Vitrin: Yeni çıkanlar

Sevgili kitap okurları, haftanın yeni çıkan kitaplarından sizler için derledik. Keyifli okumalar dileriz.

MASAL MASAL İÇİNDE - AHMET ÜMİT

Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, cinler cirit oynar iken eski hamam içinde, bir varmış bir yokmuş...

Şapkacı’nın büyük bahtsızlığından nefsine karşı girdiği mücadeleyi kaybeden Müezzin’e, ancak gözlerini kaybettiğinde hatasını görebilen Köradam’dan bilge babasının mirasıyla hayata yeniden tutunan Kuyumcu’ya... Hatalar, pişmanlıklar, keder ve elemle örülü masallar ders çıkarmasını bilene huzurun sırrını vaat ediyor, çiğ süt emmiş insanı kendi hatalarında pişmeye çağırıyor.

Aydınlık bir göğü, parıltılı bir denizi, verimli toprakları olan güzel mi güzel bir ülke varmış...

Masal Masal İçinde hep aşikâr olduğumuz Doğu’ya has masal geleneğinin tüm karakteristik öğelerini –kokusunu, rengini, tadını– Batı’nın çok katmanlı kurgu anlayışıyla bir araya getiriyor ve ortaya yerelden beslenen fakat evrensel olarak da kabul görür standartları başarıyla yakalamış bir roman çıkıyor.

Ahmet Ümit aile yadigârı masallarını taşıdığı çıkınını büyük bir cömertlikle seriyor okurlarının huzuruna.

Oldukça iyi bir anlatıcı olan annemin düş dünyasını katarak zenginleştirdiği masalları büyük bir keyifle yazıya döktüğümü belirtmeden geçemeyeceğim.

Resimleyen: Cem Kızıltuğ
Editör: Kerem Oğuz Evrandır

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Masal Masal İçinde, Ahmet Ümit, Yapı Kredi Yayınları, 2019, 144 Sayfa

LOKİ'NİN MÜJDESİ - JOANNE M HARRİS

Odin’in bir sürü ismi var. Benim de. Ve birazdan okuyacaklarınız benim sırlarımı ortaya çıkaracağı için gelin bu seferlik söze benden başlayalım. Ötekiler olayların kendilerince bir versiyonunu anlatma fırsatı zaten buldular.

Bu naçiz anlatım hakkında bilmeniz gereken ilk şey, ortada gerçek bir başlangıcın olmadığı. Aynı şekilde gerçek bir sonun da; ama elbette her ikisinden de bol bol mevcut. Sonlar, başlangıçlar, kehanetler, destanlar, öyküler, efsaneler ve yalanlar...

Yalan demişken… Yalanların Babası olarak aklınıza benim gelmem doğal. Loki… bu benim. Işık Yaratan, yanlış anlaşılan, kaypak, bu teferruatlı yalanlar silsilesinin yakışıklı ve mütevazı kahramanı. Eserime şüpheyle yaklaşabilirsiniz ama en az resmi versiyon kadar doğru ve hatta bana kalırsa daha eğlenceli. Tarih, şimdiye dek yazıldığı haliyle bana gayet küçük düşürücü bir rol biçti. Sahneye çıkma sırası artık bende.

Loki’nin Müjdesi’nde Joanne M. Harris, tarihin en oyunbaz tanrısının Kaos’un içinden çıkıp nasıl Asgard tanrılarının yanına yerleştiğini, Odin’le nasıl kan kardeşi olduğunu, Thor’un ve diğer İskandinav tanrılarının başına ne tür dertler açtığını ve bunları yaparken aslında ne kadar “masum” olduğunu esprili bir dille, bizzat Loki’nin ağzından anlatıyor. Loki’nin her numarasıyla, Ragnarök bir adım daha yaklaşıyor.

“Loki’nin Müjdesi kusursuz ve büyüleyici bir roman.” –Tor.com
“Marvel filmlerindeki Loki’yi sevenler bu kitaptan büyük keyif alacak.” -Guardian

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Loki'nin Müjdesi, Yazar: Joanne M Harris, Çevirmen: Cihan Karamancı, İthaki Yayınları, 2019, 340 Sayfa

MİLYARLARCA VE MİLYARLARCA - CARL SAGAN

Giderek daha da hassas hale gelen kanser tarama programları sayesinde daha iyi, daha uzun mu yaşıyoruz? Kronik hastalıkların olası komplikasyonlarını öngörmeye ve önlemeye yönelik bitmek bilmez çabalar bizi daha sağlıklı, daha mutlu mu kılıyor? Ne olur ne olmaz diye ameliyatların yapılması, yaşam kalitemizi artırma bahanesiyle sağlıklı dokuların alınması doğru mu? Risk Tıbbı’nın yazarı Robert Aronowitz bu soruların cevabının her zaman olumlu olmadığını savunuyor.

Günümüzde sağlık sisteminin ve klinik uygulamaların pek çok açıdan risk azaltmaya ve risk kontrolüne odaklandığını ortaya koyan Aronowitz, son otuz kırk yıl içinde sağlık sektöründe, doktorları semptomları gidermek veya hastalıkları iyileştirmek yerine risk azaltmaya yönlendiren dönüşümleri mercek altına alıyor. Bu dönüşümün ardında, kısmen, ürünlerini nüfusun belli bir hastalıktan gerçekten mustarip ufak bir yüzdesi yerine, risk grubuna giren daha büyük bir yüzdesine pazarlamak isteyen ilaç şirketlerinin bulunduğunu savunuyor. Kanser tarama programları ve çeşitli önleyici aşılar gibi örneklerden yola çıkan yazar, günümüzde pek çok müdahalenin asıl amacının, korkuları ve belirsizliği azaltmak olduğunu iddia ediyor.

Risk Tıbbı, modern tıbbın risk takıntısına dikkat çekerken, risk azaltıcı müdahalelerin daha sıkı denetlenmesi ve sağlık sektörünün, hastalıklardan mustarip insanların tedavisine ve ıstıraplarının dindirilmesine odaklanması çağrısında bulunuyor.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Milyarlarca ve Milyarlarca, Yazar: Carl Sagan, Çevirmen: Füsun Baytok, Say Yayınları, 2019, 304 Sayfa

SOSYAL TEORİ - WİLLİAM OUTHWAİTE

William Outhwaite, Sosyal Teori'de sınırları muğlak ve tarihi sürekli yeniden yazılmaya açık bir alanı temel sorular etrafında çerçevelemeye çabalıyor. Kavrama giriş niteliği taşıyan bu çalışmasında, "Eşitsizliğin kaynağı nedir?" gibi yakıcı ve güncelliğini koruyanları, "Toplum Nasıl Olanaklıdır?" gibi sosyolojinin temel soru ve sorunlarıyla buluşturarak, teorinin aslında hayatı nasıl yeniden inşa etmeye yaradığını gözler önüne seriyor.

Rousseau'dan Marx'a, Simmel'den Freud'a, Butler'dan Bashkar'a çok geniş bir düşünürler sahasını incelikle tarayan ve sosyoloji, psikoloji, siyasetbilim, psikanaliz, felsefe gibi alanlarla temas halindeki bu devasa disiplinde düşüncelerin birbirini tetikleyen ve buluşan noktalarını "sıçramalarla" açıklayan Outhwaite, anlaşılması güç görünen pek çok girift düşüncenin kavranmasını sinemadan güncel politikaya çarpıcı örneklerle kolaylaştırıyor.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Sosyal Teori, Yazar: William Outhwaite, Çeviren: Ümit H. Yolsal, Sel Yayıncılık, 2019, 124 Sayfa

RESİMLERE BAKMAK - SUSAN WOODFORD

Kısa, renkli; zekice yazılmış, temel bilgilerin yer aldığı muhteşem  kitaplar! hep kitap’tan, sanat tarihine daha yakından şahit olmak,  tüm temel bilgileri öğrenmek isteyen okurlar için eşsiz bir dizi:

“Sanatın Olmazsa Olmazları!” Anlaşılır, sade, birbirinden güzel  eserlerle bezeli, uzmanlar tarafından yazılmış bu kitaplarla sanat  artık daha yakınınızda!

Resimlere Bakmak, okurların resimlere bakma hazzını yaşamasına  ve resimlerin aldatıcı yüzeylerinin altındaki incelikli karmaşıklığı  anlamalarına yardımcı oluyor. Biraz eğitimli bir gözle bakmayı  bilirseniz bir Japon gravüründen de Leonardo da Vinci’nin Son  Akşam Yemeği’nden de Picasso’nun Guernica’sından da aynı keyfi  alabilirsiniz.

Hazır olun, bu kitabı okuduktan sonra sanat müzelerine büyük bir  özgüvenle gireceksiniz!

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Resimlere Bakmak, Yazar: Susan Woodford, Çevirmen: Deniz Öztok, Hep Kitap, 2019, 176 Sayfa

Kentlerin kişiliği

Geçenlerde Bursa’daydım. Son yıllarda yapılaşmaya açılan bir bölgede, son katını başımı kaldırarak bile göremediğim devasa binalar arasında neredeyse kilitlenmiş bir trafikte ilerlerken hazırlayacağım yazıyı düşünüyordum. “Tamam.” dedim, “Konuyu buldum, kentlerin kişiliğini yazarım, konuyla ilgili okumayı düşündüğüm kitaplar da var zaten; Kütahya’nın şu durumu da iyi bir başlangıç olur!” Gerçekten yaşadıklarım tam olarak böyleydi, abartmıyorum: Ne eksik ne fazla. Belki bir tabela, belki bir ses; ama birden Bursa’da olduğumu anladım.

Yazının tamamını okumak için tıklayın...

Okula karşı Gregoire’nin elleri: 35 Kilo Tembel Teneke

“35 Kilo Tembel Teneke”, öğretmenler ve ebeveynleri tarafından keşfedilmeyi bekleyen tüm çocukların hikayesi diyebiliriz. Günümüz Fransız edebiyatının en sevilen yazarlarından; Bir Aradayız, Hepsi Bu gibi sinemaya uyarlanmış romanlarıyla da tanınan Anna Gavalda’dan çocuklar ve aileleri için etkileyici bir hikaye.

Burcu Adıgüzel

Günümüz Fransız edebiyatının en sevilen yazarlarından, ‘’Bir Aradayız, Hepsi Bu’’ gibi sinemaya uyarlanmış romanlarıyla da tanınan Anna Gavalda’dan çocuklar ve aileleri için etkileyici bir hikaye.

Okuldan nefret eden bir çocuk. Şöyle ifade ediyor kendini:

“Okuldan tiksiniyorum.

Dünyadaki her şeyden daha fazla tiksiniyorum ondan.

Ve hatta daha da fazla…

Okul hayatımı mahvediyor.”

Hayatının en mutlu dönemini üç yaş olarak anımsıyor. Neden? Çünkü okul yok. Gregoire Dubosc, on üç yaşında ve altıncı sınıf öğrencisi. İki kez sınıfta kalmış. Öğretmenleri kendisinden sürekli şikayetçi. Nasıl olmasın? Onun sınav kağıtları bomboş! Ailesi bu durumu çözmek için doktor doktor geziyor. Dikkat eksikliği olabilirmiş. Halbuki Gregoire, ‘’Okul hiç ilgimi çekmiyor.’’ diye açıklıyor durumu. Ama onun ilgisini çeken başka şeyler var. Ellerini seviyor mesela, ellerini kullanmayı da. Yeni bir şeyler icat etmek onu çok heyecanlandırıyor. Mesela; muz soyma makinesi! Boyalara, tahtalara, ahşap materyallere, demirlere dokunmak ve üretmek istiyor. Okul hayatında onu anlayan tek kişi ise anaokulu öğretmeni Marie. Başından savmıyor bir kere. Onu dinliyor. Öğrencilerin hamurlara dokunması için sadece anneler gününü beklemiyor.   

Anne ve babası tarafında ise işler karışıyor. Gregoire’nin neden böyle, neden başarısız olduğu ile ilgili sürekli birbirlerini suçluyorlar ve her okul şikayeti sonrası evde bir kıyamet kopuyor. Her türlü imkana sahip bir çocuk o. Peki neden işler yolunda gitmiyor? Neden bu çocuk okulda hep mutsuz?

Nihayetinde okuldan atılıyor Gregoire ve yeni okul bulmak tam bir kabusa dönüşüyor. Ama her şey gibi bunun da bir çıkış noktası var. Çıkışı, kitabın sayfalarında bulmalısınız.  

“35 Kilo Tembel Teneke”, öğretmenler ve ebeveynleri tarafından keşfedilmeyi bekleyen tüm çocukların hikayesi diyebiliriz. Bir başka deyişle; çocuklarımızın bireyselliğine ne kadar saygı duyuyoruz, onları ne kadar tanıyoruz? Üstelik sürekli onlarla beraberiz, e ne isterlerse yapıyoruz, alıyoruz, paylaşıyoruz. Tüm bunlara rağmen onları yeterince tanımıyor olabilir miyiz? Peki ya okul başarısı? Okul başarısı ile hayattaki başarılar her zaman aynı paralelde mi ilerler? Hep mi pozitiftir bu kolerasyon? Tüm bu sorgulamaları bir çocuğun gözünden sunduğu için çarpıcı bir tarafı var bu öykünün. Bu kitapta ebeveynler değil, çocuklar konuşuyor.

Künye: 35 Kilo Tembel Teneke, Anna Gavalda, Çev. Azade Aslan, Günışığı Kitaplığı, 2019, 92 Sayfa.

Devrimin yazarından seçme öyküler

Adamın biriyle konuşuyordum. Sizin Ruslardan, sert bir adam. Ona kalırsa, gönlünün dilediği gibi değil de Tanrı’nın buyurduğu gibi yaşamalıymış. Tanrı’ya yakarırsan dilediğin her şeyi verirmiş sana. Oysa kendisi delik deşik, yırtık pırtık giysiler içindeydi. Dedim ki “Sana yeni giysiler vermesi için Tanrı’ya yakarsana!” Kızdı, sövüp sayarak kovdu beni. Oysa az önce insanları bağışlamam, sevmem gerektiğinden söz ediyordu. Eğer sözlerim ona dokunduysa beni bağışlasaydı ya. Al işte sana öğretmen! Başkalarına az yemek gerektiğini öğretir, kendileri günde on öğün tıkanırlar.

Şadi Eraslan

Ezilenlerin, yoksulların, dilencilerin, aşıkların ve doğar doğmaz hayata bir adım geride başlamak zorunda bırakılanların tasvir edildiği, her insanın kendinden bir parça bulacağı eserler olarak karşımıza çıkan Maksim Gorki’nin Seçme Öyküleri dört cilt olarak geçtiğimiz günlerde Yordam Edebiyat tarafından basıldı.

Maksim Gorki’yi dünyada yaşayan tüm halklar için vazgeçilmez bir yazar kılan sadece yoksulluk içinde büyümesi olmamıştır. Maksim Gorki’yi bizim için değerli kılan en önemli özelliği yoksulları, emekçileri ve ezilenleri yaptığı edebiyatın kaynağı haline getirmesidir. Her zaman emekçi halktan yana aldığı tavır ile Rusya'da gerçekleşen büyük Ekim Devrimi’nin de büyük bir destekçisi olmuştur.

İnsanlık tarihine baktığımızda daha rahat yaşamak için başkalarının sefalet içinde yaşamasına ihtiyaç duyan bir sınıfla karşı karşıya kalıyoruz. Tarih içinde bu sınıflar ne kadar isim değiştirirse değiştirsin en temel özellikleri başkalarına ihtiyaç duymalarıdır. Geçmişte veya günümüzde ezilenlerin sömüren sınıflara karşı mücadelesi sadece sokakta yapılan eylemlerle sınırlı kalmamış, bu mücadele aynı zamanda sanat dallarında da kendini göstermiştir.

Maksim Gorki tarafından yazılan “Ana”; dünyada birçok dile çevrilmiş, Rusya’da yayınlandıktan sonra üzerinden çok zaman geçmeden Türkçeye de çevrilmiştir. Bu romanı bu kadar önemli kılan ise mücadele etmekten başka çaresi olmayan yoksul halkın sefalete başkaldırısıdır. Edebiyat sayesinde hakkında hiçbir fikre sahip olmadığımız bir halkın yaşadıklarını öğrenmiş oluyoruz. Maksim Gorki bu açıdan dünya halkları için büyük bir öneme sahiptir. Yaşadığımız süre içinde hiç göremeyeceğimiz insanlarla aynı kaderi ve aynı mücadeleyi paylaştığımızı cüretkarca bize aktaran sosyalist gerçekçi edebiyatla öğrenme fırsatına sahip oluyoruz. Yordam Edebiyat tarafından dört cilt şeklinde yayımlanan Maksim Gorki'nin Seçme Öyküleri ezilenlerin yeniden kendilerini inceleme şansına sahip olmasını sağlıyor.

Serinin birinci cildi ve bu yazının konusu olan “Makar Çudra” kitaptaki ilk öykünün ismini taşıyor.

Maksim Gorki’nin yazdığı her öykü ayrı ayrı incelenmesi gereken birbirinden değerli, okuyucunun yüreğine değen noktalar barındırıyor. Her satırı özgürlük ve mücadele ile dolu. Tek bir öyküsü bu kadar şey anlatırken yirmi altı öyküyü sadece bir yazıyla anlatmak epey zora sokuyor insanı. Maksim Gorki’nin kendi öz yaşam öyküsünü yazdığı “Çocukluğum”, “Ekmeğimi Kazanırken” ve “Benim Üniversitelerim” isimli üçlemesi Gorki’nin hayatına ışık tutmakla beraber edebiyatına yol gösterici bir nitelik kazandırmıştır. Elbette bu öykülerinde sık sık karşılaşacağımız yoksul halkın yaşam biçimine tanık olacağız. Öykülerinden anlaşılacağı gibi zor bir hayat geçiren Gorki, edebiyatın tümünü yoksul halk üzerinden kurgulayacak, özgürlüğü ve mücadeleyi yazacaktır. Yazmakla da yetinmeyecek, bu devranın bu şekilde devam etmemesi için hayatına yön veren mücadeleyi de verecektir.

“Makar Çudra”da yer alan öykülerde, birbirinden farklı karakterler ve olaylar yer alsa da hepsinin ortak noktası dünyada bir kenara atılmışların aynı hayatı yaşadığı ve aynı mücadele ile kurtuluşa varacak olmalarıdır. Bu da bütün dünya halklarının aynı kaderi paylaştığı sonucunu çıkarır.

‘’Çok gülünç varlıklar şu senin insanların. İç içe girmişler, birbirlerini eziyorlar. Oysa bak, dünya ne kadar geniş. Herkes çalışıyor. Niçin? Kimin yararına? Kimse bilmiyor. Çift suren bir insan gördüğüm zaman, gücünü ter damlaları halinde toprağa akıttığını, sonra da aynı toprağın içinde çürüyeceğini düşünürüm. Zavallı adam... Ondan hiçbir iz kalmayacak geriye. Dünyayı tarlasından ibaret sanarak doğduğu gibi boş bir kafayla ölüp gidecek.’’

Her satırda özgürlük ve mücadele tohumlarının ekildiğini, bu tohumların okudukça filizlendiğini göreceksiniz. Daha da büyüyeceği inancıyla kitabı elinizden bırakmak istemeyeceksiniz. Öyle ki öykülerini okuduğumuzda hayat hakkında, aşk hakkında, özgürlük hakkında, hele kendi özgürlüğümüz hakkında bir kez daha bizi harekete geçirecek Gorki.

Künye: Makar Çudra, Maksin Gorki,  Çev. Ayşe Hacıhasanoğlu, Yordam Edebiyat, 2019, 352 Sayfa.

Tüm vazgeçmelere övgü: Ben Bir Uçurum İncisiyim

On öyküden oluşan bu eser; mutlu ölümlerle, karanlık yalnızlıklarla, umulmadık sonları ve karakterlerin içine düştükleri çelişki ağlarıyla okuru dehşet içinde ama ayakta tutuyor.

Evrim Sayın

“Yalnızlıkta anlamını yitiren şeyler” aslında var olmuşlar mıdır gerçekte? Yalnızlık; kişinin kendine dönmesi, derine inmeye cesaret etmesi, derine – daha derine indikçe kaybolurken özgürleşmesi gibi geliyor bana biraz. Öze varmak mümkün mü bilmemekle birlikte bu çabayı, anlamın peşine düşme halini önemsiyorum. Aramak, yolda olmak demek çünkü; yolda olmaksa yaşamak demek en saf haliyle.

Şeyma Koç, çok kısa bir süre önce, yaşadığını anlamaya çalışan karakterlerin var ettiği ilk kitabını buluşturdu bizlerle. “Ben Bir Uçurum İncisiyim”, İthaki Yayınları etiketiyle kitaplıklarımızda artık. On öyküden oluşan bu eser; mutlu ölümlerle, karanlık yalnızlıklarla, umulmadık sonları ve karakterlerin içine düştükleri çelişki ağlarıyla okuru dehşet içinde ama ayakta tutuyor.

“Acı Bir Söz-cük-tür” adlı öyküyü okurken kapıya, kapılara, kapı eşiklerine korkarak ilerledim hep. Terledim. Başkalarının acılarına neredeyse her gün şahit olup, ateşin düştüğü yeri yaktığını bal gibi de biliyor olmamıza rağmen kendimizden başka herkesi ve her şeyi korumak zorunda kaldığımız bu ülkede, acının algılanışını sorguluyor yazar. Bazen sözün çok ötesinde konumlanıyor yaşanılanlar. Sözlerle anlatılamayacağı gibi sözcüklerle de sınanamayacağını deneyimliyoruz çoğu zaman. İfade olanaklarının tükendiği öyle özel ve zorlayıcı anlar var ki acıya gark eden kalbimiz ve ne olduğunu anlamaya çalışan zihnimiz çetin bir kavgaya tutuşuverir örneğin. Vücut kaskatı kesilir ve kendini kilitler, acil durum butonu devrededir artık. Şüphesiz, “Ölmek istemiyorum.” diyerek ölen bir kadının kapısının eşiğinde öylece dikilmek yerine onu öldüren tüm kapıları kırmak isteyecektir bu hikayenin okuru. Önce korkacak, belki titreyecek, terleyecek ama sonunda sözcükleri eylemleriyle süsleyecektir.

Koç’un, öykülerinde sıkça işlediği temalardan biri “gitmek”. Bu eylem öykülerde bir ihanet, ayıp, tarifi mümkün olmayan bir günah olarak yer bulmuyor kendine. Gitmek, tüm sadeliğiyle bir ihtiyaç, çözüm denemelerinden sadece biri olarak duruyor önümüzde. Ancak gitmenin bir ihtiyaç olarak anlaşılamaması şüphesi karakterlerin zihninde hep taze. Kişisel deneyimler, anlar, alışkanlıklar da eklenince zihin iyice bulanıyor. Koç, “Manolya Zamanı ve Ah Lola” adlı öyküsüyle tüm gitmelere selam durmuş gibi görünüyor. Gitmenin özgürleştiren yanıyla öldüren yanını çarpıştırarak silkeliyor okuru tüm hikayelerinde yaptığı gibi. Nick ve Lola adlı iki kuş, “zamanda bir ağrı hali” oluşturup hayatın içinde buna nasıl katlanabildiğimizi sorgulatıyor.

Vazgeçişe övgünün yanında gidememenin acısı ama bir yandan kalmanın imkansızlığı, “Akşam Güneşinin Külleri”nin kanayan yarası adeta. Yazar, kitabın son öyküsünde karakterin gitmelerin, vazgeçmelerin tarafında olduğunu söyletiyor ona. Bu, yazarın okuruyla arasında kurmak istediği bağı güçlendirdiği bir itiraf adeta. Vazgeçtikten sonra ardımızda bıraktıklarımıza tuttuğumuz yaslar, kabul edilmeye programlandığımız ve çoğu zaman bu hedef uğrunda kendimizden vazgeçtiğimiz zamanlar çok tanıdık öyküde. Belki de fazlaca uzatmadan yazarın kurduğu çelişki ifadelerinden biriyle tanımlamak gerekiyor bu durumu: “Berbat ve iyiydim.”

Karanlık gülümsemelerin, mutlu ölümlerin, coşkulu acıların ve biri olmama özgürlüğünün izinden gitmenin mümkün kılındığı bir ilk kitap Ben Bir Uçurum İncisiyim. Bizleri silkeleyip sarstığı ve iyi ki böyle yaptığı nicelerine…     

Künye: Ben Bir Uçurum İncisiyim, Şeyma Koç, İthaki Yayınları, 2019, 88 Sayfa.

Behçet Çelik’le söyleşi: Belleğin Girdapları

“Hoşnutsuzluklarımızı ne kadar yüksek sesle ifade edersek kendimizi daha kıymetli hissedermişiz gibi bir algı içindeyiz”

Dilek Yılmaz

Behçet Çelik’in son romanı Belleğin Girdapları, geçtiğimiz Haziran ayında İletişim Yayınları etiketiyle raflarda yerini aldı. Romanın adsız kentli erkek anlatıcısı, artık devam edemez hale geldiğinde, hayatının akışını bütünüyle değiştirmeye karar vererek reklam ajansındaki işini bırakıp şehrin uzak ucunda bir varoşa taşınıyor. Köyden, kentten, kasabadan serpintiler taşıması nedeniyle anlatıcının Serpmetepe adını verdiği bu mahallede, roman kahramanı kendi belleğinin girdaplarında gezinirken okur da kendi aynasında bir sorgulamada buluyor kendini

Kentte kurulan zoraki bağların bir kez oluştuktan sonra bütünüyle sökülüp atılmasının mümkün olmadığına dair bir kabûlümüz var sanki.  Bir taraftan süreklilikle gitme hayali kurarken, bir taraftan da o güne kadar biriktirdiklerimizin peşimizden geleceğine dair düşüncenin peşimizi bırakmaması... Karakterin de tutunup tutunamayacağına dair bir merak okurda haliyle uyanıyor. Öncelikle sormak istediğim, yola çıkarken sonuna dair bir netlik var mıydı?

Yazmaya başlarken romanın kurgusunun ana hatlarını çizmiş değildim kafamda. Biraz yazdıkça olaylar gelişti. Benim oradaki düşüncem şuydu, şehirden artık kalamadığı için gidiyor, kaçıyor. Bunu başka yerlerde de söyledim. Romanın anlatıcısında ne yapacağına, ne edeceğine dair bir belirlilik yok. Ben de aşağı yukarı aynı noktadaydım masanın başına geçtiğimde. Başlarken sadece gitmesini planlamıştım. Romanı uzunca bir zamanda yazdım, ilk notlarını almamdan bitirmeme kadar beş altı yıl geçti. Bu kadar uzun sürmesinin bir nedeni de kafamda hikâyeyi yürütemememdi. Başka sebepler de vardı ama bir sebep de oydu. Yani yazdıkça hikâye ilerledi ve sonra da yazdıkça ortaya çıktı.

Roman kişileri yanımızdan yöremizden birilerini akla düşürüyor, kendi tercihlerimizi de hakeza.  Okur anlatıcıyla bazı bölümlerde bütünleşiyor, yer değiştiriyor. Okuru da aynaya bakmaya mı çağırdınız? Bilerek kendimizi mahkûm ettiğimiz bir mecburiyetler silsilesine başkaldırı çağrısı olarak da okunabilir mi bu gidiş?

Yazarken böyle bir sonuç doğuracağını çok kestirerek yazmadım ama sonuçta anonim bir kişi sayılabilir, özellikle belirli bir çevrede yetişmiş, yaşamış olan insanlar için. Doğrusu okuyanlardan, ben de kendi geçmişimle hesaplaşmak durumunda kaldım yorumu çok geldi. Bu kadar beklemiyordum. Ben başka yerlere vurgu yapılacağını düşünürken herhalde öyle bir ihtiyaca karşılık geldi ya da hakikaten herkesin kaçsam mı, kaçabilir miyim, gidebilir miyim mi sorusunu sorduğu bir dönemde benzer bir sorunun peşinden gittiği için böyle bir sonuç doğurdu.

Fotoğraf: Naime Narin

Yolun Gölgesi’nde yer alan bir öykünüzde “edebiyatın sözü zamansız ve yersizdir, bu nedenle zaman ötesi ve bu dünyaya aittir, diye geçirdi içinden inanmayarak; kocaman bir yalandı bu da, çaresizlikti,” diyor karakter. Romanın bugünün hikâyesi olduğu belli ama yerin dahi adını anlatıcının koyduğu isimle biliyoruz, kendisinin adı zaten yok. İsimsiz bırakmaya dair ne söylemek istersiniz? 

Birincisi pek çok yazdığım şeyde ben mekânlardan söz etmiyorum.  Bazı yazarlar vardır; cadde, sokak, mekân isimleri zikreder, ben onu yapmıyorum. Herkes kendi yaşadığı, bildiği yerlerde kendisini hissedebilsin isterim. Bir de burada şöyle bir şey var; oraya Serpmetepe adını koyarken şehirden bir parça, kasabadan bir parça, köyden bir parçanın karıştırılıp bu yere serpildiğini düşünüyor. Aslında Serpmetepe bizim şu anda bulunduğumuz Kadıköy’ün göbeğinden çok farklı bir yer de değil. Burası da Serpmetepe’ye dönüşmüş durumda. Biraz bunların da görülebilmesiydi isim vermemekteki düşüncem. Bazı isimler var, bazı isimler yok. Mesela kırtasiyecinin ismi yok, kişinin ismi yok, ihtiyaç duymadım orada bir şey yapmaya. Günlük hayatta da biraz öyledir ya, bir dükkân sahibinin adını bilmeyiz,  onu yaptığı uğraşla anarız. O da kafasında öyle anıyor. O anonimliği ben seviyorum, sanki metne girmeyi kolaylaştıran bir şey var bu anonimlikte. Ben İstanbul dediğim zaman İstanbul’u bilmeyen biri için böyle bir mesafe olacak sanki. O mesafeyi kaldırabilirmişim gibi geldi. Bir taraftan da şehrin merkezine üç vasıtayla gidilecek kaç şehir var Türkiye’de. Buranın İstanbul olduğu, buranın İstanbul’un uç yerlerinden birisi olduğu düşünülüyor. Cezaevine yakın olması sebebiyle, Silivri mi, diye soran oldu. Şunu söyleyeyim, roman bir fikir olarak ilk aklıma geldiğinde –on yıldan daha çok oluyor– Ümraniye Cezaevi bilinen bir yerdi ve ben o cezaevine yakın Hekimbaşı taraflarını kafamdan geçirmiştim. Ama şehir de çok hızlı değiştiği için koyduğumuz kerterizlerin de çok uzun bir ömrü yok.

Karakteri şehirle varoş arasında bir bölgeye çekmenizin sebebini sorsam… Dertler kendi periferisinde mi çözülür? Mutlak bir inziva mümkün mü?

Bu da bir yorum ve çok uzaklaşamıyor da olabilir ayrıldığı muhitlerden. Dikkat ederseniz part time bile denemeyecek şekilde dışarıdan iş yapmayı sürdürüyor. Keza şehre iş için arada gidiyor. Bir özlem duyuyor, bir ayrılmama hâli de var. Oralarda yaşamış, orada bir hayat sürmüş, çok uzaklaşamıyor da yani. Kendince bir altın çözüm bulmuş oluyor; yani hem gitmiş, hem gitmemiş olacak, hem de benzerleriyle bir arada olmayacak. Ama tabii ki olaylar öyle cereyan etmiyor. Aslında mutlak bir inziva istiyor. Biz de çoğu zaman bir kıyı kasabasına gitmek isteriz. Orada bizim gibi şehirden kaçmış, yine bize benzeyen insanlar olacaktır. Hatta diyelim ki Ege köyünün yerlileri bile bize bazı duyarlılıklar açısından daha yakın gelecektir. Bu kişi ise gittiği yerde hiçbir ortaklığı olmayan insanlar olsun, dolayısıyla onların arasına girmesin istiyor. Toplumun içine girdiğindeki kendi halinden de rahatsız. Böyle bir imkân olmasın istiyor. Şunu da tabii mutlaka belirtmek lazım, önüne bir fırsat çıktığı için de gidebiliyor. Orada bir tanıdık vasıtasıyla ucuz bir ev buluyor. Çünkü işi bıraktığı zaman geçimini sağlaması zor. Bugün kaçma düşlerinin yarım kalmasının bir nedeni de maddi şeyler. Bu düşük bütçeli bir kaçış planlıyor. Bir yandan da aklından hiç geçmemiş Ege kasabası gibi bir yere gitmek, çünkü onun için orası da kaçtığı insanlarla dolu ve biliyor ki orada da yapamayacak. Ne aradığını bilmiyor ama nelerden, kimlerden kaçtığını biliyor. Onların olmayacağı bir yere gitmek istiyor.

Öykü mü, roman mı? Birini tercih etmek durumunda olsanız belirli biri ağır basar mı?

İkisini de yazmayı seviyorum. İkisinin de beni mutlu eden ve zorlayan yanları var. Birinden birini bundan sonra artık yazmayacaksın deseler herhalde romandan vazgeçerdim. Öykü çünkü daha uzun zamandır yazdığım ve neticesini de daha çabuk gördüğümüz bir şey. Ama hakikaten roman yazmayı seviyorum. Çok zorluyor, yoruyor ama bir kurguyu uzunca bir zaman zihinde tutmanın, bir paralel hayat gibi onu da bir yandan yaşamanın ayrı bir yoğunluğu ve tadı var. Okur olarak roman okumayı da öykü okumayı da ayrı ayrı severim.

“İşi gücü bir şeyler yazmak olanlar nasıl olup da kelimeleri art arda sıralayabiliyorlar?” diyor yazmaya kafa yorduğu dönemde anlatıcı. Ben size sorsam, nasıl olup da kelimeleri art arda sıralayabiliyorsunuz, sıralamadan evvel yazmaya dönük görme diye bir şey var mı, yazılacaklar nasıl birikiyor?

Bunu bazen soruyorlar. Herhalde geçmiş okumalarımızdan geliyor ve bir birikimle oluyor. Bir de dille artı bir ilişki oluyor yazmayı bir şekilde kendisine meşgale edinmiş olanlarda. Dille bu ilişki bazen kelime oyunları şeklinde tezahür ediyor, bazen kendisi için küçük bir şeyler yazma isteği şeklinde. Birileri başkalarına da okutma ihtiyacı duyuyor… Kelimeler sanırım düşünceler nereden geliyorsa oradan geliyor,  ama o düşünceleri bir daha forma sokma, biçime koyma çabası var yazıda. Ben de tam olarak bilmiyorum. Ben biraz şöyle diye de düşünüyorum; bu iş aslında çalışma işi, okurken ve yaşarken bir sürü izlenimler bize geliyor ama en sonunda bilgisayarı açtığımızda ya da kâğıdı önümüze aldığımızda, o zaman yazmaya başlıyoruz ve bir yerden sonra yazdıklarımızı eğip bükerek daha iyi anlatabilme isteğine giriyoruz. İlhamdan ziyade bu bir çalışma işi bence. Ama mutlaka ki kelimelerle insanın arasının iyi olması gerekiyor. Bir gün işime yarar diyerek yapmıyorsunuz ama oturduğunuz zaman hiç olmadık bağlantılar kurabiliyorsunuz. Onu getiren de o metinde daha önce yazdıklarınız ya da o sıra aklınızdan geçenler. Son zamanlarda genç arkadaşlarla birkaç kez karşılıklı sohbet imkânımız oldu. Özellikle lise çağındaki arkadaşlarda şunu görüyorum, benim ilk yazdığım şey sahici, ben onun üzerinde çalışırsam onun sahiciliğini bozarım. Ben de edebiyatın böyle bir şey olmadığını, bir çalışma işi olduğunu, bir kurgu işi olduğunu; aksine o ham malzemeyi ne kadar işlersek buradan bir şey çıkacağını anlatmaya çalışıyorum. Okuduklarımız, yaşadıklarımız bize bunu işlemeyi öğretiyor ve o arada işte o kelimeler bir yerlerden çıkıp geliyor.

Çok virgüllü, uzun cümleler hâkim…

O sayıp dökme bölümlerini virgülle ayırmak daha çok akışı sağlıyor. Virgüllerle ayrılmış ara cümlelerle ilerleyen cümleler kurarken acaba böyle bir anlatım biçimiyle kişinin ruh halini verebilir miyim, diye düşündüm. Çünkü virgülle ayrılmış ana cümle içinde zihinde bir sıçrama var. Parantezler ve tireler de var, hatta bir yerde kendisine de söylüyor, yazarsam böyle yazarım ancak, diyor, ama romanın genelinde daha çok dikkat çeken uzayıp giden sayıp dökme, art arda sıralama cümleleri oldu.

Bir roman taslağı genel olarak nasıl oluşuyor?

Öncelikle bir konsantrasyon istiyor roman yazmak, hem de uzun bir zamana yayılan bir konsantrasyon istiyor. Benim bunda bulduğum formül daha önce yazdıklarımı defalarca kez okumak. Romana 2013-2014 gibi başladım, bir miktar yazdıktan sonra uzunca bir ara verdim, o arada da iki tane öykü kitabı çıktı. Ama o arada bile daha önce yazdığım bölümleri tekrar tekrar çıkış alıp okuyarak çalıştım. Daha sonra yoğun çalıştığım dönemde de sürekli geriden gelip okuyarak devam ettirdim, çünkü metnin bir atmosferi var, o atmosferi sağlayan da dil. Sürekliliği korumak için dönüp dönüp bakmak gerekiyor. İlk romanım Dünyanın Uğultusu’nu yazarken kafamda üç kişiyi içeren bir kurgu vardı ve olaylar uzunca bir zamana yayılacaktı. Öykünün yetmeyeceğini düşünmüştüm ve acaba becerebilir miyim diyerek pek kimselere söylemeden romanı yazmaya başlamıştım. Çok uzunca bir süre bir kurguyu kafada taşımanın ayrı hoş ve zor yanları var. Çalışma tarzım o şekilde. Tabii, iki yıl ara verdikten sonra döndüğümde, ki olası gideceği yerlerden başka yerlere gidiyor roman haliyle, ben değişiyorum, Türkiye değişiyor... 2015’te bitirebilseydim bu romanı, herhalde çok başka bir şey olurdu, andıran yanlar olurdu ama farklı bir roman olurdu.

"Herkes her şeyi biliyordu, daha önemlisi bildiğinin bilinmesini istiyordu; herkes haklıydı, ama bu yetmiyordu hiçbirine, başkaları da kendilerine hak versin diye tutuşuyorlardı, çıldırmak üzereydiler. Kalabalıklara haykıramayacakları için milim milim, santim santim mücadele ediyor, karşılarına çıkana haldır huldur anlatıp duruyorlardı. Kulaktan kulağa yayılırdı böylece haklılıkları, işitenler, öğrenenler başkalarına anlatmasalar da, birer birer çoğalacaktı sayıları, onlara haksızlık edenler tek başlarına kalacak, utanacaklardı." Böyle bir paragraf var. Nedense sosyal medyayı her açtığımda kapıldığım hisse tercüman olan bir kesit. Sesini duyurmak için avaz avaz bağırma haline dair ne söylemek istersiniz, siz gündelik hayatta bu avazı duyuyor musunuz?

Elbette duyuyorum. Yani orada bağırmak bir volüm yüksekliği değil, ışıkları kendi üstüne tutmak daha çok. Narsistik bir durum aslında, şu ya bu şekilde zedelenmiş benlikleri taşkın ruh halleriyle onarma çabası, kendini övme ihtiyacı.  Burada alttan alta başkalarına değil, aslında kendimize şov yapıyoruz. Sesimizin yüksekliğinin sebebi aslında o kadar kötü durumda değilim, bunu yapıyorsam bir sebebi var demek gibi bir şey. Ama tabii seslerin de çok yükseldiği bir gerçek. İçerikten bağımsız olarak da ben buyum ben şuyum, kendini övme ve kendini ortaya koyma çabası. Bu belki sosyal medya çağında bize bulaşmış bir şey de olabilir. Selfie çağında insan benliği biraz daha dışavurumcu hale geliyor olabilir. Hoşnutsuzluklarımızı ne kadar yüksek sesle ifade edersek sanki kendimizi daha kıymetli hissedermişiz gibi bir algı içindeyiz.

Uzun zamandır yazan birisiniz; son dönemde edebiyatın yazma değil yapma faaliyetine, performans gösterme çabasına dönüştüğü yolundaki yorumlara katılır mısınız?

Yazmak değil de zaman zaman amaç yazar olmakmış gibi geliyor. İçinden taşan bir dert, vesaire falan değil de… Böyle bir değişim var. Anlatma isteği çok. Edebiyat zaman zaman çok iştahlı bir şekilde anlatmaya indirgenebiliyor, çünkü o anlatıcının da dinleyicisi var. Dolayısıyla o şekilde yazılmış metnin okuyucusu da var ama bir yandan da her zaman için edebiyat devam ediyor. Yazarların üzerinde şöyle bir baskı var sanki, araya biraz uzunca bir zaman girince bir daha yazmayacak mıyım diye. Böyle bir telâşı duymuyorum ama hani çok oldu, ses çıkmadı senden sorularına da muhatap oluyorum. Bu bazen insana iyi de geliyor, motive edici bir şey. Şu da var, yazan insan sayısı artıyor, genç bir kuşak arkadan geliyor. Ne yalan söyleyeyim, bazen şunu da hissediyorum, 50 yaşına geldi bu adam hâlâ niye yazıyor diyenler de olabilir gibi geliyor. Açılın, onlara yol açın diyenler de olabilir. Ama şöyle bir şey de var, mesela ben bazı kitapların çıktığından sosyal medyadan haberdar oluyorum. Dolayısıyla bugün sosyal medyayı takip etmeden edebiyat ve yayın dünyasını takip etmek çok kolay değil. Kitap eklerinin falan çoğunun miadı doldu gibi. Gelgelelim sosyal medyada yazan kişinin nasıl bir performans göstereceği meselesi de var. Bunun da farklı tarzları var. Herhalde biraz daha sahici olanlar fark ediliyordur gibi geliyor bana. Edilmiyorsa da o artık çağın genel bir sorunu, sadece edebiyatın değil.

Yazarlık ne zaman başlar, yazanın yazarım dediği anda mı, okurun artık yazarsın dediği zaman mı?

Ya da yayıncının :) Yazarlık değil de, bir metni yazmış olmak mühim. Ben içime sinen bir metni yazdığım gün biraz daha farklı hissederim kendimi ama bu farklılık ben artık yazar oldumdan ziyade ben bugün iyi bir şey yaptım, bu yazdığım üç sayfalık öykü hakikaten içime sindi deyip hemen bir iki yakınıma okutarak bunu paylaşma arzusuna girerim. Kendini yazar hissetmek bu toplumda bir yerde çok matah bir şey gibi görünüyor ama bir yerde çok sakil de kalabiliyor. O yüzden dışarıdan tanıştırılırken yazar diye tanıştırılmak ilk anda bana cazip gelen ya da beni havaya sokan bir şey değildir, hatta rahatsız olurum çok zaman.

Kentli insanın derdinin çokça yazılıp çizildiğine dair eleştirilere nasıl bakıyorsunuz?

Okuyanlar kentli, yazanlar kentli, dolayısıyla da kentin daha çok yer alması beni yadırgatmıyor. Edebiyatta mesele tema değil, mesele başka bir şey. Yani konuyu buralara getirdiğiniz zaman başka tezlere de yol açıyor, niçin işçi sınıfı anlatılmıyor, niçin müslümanlar anlatılmıyor ve saire. İkincil meseleler bunlar bence. Nasıl anlattığınız önemli, ne anlattığınız değil. Ama şöyle bir şey de var; şehrin belli yerlerinde sıkışıldığına dair tartışmalar edebiyat sosyolojisi açısından bakıldığında bu gibi saptamalar daha değerli yerlere de götürülebilir bizi. Bunu tartışmak faydasız demiyorum ama bu biraz sosyolojik bir değerlendirme sanki. Beri yandan özünde biricik olanın peşinden giden edebiyatı toptancı, genelleyici değerlendirmelerle tartışmak algı kaymalarına da yol açabilir. Topyekûn kötüleme ya da topyekûn benimseme… Böylesi değerlendirmeler edebiyatın ihtiyaç duyduğu nüansların, ayrıntıların görülmemesine neden olabiliyor. Demin dedim ya, sadece anlatma iştahına dayanan metinlere giderek artan bir ilgi var. Edebiyatı mesela sadece böyle bir iştah mıdır değil midir diyerek tartışmak yerine, şehrin belli kesimlerindeki belli bir hayat tarzının anlatılıyor olması üzerinden tartışmak esas meseleleri gözden kaçırmamıza neden oluyor gibi. Nasıl anlatıldığını didiklemek bence daha mühim.

KÜNYE: Belleğin Girdapları, Behçet Çelik, İletişim Yayınları, 2019, 266 sayfa.