Birtan Altan yazdı I 'Kapitalosen Çağı', iklim krizi ve COVID-19

Salgın hastalıkların yayılması iklim krizi ile alakalıdır. İklim krizi ise sınıfsaldır ve bu krize karşı mücadele doğrudan sınıf mücadelesinin parçasıdır. 

Birtan Altan

Son yıllarda sosyalistler, çevre aktivisti hareketler, fosil yakıt baronlarına muhalif olan ve içlerinde sermayedarların da olduğu kimi gruplar iklim krizini tartışıyordu. İklim krizi ne yazık ki kentleri, üretimi, yaşam alanlarını etkilemeye başladığında konuşulmaya başlandı. Sosyalist hareketlerin neoliberal dönüşümlere göstermeye çalıştığı direncin çevre, kent ve doğa mücadelelerini uzun bir süre görmemesini sağladığını biliyoruz. Fakat geldiğimiz nokta bir bütün olarak çevre mücadelelerinin ertelenemez olduğunu tüm açıklığı ile göstermektedir. 

İklim krizini kolay anlaşılması için bir benzetmeyle anlatmaya çalışalım. Yazın otomobilinize bindiğinizde otomobilin içinin dışarıdan çok daha sıcak olduğunu hissedersiniz. Çünkü otomobile giren güneş ışınları camlardan koltuklara, direksiyona, konsola yayılmış, absorbe olmuş ve otomobilinizin ısısını yükseltmiştir. Otomobilinizin camları ise giren güneş ışınının dışarıya çıkmasını engellemiş ve sera etkisi yaratmıştır. 4,6 milyar yaşındaki dünyamızın kapitalizm etkisi ile yaşadığı şey tam olarak budur. Fosil yakıtların yaydığı özellikle CO2 olmak üzere sera gazları, dünyanın çevresinde bir sera etkisi yaratıyor. Sera etkisi ile küresel ısınma artıyor ve bölgeler arası sıcaklık farkları oluşuyor. Bu da havanın dolaşım ihtiyacı olduğu için şiddetli rüzgarlar ve kasırgalar yaratıyor. Yani hava akımları şiddetleniyor. Atmosferdeki ısı enerjisi, deniz, göl vs. ile absorbe oluyor ve bu absorbsiyon buharlaşmayı arttırarak yağmurları yaratıyor.  Yani iklim krizi sera gazları etkisiyle oluşmakta, sera gazları ise kapitalizmin dizginlenemeyen kâr hırsı ile çalıştırdığı endüstriyel tesisler, onların lojistik ihtiyaçları ve binek araçlar aracılığı ile çıkmaktadır. 

COVID-19 virüsünün etkisi gündemde yokken, iklim krizinin dünya ekonomisine verdiği zarar 1,2 trilyon dolar olarak hesaplanıyordu. Son 150 yılda dünyanın ortalama sıcaklığı 1 derece artmış ve maliyet büyük olmuştur. Bu sıcaklık 2 derece artarsa bu maliyetin 10 kat artacağı düşünülmektedir. Biz bu sebeple iklim krizi tartışmalarında insan merkezli bir olguyu değil, düzen merkezli olguyu dikkate alıyor ve Komünist Dergisi’nde yayınlanan sevgili İlke Bereketli’nin makalesinde rastladığımız “kapitalosen çağı” tanımını kullanmayı uygun görüyoruz.*

Dünya Sağlık Örgütü, 2025 ile 2050 yılları arasındaki çeyrek yüzyılda 250 bin insanın iklim krizi sebebiyle yaşamını yitireceğini öngörüyordu. Bu ölümlerin temel sebebini ise salgın hastalıklar olarak belirlemişti. Uzak bölge hastalıkları olarak bilinen kimi hastalıklar artık dünyanın her noktasında öldürücü etkiye sahipler. Örneğin sıtma hastalığını yayan sinekler iklim sertliğinden dolayı artık kuzey bölgelerde de yaşam gösterebiliyorlar. Yine korona ailesinden Kovid19 virüsü de vahşi hayvan tandanslı bir virüs ve iklim krizinin oluşturduğu olumsuz koşullardan dolayı insanın vahşi doğaya yaklaşması sebebiyle mutasyon geçirerek bulaşıyor. Ayrıca, Kovid19’un kimi insanlarda, özellikle 65 yaş üstü ve kronik solunum yolları hastalığı olanlarda ölüm riskini yükselttiği biliniyor. Yine şimdiye kadar çıkan sonuçlar ile yapılan araştırmalarda sanayi bölgelerinde (İtalya’nın kuzeyi, Çin’in sanayi bölgeleri, Türkiye’de İstanbul, Kocaeli havzası…) ölümlü vakaların oranının çok daha yüksek olduğunu gözlemliyoruz. Sebebi ise açıktır: Endüstriyel işletmelerin yaratmış olduğu hava kirliliği, yani ormansızlaşmanın yükselmesi, biyoçeşitliliği yok etme ve endüstriyelleşme…

Kovid19 salgını ile mücadele edilen şu günlerde bu sebeple ses yükseltmeliyiz. Salgın hastalıkların yayılması iklim krizi ile alakalıdır. İklim krizi ise sınıfsaldır ve bu krize karşı mücadele doğrudan sınıf mücadelesinin parçasıdır. Bugün Kovid19’a karşı verilen mücadelede kapitalist sınıfın ikiyüzlülüğü ayyuka çıkmışken, hükümet programlarıyla, destek paketleriyle, hükümetler arası göstermelik protokollerle iklim krizine karşı mücadele edilemeyeceğini söylemek, göstermek zorundayız. Bugün dünyanın en büyük ilk yüz sermayesi Kovid19 salgınından Çin’i ya da kamusal üretim alanları henüz yağmalanmamış kimi ülkeleri sorumlu tutarken, dünyadaki sera gazı salımının %70’inden fazlasını bu ilk 100 şirketin yaydığını belirtmek zorundayız. Tam da iklim sertliğinden dolayı tüm dünya halklarının egemen sınıfları sorguladığı şu günlerde tüm üretimlerde fosil yakıt kullanımlarının derhal son bulmasını talep etmeli, tüm dünya emekçilerini bu sefer yaşamak için sınıf mücadelesine katılmaya çağırmalıyız. Bu sefer zorunluyuz: Yaşamak için sosyalizm.

*Adresten ilgili yazıya ulaşabilirsiniz. Komünist Dergisi / 8. Sayı / İklim Krizi: Sosyalistler İçin Başlangıç Notları (İlke Bereketli) https://tip.org.tr/yayinlar/

Tugay Candan yazdı | Sokağa çıkma yasağı: Çözüm mü, fırsat mı?

"Sözün özü, kanımızca sokağa çıkma yasağıyla birlikte yurttaşları salgından, emekçileri işsizlikten, memleketi AKP’nin faşizan şerrinden izole edecek yeni bir yolun tartışılması gerekmektedir. Hızlı bir tartışma elzemdir…"

Tugay Candan

Tüm dünya ile birlikte ülkemiz de yeni nesil bir koronavirüs olan Covid-19 pandemisinin ortasına düşmüş durumda. İnsan türünü tehdit eden bu yeni pandemiyle ilgili bilim insanlarının açıklamaları, öncül türdeşlerinden daha güçsüz ancak bulaşıcılık açısından çok daha saldırgan bir virüsle karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor.

Aralık ayında Çin’de ilk vakaları görülen Covid-19’un Avrupa’ya sıçraması çok uzun sürmezken, Türkiye’ye ulaşması ise iktidarın iddiasıyla 11 Mart’ı buldu. İktidarın iddiası diyoruz, çünkü 11 Mart’tan bugüne gelişen süreç, “Aldığımız önlemlerle salgının dışında kaldık” söyleminin aslında bir illüzyon olduğunu gösteriyor.

Şöyle ki; ilk vaka 11 Mart’ta açıklanırken, o tarihten bu yazının yazıldığı saate kadar ise 65 bin 446 test yapıldığı duyuruldu. 18 günde 65 bin test demek, mesela şubat ayında test yapılmadığı anlamına geliyor. Dolayısıyla Covid-19’un özel bir testle tespit edildiği düşünüldüğünde, şubat ayında tüm yurt dışı seyahatleri devam ederken ülkede olan vaka sayısı bilinmiyor. Zaten bu süreçte sağlık kuruluşlarından gelen “test yetersiz” haberleri ve virüsten hayatını kaybedenlerin semptom bilgileri bile bunu doğruluyor.

Bu yanılsama ile girdiğimiz pandemi dönemi, artık yanılsamalarla da gizlenemeyecek, iktidarın halkı kendi haline, yalnızlığa bıraktığı endişeli günlerle devam ediyor. Özel hastane patronu Sağlık Bakanı’nın gözleri dolarak başladığı açıklamalar, salgından endişe duyan halka “en büyük kozumuz, yakalanmamak” telkinlerine dönüşmüş durumda.

İzolasyon durumu ise iktidarın belki de son illüzyonu oldu. Milyonlarca emekçi, sağlık-işsizlik çelişkisi arasında çalışmaya zorlanırken, yapılan “evde kal” çağrılarına ilişkin önce 65 yaş üstü yurttaşlar hedefe konuldu. Vicdan zedeleyen, çirkin görüntüler ortaya çıktı.

Karşı karşıya olduğumuz virüs, insandan insana temasla ya da enfekte kişinin yüzeye temasıyla yayılıyor. Oransal olarak bakıldığında, yaşlı insanları hayati anlamda tehdit ediyor. Ölümler gerçekleşmekle birlikte gençler büyük oranda virüsün taşıyıcısı oluyor. Dolayısıyla virüs herkesi enfekte edebiliyor. İzolasyonun sağlanması, salgının önlenmesinde şart gibi görünüyor.

Konumuz da tam olarak bu. Kamuoyunda günlerdir en çok tartışılan ve en çok talep edilen şey sokağa çıkma yasağının ilan edilmesi. İzolasyonun sağlanması açısından kulağa hoş gelen bu talebe, patronların direktifleriyle hareket eden AKP’nin sıcak bakmadığı aşikar. Yani kısaca patronlar bunu istemiyor. Neden istesin ki? İşten çıkarma ve ücretsiz izin uygulaması konusunda elleri rahat. AKP açısından da bu durum, yurttaşların temel ihtiyaçlarının karşılanması gerektiğinden şimdilik gündeme alınmadı. Fakat salgının ülkedeki gidişatı göz önüne alındığında da sokağa çıkma yasağı bir seçenek olarak hala masada duruyor. Tabii ipleri tamamiyle yitiren iktidarın bir emniyet supabı olarak…

Sokağa çıkma yasağının ne gibi sonuçlar doğuracağı ise tam bir kördüğüm. AKP iktidarının en korktuğu, deyim yerindeyse korkulu rüyası olan Haziran Direnişi bir sokak eylemliliğiydi. AKP, Haziran Direnişi’nin ardından sokağı tamamiyle kontrolü altında tutabilmek için hiçbir fırsatı kaçırmadı. 7 Haziran-1 Kasım sürecinde Kürt illerinde başlattığı savaşın bir boyutu da budur. Her köşe başında bekleyen polisler, bekçilik sistemi, hatta son yasal düzenlemeyle cezaevlerinden istismarcıların, tecavüzcülerin ve madde satıcılarının çıkarılmaya çalışılması bu korkunun tezahürüdür.

Giderek güç kaybeden AKP’nin faşizan hiçbir uygulamayı hayata geçirmekten çekinmeyeceğini konuşurken, eline sokağa çıkma yasağı gibi bir fırsatı vermek düşündürücüdür. Sokağa çıkma yasağı demek, her yerde tam bir devlet kontrolü demektir. “Salgın tehlikesi ortadan kalktığında bitmeyecek mi ki?” diye soran olabilir. 15 Temmuz sonrası ilan edilen OHAL’in resmi olarak - o da çok uzun bir süre sonra -  kaldırılmasına rağmen, bugün fiilen devam ettirildiği unutulmamalıdır. AKP’nin yönetme biçimi uzun süredir OHAL’dir.

Sokağa çıkma yasağının bir diğer düşündürücü tarafı ise iktidar tarafından yalnız ve çaresiz bırakılmış yurttaşların durumudur. Dayanışmaya en yakıcı haliyle ihtiyaç duyulan bu süreçte, sokağa çıkma yasağı halkı daha büyük bir yalnızlığa itecek ve halk dayanışmasının oluşmasını engelleyecektir. Zaten iktidar tarafından şimdiden bu konuda adımlar atılmakta ve yardımlar sadece devlet tekeline alınmaya çalışılmaktadır.*

“İzolasyon şart” dedik. Sokağa çıkma yasağı girişimini dışarıda tutacaksak, izolasyon nasıl sağlanacak?

Bu konuda öncelikli atılması gereken adım toplu halde çalışan yurttaşlara ücretli izin verilmesi, günlük çalışan ya da esnaflık yapan yurttaşlara da en az asgari ücret üzerinden hesaplanarak ödeme yapılmasıdır. Bunun yanında yurttaşların tüm banka ve kredi kartı borçlarının ertelenmesi ve izolasyon sürecinde vatandaşlara ücretsiz elektrik, doğalgaz, su ve internet sağlanmasıdır. 2 ya da 3 haftalık bu süreçte yaygın test kampanyasıyla salgın büyük oranda durdurulabilir.

Ancak “kördüğüm” dediğimiz nokta burasıdır. Bu talepleri yerine getiren iktidar, zaten sokağa çıkma yasağı getirebilir. Ancak AKP iktidarına bırakıldığında her adım, “mühür kimdeyse Süleyman odur” mantığıyla atılmaktadır. Sokağa çıkma yasağı ilan edilirken, “büyük işletmeler çalışmaya devam edecektir” şerhi de koyulabilir. Bu konuda İstanbul Valiliği’nin ‘seyahat’ kararı dikkate alınmalıdır. 

Sözün özü, kanımızca sokağa çıkma yasağıyla birlikte yurttaşları salgından, emekçileri işsizlikten, memleketi AKP’nin faşizan şerrinden izole edecek yeni bir yolun tartışılması gerekmektedir.

Hızlı bir tartışma elzemdir…

---------------------------------------------------------

* https://ilerihaber.org/icerik/halki-yalniz-birakan-iktidardan-simdi-de-halkin-dayanismasini-engelleme-cabasi-111026.html

İtalya’daki ölümlerden AB sorumlu

Yazar: Norbert Häring

Çeviri: Özer Erdin

İtalya’da koronavirüsten ölenlerin sayısının bu kadar fazla olmasının bir nedeni var: Hastanelerdeki tedavi kapasitesinin zayıf olması. Hastane kapasitesinin zayıf olmasının nedeni ise; Avrupa Merkez Bankası’nın Alman hükümetinin desteği ile mali bakımdan zor duruma düşmüş olan İtalya’ya sağlık sistemine yaptığı harcamaları kesinceye kadar şantaj yapması oldu. 

2007-2008 sonrasında finansal krizin en yoğun olduğu ve İtalya’nın tahvillerini korumak için tahvil yatırımcılarının daima daha yüksek kazanç talep ettikleri 2011 yılıydı… O zamanki İtalya Bankası Müdürü Mario Draghi ve Avrupa Merkez Bankası Müdürü Jean-Claude Trichet, İtalyan hükümetine basına aktarması için bir mektup yazdı. “Freitag” da (haftalık Alman gazetesi) yayımlanan bir habere göre Draghi ve Trichet, İtalya’dan kamusal harcamalarında radikal bir biçimde kesinti yapmasını talep ettiler. Habere göre:
“İtalyan hükümeti bu kesintileri uyguladı ve ülke genelinde hastanelerin yüzde on beşini kapattı. Yani, ülkedeki güncel koronavirüs salgınının arka planında Avrupa Merkez Bankası’nın talep etmiş olduğu kesinti politikası yatmaktadır.”

Elbette aynı dönemde askeri harcamalarda hiçbir kesinti olmadı. Kesinti için sağlık sistemi harcamalarına nüfus etme politikası ve bu alandaki özelleştirme yoğunlaştı. Yine habere göre:

“Böylece koronavirüs Avrupa Birliği’nde (AB) en az on yıllık kesinti politikaları ile yıpratılmış olan toplumsal alt yapının içinde yayılabildi. 2007-2008 finansal krizinden sonra AB’yi de etkisine alan sıkıntı ile AB Komisyonu ve Avrupa Merkez Bankası; bankaları ve diğer finans aktörlerini sistemin en önemli unsurları olarak deklare edip, onları milyarlarca avroluk katkılarla kurtarmak için ellerinden gelen her şeyi yaptılar. Sosyal hizmetler için öngörülen kamusal harcamalar ekonomik büyümeyi azaltacakları gerekçesiyle engellendi. Bu nedenle sağlık sistemi neoliberal konsept gereği değiştirildi ve kamusal bütçe daraltıldı. Bu uygulama elbette yalnızca İtalya’yı etkilemedi. İspanyol hükümeti de kesinti programlarını imzalamak zorunda kaldı. Bunun üzerine sağlık sistemi için yapılan harcamalar sadece 2012 yılında yüzde 5,7 oranında azaltıldı. Ne var ki bu uygulamalar en ağır biçimde Yunanistan’ı etkiledi: Ülkedeki devlet harcamaları 2009 ve 2016 arasında 16,2 milyar avrodan 8,6 milyar avroya düşürüldü. 13.000’den fazla doktor ve 26.000’nin üzerindeki sağlık çalışanı işten çıkartıldı. 137 devlet hastanesinden 54’ü kapatıldı ve geri kalan hastaneler için ayrılan bütçe yüzde 40 azaltıldı.”

Alman hükümeti o zamanlar finansal yardım için yürürlükte olan sert kesinti politikalarının savunucusuydu ve istediğini de yaptırabiliyordu. Bugüne gelindiğinde yine haberi takip edersek:

“Alman hükümeti güncel koronavirüs salgınına karşı tıbbi korunma giysilerinin komşu ülkelere olan ihracatını engelliyor. Çin hükümeti ise tıbbi araç-gereç ve personel yardımı sayesinde salgına karşı mücadelede kamusal etki yaratan desteğini İtalya’dan esirgemiyor. İspanya, Sırbistan ve diğer ülkeler de Çin’den gelecek olan yardımları bekliyorlar.
”Alman hükümeti o zaman olduğu gibi bugün de İtalya’ya ve salgından etkilenen diğer ülkelere finansal yardımda frene basıyor. 

Bu bilgilerden çıkarılacak özet şöyledir:

Avrupa Merkez Bankası’nın ve Alman hükümetinin 2007-2008 krizinden itibaren benimsemiş oldukları politik davranış biçimi, Avro birliğinin ve belki de Avrupa Birliği’nin dağılmasını daha olası bir hale getirebilecektir. 

Kaynak: Kenfm.de

Xu Lizhi’ları nasıl yaşatacağız?

Onurcan Ülker

“Adımı duymuş olan hiç kimse, ah,
Ayrılığımı şaşkınlıkla karşılamamalıdır...”
Xu Lizhi
30 Eylül 2014

Xu Lizhi, genç bir şair; aynı zamanda Çin mucizesini yaratan yüz milyonlarca göçmen işçiden biriydi. Hayali, kütüphaneci olmak ya da bir kitapçıda çalışmaktı. Çin’de piyasa-merkezli Reform ve Dışa Açılma ile birlikte, küçük bir balıkçı kasabasından ihracat odaklı devasa bir sanayi kentine dönüşen Shenzhen’de, Apple, Microsoft, Sony, Dell, Acer ve HP gibi dünyaca ünlü teknoloji devleri için üretim yapan Tayvan merkezli Hon Hai/Foxconn şirketine ait bir fabrikada çalışıyordu. Foxconn, 2010’ların başında Çin’de en çok işçi istihdam eden özel şirket hâline gelmişti. Bu şirkete ait iş yerlerinde uygulanan katı çalışma rejimi, kötü bir şöhrete sahipti: Güvencesiz göçmen işçiler, düşük ücret karşılığı çok uzun süreler çalışmaya zorlanıyor, kendilerine ek mesai ücreti ödenmiyordu. Üretim masraflarını olabildiğince düşük tutmak için, çalışma güvenliği açısından pek az önlem alınıyordu. İşçiler, aşırı kalabalık yurtlarda, balık istifi yaşıyorlardı. Temel sağlık, gıda ve temizlik hizmetleri yetersizdi. Yalnızca 2010 yılında 18 işçi, kötü çalışma ve barınma koşullarına dayanamayarak intihar girişiminde bulunmuş, bunlardan 14’ü yaşamını yitirmişti. Genç şair Xu de, yaklaşık üç buçuk yıl üretim bandında ter döktükten sonra, 30 Eylül 2014 günü, henüz 24 yaşındayken yaşamına son verdi. 

Bir an için yukarıdaki paragrafta Xu Lizhi yerine kulağa tanıdık gelen Türkçe bir isim, Shenzhen yerine ise Türkiye’den herhangi bir şehir adı yazdığını düşünelim. Acaba bu trajik olay karşısında şaşıp kalacak, ‘Yok artık, bu kadarı da olmaz!’ diye tepki verecek bir okur çıkar mıydı? Xu’yü, kurtuluşu canına kıymakta bulmaya götüren süreç, ülkemizde, Sibel ve Hakan gibi iş bulamayan üniversite öğrencilerini, atanamayan öğretmenleri, geçim sıkıntısı çeken işçileri, utançtan ailesinin gözünün içine bakamayan işsizleri intihara götüren sürece ürkütücü biçimde benzemiyor mu? Henüz otuzlu yaşlarının başında, işsizlik yüzünden bunalıma girip eşi evde olmadığı bir sırada intihar eden Kocaelili Kadir’in, Guangdonglu Xu’nün duygudaşı olduğunu kim inkar edebilir? Bütün bu örneklerde intiharın, -belki tek sebebi olmasa da- en önemli sebeplerinden biri, mevcut toplumda maddî ve manevî güçlüklerle baş etmenin ya da sesini duyurmanın başka türlü mümkün olmadığı ön kabulüne dayanan bir çaresizlik, değersizlik ve ümitsizlik hissi değil mi?

Oysa çok değil, daha otuz yıl kadar önce, dünya çapında mutlak zaferini ilân eden kapitalizm, insanlığa özgürlük, refah ve umut dolu bir gelecek vaat ediyordu. ‘Totaliter komünist rejimler’ birbirinin peşi sıra iflas etmiş, nihayet ‘ideolojilerin sonu’ gelmişti. Neoliberalizm, küreselleşme ve Batı-tarzı liberal demokrasi ‘alternatifsiz’di. İster Rusya gibi ‘şok terapiyle’, isterse Çin gibi aşamalı reformlar aracılığıyla olsun, dünya piyasalarıyla bütünleşme yolunu tutan bütün ülkeler, er ya da geç, seve seve ya da yeni yeni palazlanan ‘orta sınıfın’ zorlamasıyla çoğulcu, burjuva-demokratik bir toplum inşasına yöneleceklerdi. Tünelin sonunda varılan yerin, otuz yıl önceki beklentileri karşılamak bir yana, kapitalizmin bizzat kendisini ve siyasal temsil mekanizmalarının meşruiyetini tartışmaya açtığı görülüyor. 2008 krizi sonrasında girilen kaotik süreç, neoliberalizmin, aslında ta başından beri yanılsamadan başka bir şey olmayan sözde çok-kültürcü, liberal-demokratik cilasını bir çırpıda söküp attı. İnsanların, yazılı ve görsel basın aracılığıyla hemen her gün ‘dünya global bir köy hâline geliyor’ çığırtkanlığına maruz kaldığı günler geride kalırken, dinsel ya da geleneksel-kültürel motiflerle bezeli, çoğu kez yüceltilmiş kurgusal bir geçmiş ve hayali homojen bir toplum özleminden beslenen katı bir ‘yerlilik ve millîlik’ söylemi, itaat ve rıza üretiminin değişmez unsuru hâline geliyor. Bu ‘yeni normal’de, her ne kadar ‘biz bize benzerizcilik’ geçer akçe olsa da, kapitalist-emperyalist dünyayla bir şekilde bütünleşmiş neredeyse bütün ülkelerde benzer siyasal yönelimlerin güçlenmesi söz konusu: Dünyanın en ücra köşelerine kadar yayılan tekelci sermayenin üçlü saldırısıyla (özelleştirme-mâli serbestleşme-kuralsızlaştırma) yerle bir olan duvarların enkazında, eşi görülmemiş bir gelir adaletsizliğine dayanan, en temel demokratik hak ve özgürlükleri bile ‘millî güvenlik tehdidi’ olarak yaftalayıp kriminalize etmekten çekinmeyen güvenlikçi-baskıcı yönetimler yükseliyor. Üstelik koronavirüs felaketiyle beraber, bu badireyi bir şekilde atlattıktan sonra bile, gelecekte artık her türlü olağanüstü önlemi meşrulaştırmak ve kalıcılaştırmak için kullanılabilecek küresel bir salgın sopamız da olacak.

2012’de yaşamını yitiren eleştirel Çin uzmanı Maurice Meisner, 1980’li yılların henüz başında, Çin’in Mao-sonrası dönemde girdiği yeni rotayı tartışırken, “gelecek güzel bir topluma yönelik ütopyacı öngörülerin, gerek sanayileşmiş kapitalist dünyada, gerekse görünürde ‘sosyalist’ dünyada, hemen hemen tümüyle yitip gittiği bir çağda yaşadığımızı” diye yazıyordu (Marxism, Maoism and Utopianism, 1982, The University of Wisconsin Press). Piyasa-merkezli dönüşüm, halk sınıflarının yalnızca güvenceli işlerini, sosyal yardımlarını, ücretsiz ya da düşük ücret karşılığı erişebildikleri kamu hizmetlerini, kolektif çıkarlarını savunmalarına yardımcı olan sendika ve meslek örgütlerini değil, daha eşitlikçi, adil ve demokratik bir toplum inşa edebileceklerine yönelik inançlarını ve ütopyalarını da ellerinden aldı. Tekelci sermaye, ‘ideolojilerin sonu geldi’ diye bağıra çağıra tarihin en kapsamlı ideolojik saldırısını yürütürken, sosyalizmin maddi bir güç olduğu koşullarda şu ya da bu sosyalist devlete iman etmeyi sınıfsız toplum idealine bağlılıktan ayırt edemeyen bazı eski solcular da, alınlarındaki ‘kara lekeyi’ silmek için, çareyi, geçmişte savundukları her şeye kara çalmakta buldular. İnsanların, daha güzel bir dünyanın öncüsü olduğuna inandığı her devrimci önder psikopat bir katil, milyarlarca insanın yaşamını olumlu yönde değiştiren her devrim ise büyük bir kitle katliamı oldu çıktı.

Ne var ki, ‘komünizmin kara kitabını’ yazanlar, paramparça ettikleri eşitlikçi ve paylaşımcı bir toplum ütopyasının yerine, yeni ve daha cazip bir hedef koyabilmiş değildir. Milyarlarca insanın mutsuz olmasını, kullanımı gitgide yaygınlaşan anti-depresanlarla ayakta durmasını, bir kısmının yaşamına kıyacak kadar gözünü karartmasını, yalnızca artan işsizliğe, yoksulluğa ve bunaltıcı, tekdüze çalışma yaşamına bağlamak yanıltıcıdır. Daha vahimi, geniş emekçi kitlelerin ve ‘hamili kart yakını’ olmayan gençlerin ütopyasız kalmasıdır. Pek çok insan, içinde bulunduğu bu koşulları değiştirebileceğine inanmamaktadır. Pek çok genç, ağzıyla kuş da tutsa, potansiyelini gerçekleştirme fırsatı bulamayacağını düşünmektedir. Kapitalizmin, kafasını kullanmasını bilenler için toplumsal sınıflar arası dikey geçişe her zaman imkân tanıyan bir fırsatlar dünyası yarattığı söylemi, inandırıcılığını büyük ölçüde yitirmiştir. Bu düzen, Xu Lizhi’yı, sadık bir fabrika işçisi olursa bir gün eninde sonunda kütüphanecilik ya da kitapçılık hayaline kavuşabileceğine; Çin’de Reform’un baş mimarı Deng Xiaoping’in dediği gibi “herkesin zengin olması için önce bazılarının zengin olması gerektiğine” ikna edememiştir. İstediği gibi bir işte çalışmak için yıllarca dirsek çürüten gençler, geçmişte kendileri için her şehirde üniversite açtığını söyleyenler tarafından ‘iş beğenmemekle’ suçlanmaktadır. Kapitalizm, ‘serbest piyasa köktenciliğini’ kıyasıya eleştiren ve hatta sınırlı bir ‘kamuculuğa’ açık kapı bırakan biçimleri de dahil, neresinden bakarsak bakalım, artık dünyanın her yerinde devasa bir insan öğütme makinasına dönüşmüştür. Maddî yaşamın acımasızlığı, dünyanın dört bir yanındaki Xu Lizhi’ları dipsiz bir kuyuya çekmektedir. En iyi ihtimalle, küresel salgınlardan, muhtemel savaşlardan ve ekolojik yıkımdan ‘mümkün olan en az zararla paçayı sıyırmayı’ vaat eden bir sistem, insanlığa, dünyanın yaşamaya değer bir yer olduğuna nasıl anlatabilir?

1919 yılında, ailesi tarafından zorla evlendirilmek istediği için intihar eden Zhao Wuzhen adlı genç bir kadın hakkında yayımlanan gazete yazıları, Mao’nun kaleme aldığı bilinen en erken siyasi metinler arasındadır. Mao, bu yazılarında, Bayan Zhao’nun aslında ölmek istemediğini; ancak kendisine nefes alacak yer bırakmayan, Konfüçyüsçü feodal kültürün sarıp sarmaladığı geleneksel toplum tarafından vahşice öldürüldüğünü ifade ediyordu. Bayan Zhao’nun intiharı, aslında basbayağı, yaşamak isteyen bir insanın imdat çığlığıydı. Çin Komünist Partisi, sonraki on yıllarda, milyonlarca Bayan ve Bay Zhao’yu dünyanın yaşamaya ve değiştirmeye değer bir yer olduğuna ikna etti, harekete geçirdi, insan örgütlenmesinin daha eşitlikçi ve paylaşımcı biçimlerini keşfetme arayışının etkin birer öznesi kıldı. Bugün de, karşımızda, önlenebilir bir trajedi bulunmaktadır. Geride kalan on yılda, yer kürenin her köşesinde patlak veren kendiliğinden kitle hareketleri, ütopyasızlaştırılan dünyanın yeni bir umuda ihtiyaç duyduğunu gösteriyor. Köklere sadık kalmak önemlidir önemli olmasına; ama yalnızca geçmiş deneyimlere bakarak çıkartılabilecek, bugün karşılaşılan sorunları çözmeye yönelik hazır bir reçete yoktur. Günümüzde, çok daha boğucu bir ideolojik ve siyasal iklimde, dünyanın dört bir yanındaki Xu Lizhi’ların çaresiz çığlığında saklı gizilgücün nasıl, hangi araçlarla açığa çıkartılabileceği ve seferber edilebileceği, farklı bir dünya isteyenlerin üzerinde durması gereken esas sorudur. 

Patentler insanlık için nasıl büyük tehlike haline geldi?

"Telif hakkı veya patent genel olarak yaratıcıların kendi icatlarının veya yazılı -görsel eserlerinin başkaları tarafından izinsiz olarak kullanıp, o icat üzerinden haksız kazanç sağlamasını engellemek için ortaya çıktığı ve mucitlerin çıkarlarını koruyan bir yasa olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yasanın daha da geçmişine baktığımızda temel olarak bilginin siyasal iktidarın veya kilisenin kontrolünde olmasını amaçlayan bir yasa olduğunu görüyoruz"

Yılmaz Alışkan

16 Mart 2020’de İngiltere merkezli Metro gazetesinde çıkan habere göre İtalya’da yaygınlaşan Covid-19 virüsünden dolayı hastanelerde bulunan solunum cihazları hastalara yetmiyor. Hastane yetkilileri solunum cihazı üretimi yapan firmaya yeni solunum cihazı siparişi vermek istediklerinde, firma yetkilileri kısa süre zarfında bu talebi karşılayamayacaklarını hastane yetkililerine bildiriyor. Solunum güçlüğü çeken hasta sayısının artmasıyla birlikte, hastanedeki doktorlar yerelde yaşayan teknisyenlerden yardım alarak 3 boyutlu yazıcı yardımıyla solunum cihazının aparatlarını üretmeye başlıyor. Bu sayede en az 10 insanın yaşamı kurtarılıyor. Hatta Innovasyon, Teknoloji ve Dijitallesme Bakanı Paola Pisano teknisyen ve ona yardım eden şahıslar için Twitter’da kendi hesabı üzerinden tebrik mesajı yayınlıyor. Ancak ‘kahraman’ teknisyen ve yardımcılari üretici firmadan hiç beklemedikleri bir tepki alıyor. Firma 3 boyutlu yazıcı ile üretim yapan şahıslara izinsiz bir şekilde ürettikleri dizaynı kullandıkları için dava açacağını söylüyor. Gerekçe oldukça tirajı-komik: Telif hakkının ihlali (Bkz: Bown, 2020).

Telif hakkı (intellectual property rights) – copyright veya patent- genel olarak yaratıcıların (creator) kendi icatlarının veya yazılı-görsel eserlerinin başkaları tarafından izinsiz olarak kullanıp, o icat üzerinden haksız kazanç sağlamasını engellemek için ortaya çıktığı ve mucitlerin çıkarlarını koruyan bir yasa olarak kabul edilmektedir. Ancak bu yasanın (özellikle copyrıght) daha da geçmişine baktığımızda temel olarak bilginin siyasal iktidarın veya kilisenin kontrolünde olmasını amaçlayan bir yasa olduğunu görüyoruz (Drahos ve Braithwaite, 2003). Bu yöntem temel olarak matbaanın ortaya çıkması ile birlikte bilginin daha kontrollü dolaşımını amaçlıyor.

19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarından itibaren telif hakları teknoloji üretimi yapan özel laboratuvarlar için ciddi bir silah haline gelmektedir. Örneğin ampulün mucidi olarak bilinen Thomas Edison aslında özel laboratuvar işleten bir işverendir. Laboratuvarda çalışan bilim insanları ve teknoloji mucitleri bu laboratuvarın birer emekçileridir. Ancak laboratuvarda üretilen veya geliştirilen bütün bilimsel ve teknolojik ürünler laboratuvar sahibinin özel mülkü olduğu için insanlığın önemli bir kısmı hala Edison’u ampulün mucidi olarak biliyor. Nedeni basit aslında: Patentin sahibi Thomas Edison. Peki telif hakkı mucidin (inventor) ekonomik çıkarlarını güvence altına almıyor muydu? Daha önce belirttiğimiz gibi Edison’un laboratuvarında çalışan bilim insanları birer emekçi ve ortaya koydukları ürün Edison’un özel mülkü. Anlayacağınız mucitlerin fabrikada çalışan sanayi proleterinden pek bir farkı yok. Peki bağımsız mucitler telif haklarından yararlanamıyor mu? Örneğin bağımsız çalışan bilim insanları kendi çalışmalarını güvence altına almak için patent veya lisans gibi yasal araçları kullanmıyorlar mı? Yazılı basın için lisans etkili bir araç olabiliyor. Bu sayede edebiyat, akademik veya sanatsal alanda üretilen yazılı kaynaklar lisans (copyright) aracılığıyla korsan üretimin bir ölçüde önüne geçebiliyor. Donanım bazlı üretimler ise genel olarak patent aracılığıyla yasal olarak kontrol altına alınıyor. Ancak patent başvuruları hem zahmetli hem de pahalı bir prosedür. Bu nedenle genellikle bağımsız mucitler fazla ekonomik getirisi olmayacağını düşündükleri icatlarını teknoloji kartellerine satmaya mecbur kalıyorlar. Bu karteller de o bilgilerin kullanım değerlerinden çok değişim değeri ile ilgileniyor.

Metalaşan bilgi bilimin önündeki en büyük engeldir.

Özellikle neoliberal dönüşümler ve iletişim teknolojilerinin yükselişi bilginin daha değerli bir meta haline gelmesini sağlıyor. Teknoloji firmaları ve ilaç firmaları güçlü telif hakları rejiminin piyasaya hâkim olması için başta ABD olmak üzere bir çok ülkede yasa koyucuları harekete geçirmek için dünya genelinde lobi faaliyetlerini arttırıyor (Drahos ve Braithwaite, 2003). Dünya genelinde yaşanan neoliberal dalga özelleştirme süreçlerini hızlandırırken, refah devletlerin gerilemesine ve kamu kurumlarının sermayeye peşkeş çekilmesine hizmet ediyor. David Harvey (2005) bu süreci mülksüzleştirme yoluyla birikim (accumulation by dispossession) olarak tarif etmektedir. Bilgi ve bilimsel faaliyet uzunca bir süre, özellikle üniversitelerde üretilen bilimsel bilgi, halkın müşterekleri olarak kabul edilmesine rağmen neoliberal dalga ile birlikte şirketlerin, özel laboratuvar ve firmaların yanında artık üniversitelerin de özel mülkü haline geliyor. Bu bir anlamda bilimsel faaliyetin sonu anlamına da gelmektedir. Çünkü bilimsel faaliyet temel olarak bilgi paylaşımı ve bilim insanları arasındaki yardımlaşma faaliyetine dayanmaktadır.

Açık bilim ve bilgiye açık erişim yaşamsaldır.

Şimdi yazıyı toparlamak gerekirse yukarıda ortaya koyduğumuz örnek olayı (case) yeniden düşünebiliriz. İnsanlığın en zor zamanlarında insan hayatından çok, elde edeceği kârı düşünen ve krizi fırsata çevirmeye çalışan sermayedarlar, telif hakları yasalarını bahane ederek sağlık emekçilerini tazminat davalarıyla tehdit etmesi kapitalizmin gerçek yüzünü göstermektedir. Gönüllü teknisyen en son yaptığı açıklamada kendilerinin yapabileceği bir şeyin kalmadığı ve mecburen üretimi durduracaklarını söylüyor. Parası karşılığında ürünü hastaneye ulaştıramayan firma 3 boyutlu yazıcının üretimini haksız kazanç olarak görüyor. Veya 3 boyutlu yazıcıyla üretilen kopyaların daha hızlı bir şekilde üretilip daha ucuza mal edileceği ve bu çabanın daha fazla insanın yaşamını kurtaracağı açık olmasına rağmen firma telif hakları yasalarını kullanarak üretimi durdurmaya çalışmaktadır.

İnsanların eşit, parasız ve nitelikli sağlık hizmeti, temel gıda ve temizlik malzemelerinin ücretsiz sağlanması, işten çıkarmaların yasaklanması, geçici süreyle işçilere ücretli izin verilmesi gibi talepleri meşrudur ve her hükümet tarafından karşılanması gerekmektedir. Bunun dışında başta ilaç ve teknoloji firmalarının patent ve lisans aracılığıyla elde ettikleri ayrıcalıklar askıya alınması da talep edilmelidir. Krizi fırsata çevirmeye çalışan odaklarla etkili mücadele için aşı ve ilaç çalışmalarında açık bilim (Open science) ve bilimsel kaynaklara açık ulaşım (open access) prensibi benimsenmeli. Örneğin Çinli bilim insanları ocak ayı içerisinde Covid-19 virüsüne neden olan genetik materyallerin haritasını tüm dünya ile paylaştı ve bu sayede aşı çalışmalarında hız kazanılabildi (Telek, 2020). Bilim insanlarının bu gibi çabaları ilaç firmalarının bencil hırslarına kurban edilmemelidir.

Referanslar:

Bown, F. (2020) Firm ‘refuses to give blueprint’ for coronavirus equipment that could save lives. Metro.co.uk. Kaynak: https://metro.co.uk/2020/03/16/firm-refuses-give-blueprint-coronavirus-equipment-save-lives-12403815/ (Ulasim: 18 Mart 2020).

Harvey, D. (2005) A Brief History of Neoliberalism. Oxford: Oxford University Press.

Drahos, P. and Braithwaite, J. (2003) Information feudalism: Who owns the knowledge economy? New York: Distributed by W.W. Norton & Co.

Telek, A. (2020) The Guardian: Korona aşısı ne zaman hazır olur? Medyascope.tv. Kaynak: https://medyascope.tv/2020/03/18/the-guardian-korona-asisi-ne-zaman-hazir-olur/ (Ulasim: 18 Mart 2020).

Çeviri: Özer Erdin | Corona Salgını, Finans Elitleri ve Siyasetçiler

“Epey sınırlanmış yurttaşlık hakları, sınırların kapatılması ve ordunun daha fazla sivil hayatın içine girmesi; virüsün sönümlenmesi ve halk sağlığının korunmasına hizmet için değil, aksine iç savaş benzeri durumlara hazırlık yapılmasından ve bu tür çatışmalar ile ekonominin ve finans sisteminin çöküşünün kaçınılmaz oluşunun ön görülmesinden kaynaklanıyor. Daha açık söylersek; bizi yakın bir gelecekte bankaların kapatılması ve halkın ihtiyaçlarını karşılayamayacak ölçüde tedarik ve ticaret zincirinin kesintiye uğraması beklemektedir.”

Özer Erdin

Geçtiğimiz günlerde Corona virüsünün yarattığı kriz ikinci evresine girdi. İlk evrede siyasetçilerin ve resmi yetkililerin sorunu nasıl ciddiye almadıklarını, küçümsediklerini, doktorlar ve bilim insanlarının tüm uyarılarına rağmen dünya çapındaki bu salgına karşı toplumu hiçbir biçimde hazırlamadıklarını yaşadık. İkinci evrede ise kafasızlıkla histerik aşırı tepki ve sınırsız beceriksizliğin bir karışımını yaşıyoruz. İlk bakışta kaos gibi görünen bu durumun arkasında bir yöntem mevcut. Kim bu konu hakkında etkili olan güçlerin izini sürmek için çaba gösterirse parlamenter demokrasinin siyasetteki rolü üzerine çok şey öğrenecektir.

Virüs ilk ortaya çıktığında, yavaş bir biçimde yayılım gösterdiğinde ve ekonomi için zarar veren bir faktöre dönüşmeye başladığında finans elitlerinin ana çıkarı, geçen 11 yılda olduğu gibi finans piyasalarını daha yukarı çekmek ve son yılların zenginleşme çılgınlığını kesintisiz olarak sürdürmekti. Bu esnada siyasetçiler, salgını küçümseyip, görmezden gelerek finans elitlerini sınırsız bir biçimde desteklediler ve bu yüzden on binlerce insanın enfekte olmasına, binlercesinin ölmesine neden oldular. Ancak daha sonra salgının şimdiye dek görülmemiş bir boyuta ulaştığı, ekonomiyi ve finans piyasalarını varoluşsal bir sıkıntıya soktuğu görüldü. Bunun üzerine siyasetçiler radikal bir biçimde dümen kırdılar, yatıştırma ve yumuşatma politikasından histerik bir politikaya geçtiler.

Neden? Çünkü finans elitleri çok zor bir durumun içinde olduklarını ve bu sefer 2007/2008 Krizi ile kıyaslandığında aşağıdan yukarıya doğru aktarılacak çok daha büyük bir paylaşıma ihtiyaçları olduğunu anladılar. Bu yüzden merkez bankalarının yardımıyla tüm zamanların en büyük ve en saygısız finans kumarbazlarının yeniden akla gelmeyecek boyutta ellerini cebimize sokmaları için dikkat dağıtmalarının zamanı gelmiş oldu. Sadece Amerikan Merkez Bankası Federal Reserve, geçen hafta Wall Street’e kayıplarını karşılayabilmesi için 1,5 triyon dolar gönderdi. Bundan birkaç gün önce Beyaz Saray, Corona ile mücadelede kullanılması için Senato’ya 2,5 milyar dolar civarında bir tutar önerdi. Yani, halkın yararına olacak sağlık önlemleri ve finans kumarhanesinin en utanmaz simsarları için aktarılacak para miktarı arasındaki oran geçen hafta ABD’de 1: 600 değerindeydi.

Ne var ki her şey bununla sınırlı değil. 2007/2008 Krizi’nden beri trilyonlarca para merkez bankaları tarafından yoktan var edildi ve ultra zengin yatırımcılara çok düşük veya sıfır faizle verildi. Bunun yanında eş zamanlı olarak devletlerin sosyal harcamaları kesinti politikalarına bağlı olarak büyük miktarda azaltıldı ve sağlık sistemi radikal bir ölçüde zayıflatıldı; hatta bir bölümü tamamen tahrip edildi. Başka bir deyişle şu anda dünya çapında böyle bir salgına karşı hazırlıklı olan hiçbir ülke yok.

Ne var ki her şey bununla da sınırlı değil, çünkü finans piyasalarının çöküşü henüz başlangıç aşamasında. Eğer türev ürünlerinin (derivative products) balonu patlarsa – ki bu önümüzdeki günlerde ve haftalarda olacaktır – gelişmelerin önü durdurulamaz. Bu durumda 1,5 trilyon dolar yeterli olmayacağı için “to big to fail” olarak ilan edilen finans devleri kendilerine sunulması kesinleşecek daha büyük meblağlara gereksinim duyacaklardır.

Bu olay ortaya çıkar çıkmaz hem siyasetçiler açısından hem de finans elitleri açısından son derece tehlikeli bir gidişat söz konusu olacaktır. Yaklaşmakta olan hasta akını ile birlikte sağlık sisteminin çöküşü halkın gözünde daha da belirginleşecek ve finansal sorunlarda nasıl ayrımcılık yapıldığı anlaşılacaktır. Başka bir ifadeyle, devasa meblağların finans elitlerine sunulduğu, alçakça sadakaların halkın sağlığına ayırıldığı açığa çıkacaktır.

Bu nedenle siyasetçiler kendilerini şu anda en kötü senaryoya hazırlıyorlar: Epey sınırlanmış yurttaşlık hakları, sınırların kapatılması ve ordunun daha fazla sivil hayatın içine girmesi; virüsün sönümlenmesi ve halk sağlığının korunmasına hizmet için değil, aksine iç savaş benzeri durumlara hazırlık yapılmasından ve bu tür çatışmalar ile ekonominin ve finans sisteminin çöküşünün kaçınılmaz oluşunun ön görülmesinden kaynaklanıyor. Daha açık söylersek; bizi yakın bir gelecekte bankaların kapatılması ve halkın ihtiyaçlarını karşılayamayacak ölçüde tedarik ve ticaret zincirinin kesintiye uğraması beklemektedir. Halkın yüzde sekseni böyle bir gelişmeye karşı hazırlıksız olduğundan, nüfusun büyük bir bölümü paradan ve gıdadan mahrum kalacaktır. Bunu takiben yağmalamalar, protesto gösterileri ve isyanlar patlak verecektir. Siyasetin buna karşılık gelecek panzehiri ise polisi ve orduyu acil durum talimatı dâhilinde devreye sokmak olacaktır.

Bu bilgilere rağmen herhangi biri halen siyasetçilerin ve resmi yetkililerin hakkımızda esasen iyi şeyler düşündüklerinde ısrar ediyorsa, ona Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) biraz dikkatle bakması tavsiye edilebilir. Birleşmiş Milletler’ in bu alt örgütü geçen haftalarda tüm yolları deneyerek bir pandemiyi ilan etmemek için uğraştı. Neden? Çünkü Dünya Bankası geçtiğimiz yıllarda finans elitlerine yaklaşık 100 milyar dolar tutarında pandemi tahvili verdi ki bunun hakkında bilinmesi gereken şudur: Pandemi tahvilleri (catbonds) 250.000 dolarlık bir tutardan itibaren alınabilir, yüzde sekiz ile on bir arası bir faiz geliri getirir ve verilişi de şöyle bir şarta bağlıdır: Bir pandeminin ortaya çıkması durumunda yatırımcılar tüm girdilerini kaybederler, çünkü bunlar pandeminin yoksul ülkelerde bastırılması için kullanılmak zorundadır.

Yoksul ülkelerin WHO’nun ne kadar umurunda olduğu ise Ebola Salgını sırasında görüldü. O zamanlar durumun ciddiyeti anlaşılmış olmasına rağmen yoksul ülkelere tek bir cent bile ödenmedi; çünkü salgın gereken ölüm oranına ulaşamamıştı. Bu nedenle WHO’nun haftalardan beri pandemiyi ilan etmemek için solucan gibi kıvranmasına şaşırmalı. Hatta bu sefer de elde edilen paranın sadece küçük bir parçasının yoksul ülkelerin sağlık sistemi için harcanacağından şüphe duymak yerinde olacaktır.

Mevcut gelişmelerden geçen günlerde ve haftalarda edinilen tecrübe sade ve basittir: Parlamenter demokraside siyasetçilerin rolü halka hizmet etmek ve acil durumlarda onu korumak değil, aksine iktidarlarını sürdürmeleri ve sınırsız zenginliklerini daha da arttırmaları için finans elitlerine yardım etmektir. Hatta gerektiğinde, tüm dünyanın askeri rejimlerde ve faşist diktatörlüklerde gördüğü gibi ahlaki ve insani temel değerler de çiğnenebilir.

Yazar: Ernst Wolff

Kaynak: Kenfm.de https://kenfm.de/tagesdosis-16-3-2020-corona-virus-hinter-der-panikmache-steckt-methode/

Tarih: 16.03.2020