den fazla kiÅŸiyi kapsayacak ve 81 ilde eÅŸzamanlı olarak gerçekleÅŸtirilecek bu çalışmanın 20 Haziran’da sona erdirilmesi planlanıyor. AraÅŸtırma kapsamında belirlenen kiÅŸilere hem anket uygulanması ve hem de PCR ve antikor testlerinin birlikte yapılması kararlaÅŸtırılmış. Bugüne kadar filyasyon çalışmalarında görev alan ekipler bu araÅŸtırmayı da sürdürecekler. AraÅŸtırmanın toplumda COVID-19’a karşı oluÅŸmuÅŸ bağışıklık seviyesini ölçmeyi planladığınıbelirten SaÄŸlık Bakanı Fahrettin Koca, sınırlı birkaç detayın yanında yine Avrupa’da bu büyüklükte ve çapta bir çalışmanın yapılmadığını vurgulamayı da unutmadı(1).

Ä°lk bakışta oldukça kapsamlı ve bu nedenle olumlu gibi gözüken bu araÅŸtırmanın detaylarını incelediÄŸimizde ise ortada ciddi soru iÅŸaretleri ve sıkıntıların olduÄŸunu, AKP’nin her “büyük proje” duyurusunda olduÄŸu gibi burada da türlü belirsizliklerin ve tutarsızlıkların büyük sözlerin ve iddiaların gölgesinde saklanmaya çalışıldığını fark ediyoruz.

Bu tutarsızlıkların ilki araÅŸtırmayla tam olarak neyin amaçlandığı konusudur.Seroprevalans araÅŸtırmaları, toplumda ilgili hastalık açısından oluÅŸan bağışıklık düzeyini yani diÄŸer bir deyiÅŸle antikor seviyesini tespit etmek için yapılan çalışmalardır. COVID-19 özelinde Çin, ABD ve Ä°ngiltere gibi bazı ülkelerde benzer çalışmalar yapılmış, genellikle bu çalışmaların kapsamıyüksek risk gruplarını (yoÄŸun bakım çalışanları gibi) veya salgınla mücadeleyi sekteye uÄŸratmayacak ve yayılım riskini arttırmayacak biçimde, sınırlı sayıda katılımcıyı içerecek ÅŸekilde dar tutulmuÅŸtur. Oysa Bakan Fahrettin Koca’nın açıklamalarına baktığımızda çalışmanın kapsamının çok daha geniÅŸ tutularak mevcut hastaların tespitinin de yapılacağını öÄŸreniyoruz. Buradanya ciddi bir kafa karışıklığı yaÅŸandığını ya da çıkmışken ne varsa toplayalım gibi bilimsel yöntemle pek uyuÅŸmayan bir çalışma tarzının seçildiÄŸini anlıyoruz.

DiÄŸer bir tutarsızlık ise örneklem seçiminde gözlenmektedir. TÜÄ°K’in rastgele belirlediÄŸi söylenen 153 bin 577 hanenin ayrı ayrı iller için seçilen sayılarının o ilin toplam nüfus içerisindeki payıyla uyuÅŸmadığı anlaşılıyor. Basından ve kimi resmi yazışmaların duyurusundan öÄŸrenebildiÄŸimiz kadarıyla örneÄŸin toplam nüfus içerisindeki payı %20’ye yakın olan Ä°stanbul için belirlenen 8.018 hane sayısınıçalışmadaki ağırlığı açısından kıyasladığımızda yaklaşık olarak %5’lik bir orana karşılık geldiÄŸini görüyoruz(2). Veya birbirine yakın nüfusa sahip olan Van ve Aydın’da araÅŸtırma kapsamında seçilen hane sayılarına baktığımızda aralarında iki kattan fazla bir fark olduÄŸunu gözlemliyoruz. Bu oranlar ve ağırlıklar hasta yoÄŸunluÄŸuna göre mi seçilmiÅŸtir veya baÅŸka kıstaslar mı vardır, bilmiyoruz. Ama böyle bir dağılımın araÅŸtırmanın daha baÅŸtan hatalı sonuçlar vermesine sebep olabileceÄŸini biliyoruz. Ayrıca daha az sayıda bir haneyle aynı nitelikte bir çalışma yapılabilecekken neden 153 bin 577 hane seçilmiÅŸtir veya 81 ilin hepsinde yapmak yerine teritoryal, nüfus özellikleri ve hastalık yükü açısından benzer nitelikteki belirli birimler seçilmemiÅŸtir, bunu da bilmiyoruz. Normal zamanlarda bir ölçek hatası ve kaynak israfı olarak görülebilecek bu tercihlerin salgının ortasındaki bir ülkede basit bir özensizlik olarak geçiÅŸtirilemeyeceÄŸi ve doÄŸrudan olumsuz sonuçlar yaratabileceÄŸi ortadadır.

AraÅŸtırmayı yürütecek olan saha ekiplerinin durumu ayrı bir sorun baÅŸlığı olarak öne çıkmaktadır. Bu tarz kapsamlı çalışmaların öncesinde yürütücülerin araÅŸtırma metodolojisi ve hastalığın özellikleri konusunda detaylı bir eÄŸitimden geçirilmesi gerekirken sahaya çıkacak saÄŸlık emekçilerine kısa bilgilendirmeler yapılarak bu süreç geçiÅŸtirilmiÅŸtir. Daha önce böyle bir çalışmanın içerisinde bulunmamış ve hiçbir saha deneyimi olmayan saÄŸlık emekçilerinin sürece bu ÅŸekilde dahil edilmesi, hem araÅŸtırma için hanelerden toplanacak örneklerin standardizasyonunda ve saÄŸlıklı bir ÅŸekilde iletilmesinde önemli sorunlara yol açacaktır, hem de virüsün bulaşıcılığı göz önüne alındığında kendilerinin ve toplumun saÄŸlığı açısından ciddi tehlikelere sebebiyet verebilecektir. 3 tane maskeyi bile dağıtamayan bu iktidarın 153 bin 577 haneyi dolaÅŸacak ekiplerin kiÅŸisel koruyucu ekipmanlarını eksiksiz ve nitelikten ödün vermeden temin edip edemeyeceÄŸi ise diÄŸer bir soru iÅŸaretidir.

Çalışmanın finansmanının nasıl saÄŸlanacağı baÅŸka bir muammadır. Türkiye ile Dünya Bankası arasında “Türkiye Acil COVID-19 SaÄŸlık Projesi” baÅŸlıklı, 2 Nisan 2020 tarihinde onaylandığı belirtilen bir proje imzalandı(3). Bu proje kapsamında Dünya Bankası’ndan COVID-19 ile mücadele için, alt baÅŸlıklarda nereye ne kadar harcanacağının detaylı biçimde açıklandığı bir anlaÅŸmayla 2020 yılı için 50 milyon dolar, 2021 yılı için de yine 50 milyon dolar olmak üzere toplam 100 milyon dolar kredi alınmış oldu.Bakanlıktan konu hakkında net bir açıklama yapılmadı fakat sürdürülen araÅŸtırmanın bütçesinin de bu proje bünyesinde alınan kredi ile karşılanacağı üzerine bir tahmin yürütülebilir. Dünya Bankası’ndan veya Avrupa BirliÄŸi’nden daha önce çeÅŸitli amaçlarla alınan kredi ve fon adı altındaki kaynakların iktidartarafından nasıl yönetildiÄŸini çok iyi bildiÄŸimizden ve en nihayetinde bu son kredinin de bütün yurttaÅŸların borcu olduÄŸunu gözeterek sürecin ÅŸeffaf yürütülmesi konusunda ısrarcı olunması gerekmektedir.

Toparlarsak, salgının ortasında amacının ne olduÄŸunu vesalgınla mücadelede elimizi hangi noktada güçlendireceÄŸini tam olarak kestiremediÄŸimiz bu büyüklükte bir çalışmanın, toplumsal anlamda fayda/zarar dengesinde nereye denk düÅŸeceÄŸini öngörmek pek mümkün görünmüyor. AKP’nin benzer “büyüklük” gösterilerinin emekçilere ne vaat ettiÄŸini en son 3. Havalimanı sürecinde acı bir ÅŸekilde deneyimlemiÅŸtik. Çok daha baÅŸka öncelikler varken ve vaka sayıları tekrar yükseliÅŸe geçmiÅŸken, zaten ağır iÅŸ yükü altında ezilmiÅŸ ve altyapı eksikliklerini özveriyle çalışarak kapatmaya uÄŸraÅŸan saÄŸlık emekçilerini tutarsızlıklarla ve soru iÅŸaretleriyle dolu böyle bir araÅŸtırma kapsamında mobilize etmenin sonrası için ne gibi bir fatura çıkaracağını da çok yakın bir zamanda göreceÄŸiz.

(1) https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/saglik-bakani-koca-son-vakayi-en-kisa-zamanda-gormek-tedbirlere-uyumla-mumkundur/1872438

(2) https://www.cnnturk.com/turkiye/istanbulda-evlerde-antikor-taramasi-tum-asamalariyla-ilk-kez-goruntulendi

(3) http://documents.worldbank.org/curated/en/876181588627146140/pdf/Turkey-Emergency-COVID-19-Health-Project.pdf