Sertifika Canavarı Beyaz Yakalı ve Sosyal Medya Çiftliklerinin Damızlık Kullanıcıları

Aslında bahsedilen “bilgi toplumu” sürecinin sermayedarlar için yeni rant alanları ve ona uygun dönüşümler anlamına gelirken emekçiler için sürekli uzmanlaşma zorunluluğu anlamına gelmesidir. Üstelik bu uzmanlaşmalar, ‘beceriler’ bireyin tüm yaratıcılığından, en değerli sermayesi olan zamanından çalarken hızlıca/kolayca eskimektedir. Sonuç olarak kişi kendisini olabildiğince başarılı bir şekilde pazarlamak için lise yıllarından emekliliğine kadar olan sürede daimî bir sertifikalanma hali yaşamaktadır. Sertifikalar, kurumlar, alanlar değişmekte ancak piyasa açısından geçerlilik geçerliliği/ölçütü değişmemektedir.

Çağan Sabancı

“Sömürünün altında yatan   şiddet işçinin emek zamanına el konulmasıdır.”

Küresel Dijital Ekonomide Emek – Sibertaryanın Oluşumu kitabı bu yıl Yordam Kitap tarafından Türkçeye çevrildi. Ursula Huws, teknolojik gelişmenin emekçi sınıfın ve daha çok beyaz yakalı olarak anılan kesiminde yarattığı dönüşüm hakkında istikrarlı bir biçimde yazıp çizmektedir. Yazarın sınıf incelemelerinde esas aldığı ölçütleri ise geçim, emek ve değer oluşturmaktadır. Bahsedeceğimiz kitap ise Ursula Huws’un çeşitli makalelerinden ve konferans bildirilerinden oluşan bir seçkidir. Bu seçkide yer alan makalelerinde Huws kapitalizmin güncel eğilimleriyle birlikte çalışma koşullarında teknolojinin çeşitli biçimlerde yer edinmesinin sonuçlarını emekçi sınıflar açısından değerlendirmektedir. En önemli vurguyu ise insanların sosyal medya platformlarındaki faaliyetlerinin, paylaşımlarının şirketler tarafından ticari bağlamda kullanılıyor olmasına yönelik teorik bir tanımlama-isimlendirme girişimi hak etmektedir. Yine kitapta yazar, dijital emeğin, klasik emek tanımlarından dışlanmaması gerektiğini, pazarlama, lojistik, dağıtım, nakliye, müşteri hizmetleri gibi işlerin de üretken emekten sayılması gerektiğini ve nitelikli fakat güvencesiz çalışan insanlar için ‘serbest emek’ kavramının önemli olduğunu vurgulamaktadır.

Dijital Emek: Ücretsiz Üretici Emek

Çalışmadaki çeşitli vurguların önemli hareket noktalarından birini kapitalizmin bunalımlarını yeni metalar yaratarak atlatması tespiti oluşturmaktadır. Ayrıca teknolojinin yarattığı yeni üretim biçimlerinin özgün tüketim biçimlerine yol açması da meseleyi daha can alıcı hale getirmektedir.[1] Dijital emek tanımı ise beraberinde üretken, üretken olmayan emek tartışmasını getirmektedir. Ancak burada üretken-üretken olmayan emek tartışmasına yer veremeyeceğiz.

Dijital emek konusunda anahtar ifadeleri “bunalımları yeni metalar yaratarak atlatma” ve “özgün tüketim biçimleri” oluşturmaktadır. Bu anahtar roldeki ifadelerin oluşturduğu bağlamda da düşünürsek, dijital emek; sosyal medya platformlarında hem yer alarak (kamusal bir çevresi olan kişiler için) hem de onlar için ücretsiz içerik üretilmesi ve bu ücretsiz içeriğin kapitalist ilişkilerle metalaşması, piyasa açısından değer taşıması anlaşılmaktadır. Dijital emek tanımlamasına yol açan değişimin ilk ayağını dijital platformların rantsal bir nitelik taşıması oluştururken ikinci ayağını içerik üretiminin satın alınan, mesaili, ‘konvansiyonel’ bir işten ücretsiz, ‘gönüllü’ bir işe dönüşmesi oluşturmaktadır. Huws’un dijital emek tanımlamasındaki teorik dayanağını Marx’a atıfla “metayı meta yapanın içeriği değil üretilenin üretim süreci ve sonrasındaki bağlamı/ilişkilerinin kapitalist süreçlere dahil oluşunun ölçüt olarak kabul edilişi oluşturmaktadır. Mikro bloglarda (Twitter, Facebook vs.) bireyler sosyal medya platformları için ücretsiz içerik üretmektedirler. Dijital emek tartışmasının temelini bu süreç meydana getirmektedir.

Kapitalizm-teknoloji buluşmasının günümüzdeki yeni görünümlerine bakmakta fayda var. 

Şirketlerin Yönetiminde Teknoloji; Ouroboslar

Huws’un çalışmasına kaynaklık eden bu okumaların diğer alanlara salınımı da oldukça bereketlidir. Kitapta konu edilen bir diğer önemli husus, sosyalleşmenin metalaşması ve bu sürecin dayanışmayı, topluluk kültürünü engelleyen bir özellik sergilemesidir. Teknolojinin ona yön veren sermayenin elinde topluluk kültürünü engelleyen sonuçlarının incelenmesinin yanında bireysel ilişkilerde de doğrudan temasın zengin ve incelikli, çoklu duyusal olanaklarını kullanmak yerine iletişimleri için sınırlı mecraları dayatması da kitapta yer edinmiştir. Meseleyi bir ‘ihtiyar söylenmesi’ olmaktan çıkaran gerçek ise “çağdaş dünyada kişisel ilişkilerin üretim ve mübadele ilişkilerinin belirleniminde olması”, sosyalleşme süreçlerine şirketlerin aracılık etmesi ve bu aracılık sayesinde elde ettikleri kişisel verilerin bir ranta dönüşmesi gerçeğidir. Çalışmada da belirtildiği üzere herhangi bir mail adresi kullanmak bile şirketler için ‘kıymetli’ bilgileri sağlamaktadır. Başka bir yerde söylendiği gibi yeni medya ürün satmaz müşteri satar. Medyanın toplumu bilgilendirici, bilinçlendirici, olgular karşısında münazara sağlayıcı göstermelik işlevi bile yerini sadece eğlence işlevine bırakmış durumdadır. Dolayısıyla Huws’un yaklaşımının muhtelif alanlarda önemli salınımlarının bulunduğunu söylemek mümkündür. Bu salınımların yol açtığı düzlemde bazı çıkarımlara girişebiliriz.

Teknoloji Kapitalizminin Gladyatörleri

Kapitalizmin nitelikli emekle-beyaz yakalıyla kurduğu ilişkinin yeni biçimleri hakkında da epeydir söylenmesi gereken bazı görünümler mevcuttur.[2] Bu yeni görünümler sektöre bağlı değişimler sergilese de sürecin ortak noktası daimî/sürekli uzmanlaşmanın dayatılmasıdır. Bu olgunun bir başka çıktısı meslek kavramının tedricen ortadan kalkması-aynı mesleği yapan insanları asgari bir ortaklıkta açıklama gücünü yitirmesidir ki birçok kültürde meslekler kişileri tanımlayan-toplumsal ilişkilerde nerede durduğunu ele veren değerler olduğu için soyadları bile buna göre oluşturulmuştur.[3] 

Mesleklerin emek mücadelesindeki olumlu-olumsuz yeri ayrı bir tartışma konusu olsa da meslek kavramının içini boşaltan süreç emek mücadelesini kuşatan bir özellik taşıdığı için önem arz etmektedir. Aslında bahsedilen “bilgi toplumu” sürecinin sermayedarlar için yeni rant alanları ve ona uygun dönüşümler anlamına gelirken emekçiler için sürekli uzmanlaşma zorunluluğu anlamına gelmesidir. Üstelik bu uzmanlaşmalar, ‘beceriler’ bireyin tüm yaratıcılığından, en değerli sermayesi olan zamanından çalarken hızlıca/kolayca eskimektedir. Maliyeti bu kadar yüksek olan bu uzmanlaşmalar çoğunlukla yaşamın diğer alanlarıyla ve bireyin genel olarak üretici-yaratıcı gücüyle ilişkili olmak bir yana ondan uzaklaştıran dolayısıyla yabancılaşma sürecini kanırtan bir boyut da taşımaktadır. Öyle ki belli dijital beceriler sektör bazlı olmanın ötesine geçmiş doğrudan şirket bazlı hale gelmiştir. Bu cendere emekçiler için istikrarlı bir süreci değil tersine yıkıcı bir süreci çalıştırmaktadır.

“İşverenler, ‘dijital okur-yazar’, ‘kendi kendini motive eden’, ‘iyi takım oyuncusu’ ve ‘sosyal becerili’, ‘istihdam edilebilir’, ‘girişimci’, insanlar istiyor. Ayrıca bazen ‘yaşam boyu öğrenmeye istekli’ diye de betimlenen, teknoloji ya da piyasa değiştikçe yeni becerileri öğrenmeye devam etmeye hazır insanlara talep var… Bütün bunlar aslında sınırsız bir dünya anlamına geliyor. “Yaptığım bu; ama işimin bir parçası olarak yapmadığım da şu” anlamında her iş tanımının sonsuz esnek olduğu ve bir işçinin oturup, ‘Sonunda eğitildim. Tanınmış bir mesleğim var. Artık rahatlayabilir ve işime bakabilirim’ diye düşünebildiği bir nokta olmadığı ima ediliyor.”[4]

Küresel beceri standartları listesi sürekli değişiyor ve zorlaşıyor. Çalışanların kendilerini sürekli değişen piyasa becerilerine göre geliştirmeleri, ‘kendilerini upload edebilmeleri’ onların mesai saatleri dışındaki zamanlarını da bunun için harcamalarıyla gerçekleşmektedir.  Böylece çalışanların özel/kişisel zamanları da iş odaklı kullanılmakta daha kötüsü entelektüel ilgi alanları, kişisel zevkleri de buna göre şekillenmektedir.

2011 yılında sadece bilgi işlem alanında Microsoft sertifikasına sahip kişi sayısı 3 milyona yakındır. Mesleklerin ölümü, sürekli meslek sahibi olmaya yönelik devasa bir sertifika sektörünü yaratmıştır. Tüm sertifikalı kurslar iş hayatına yönelik yapılandırılmaktadır ve çoktan ciddi bir rant alanı/sektör haline gelmiştir. Ayrıca sertifikalar, yoğunlaştırılmış ‘sonuç odaklı’, ‘uzman’ yetiştirici eğitimler üniversite eğitiminin yerini alarak ilgili bütünsel ve ilişkisel bir yaklaşımı dışlamaktadır.

Bir ‘iş sahibi olmayı sağlayacak formel eğitimin’ masraflarının çoğunu zaten kişi ya da ailesi karşılıyorken bir de istihdam edildikten sonra bu ‘ölmeden önce mutlaka sahip olmanız gereken sertifikalar’ için para biriktirmektedir. Formel eğitim, hizmet içi eğitim, sertifikalar derken plansızlıktan kaynaklanan daha doğrusu piyasaya yetişmek için sürekli kendini revize eden bir eğitim alt yapısına devamlı bir israf da eşlik etmektedir. Sonuç olarak kişi kendisini olabildiğince başarılı bir şekilde pazarlamak için lise yıllarından emekliliğine kadar olan sürede daimî bir sertifikalanma hali yaşamaktadır. Sertifikalar, kurumlar, alanlar değişmekte ancak piyasa açısından geçerlilik geçerliliği/ölçütü değişmemektedir.

Bunun dışında yapılan işlerin, mesleklerin, görevlerin proje bazlı hale gelişi; emeğin ölçütünü ‘çalışılan süre’ olmaktan çıkarıp ‘yapılan/tamamlanan işe’ doğru kaydırmaktadır. Çalışma hayatında kutsanan ‘sonuç odaklılık’, nicel göstergelere bağlı yaklaşım bünyesinde bu tür haksızlığı da taşımaktadır.

AR-GE çalışmaları da temel, toplumsal fayda esaslı konulara odaklanmak yerine derhal piyasaya sürülecek konulara odaklanmaktadır. Böylece gelişimin kendisi bizzat AR-GE illüzyonuyla ortadan kaldırılmaktadır.

Yaklaşım, nesneyi ve sonucu değiştirir. İnsanlığın tüm imkanları şirketler tarafından ziyan edilmektedir.

Çalışma hayatında göze çarpan bir diğer olgu çalışanların kendilerini sürekli geliştirmeleri beklenirken aynı zamanda işin standartlaşarak taşeronlaşmanın kolaylaşmasıdır.[5] Bu nedenle dünyanın en büyük şirketleri arasında çeşitli uzmanlık alanlarında taşeronluk ‘hizmeti’ veren şirketler yer almaktadır. Bununla birlikte işin dijitalleşmesi çalışanlar üzerinde ‘küresel yedek işgücü’ baskısı oluşturmaktadır. Standartlaşmanın taşeronlaşmanın yanında yol açtığı olumsuz sonuçlardan biri de ‘hizmet kalitesinde’ bir artış sağladığına yönelik algıdır. ‘Hizmet kalitesi’ ölçütü müşterilerin en küçük hoşluğunun işçilerin hak kayıplarına ve çevre tahribatına rağmen daha önemli olduğu düzenin temel göstergelerinden biridir.

Çalışmayı Tavsiye Ederken…

Çalışmanın içerdiği eksikliklerden biri incelediği alanın (teknoloji) devingenliği karşısında makalelerin eski kalma riskini taşıyan tarihlere sahip olmasıdır. Elbette bu makaleler teknoloji-emek-toplum konusu hakkında temel, doğrultu olarak güncelliğini uzun süre koruyacaklardır fakat teknolojinin çalışma hayatında yol açtığı yeni görünümler, biçimler konusunda geçerliliği konusunda bir çekinceye yol açması da muhtemeldir. Çünkü istatistiki bilgilere dayanılarak yapılan bazı çıkarımlar mevcuttur. Kitap bu haliyle deneme-araştırma/inceleme arasında gidip gelmektedir.

Ancak yine de çalışma hakkında ve bu yazıda çalışmadan hareketle-bağımsız yapılan çıkarımları anlamlı bir bağlama yerleştirmesi adına toparlayıcı bir değerlendirme adına şunu söyleyebiliriz; yalnız kitabı değil yazarın aşağıda yer alan motivasyonunu da tüm İleri Kitap okurlarına tavsiye ederiz:

“İşte bunlar 21. yüzyılda emeğin sermayeyle yüzleştiği yeni görünümün özelliklerinden bazıları. Umarım bu derlemedeki denemeler bu ilişkinin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmakla kalmayıp aynı zamanda emeğin, bunu yönlendirme yeteneğini geliştirebilecek birtakım yollar ve farklı varış noktalarına doğru yeni rotalar gösterebilir.” (s.29)

[1] Burada akla ilk gelen örnekler olarak ‘Premium üyelik’, lisanslı dijital ürün/araç, telifli içerik/bilgi, dijital çöpçatanlık, serbest çalışanları işverenlerle buluşturan dijital platformlar, iş bulma, herhangi bir sektörde fiyat karşılaştırma siteleri ve araba paylaşım uygulamaları verilebilir. ‘Bunalımları yeni metalar yaratarak atlatma’ ve ‘özgün tüketim biçimleri’ konusunda daha ilginç ve ‘büyük’ bir örnek verebiliriz:

https://www.dunya.com/kose-yazisi/herkesten-yetenegine-gore/426244 - Erişim Tarihi: 30.08.2018

[2] Bu konuda önemli çalışmalar ve tanımlamalar yapılmıştır (bknz prekarya) ancak bu çalışmanın nesnesini ayrıksı olarak yalnızca nitelikli-beyaz yakalı işçi değil sosyal medya platformları kullanıcıları oluşturmaktadır. 

[3] Türkçede herkes bu bilgiye tanıklık etmiştir. Bu nedenle farklı bir örnek olması adına İngilizceden örnek vermek gerekirse akla ilk gelen örnekler olarak şunları sıralayabiliriz: Schmidt, Smith, Herrero ya da Lefebvre soyadını taşıyanların atalarında demir işçileri; Wainwright, Wagner, Carter soyadını taşıyanlarda arabacı; Muller soyadını taşıyanlarda değirmenci, Boulanger soyadını taşıyanlarda fırıncı; Guerrero soyadını taşıyanlarda asker; Potter soyadını taşıyanlarda çömlekçi; Butcher soyadını taşıyanlarda kasap; Cooper soyadını taşıyanlarda fıçıcı; Carpenter soyadını taşıyanlarda marangoz; Fisher soyadını taşıyanlarda balıkçı; Shepherd soyadını taşıyanlarda çoban; Cook soyadını taşıyanlarda aşçı mesleği hikayesi bulmak oldukça olasıdır.

[4] s.46

[5] ‘Çağrımerkezileşme’ taşeronlaşma sürecinin bir diğer biçimidir. İlgili sektördeki olabilecek tüm ‘hizmet’ çağrı merkezi çalışanları vasıtasıyla verilerek şirketin ticari bir mekân kullanmasından kaynaklanacak potansiyel giderlerinden kurtulmasını sağlamaktadır. Ayrıca işin sadeleşmesi de uzman, çalışan çeşitliliğine duyulan ihtiyacı dolayısıyla gideri de azaltmaktadır.

Dünya Çocuk Kitapları Haftası kutlu olsun!

Kasım ayının ikinci haftası her yıl UNESCO’ya üye ülkeler tarafından “Dünya Çocuk Kitapları Haftası” olarak kutlanıyor. Biz de bu haftaya özel olarak hazırladığımız okuma listemizi okuyucularımızla paylaşıyoruz. İyi okumalar dileriz.

Merve Sucu

Her yıl Kasım ayının ikinci haftası UNESCO’ya üye ülkeler tarafından “Dünya Çocuk Kitapları Haftası” olarak kutlanıyor. Bu yıl 12-18 Kasım tarihlerine denk gelen “Dünya Çocuk Kitapları Haftası” çocuklara, ailelere, yazarlara, çizerlere, yayımcılara, eğitimcilere, kütüphanecilere; kısaca çocukların okuma sürecine emek veren herkese kutlu olsun!

Çocukların erken yaşta kitap okuma alışkanlığı kazanmalarının yaşamlarını olumlu yönde etkileyeceği düşüncesinden doğan bu hafta, her çocuğun kitapla ve kütüphaneyle tanışmasını amaçlıyor.

Bu anlamlı haftayı yurdun dört bir yanından her bir çocuğun nitelikli kitaplara ulaşmasına katkı sağlayarak kutlayabiliriz.

Çocuk okursa dünya değişir!

Dünyada her bir bireyin değiştirebileceği bir şey olduğunu hatırlayarak, kitap okuyan, düşünen, eleştiren ve gelişen çocuğun kendisinde ve çevresinde neleri değiştirebileceğini öngörelim derim.

Çocuklar için öneri kitaplar listesi

Her çocuk okuyacağı kitabı kendi seçmeli.  Yetişkinler de bu süreçte onların “doğru” kitaba ulaşmalarına katkı sağlamalıdır. Kitap, bir fikri empoze etmek amacıyla dayatılan ve zorlanan değil; seçenek sunulması ve önerilmesi gerekendir.

Okul öncesi

1- Pezzetino - Leo Lionni

2- Yüzyüz - Leo Lionni

3- Zogi - Julia Donaldson

4- İyi Yürekli Dev Memo- Julia Donalson

5- İyi Kalpli Küçük Tavşan - Michael Escoffier

6- Yavru Ahtapot Olmak Çok Zor - Sara Şahinkanat

7- Vini ile Vilbur serisi - Valerie Thomas

8- Farklı Ama Aynı - Feridun Oral

9- Tavşancan ile Faresu serisi - Axel Scheffler

10- Leyla Fonten serisi - Tülin Kozikoğlu

11- Yemeğini Arayan Tırtıl - Tülin Kozikoğlu

12- Her Şeyin Öyküsü - Neal Layton

Okul çağı

1- Çıtır Çıtır Felsefe serisi - Brigitte Labbe

2- Küçük Filozoflar serisi - Metis Yayınları

3- Charlie’nin Çikolata Fabrikası - Roald Dahl

4- Yaman Tilki - Roald Dahl

5- Kraliçeyi Kurtarmak - Vladimir Tumanov

6- Dünya Büyülü Bir Yer - David Almond

7- 80 Günde Devr-i Alem - Jules Verne

8- Kumkurdu - Asa Lind

9- Yaşasın Ç Harfi Kardeşliği - Behiç Ak

10- Sihirli Kitap - Fatih Erdoğan

11- Masalın Aslı - Vasıf Öngören

12- Pıtırcık serisi - Rene Goscinny

Vitrin: Yeni çıkanlar

Bu hafta vitrinimizi, 37. Uluslararası İstanbul Kitap Fuarı’nı ziyaret etmeden önce göz atmak isteyebileceğiniz kitaplarla düzenledik. İyi okumalar dileriz.

ORSİNYA ÖYKÜLERİ - URSULA K LE GUİN

Amerikan Ulusal Kitap Ödülü Finalisti

Ursula K. Le Guin, bilimkurgu ve fantazi edebiyatına damga vurmuş en büyük yazarlardan. Kitapları ve fikirleriyle hem okurlara hem de yazarlara ilham veren Le Guin, yalnızca türün değil tüm yirminci yüzyılın en önemli edebiyatçılarından. Orsinya… ortaçağ kalelerinin, surlarla çevrili şehirlerin ve kadim tanrıların mesken tuttuğu dağlara uzanan tren raylarının diyarı. Hayatın sert, düşlerin kırılgan ve bilinmedik güçlerin parçalamaya çalıştığı halkın akıl bütünlüğünü yitirmeme uğraşı verdikleri bir ülke burası. Le Guin’in kendi için yarattığı bir Doğu Avrupa ülkesi olan Orsinya’da geçen ve yaklaşık sekiz yüz yıllık bir tarihten kesitler sunan Orsinya Öyküleri, yazarın kelime işçiliğinin ve karakter yaratımının başarısını gözler önüne sermekle kalmayıp modern edebiyattaki en sıradışı başkaldırı, devrim, şiddet ve aşk öykülerini de bir araya getiriyor. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Orsinya Öyküleri, Ursula K. Le Guin, Çevirmen: Çiğdem Erkal, İthaki Yayınları, 2018, 224 Sayfa.

DİYALEKTİK MATERYALİZM - HENRİ LEFEBVRE

20. yüzyılın önemli Marksist düşünürlerinden Henri Lefebvre, praksisi diyalektik materyalizmin çıkış ve varış noktası olarak tanımlar: Diyalektik materyalizmin amacı, praksisi berrak bir ifadeye kavuşturmak ve mevcut praksisi bilinçli, tutarlı ve özgür bir toplumsal pratiğe dönüştürmektir. Diyalektik materyalizm bir dogma değil, araştırma ve eylem aracıdır; varlığı ve bilinci tanımlamaz, konumlandırır. Dolayısıyla, onu hakikati anlamanın temel yöntemi olarak kullanan Marksizm de yalnızca siyasal iktisatla ilgilenen bir tür ekonomizm değildir; “olası bireyselliklerin sınırsız çeşitliliği arasında serpilen” bütünlüklü insanlığın özgür toplumunu, komünizmi yaratmak için kullanılacak bir kılavuzdur. Diyalektik Materyalizm formel mantığı aşan ama idealizme saplanan Hegelci diyalektiğin Marksist bir eleştirisi olduğu kadar, Marksizmi bir doğa felsefesine dönüştürerek dogmatikleştirmeyi hedefleyen “kurumsal Marksizme” karşı da teorik bir saldırı...

“Yaşamın anlamı, insan potansiyellerinin tam anlamıyla gelişmesinde yatar. Bu olanağı sınırlayan ve felç eden şey doğa değil, toplumsal ilişkilerin sınıfsal karakteridir.”  (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Diyalektik Materyalizm, Henri Lefebvre, Çevirmen: Barış Yıldırım, Sel Yayıncılık, 2018, 116 Sayfa. 

QUEER, RESİMLİ BİR TARİH - JULİA SCHEELE, MEG-JOHN BARKER

Queer teori nedir? Genellikle LGBT hareketine dair bir kimlik politikası olarak yorumlanan ve toplumsal cinsiyet rollerini alt üst eden bu düşüncenin temelleri nelerdir? Feminizm ve postyapısalcılık gibi kuramlarla birleşme ve ayrışma noktaları hangileridir? Akademisyen-aktivist Meg-John Barker ile çizer Julia Scheele bu grafik kitapta bir süredir dünyada çığır açan queer düşüncenin ve LGBTQ+ hareketinin tarihçesine tüm yönleriyle ışık tutuyorlar. Pop kültüründen sinemaya, militan hareketlerden akademiye, James Bond ve Judith Butler’dan Oz Büyücüsü’ne önemli isimler ve karakterler aracılığıyla queer kuramı biçimlendiren insanları, düşünce ve olayları irdeliyorlar. Queer: Resimli Bir Tarih, kimlik politikası ve toplumsal cinsiyet rollerinden imtiyaz ve dışlamaya, “normal” kavramını oluşturan statükonun boyunduruğundan kurtulma yollarından cinsiyet ve cinselliğe ilişkin yaklaşımların kültürle ilişkisine ve değişim ihtimallerine dair ufuk açıcı bir gezinti. Verili olan ve dayatılanla yetinmeyip her zaman farklılaşma cüretini gösterebilenlere... (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Queer-Resimli Bir Tarih, Julia Scheele, Meg-John Barker, Çevirmen: Utku Özmakas, Dipnot Yayınları, 2018, 176 Sayfa.

ŞİMDİLİK BU KADAR, SERRA YILMAZ VE EMİNE UŞAKLIGİL ANLATIYOR - EMİNE UŞAKLIGİL

Şimdilik Bu Kadar’da, birbirinin dostu iki sıra dışı kadın, uzun soluklu ve keyifli bir sohbetle hayat hikâyelerini anlatıyor. Tanışıklıkları yıllara dayanan Serra Yılmaz'la Emine Uşaklıgil’in pek çok ortak noktası var: köklü ailelerden geliyor olmaları, uzun yıllar yurtdışında yaşamaları, dolayısıyla “çok dilli” ve “çok kimlikli” olmaları gibi. Ayrıca ikisi de sevdikleri işi yapmakta, hayallerini gerçekleştirmekte, sözlerini söylemekte hep direten, ödün vermez kişiler olmuşlar. Serra Yılmaz sinema ve tiyatroseverlerin gönlünde taht kurmuş dünyaca ünlü bir sanatçı olmakla kalmıyor, aynı zamanda da hayli etkili bir aktivist ve başarılı bir simultane tercüman. Dillere destan aşçılığı, iflah olmaz seyyahlığı da cabası... Emine Uşaklıgil ise gazeteciliğin yanı sıra sinema sektöründe çalışmış; gazete ve şirket yöneticiliği, film prodüksiyonu, simultane tercümanlık ve yazarlık gibi birçok mesleği zorlanmadan icra etmiş biri, şimdi de çiftçilikle ilgileniyor. İkisinin de kanseri yenmesi, sarsıcı kayıplar yaşaması, her seferinde hayata tutunup yeniden başlaması ve yıllara meydan okuması bu renkli hayatlara farklı tonlar katmış. Serra Yılmaz ve Emine Uşaklıgil, Şimdilik Bu Kadar’da çocukluktan bugüne yaşadıkları hayatı anlatırlarken bir döneme de ışık tutuyorlar. Sözgelimi Serra Yılmaz, Atıf Yılmaz, Ömer Kavur, Ferzan Özpetek, Ümit Ünal gibi ünlü yönetmenlerle çalışmalarına yer vererek sinema tarihimizin önemli filmlerinin çekim sürecini ve kamera arkasından anekdotları aktarıyor. Emine Uşaklıgil ise, önemli bir diplomat olan babasının deneyimlerini, geçmişte Cumhuriyet gazetesinde yaşanan çalkantılı günleri gözler önüne seriyor. Böylece birlikte, gerek siyasetin içinden gerekse sanat dünyasından yakın tarihin birçok önemli figürünü bu rengârenk kitabın sayfalarına taşıyorlar. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Şimdilik Bu Kadar-Serra Yılmaz ve Emine Uşaklıgil Anlatıyor, Emine Uşaklıgil, Can Yayınları, 2018, 264 Sayfa.

TAVAN - ROBER HADDECİYAN

Bereketli bir edebiyat yaşantısına son derece başarılı eserler sığdıran ve Ermenice edebiyatın yaşayan en önemli isimlerinden biri olarak kabul edilen Rober Haddeciyan, başyapıtı olarak kabul edilen Tavan’da yatalak kalmış bir adamın dünyasına davet ediyor okuru. Hastanede tavanı izlerken girişilen hayat muhasebesinin zaman ve mekân algısını nasıl yeni baştan şekillendirdiğine şahit oluyoruz. Bu yeni kurgunun yegâne pusulasıysa iç âlem oluyor. Serbest çağrışım ve bilinç akışı tekniğine başvuran Tavan, bu özelliğiyle evrensel konusunun yanı sıra türünün çağdaş, eskimeyen bir klasiği olarak da dikkat çekiyor. Bir projektör misali kahramanın düşünce buhranlarına ışık tutan bu zemin herkesi kendi benliğiyle yüzleşmeye çağırıyor. Haddeciyan, bu romanında, sınırlı gibi görünen bir dünyanın ardında yatan uçsuz bucaksız bir âlemin kapılarını açarken, bireyin inşasını da keskin bir analize tabi tutuyor. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Tavan, Rober Haddeciyan, Çevirmen: Anahid Hazaryan, Aras Yayıncılık, 2018, 208 Sayfa.

YENİ GELEN

YENİ GELEN’İN KASIM SAYISINDA YALÇIN KÜÇÜK’TEN ÜTOPYA, ARA GÜLER’DEN HAMALLAR

Red, Kurgu, Ütopya yolunda Kasım’da 9. Sayısı çıkan Yeni Gelen, bu sayısında Yalçın Küçük’ün kaleminden “Ütopya nedir?” sorusunun cevabını veriyor. “Ütopya”nın kapitalizmin yerleşirken yol açtığı yoksulluk ve kargaşaya tepki olarak doğduğunu vurgulayan Yalçın Küçük, sosyalist ütopyacıların ise, sanayi devriminin yarattığı büyük zenginlikle birlikte ortaya çıkan kitlesel yoksulluğa şaşkınlığı ve çözüm arayışını yansıttığını yazıyor: “Aydın hayal kırıklığının çocuğudur, ütopyacı, bir hayal kırıklığını daha büyük hülya’ya çevirebilendir. Her üçü de, on sekizinci yüzyılın aydınlanma felsefesinin çocukları idiler; mutlak aklın sonsuz çözümleyici gücüne inanarak büyüdüler. Bununla birlikte, tarih on dokuzuncu yüzyıla dönerken, yaşadıkları topluma, aklın egemen olmamasına şaşırdılar. Aydınlanma çağının ürünü oldukları için, bunu yalnızca ahenkli bir toplumun gösterilmemiş ve bunu gösterebilecek dahilerin ortaya çıkmamış olmasına bağladılar. Robert Owen, gösterisine, New Lanarck sanayi tesislerinin yönetimini eline aldığı 1800 tarihinde başladı; Claude de Saint- Simon, ütopyacı kariyerini, 1802 yılında Cenevre mektuplarıyla açtı. Charles Fourier’in ilk çalışması ise 1808 yılında yayınlandı.” Yalçın Küçük’ün yazısıyla Yeni Gelen’in Ütopya başlığı da daha belirgin hale gelmiş oldu diyebiliriz.

“KURTULUŞ HEP YOKSUL MAHALLESİDİR”

Filozof Afşar Timuçin’in bu sayıdaki yazısı ilkçağın yiğitlikleriyle tanınan Aias ve Coriolanus örneklerinden yola çıkarak kahramanın özelliklerini ele alıyor ve hatasız olma zorunluluğunu tartışıyor: “Tanrıların Buyruğuyla da Olsa Bir Kahraman Yanlış Yapmamalıdır.” Afşar Timuçin’e göre: “Aias bütün temiz yüreğiyle gururunun kurbanı olmuştur. Kahramanlar için en büyük tehlike onların kendilerini ayrı bir varlık gibi hatta insanüstü bir varlık gibi görmeye yatkın oluşlarından gelir. Onlar korkusuz olmanın, tehlikelere atılmaktan çekinmiyor olmanın ayrıcalığını yaşarken yanılıp kendilerini gurura kaptırırlarsa bütün güçlerini yitirirler. Kahraman Coriolanus da aynı sona uğramıştır. Onun yanlışı halkına ağır sözler söylemesiyle başlamıştı.”

Prof. Dr. Hayrettin Ökçesiz, derginin arka kapağında bir tablosuyla birlikte yayınlanan “Frankfurt Notları”nda şöyle yazıyor: “Kurtuluş hep yoksul mahallesidir.”
Orhan Gökdemir’in “Herkesin Okumadığı Kitaplar” başlıklı yazısı, kitapları yakın zamanda Türkçeye çevrilen Mısırlı tarihçi Ahmed Osman’ın Musa ve Akhenaton arasındaki benzerlik ve özdeşlik üzerine geliştirdiği tezleri tartışıyor. Mısır tarihinin kısa bir kesitinde “Aton”culuk, Musevilik ve Hıristiyanlık arasında köprü kuran yazıda heyecan ve esin verici düşünceler dillendiriliyor. Gökdemir’in “Amon” ile günümüzde kullandığımız “âmin” sözcüğü arasında bulduğu benzerlik düşündürücü.

“ÇOKBİLMİŞ ÖZNE”NİN BİLGİSİZLİĞİ"

Eleştirmen Taylan Kara, bu kez “Serbest Uydurma Tekniği ile Tarih Analizi Yapmak” nasıl olurun cevabını araştırıyor. Freud’un ezbere kullanılan birkaç kavramıyla çok iyi bilinen yakın tarihi çarpıtmayı başaran Bülent Somay ve kitabı “Çokbilmiş Özne”nin gülünç iddialarını görünce, bunların okurlar ve hakim akademi cemaatince nasıl ciddiye alınabildiği sorusu, içinde kıvrandığımız cehalet çağının karanlığını bir kere daha önümüze koyuyor. “Bir Kitap Bağımlısının Notları” bu sayıda “Bir Saçmalığın 100 Yıldır Araştırılmaya Devam Edilen Nedeni ve Sanatta Anti-Militarizm” konusuna ayrılmış. Dr. Ulvi Özdemir, milyonlarca insanın katledilmesiyle tarihe kanla yazılan Birinci Dünya Savaşı’nın 100. Yılında akılcı bir nedeninin olmayışı üzerinde durarak edebiyat, sinema, çizgi roman, müzik sanatının savaş karşıtı örneklerini ele alıyor.

Geçen ay yitirdiğimiz fotoğrafçı Ara Güler’i Ekrem Ataer anlatıyor: “Kalacak Bir Türkü Söyler Gideriz”. Birkaç ay önce sanatçıyla ilgili “Ara ile Bir Ara” kitabını yayınlayan Ekrem Ataer, Ara Güler’in son yıllarına tanıklık ve gözlem yüklü yazısında, tartışılan yönlerine de ışık tutuyor. “Ömrü, emeği ile yaşam mücadelesi veren insanları fotoğraflamakla” geçen Ara Güler’in ünlü “Hamallar” fotoğrafı Yeni Gelen’in kapağında ve orta sayfasında yer alıyor. Asım Öztürk’ün “Halkını Sevmenin Tanıklığında Bir Şair: Berin Taşan” yazısı ise, birkaç ay önce dünyamızdan göçen şair Berin Taşan’ı anlatıyor. Onun halkın “Şahdamarından” şiirler çıkaran bir Cumhuriyet Savcısı olduğunu da öğreniyoruz. Efe Eğilmez’in yazısı “Sanat ve Yaşam” ilişkisine ilişkin ilgi çekici düşünceler içeriyor.

DEVRİMCİ BİR OKUMA ATÖLYESİ

Yasemin Eğinlioğlu’nun “Okumayanlar Ülkesinde Yazar Olmak” yazısı da ülkemizi ve dünyayı kuşatan cehalete edebiyat ve kitap cephesinden bakıyor. Hiç okunmayanlar ile çok okunanlar aynı gerçeğin iki yüzü. Bestseller kitapların niteliksizliği, nitelikli olanının göz ardı edildiği piyasa kültürünün olağan sonucu. Yeni Gelen yalnızca olumsuzu eleştirmekle yetinmiyor; bu sayıda yer alan Aydan Kara’nın “Biz Devrimci Bir Atölyeyiz, Her Şeyi Değiştirebileceğimize İnanırız” yazısı cehaletin panzehirini gösteriyor. İki yıldır etkinlikte bulunan Ece Ataer Kitap Okuma Atölyesi’nin çalışma yöntemini ve okuduğu eserleri ele alan yazı, piyasa kültürüne karşı ortaklaşa ve örgütlü mücadelenin başarılı bir örneğini ortaya koyuyor. Ali Timuçin’in felsefi incelemesi “Epiktetos’ta Felsefe Eğitimi”, ilkçağın yaşamla içlidışlı Stoa felsefesinin bilgi, insan ve yaşam anlayışını kapsamlı bir biçimde ele alıyor. Haydar Ali Albayrak’ın öyküsü “Aylak sisifos, Yorgun Herakles ve Uyuz Atlas’ın Tekmili Kirden Macerası” ise, mitolojik karakterleri Samsatlı Lukianos’u aratmayan bir ironiyle karşımıza getiriyor. Yeni Gelen’de bir de gezi yazısı var: “Eski Bir Avcıyla Sakarya Irmağı Çevresinde Gezinti.” Celal İlhan yazısında, avcı arkadaşıyla Eskişehir köylerinde dolaşırken derlediği izlenimlerle bölgenin manzarasından ülkenin manzarasına uzanıyor.

“YOLDAŞIYIM HEP YENİ GELENİN”

B. Sadık Albayrak bu sayıdaki incelemesinde Nahid Sırrı Örik’in romanını ele alıyor: “Sultan Hamit Düşerken’de Devrim Sahneleri”. Romanın tipleri ve olayları arasında devrimin görünümlerini araştıran yazar, 1908 Devrimi’nin konakları kuşatan halk dinamiğinden yarının devrim sahnelerine ipuçları yakalıyor.
Yeni Gelen’in Kasım sayısında İtalyan şair Michela Zaneralla’dan Özkan Mert’in çevirdiği dört şiir var. Gülçin Yağmur Akbulut “Tepelere Doğru”, Turgay Çimen “Bir Günün Sonunda İsyan”, Mehmet Ercan “Çağrışım”, Hasan Çapik “Mavi Portakal” şiirleriyle yer alıyor. Mustafa Göksoy ise “Özgün Çağrı” şiirinde “Yoldışıyım hep yeni gelenin” diyor.
Yeni Gelen’in Genel Yayın Yönetmeni B. Sadık Albayrak “Tarih Bizi Çağırıyor” başlıklı sunuş yazısında yakın tarihimizi başı eğik Türklükten başı dik Türklüğe çıkma tarihi olarak niteleyerek Cumhuriyet’in bittiği koşullarda emekçi nitelikli yeni bir cumhuriyet gerekliliği üzerinde duruyor. Derginin tarih ağırlıklı bu sayısını şu sözlerle özetliyor: “Sanki özel bir sayımızdır; tarih bizi çağırıyor. Geçmişten geleceğe bakmaya çalışıyoruz. İnsanlığa yakışan, başı dik alnı açık bir gelecek kurmak için…” (Tanıtım Bülteninden)
 

Bir İzmir okuması

Kendimi şanslı saydığım noktalardan bir tanesi de İzmir’de yaşıyor olmam. Üstelik emekli olup da çevreme daha çok bakmaya başlayalı bunu daha sık ve yoğun hissediyorum. Elbette neden diye de kendime soruyorum. Politik anlamda ilerici bir yer olduğu kanısında değilim, hatta biraz şoven, dahası biraz da lümpen olduğunu söyleyebilirim; yıllar yılı sağ partilerin oy deposuydu zaten. Yine soruya dönersek, sanırım bu şehrin gevşekliğini seviyorum ben. Gerçekten de İzmir’de saat kavramı yoktur, daha doğrusu gevşektir; toplantılar zamanında başlamaz, hep bir yerlere geç kalınır, bugünün işi yarına bırakılır; üstelik sanki çok olağan bir şeymiş gibi bir de savunulmaya çalışılır.

***

Yazının devamını okumak için buraya tıklayınız.

Tarihin parladığı an: ‘Ekim Devrimi’

Ekim Devrimi’ne nostaljik bakışın önemine odaklanan yazarlar; devrim nostaljisini olmuş bitmiş, artık geride kalmış bir geçmişe duyulan mesafeli bir özlem ya da yitip gitmiş bir maziye dair pasif hayıflanma olarak görmezler. Ekim nostaljisi; geçmişte eksik kalan ne varsa hepsinin gelecekte tamamlanması özlemiyle olmalıdır. Dolayısıyla belleğimizdeki Ekim gelecekteki Ekim’in tohumu olmalıdır. 

Ufuk Akkuş

Lenin’in “ezilenlerin şöleni” diye tanımladığı 1917 Ekim Devrimi 20. yüzyıl dünyası ve devrimcileri için referans ve nirengi noktası olmuştur. Sovyetler Birliği’nde sosyalizmin çözülüşü ile başlayan süreç, liberalizmin sonsuza dek sürecek bir sistem algısını ve sadece reel sosyalizmin yenilgisini değil “sınıf” kavramı ve analizinden uzaklaşmayı da doğurmuştur. 

İşçi sınıfının özgürleşme mücadelesinde önemli bir uğrak olan Sovyet Devrimi hafızalardan silinmeye ve itibarsızlaştırılmaya çalışılmıştır. Y. Doğan Çetinkaya ve Foti Benlisoy ortak kaleme aldıkları kitapta; Devrimin 100. yılındaki sönük, tartışmasız, görev savma kabilinden yayınlara inat, içinde bulunduğumuz tehlike anında, “Devrimin anısı bir umut kıvılcımı olabilir mi?” sorusunun peşine düşüyorlar. Tarihimizin belleklerden kazınma çabalarına karşı kolektif hafızamızı diri tutarak, Sovyet Devrimi’ni “aşağıdan tarih” yöntemiyle analiz ederek ayrıntılı ve zevkli bir okumaya yöneltiyor bizleri. Çetinkaya ve Benlisoy; “Gelecek 1917-Tarih Devrim Kültür” kitabında Sovyet Devrimi’nin (aslında devrimin) güncelliğini gündeme getirmek amacıyla bizleri bellek savaşına katılmaya davet ediyor ve geçmişimizle birlikte geleceğimizi de yitirme tehlikesine karşı uyarılarda bulunuyorlar. 

Tarihi, siyasal bir muharebe meydanı olarak gören, ezilenlerin geleneğinin bilgisi ve birikmiş deneyimi bağlamında ele alan Çetinkaya ve Benlisoy (bundan sonra yazarlar); olmuş olan kadar olmuş olabilecekken gerçekleşmemiş ihtimaller, tarihte sapılmamış ve kat edilmemiş patikaların da derslerine ihtiyacımız olduğunun altını çiziyorlar.

Kitapta; Sovyet Devrimi’ne ve sosyalizmin sorunlarına bakış; “Ekim ve Galat-ı Meşhurlar”, “Devrim Bir Daha Asla”, “Devrimin Nostaljisi”, “Amnezi” başlıkları altında incelemeye tabi tutuluyor. Ekim Devrimi’nde galat-ı meşhurlar (yaygın yanlış anlaşılma) devrimin hafızasının tasfiyesine yönelik bir çaba olarak varlığını sürdürmektedir. Ekim Devrimi’nin prematüre bir devrim olduğu, toplumsal tabanının cılızlığı nedeniyle geri olduğu ve köylü kitlelerine yaslandığı, devrimde 1.Dünya Savaşı’nın en önemli etken olduğu dile getirilmektedir. 1. Dünya Savaşı ilk başlarda tüm dünyada Rusya’da olduğu gibi canlı ve gelişkin olan toplumsal hareketler ve siyasi faaliyetlere son vermiştir. Ancak savaşın uzun sürmesi ve yansıttığı toplumsal sonuçlar Çarlık Rusya’sını güçten düşürerek devrimin ortaya çıkmasında rol oynamıştır. İşçi sınıfı da söylenenin aksine toplumsal yoğunlaşma, örgütsel kapasite, politik gelişkinlik ve eylem gücü açısından pek çok ileri ülkeden daha gelişkindir. 

Lenin ve Sovyetler Birliği üzerine yapılan filmlerde ve yazılan kitaplarda devrime ve devrimin önderlerine ilişkin pek çok çarpıtılmış hikâyeye yer verilmiştir. Bu çalışmalarda bolşevizm ve devrim, sağ otoriterizmin güncel yükselişiyle bağlantılandırılmaya çalışılmış, hatta Bolşevikleri IŞİD ile mukayese etmeye dönük şaşırtıcı yaygınlıkta bir eğilim mevcuttur. Devrimin belleğini bozmaya yönelik bir diğer galat-ı meşhur; Ekim’in bir devrimden ziyade iktidarı ne pahasına olursa olsun ele geçirmeye odaklanmış bir azınlığın gerçekleştirdiği bir darbe olduğudur. Bu yaklaşım Bolşevik iktidarın devamlılığını açıklayamaz. Devrim karşıtları Bolşeviklerin sağlam bir toplumsal temele sahip olmadıkları ve bu nedenle de kolayca devrilebilecekleri iddiasında bulunmuşlardır. Ancak bu varsayım pratikte yanlışlanmış ve Sovyet iktidarı kanlı bir iç savaşa, emperyalist müdahaleye rağmen ayakta kalmayı becerebilmiştir. Devrimin kanlı bilançosu olduğu da bir diğer yaygın yanlıştır. Baskı altındakilerin efendilerine karşı güç kullanmaları evrensel bir kınamaya konu olurken “normal” toplumun her gün uyguladığı baskılara tarih kitaplarının çoğunda geri planda belli belirsiz değinilip geçilir. Ekim Devrimi’nde Petrograd’da ölü sayısı 15’tir. Devrime şiddet bulaşması; karşı devrimin ülkeyi iç savaşa sürüklemekten çekinmemesi ve emperyalist müdahalelerle gerçekleşmiştir. 

Alan Bodiau’nun belirttiğine göre; insanların belleğinde devrimci hadiseyi öldürmek ancak onu kana susamış ve uğursuz bir modele dönüştürmekle mümkündür. Bazı Sovyet tarihçilerin çalışmalarında Bolşeviklerin müsebbibi oldukları “melanetlerin” kökeni için Marx’a kadar geri dönülmüştür. 

Ekim Devrimi’ne nostaljik bakışın önemine odaklanan yazarlar; devrim nostaljisini olmuş bitmiş, artık geride kalmış bir geçmişe duyulan mesafeli bir özlem ya da yitip gitmiş bir maziye dair pasif hayıflanma olarak görmezler. Bu anlamda Sovyet Devrimi’ni anmak, basitçe geçmiş güzel günleri yad etmek anlamına gelmemeli. Tam tersine geçmişte izinden gidilmemiş olanakların, kat edilmemiş patikaların, yarım kalmış ve akamete uğramış umutların özlenmesi, hayal edilmesi olmalıdır. Ekim nostaljisi; geçmişte eksik kalan ne varsa hepsinin gelecekte tamamlanması özlemiyle olmalıdır. Dolayısıyla belleğimizdeki Ekim gelecekteki Ekim’in tohumu olmalıdır. Devrimci önderler bağlamında nostaljiye bakıldığında bu önderlerin mitleştirilmesi ve nostaljikleştirilip dondurulması da yazarlarca eleştiriye tabi tutulur. Mitleştirmek/kutsamak geçmişteki mücadelenin gerçek değerini ortadan kaldırır. Çünkü bu suretle geçmişin bugünkü mücadelelerde canlandırılabilecek gerçek bir deney haline gelmesinin önüne geçilmiş olur. Lenin, Che ya da Deniz Gezmiş sıradan insanın onun gibi olamayacağı özelliklere sahip özel insanlar düzeyine yükseltilir. Anlatı tekrarlandıkça toplumun ve bir hareketin ürünü olarak sivrilen şahsiyetler giderek bir efsaneye, olağanüstü yeteneklere sahip kahramanlara dönüşürler ve toplumdan uzaklaşarak ikonlar haline gelirler. Böylece büyük toplumsal kalkışmalar doğal felaketler gibi ele alınarak somut toplumların tarihinin bir parçası olmaktan çıkarılır. 

Ekim Devrimi Almanya’dan İtalya’ya, Finlandiya’dan Macaristan’a yayılan bir Uluslararası devrimci dalgayı kışkırtır. Ancak bu dalganın somut bir sonuca ulaşmaması Sovyetlerin yalnızlığını pekiştirir Ve böylece tek ülkede sosyalizmi yaşatmanın zorluğuyla karşı karşıya kalınır. Yazarlarca Stalin dönemindeki uygulamalar söz konusu zorunluluğa bağlansa da Stalinizmin bürokratik kastın işçi sınıfı üzerindeki diktatoryası olarak değerlendirilmesi ve Stalinci Leviathan’dan bahsedilmesi ve daha pek çok örnekte öne çıkan yorumlar “tek ülkede sosyalizm” zorunluluğu tezinin kabulü ile çelişkili bir durum oluşturduğunu düşünüyorum. Yazarlarca devrimin yozlaştırılmasına, devrim içindeki karşı devrimci dinamiğe karşın sayısız mücadele anılırken ve kolektif hafızamızda yer alması önerilirken sosyalizmin pozitif yönleri ve bekası meselesi soyutlanmaktadır. Yani Sovyet sistemine muhalefetin karşı devrimci niteliği ile sosyalizmi sapmalardan kurtararak gelişimini amaçlayanlar arasındaki çizgi biraz bulanık bırakılmış gibi gözüküyor.

Sovyetler Birliği’nde sosyalizmin çözülmesiyle birlikte kapitalizmin kalıcı ve alternatifsiz  bir sistem olduğu ve sosyalist sistemin iflasa mahkum olduğu ve hatta bir tür totalitarizme yol açacağına dair popüler algı hakimiyeti belleğimizi sakat bırakmıştır. Ancak, işçi sınıfının sosyal, ekonomik toplumsal ve kültürel gücünü kırmaya yönelik bir siyasal proje olarak neo-liberalizm üzerine temellenen parlamenter demokrasiler birer birer çatırdamaktadır. Devrimsiz kalan liberal demokrasiler çürümekte olup her türlü demokratik ilerlemenin ardında geniş kitlelerin seferberliği ve eylemi vardır. Alt sınıfların kolektif eyleme ve örgütlenme kapasitesinde düşüş demokratik düzeni de akamete uğratmaktadır. Böylece milliyetçi ve dinci akımlar gelişme göstermektedir. Yazarların işaret ettiği; Gezi Direnişi gibi kitle hareketleri Ekim ile tamamlanmadığında kesintiye uğruyor ve eziliyor. Gezi Direnişi’nin parçası olduğu küresel mücadele dalgası, yani 2010’larda meydana gelen ayaklanmalar zincirinin sistem içi seçeneklerle sınırlanması gerçek siyasal alternatife evrilmesinin önüne geçiyor. Tam da bu nedenle 1917’ye dönmek, daha doğrusu 1917’yi bugüne çağırmak ve gelecekte hatırlamak gerekir. 

Doğası gereği krizler içinde yalpalayan, kârı için doğayı ve kentleri yıkıma uğratan, sistemin bekası için savaşı ve sömürüyü temel alan kapitalizm koşulları Ekim Devrimi’ni tüm dünyada güncel kılıyor. İnsanca canla başla ve sarsılmaz bir iradeyle mevcut düzenle mücadele etmek ve iktidar mekanizmasını zapt etmekle yetinmeyip onu parçalamak gerekir. Lenin, devrimi bir gün mutlaka varılacak güneşli güzel yarınlara dair muhayyel bir ufuk olarak değil, güncel bir mesele olarak kavrar. Devrimin güncelliği tek tek her günlük sorunun toplumsal tarihsel bütünün somut bağlamı içinde ele alınması, bunların proletaryanın kurtuluş momentleri olarak incelenmesi demektir. Yani devrim artık bir soyutlama değil, günün meselesidir. Her günlük sorun devrimle, devrimci olanakla bağlantılıdır. Yazarlara göre; komünizmin örgütsel krizi kapitalizmden kopuşa dair bir geçiş stratejisinin bulunmayışı, kapitalizm sonrası bir toplum tasavvuruyla güncel mücadeleler arasında köprü kurmaya dönük çabanın neredeyse yokluğuyla alakalıdır.  

1917 Ekim Devrimi’nin olumlu ya da olumsuz ders ve deneyimlerini, gerçekleşmemiş ihtimaller, tarihte sapılmamış ve kat edilmemiş patikaların derslerin ihtiyacımız olduğuna vurgu yaparak devrim ve Sovyet deneyimi hakkındaki galat-ı meşhurlardan yola çıkarak devrimin nostaljisi ve güncelliği üzerine keyifli bir çalışma olan yapıt, bizleri başka türlü bir dünyanın koşullarını oluşturabilmek için düşünmeye, tartışmaya ve toplumsal bellek ve tahayyül dünyamızı zenginleştirmeye yönlendiriyor. Daniel Bensaid’in işaret ettiği gibi; siyasal amnezinin (bellek yitimi) dayatıldığı günümüzde aktif ve militan bir hafızanın örgütlenmesi, başlı başına bir direniş halini almaktadır. Bugün Ekim Devrimi üzerine düşünmek; günümüzün sorunları ve geleceğin güzel dünyası üzerine düşünmek ve dönüştürme mücadelesine katılmak demektir. 

KÜNYE: Gelecek 1917 – Tarih, Devrim, Kültür, Y. Doğan Çetinkaya, Foti Benlisoy, Habitus Kitap, 2018, 240 sayfa.

Vitrin: Yeni çıkanlar

Bu hafta da vitrinimizi sizler için donattık. Beğeneceğinizi umarak iyi okumalar diliyoruz. 

YABANCI - COLIN WILSON

"Yabancı kaosa uyanan kişidir." - Colin Wilson

Colin Wilson’ın kendi yabancılık deneyiminden hareketle iki yıl boyunca Britanya Müzesi kütüphanesine kapanarak yazdığı, 1956’da yayımlandığında büyük sansasyon yaratan ve otuzdan fazla dile çevrilen felsefi-edebi incelemesi Yabancı varoluşçuluğun “Nasıl yaşamalı?” sorusunu enine boyuna kat ediyor. Edebiyat, sanat, felsefe ve dinsel deneyimin hakikatlerini merkeze aldığı varoluşçu fenomenolojiyle romantizmden modernizme, mistisizmden çağdaş psikolojiye kapılar açıyor.

Sartre ve Camus’den Nietzsche ve Van Gogh’a, Dostoyevski ve Hesse’den Blake ve Gürciyev’e uzanan bir çizgide düşünceyle yaşamın, yaratıcılıkla yalnızlığın trajik çelişkisini Batı’nın hem çöküş hem de çıkış simgesi olan “Yabancı”larla sorguluyor Colin Wilson. Kaosun, bilmemenin ve yanılsamanın eşiğinde dünyaya, tarihe, insanlığa, topluma yabancılaşan bu “garip” figürlerin içgörüleriyle “gerçek yaşam”ın peşine düşüyor. Varoluşçu pesimizmin, belirsiz toplumsal muhalefetin ve “kaybeden edebiyatı”nın ötesine bakıyor.

Yabancı’nın hayatın içinden gelen hakikat çağrısı felsefenin temel sorusunu bize yeniden hatırlatıyor: “Aslında bütün mesele neydi?”

Yabancı, Colin Wilson, Çev: Cihan Barış Özkan, Notos Yayınevi, 2018.

SİYASETTE VE TOPLUMDA NARSİSİZM, AYARTMA VE İKTİDAR - BARBEL WARDETZKI

“Politik liderin ‘açık narsisist’ rolünü, memnuniyetsiz, incinmiş halkın da “ekhoist” [narsistin aşığı ve tamamlayıcısı] rolünü üstlenmesi… lideri yetersizlik duygularından kurtarır ve kendi ihtişamını tam anlamıyla yaşamasına imkân verir. O güçlü adam olduğu için, halk kendi sorumluluğunu ona aktarır, böylece kendi kararlarını vermek ve çaba harcamak zorunda kalmaz. İki tarafın da avantajı vardır. ‘Narsisist’ büyür, ‘ekhoist’ de onun arkasına saklanabilir ve onun başarılarından faydalanabilir.”
“Parlıyorum, cezbediyorum, etkiliyorum, korkutuyorum – o halde varım.” Narsisizm konusunda uzmanlaşmış psikiyatrist-yazar Bärbel Wardetzki’ye göre zamanımızın ruhunu özetleyen düstur, budur. Egoyu parlatmak uğruna her şeyin mübah görüldüğü, narsisistik özellikli bir dünyada yaşıyoruz. Aslında, “dozunda” narsisizm, her bireye lâzım, yazara göre. Ancak özdeğer duygusu abartılı bir hal aldığında, “zararlı, sağlıksız” bir narsisizmin alanına giriliyor. Günümüzde medya ve internetin de tahrik ettiği bu sorunlu narsisizm, hayatın her alanında kendini gösterdiği gibi, politikaya da damgasını vuruyor. Kitabın odaklandığı mesele de, burası: politik narsisizm ve “güçlü lider” karizması etrafında gelişen popülizm. Faşizan bir popülizmin ve yabancı düşmanlığının dünyanın birçok yerinde güçlenmesinin, narsisizm “modasıyla” nasıl bağları var? “Güçlü adama” duyulan özlem, ne gibi narsistik özlem ve yaraları anlatıyor? Narsisistleri bu kadar çekici kılan nedir?

Siyasette ve Toplumda Narsisizm, Ayartma ve İktidar, Barbel Wardetzki, Çev: Deniz Cankoçak, İletişim Yayıncılık, 2018.

AH KAMİLȂ- MEHMET SÜRÜCÜ

Betimleme ve atmosfer ustası Mehmet Sürücü’nün muhteşem öykü kitabı Ah Kamilâ, okurlarla buluşuyor.

Sürücü, yazı masasından değil sahici bir dünyadan sesleniyor okura. Yalnız o dünya, yazarın kaleminin ucunda, suya değen söğüt dalları gibi incecik eğiliyor, rüzgârda sallanan örümcek ağı gibi dalgalanıyor, uykulu bir köpek gibi esniyor, rüzgârla denize sürüklenen soğan kabuklarının rengine bürünüp sürrealist bir dünyada yol alıyor. Sıradan imgeler büyülü bir dünyada, bir ressamın fırçasından çıkmışçasına bambaşka ve olağanüstü bir niteliğe bürünüyor. O zaman onun gibi görmek istiyor okur ya da onun gözüyle bakmayı deniyor bu kez imgelere. Soğan kabuğu rengine bürünmüş paskalya yumurtaları gibi, en sıradan şeyleri mor renge batıran bir yazar Sürücü; adeta mor ustası. Onun dilinde peygamberdevesi, bu nedenle Kamilâ oluyor belki de.

  Mehmet Sürücü acelesiz. Meselesi ömür değil çünkü, bugün ya da kalabalıklar da değil. Islıktan uğultuya, uğultudan inlemeye, inlemeden çığlığa dönen sesleri dinliyor, deniz suyuyla çalkalıyor bulduğu her şeyi, tuzdan nemden geriye kalanlarla türlü renkte, şekilde, büyüklükte, aslını bir tek kendisinin bildiği yapılar kuruyor önümüze.

 “Kumun üzerindeki, tuzdan ve nemden, tahtaları çürümüş, çıplak borda kıvrımlarıyla, sadece kaburgaları kalmış, tuhaf bir balık iskeletini andıran sandalın kenarına sırtı pas renkli bir ispinoz kondu. Önünden yuvarlanarak geçen soğan kabuğundan ürktü. Rumlardan kalma, eski evlere doğru havalandı. Taş duvarı sıyırarak geçerken, rüzgârından duvarın oyuğundaki örümcek ağı dalgalandı. Kıyıdaki dalgaları, uzaklara bakan aylak martıyı, pantolonlarının paçaları kasıklarına kadar ıslak birkaç çocuğu, sıcak kumlara uzanmış uykulu bir köpeği, balkondaki yaprakları solmuş fesleğeni, rüzgârda uçuşan tül perdeleri, doğum sancılarıyla terden sırılsıklam sarı saçları, acıdan eğrilmiş yüzüne yapışan kadının çığlığını, yere düşüp kırılan bardağın sesini ardında bırakıp uçtu gitti.”

Ah Kamilâ, Mehmet Sürücü, Nota Bene Yayınları, 2018.

İHTİYARLARA YER YOK - CORMAC McCARTHY

Modern Amerikan edebiyatının en önemli yazarlarından biri olan, sıklıkla Herman Melville ve William Faulkner gibi ustalarla kıyaslanan Cormac McCarthy kariyeri boyunca Güney gotiği, Western ve postapokaliptik türlerde verdiği birbirinden başarılı eserlerle Pulitzer, National Book, National Book Critics Circle ve MacArthur Fellowship gibi ödüllerin sahibi oldu. 2007 yılında Coen Kardeşler tarafından sinemaya uyarlanan İhtiyarlara Yer Yok ise “En İyi Film” başta olmak üzere dört dalda Oscar kazandı.

Rio Grande yakınlarında avlanan Llewlyn Moss, bir şeylerin ters gittiği belli olan bir çatışma bölgesine rast gelir. Çatışmadan geriye kalanlar arasında cesetler ve kilolarca eroinin yanı sıra bir çanta dolusu para da vardır. Moss’un kader çizgisi vereceği karar üzerine burada çatallanacak ve deyim yerindeyse bir ölüm meleği peşine takılacaktır.

Kutsal kitaplar kadar kadim, günlük olaylar kadar dehşet verici konulara eğilen İhtiyarlara Yer Yok, kader, adalet, ahlak ve açgözlülük üzerine yazılmış modern bir klasik.

İhtiyarlara Yer Yok, Cormac McCarthy, Çev: Roza Hakmen, İthaki Yayınları, 2018.

SONBAHAR - KARL OVE KNAUSGAARD

“Yıllarca yaşamış biri için kapı bellidir. Ev belli, bahçe belli, gökyüzü ve deniz bellidir, geceleyin gökyüzünde asılı duran ve çatıların üzerinde parlayan ay bile bellidir. Dünya varlığını dile getirir, fakat kulak asmayız, artık onunla bir olmadığımız, onu kendi parçamız gibi görmediğimizden sanki kayıp gider ellerimizden. Kapıyı açarız, fakat bu artık anlamsızdır, önemsizdir, bir odadan öbürüne girmek için yaptığımız bir şey olmanın ötesine geçmez.

Dünyamızı şimdi olduğu gibi göstermek istiyorum sana: Kapı, yerler, musluk ve lavabo, mutfak penceresi duvarına yakın duran bahçe sandalyesi, güneş, su, ağaçlar. Sen geldiğinde kendi gözlerinle göreceksin, kendi deneyimlerin olacak, kendi yaşamını süreceksin, dolayısıyla hiç kuşkusuz öncelikle kendim için yapıyorum bunu: Sana dünyayı göstermek ufaklık, hayatımı yaşamaya değer kılıyor.”

"Zengin ve lezzetti. Çoğu iki sayfayı geçmeyen bu minik denemeler görsel bir doğrudanlıkla şeylerdeki enfeslikleri yakalıyor… Sonbahar, şaşırtıcı ve ilham verici bir kitap.”

Sonbahar, Karl Ove Knausgaard, Çev: Haydar Şahin, Monokl Kitap, 2018.

MANKEN - CH'OE YUN

Jini, küçük yaşta reklamlarda oynamaya başlayıp ailesinin geçimine katkıda bulunuyor. Erkek kardeşi, kız kardeşi, annesi ve menajeri onun güzelliğini sömüren bir çarkın parçalarına dönüşüyor. Zamanla bu maddi dünyanın değerlerine yabancılaşan Jini, evini, işini, ailesini terk edip manevi bir yolculuğa çıkıyor.

Jini’nin öyküsü onun hiç tanımadığı gizemli bir kahramanınkiyle kesişiyor. Arzularının peşinden giden bir erkeğin ve dünyanın arzularından uzaklaşmaya çalışan bir kızın yolları birleşiyor. Jini evini neden terk ediyor? Neden kimseyle konuşmuyor? Onun sırları su yüzüne çıktıkça, hakikatin karanlığı da etrafındakileri sarmaya başlıyor.

Manken, Güney Kore’nin saygın edebiyat ödüllerine sahip Ch’oe Yun’dan, yas, güzellik, beden, aile gibi evrensel kavramların tartışıldığı derin bir roman.

Manken, Ch'oe Yun, Çev: Burcu Uluçay, Çınar Yayınları, 2018.

Gizli kalan dünyanın kaydı

“Birçok insan farklı türlerin birbirine oranla zekâsını, insani standartlar üzerinden değerlendirir. Halbuki neden insani kriterler, diğer türler için de geçerli olsun ki? Aksine her hayvanın, sadece kendi özellikleri açısından değerlendirilebilecek birbirinden farklı duyguları deneyimlemede sınırsız yetiye sahip olduğunu varsaymak gerekir. Bir ineğin zekâsı, onu inek olarak başarılı kılmaya yetiyorsa, daha ne istenir?”

Berna Metin

“… eğer bir kristali ya da bir gelinciği güzel buluyorsak, bu

bizim biraz daha az yalnız olduğumuzu, varoluşa,

tek boyutlu bir hayatın sağlayacağından daha derin bir noktada

gömülü olduğumuzu gösterir.

John Berger, Hayvanlara Niçin Bakarız?

Köpeklerin mükemmel dostlar, fillerin kendilerine has mizaçları, aslanların ormanlar kralı ve elbette kedilerin bize sürekli nasıl yaşamamız gerektiğine dair altın öğütler veren birer bilge olduğunu kabul etmiş bulunuyoruz. Sanıyorum bu yazılanlara kolay kolay karşı çıkacak kimse yoktur. Peki ya diğer hayvanlar? Miskin domuzların, heyheyleri her zaman üstündeymiş gibi oradan oraya koşuşan tavukların ve o görkemli bedenleriyle salınıp duran ineklerin -özellikle ineklerin- de kendilerine has mizaçları, kararları, esprileri, alışkanlıkları ve hatta bağımlılıkları varsa… Onlar da kardeş, kuzen, dost ya da can düşmanıysa… Kimi flörtöz, kimi harika bir dadı, kimi doğuştan sinirli ve kimi işbirliğine yatkınsa..

İneklerin de insanlar kadar çeşitli olduğu bu gizemli dünyaya hoş geldiniz.

İneklerin Gizli Hayatı kitabının yazarı Rosamund Young 1950’lerde ailesi tarafından Worcestershire’da kurulan Kite’s Nest (Çaylak Yuvası) çiftliğinde büyümüş ve anne babasından sonra giderek gelişen çiftliğin idaresini ve hayvanların bakımını kardeşleriyle beraber üstlenmiş. Kite’s Nest henüz organik tarımın bilinmediği, denenmediği zamanlarda kurulan ve hayvanlara kesin bir özgürlük sağlayan küçük bir çiftlik olarak başlamış ve giderek o kadar çok büyümüş ki ünü tüm Avrupa’ya yayılmış. İneklerin buzağılarından sütü için ayrılmadığı, kilolu olup ağır çeksinler diye yapay besinlerle midelerinin şişirilmediği, hayvanların birbirleriyle dost olmalarına olanak sağlayarak alanında bir ilke imza attığı aşikâr.

Rosamund Young, Kite’s Nest’deki ineklerin ve diğer çiftlik hayvanlarının yıllardır gözlemlediği davranışlarını 2003 yılında kitaplaştırmaya karar vermiş. İneklerin Gizli Hayatı Domingo Yayınevi tarafından Duygu Akın çevirisiyle ilk kez dilimize kazandırıldı. Çiftlik hayatı ve ineklerin hem birbirleriyle hem de insanlarla kurduğu ilişkiyi pek çok ayrıntı ve anıyla süslediği için Rosamund Young’un yazdıklarına deli saçması diyen de olacaktır, onu modern zaman kahramanı ilan eden de. Kişisel fikrim, yazdıklarının kesinlikle “deli saçması” olmadığı yönünde. Fakat kendisini modern zaman kahramanı olarak görmediğimi de belirtmeliyim.

Hayvanla insan arasında başlayan fayda ilişkisi günümüzden yüzlerce yıl öncesine dayanıyor şüphesiz. Fakat kapitalizmle düğümlenen bu ilişki yumağı hayvanları parçalanıp, gramajlarına göre paketlenmiş, cansız, ruhsuz, rüyasız et yığınları olarak görmemize sebep oluyor. Bu çiftlikte güzel olan tek şey, hayvanların insanlarla birlikte insan dünyasının merkezinde yer alması. Yani hayvanların “görünürlük” kazanması. Soslanmış pirzola, paketlenmiş köfte, dondurulmuş sakatat olmalarının dışında İneklerin Gizli Hayatı’nda inekler hissedebilen, oyun oynamaya bayılan, fedakârlık göstererek annelik yapan birer canlı. Bu kitapla farkına varacağınız şey ise ineklerin de tıpkı insanlar gibi aileleri, karakterleri ve hatta kırmızı çizgilerinin olduğu. Bunu fark ettiğinizde hayvanların o gizemli dünyası size kapılarını ardına dek açacaktır zaten.

Aklımdan geçenleri yazmazsam kendi ikiyüzlülüğümde boğulurum ve bu hiç istemediğim bir son. Kite’s Nest hayvanlara devasa bir özgür alan, taze çim ve saman sunuyor. Sevgi dolu bir ortam elbette, fakat en nihayetinde burası bir üretim çiftliği. Ve bir hayvan hakları savunucusu olarak istediğim son şey, hayvanlar hakkında anlatılan bir hikâyenin sonunun kesimhanede bitmesi. Etin Cinsel Politikası adlı kitabında Carol J. Adams şöyle der, “Biz, bütün zulümlerin birbirleriyle ilişkili olduğuna inanıyoruz: Bütün canlılar özgür olana kadar yani kötü muameleden, aşağılanmadan, sömürüden, kirlenmeden ve ticarileşmeden kurtulana kadar hiçbir canlı özgür olmayacak.”

Ve son söz, tabağınızdakinin rüya gören, oynayan, seven, sevildiğini hisseden bir canlı olduğunu görmeye, kabul etmeye hazırsanız bu kansız ve neşe dolu okuma ziyafetine hoş geldiniz.

KÜNYE: İneklerin Gizli Hayatı, Rosamund Young, Çeviri: Duygu Aslan, Domingo Yayıncılık, 2018, 144 Sayfa.