Sertifika Canavarı Beyaz Yakalı ve Sosyal Medya Çiftliklerinin Damızlık Kullanıcıları

Aslında bahsedilen “bilgi toplumu” sürecinin sermayedarlar için yeni rant alanları ve ona uygun dönüşümler anlamına gelirken emekçiler için sürekli uzmanlaşma zorunluluğu anlamına gelmesidir. Üstelik bu uzmanlaşmalar, ‘beceriler’ bireyin tüm yaratıcılığından, en değerli sermayesi olan zamanından çalarken hızlıca/kolayca eskimektedir. Sonuç olarak kişi kendisini olabildiğince başarılı bir şekilde pazarlamak için lise yıllarından emekliliğine kadar olan sürede daimî bir sertifikalanma hali yaşamaktadır. Sertifikalar, kurumlar, alanlar değişmekte ancak piyasa açısından geçerlilik geçerliliği/ölçütü değişmemektedir.

Çağan Sabancı

“Sömürünün altında yatan   şiddet işçinin emek zamanına el konulmasıdır.”

Küresel Dijital Ekonomide Emek – Sibertaryanın Oluşumu kitabı bu yıl Yordam Kitap tarafından Türkçeye çevrildi. Ursula Huws, teknolojik gelişmenin emekçi sınıfın ve daha çok beyaz yakalı olarak anılan kesiminde yarattığı dönüşüm hakkında istikrarlı bir biçimde yazıp çizmektedir. Yazarın sınıf incelemelerinde esas aldığı ölçütleri ise geçim, emek ve değer oluşturmaktadır. Bahsedeceğimiz kitap ise Ursula Huws’un çeşitli makalelerinden ve konferans bildirilerinden oluşan bir seçkidir. Bu seçkide yer alan makalelerinde Huws kapitalizmin güncel eğilimleriyle birlikte çalışma koşullarında teknolojinin çeşitli biçimlerde yer edinmesinin sonuçlarını emekçi sınıflar açısından değerlendirmektedir. En önemli vurguyu ise insanların sosyal medya platformlarındaki faaliyetlerinin, paylaşımlarının şirketler tarafından ticari bağlamda kullanılıyor olmasına yönelik teorik bir tanımlama-isimlendirme girişimi hak etmektedir. Yine kitapta yazar, dijital emeğin, klasik emek tanımlarından dışlanmaması gerektiğini, pazarlama, lojistik, dağıtım, nakliye, müşteri hizmetleri gibi işlerin de üretken emekten sayılması gerektiğini ve nitelikli fakat güvencesiz çalışan insanlar için ‘serbest emek’ kavramının önemli olduğunu vurgulamaktadır.

Dijital Emek: Ücretsiz Üretici Emek

Çalışmadaki çeşitli vurguların önemli hareket noktalarından birini kapitalizmin bunalımlarını yeni metalar yaratarak atlatması tespiti oluşturmaktadır. Ayrıca teknolojinin yarattığı yeni üretim biçimlerinin özgün tüketim biçimlerine yol açması da meseleyi daha can alıcı hale getirmektedir.[1] Dijital emek tanımı ise beraberinde üretken, üretken olmayan emek tartışmasını getirmektedir. Ancak burada üretken-üretken olmayan emek tartışmasına yer veremeyeceğiz.

Dijital emek konusunda anahtar ifadeleri “bunalımları yeni metalar yaratarak atlatma” ve “özgün tüketim biçimleri” oluşturmaktadır. Bu anahtar roldeki ifadelerin oluşturduğu bağlamda da düşünürsek, dijital emek; sosyal medya platformlarında hem yer alarak (kamusal bir çevresi olan kişiler için) hem de onlar için ücretsiz içerik üretilmesi ve bu ücretsiz içeriğin kapitalist ilişkilerle metalaşması, piyasa açısından değer taşıması anlaşılmaktadır. Dijital emek tanımlamasına yol açan değişimin ilk ayağını dijital platformların rantsal bir nitelik taşıması oluştururken ikinci ayağını içerik üretiminin satın alınan, mesaili, ‘konvansiyonel’ bir işten ücretsiz, ‘gönüllü’ bir işe dönüşmesi oluşturmaktadır. Huws’un dijital emek tanımlamasındaki teorik dayanağını Marx’a atıfla “metayı meta yapanın içeriği değil üretilenin üretim süreci ve sonrasındaki bağlamı/ilişkilerinin kapitalist süreçlere dahil oluşunun ölçüt olarak kabul edilişi oluşturmaktadır. Mikro bloglarda (Twitter, Facebook vs.) bireyler sosyal medya platformları için ücretsiz içerik üretmektedirler. Dijital emek tartışmasının temelini bu süreç meydana getirmektedir.

Kapitalizm-teknoloji buluşmasının günümüzdeki yeni görünümlerine bakmakta fayda var. 

Şirketlerin Yönetiminde Teknoloji; Ouroboslar

Huws’un çalışmasına kaynaklık eden bu okumaların diğer alanlara salınımı da oldukça bereketlidir. Kitapta konu edilen bir diğer önemli husus, sosyalleşmenin metalaşması ve bu sürecin dayanışmayı, topluluk kültürünü engelleyen bir özellik sergilemesidir. Teknolojinin ona yön veren sermayenin elinde topluluk kültürünü engelleyen sonuçlarının incelenmesinin yanında bireysel ilişkilerde de doğrudan temasın zengin ve incelikli, çoklu duyusal olanaklarını kullanmak yerine iletişimleri için sınırlı mecraları dayatması da kitapta yer edinmiştir. Meseleyi bir ‘ihtiyar söylenmesi’ olmaktan çıkaran gerçek ise “çağdaş dünyada kişisel ilişkilerin üretim ve mübadele ilişkilerinin belirleniminde olması”, sosyalleşme süreçlerine şirketlerin aracılık etmesi ve bu aracılık sayesinde elde ettikleri kişisel verilerin bir ranta dönüşmesi gerçeğidir. Çalışmada da belirtildiği üzere herhangi bir mail adresi kullanmak bile şirketler için ‘kıymetli’ bilgileri sağlamaktadır. Başka bir yerde söylendiği gibi yeni medya ürün satmaz müşteri satar. Medyanın toplumu bilgilendirici, bilinçlendirici, olgular karşısında münazara sağlayıcı göstermelik işlevi bile yerini sadece eğlence işlevine bırakmış durumdadır. Dolayısıyla Huws’un yaklaşımının muhtelif alanlarda önemli salınımlarının bulunduğunu söylemek mümkündür. Bu salınımların yol açtığı düzlemde bazı çıkarımlara girişebiliriz.

Teknoloji Kapitalizminin Gladyatörleri

Kapitalizmin nitelikli emekle-beyaz yakalıyla kurduğu ilişkinin yeni biçimleri hakkında da epeydir söylenmesi gereken bazı görünümler mevcuttur.[2] Bu yeni görünümler sektöre bağlı değişimler sergilese de sürecin ortak noktası daimî/sürekli uzmanlaşmanın dayatılmasıdır. Bu olgunun bir başka çıktısı meslek kavramının tedricen ortadan kalkması-aynı mesleği yapan insanları asgari bir ortaklıkta açıklama gücünü yitirmesidir ki birçok kültürde meslekler kişileri tanımlayan-toplumsal ilişkilerde nerede durduğunu ele veren değerler olduğu için soyadları bile buna göre oluşturulmuştur.[3] 

Mesleklerin emek mücadelesindeki olumlu-olumsuz yeri ayrı bir tartışma konusu olsa da meslek kavramının içini boşaltan süreç emek mücadelesini kuşatan bir özellik taşıdığı için önem arz etmektedir. Aslında bahsedilen “bilgi toplumu” sürecinin sermayedarlar için yeni rant alanları ve ona uygun dönüşümler anlamına gelirken emekçiler için sürekli uzmanlaşma zorunluluğu anlamına gelmesidir. Üstelik bu uzmanlaşmalar, ‘beceriler’ bireyin tüm yaratıcılığından, en değerli sermayesi olan zamanından çalarken hızlıca/kolayca eskimektedir. Maliyeti bu kadar yüksek olan bu uzmanlaşmalar çoğunlukla yaşamın diğer alanlarıyla ve bireyin genel olarak üretici-yaratıcı gücüyle ilişkili olmak bir yana ondan uzaklaştıran dolayısıyla yabancılaşma sürecini kanırtan bir boyut da taşımaktadır. Öyle ki belli dijital beceriler sektör bazlı olmanın ötesine geçmiş doğrudan şirket bazlı hale gelmiştir. Bu cendere emekçiler için istikrarlı bir süreci değil tersine yıkıcı bir süreci çalıştırmaktadır.

“İşverenler, ‘dijital okur-yazar’, ‘kendi kendini motive eden’, ‘iyi takım oyuncusu’ ve ‘sosyal becerili’, ‘istihdam edilebilir’, ‘girişimci’, insanlar istiyor. Ayrıca bazen ‘yaşam boyu öğrenmeye istekli’ diye de betimlenen, teknoloji ya da piyasa değiştikçe yeni becerileri öğrenmeye devam etmeye hazır insanlara talep var… Bütün bunlar aslında sınırsız bir dünya anlamına geliyor. “Yaptığım bu; ama işimin bir parçası olarak yapmadığım da şu” anlamında her iş tanımının sonsuz esnek olduğu ve bir işçinin oturup, ‘Sonunda eğitildim. Tanınmış bir mesleğim var. Artık rahatlayabilir ve işime bakabilirim’ diye düşünebildiği bir nokta olmadığı ima ediliyor.”[4]

Küresel beceri standartları listesi sürekli değişiyor ve zorlaşıyor. Çalışanların kendilerini sürekli değişen piyasa becerilerine göre geliştirmeleri, ‘kendilerini upload edebilmeleri’ onların mesai saatleri dışındaki zamanlarını da bunun için harcamalarıyla gerçekleşmektedir.  Böylece çalışanların özel/kişisel zamanları da iş odaklı kullanılmakta daha kötüsü entelektüel ilgi alanları, kişisel zevkleri de buna göre şekillenmektedir.

2011 yılında sadece bilgi işlem alanında Microsoft sertifikasına sahip kişi sayısı 3 milyona yakındır. Mesleklerin ölümü, sürekli meslek sahibi olmaya yönelik devasa bir sertifika sektörünü yaratmıştır. Tüm sertifikalı kurslar iş hayatına yönelik yapılandırılmaktadır ve çoktan ciddi bir rant alanı/sektör haline gelmiştir. Ayrıca sertifikalar, yoğunlaştırılmış ‘sonuç odaklı’, ‘uzman’ yetiştirici eğitimler üniversite eğitiminin yerini alarak ilgili bütünsel ve ilişkisel bir yaklaşımı dışlamaktadır.

Bir ‘iş sahibi olmayı sağlayacak formel eğitimin’ masraflarının çoğunu zaten kişi ya da ailesi karşılıyorken bir de istihdam edildikten sonra bu ‘ölmeden önce mutlaka sahip olmanız gereken sertifikalar’ için para biriktirmektedir. Formel eğitim, hizmet içi eğitim, sertifikalar derken plansızlıktan kaynaklanan daha doğrusu piyasaya yetişmek için sürekli kendini revize eden bir eğitim alt yapısına devamlı bir israf da eşlik etmektedir. Sonuç olarak kişi kendisini olabildiğince başarılı bir şekilde pazarlamak için lise yıllarından emekliliğine kadar olan sürede daimî bir sertifikalanma hali yaşamaktadır. Sertifikalar, kurumlar, alanlar değişmekte ancak piyasa açısından geçerlilik geçerliliği/ölçütü değişmemektedir.

Bunun dışında yapılan işlerin, mesleklerin, görevlerin proje bazlı hale gelişi; emeğin ölçütünü ‘çalışılan süre’ olmaktan çıkarıp ‘yapılan/tamamlanan işe’ doğru kaydırmaktadır. Çalışma hayatında kutsanan ‘sonuç odaklılık’, nicel göstergelere bağlı yaklaşım bünyesinde bu tür haksızlığı da taşımaktadır.

AR-GE çalışmaları da temel, toplumsal fayda esaslı konulara odaklanmak yerine derhal piyasaya sürülecek konulara odaklanmaktadır. Böylece gelişimin kendisi bizzat AR-GE illüzyonuyla ortadan kaldırılmaktadır.

Yaklaşım, nesneyi ve sonucu değiştirir. İnsanlığın tüm imkanları şirketler tarafından ziyan edilmektedir.

Çalışma hayatında göze çarpan bir diğer olgu çalışanların kendilerini sürekli geliştirmeleri beklenirken aynı zamanda işin standartlaşarak taşeronlaşmanın kolaylaşmasıdır.[5] Bu nedenle dünyanın en büyük şirketleri arasında çeşitli uzmanlık alanlarında taşeronluk ‘hizmeti’ veren şirketler yer almaktadır. Bununla birlikte işin dijitalleşmesi çalışanlar üzerinde ‘küresel yedek işgücü’ baskısı oluşturmaktadır. Standartlaşmanın taşeronlaşmanın yanında yol açtığı olumsuz sonuçlardan biri de ‘hizmet kalitesinde’ bir artış sağladığına yönelik algıdır. ‘Hizmet kalitesi’ ölçütü müşterilerin en küçük hoşluğunun işçilerin hak kayıplarına ve çevre tahribatına rağmen daha önemli olduğu düzenin temel göstergelerinden biridir.

Çalışmayı Tavsiye Ederken…

Çalışmanın içerdiği eksikliklerden biri incelediği alanın (teknoloji) devingenliği karşısında makalelerin eski kalma riskini taşıyan tarihlere sahip olmasıdır. Elbette bu makaleler teknoloji-emek-toplum konusu hakkında temel, doğrultu olarak güncelliğini uzun süre koruyacaklardır fakat teknolojinin çalışma hayatında yol açtığı yeni görünümler, biçimler konusunda geçerliliği konusunda bir çekinceye yol açması da muhtemeldir. Çünkü istatistiki bilgilere dayanılarak yapılan bazı çıkarımlar mevcuttur. Kitap bu haliyle deneme-araştırma/inceleme arasında gidip gelmektedir.

Ancak yine de çalışma hakkında ve bu yazıda çalışmadan hareketle-bağımsız yapılan çıkarımları anlamlı bir bağlama yerleştirmesi adına toparlayıcı bir değerlendirme adına şunu söyleyebiliriz; yalnız kitabı değil yazarın aşağıda yer alan motivasyonunu da tüm İleri Kitap okurlarına tavsiye ederiz:

“İşte bunlar 21. yüzyılda emeğin sermayeyle yüzleştiği yeni görünümün özelliklerinden bazıları. Umarım bu derlemedeki denemeler bu ilişkinin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmakla kalmayıp aynı zamanda emeğin, bunu yönlendirme yeteneğini geliştirebilecek birtakım yollar ve farklı varış noktalarına doğru yeni rotalar gösterebilir.” (s.29)

[1] Burada akla ilk gelen örnekler olarak ‘Premium üyelik’, lisanslı dijital ürün/araç, telifli içerik/bilgi, dijital çöpçatanlık, serbest çalışanları işverenlerle buluşturan dijital platformlar, iş bulma, herhangi bir sektörde fiyat karşılaştırma siteleri ve araba paylaşım uygulamaları verilebilir. ‘Bunalımları yeni metalar yaratarak atlatma’ ve ‘özgün tüketim biçimleri’ konusunda daha ilginç ve ‘büyük’ bir örnek verebiliriz:

https://www.dunya.com/kose-yazisi/herkesten-yetenegine-gore/426244 - Erişim Tarihi: 30.08.2018

[2] Bu konuda önemli çalışmalar ve tanımlamalar yapılmıştır (bknz prekarya) ancak bu çalışmanın nesnesini ayrıksı olarak yalnızca nitelikli-beyaz yakalı işçi değil sosyal medya platformları kullanıcıları oluşturmaktadır. 

[3] Türkçede herkes bu bilgiye tanıklık etmiştir. Bu nedenle farklı bir örnek olması adına İngilizceden örnek vermek gerekirse akla ilk gelen örnekler olarak şunları sıralayabiliriz: Schmidt, Smith, Herrero ya da Lefebvre soyadını taşıyanların atalarında demir işçileri; Wainwright, Wagner, Carter soyadını taşıyanlarda arabacı; Muller soyadını taşıyanlarda değirmenci, Boulanger soyadını taşıyanlarda fırıncı; Guerrero soyadını taşıyanlarda asker; Potter soyadını taşıyanlarda çömlekçi; Butcher soyadını taşıyanlarda kasap; Cooper soyadını taşıyanlarda fıçıcı; Carpenter soyadını taşıyanlarda marangoz; Fisher soyadını taşıyanlarda balıkçı; Shepherd soyadını taşıyanlarda çoban; Cook soyadını taşıyanlarda aşçı mesleği hikayesi bulmak oldukça olasıdır.

[4] s.46

[5] ‘Çağrımerkezileşme’ taşeronlaşma sürecinin bir diğer biçimidir. İlgili sektördeki olabilecek tüm ‘hizmet’ çağrı merkezi çalışanları vasıtasıyla verilerek şirketin ticari bir mekân kullanmasından kaynaklanacak potansiyel giderlerinden kurtulmasını sağlamaktadır. Ayrıca işin sadeleşmesi de uzman, çalışan çeşitliliğine duyulan ihtiyacı dolayısıyla gideri de azaltmaktadır.

Dilimizde bir özgürlük türküsü: Oko 

“Köpekler, çok geçmeden, yuvalarından çıkan karıncalar misali saklandıkları yerden çıkmaya başladılar. Dünyanın en hızlı atları gibi koşuyorlardı. Sahilin yakınındaki ağaçlık alana geldiler… Ölüm adasının ortasında özgürlük bayrağı asılmıştı. Hepsi birer kahramandı, özgürlük bayrağının yıldızına akacak o kutsal boyanın rengiydi onlar.”

Şilan Geçgel

Baluken, belki de özgürlüğe en aç ancak yoldaşlarına en çok güvendiği yerden – hapishaneden- yazmaya devam ediyor…

Özgürlüğe dair çok şey yazılır, çok şey söylenir. Edebiyata, sanata, siyasete ilham veren temel arayışlardan biri olarak özgürlük kavramı, sadece bireysel değil toplumsal olarak da bir hazzın ürünü olabilir.

Bu bağlamda özgürlüğün çeşitli yönlerinin işlendiği temel kitaplardan biri de Erich Fromm’un Özgürlükten Kaçış isimli yazınıdır.

Fromm bu kitabında özgürlüğün çağdaş insan için iki yönlü anlam taşıdığı, insanın, geleneksel yetkelerden kurtulup özgürleşerek bir "birey" haline geldiği, ama aynı zamanda, soyutlanmış, güçsüz, kendisinin dışındaki amaçların bir aracı, kendisine ve başkalarına yabancılaşmış duruma geldiği, üstelik bu durumun kendi benliğini hiçe saydığı, onu zayıflattığı ve ürküttüğü, bireyi, yeni türden bağlılıklara boyun eğmeye hazır hale getirdiğini savunmaktadır.

Bununla birlikte, yine aynı kitapta Fromm şöyle bir ek yapmaktadır:

“Özgürlüğün zaferi, yalnız ve yalnız demokrasinin, yeni bir toplum geliştirmesiyle mümkündür; bu toplumda, kültürün amacı ve ereği, bireyin oluşması, gelişmesi ve mutluluğu olmalıdır; bu toplumda yaşamdaki başarıyı ya da herhangi bir şeyi haklı çıkarmak için nedenlere gereksinim olmamalıdır; birey ister devlet olsun ister ekonomik çark, kendisi dışında hiçbir güç ya da yetke tarafından saptırılmamalı, kullanılmamalı, bunlara boyun eğmek durumunda bırakılmamalıdır ve son olarak bu toplumda, insanın bilinci ve idealleri, dışsal taleplerin içselleştirilmiş hali değil, gerçekten kendisinin idealleri ve bilinci olmalı, birey, kendi benliğinin başkalarınınkinden farklı özelliklerinin sonucu olarak ortaya çıkan amaçları dile getirebilmelidir.”

21 Şubat 2017’den beri siyasi tutuklu olan İdris Baluken, bizleri sadece bireyin etrafında şekillenmeyen ve bireylerin- toplumun mutluluğuna göre ölçünün esas alınmadığı bir başka özgürlüğü düşündürecek bir roman kaleme almış. İsmi Oko.

Oko, Baluken’in demir parmaklıklar ardında yazdığı ikinci romanı. Tıpkı ilk romanı Üç Kırık Dal gibi Oko da Dipnot Yayınları etiketiyle geçtiğimiz aylarda raflardaki yerini aldı.
Üç Kırık Dal’la belli anlamlarda ortaklıklar içeren Oko, bir köpeğin dünyasından özgürlüğe giden dönemeçli yolları anlatan; umuttan, özgürlükten, direnmekten bahseden, hayvanlara edilen eziyetin ve bizzat insanın doğaya ve hayvanlara çektirdiği çilenin anlatısı.

Kitaba ismini veren Oko, bir köpek. Doğumundan yaklaşık 1 sene sonra Sivas’ın Kangal ilçesinden alınıp İstanbul-Kartal’daki bir çiftlik evine gönderiliyor. Oko’yu çiftlikte bir kalıba sokmaya çalışan ve önüne çiftlik içerisinde aşılmaz sınırlar çizen “insan sahiplerinin” işi ise pek kolay olmuyor. Oko köyündeki özgürlüğü araya dursun, insan sahipleri hem Oko’ya hem de çiftlikteki diğer canlılara türlü işkenceler etmekten geri durmuyor…

Çiftlikte yaşanan bir yangın sonrası sokaklarda mücadele etmek zorunda kalan Oko’nun hikayesi esasında Loli ile tanışınca başlıyor. Bir bacağını barınakta gördüğü şiddet yüzünden kaybeden Loli, Oko’yu adım adım hayalini kurduğu özgürlüğe götürüyor.

Loli ile Oko’nun insanların bencilliği ve hırslarıyla savaşmak için kurulan özerk bölgede devam eden mücadelesiyle soluksuz bir okuma süreci esasen başlamış oluyor. Yazar Baluken, insanların hem doğa hem de hayvanlar için yarattığı tahribatın sitemini de içinde barındırarak, okura güçlü mesajlar veriyor.

Üç Kırık Dal’da okur herkes gibi olmamanın ve temeli bir arayışa dayanan derin bir özgürlük açlığının tanığı olurken, Oko da bu özgürlüğün peşinde koşmanın da şahidi oluyoruz. Özgürlüğü elde etmek için yazılan gizli reçetenin her iki roman için de değişmediğini fark etmek ise Baluken’in kalemine tanış olan okurlar için kolay olacaktır.
Oko da özgürlük dışında yoldaşlık ve aşka da değinen İdris Baluken,  bir amaca- ideale ulaşmanın önce bu talebin farkına varmak, sonra da yoldaşlarınla yan yana yürümek olduğunu romanında Oko ve yoldaşları üzerinden işliyor.

Siyasetin kayıt dışı kaldığı ve edebiyatın kendisinin de bir direniş alanına dönüştüğü bugünlerde ne İdris Baluken herhangi bir yazar, ne de Oko nedensiz yazılan bir romandır. Siyasi tutsakken ve yazmak için olabildiğince az olanak varken sürekli yazınsal üretim sürecinin bir parçası olması başlı başına bir ciddi iş olsa gerek. Her söz yazanının kalbinden akar kağıda derler.  Öyle ya İdris Baluken, kendini de içine katarak hepimizi bir özgürlük türküsü dinlemeye çağırırken Oko da yeralan şu cümleler içimizden ışıklı sokaklar gibi biraz hüzün ama en çok umutla akıp geçiyor…

“Köpekler, çok geçmeden, yuvalarından çıkan karıncalar misali saklandıkları yerden çıkmaya başladılar. Dünyanın en hızlı atları gibi koşuyorlardı. Sahilin yakınındaki ağaçlık alana geldiler… Ölüm adasının ortasında özgürlük bayrağı asılmıştı. Hepsi birer kahramandı, özgürlük bayrağının yıldızına akacak o kutsal boyanın rengiydi onlar.”

Baluken, belki de özgürlüğe en aç ancak yoldaşlarına en çok güvendiği yerden  -hapishaneden-  yazmaya devam ediyor…

KÜNYE: İdris Baluken- Oko, Dipnot Yayınları- 2019- 188 sayfa.
 

Dünyaya geldiğine pişman edilmiş bir kuşağın hikâyesi: Filizkıran

“Kötü bir masal gibiydi yaşadıklarım… Masal olduğu için, hiçbir saçmalık sorgulanmaz ya. Uçak yerine geçen Anka Kuşu, uçan halılar, güzeller güzeli belalı peri kızları ve yüzlerce masal öğesi… Masalda ölüler de pekâlâ dirilebilir, çıkarırsın mezardan, sıcak suya koyarsın anında canlanır ya da bir prensesin öpücüğüyle dirilir ya da toplanırlar bir yerde ölüler şehri kurarlar… Ben de bir masalın içinde yaşadım; masalın kahramanı değil de, kötü bir öğesi olarak.”

Şadi Erarslan

Fatigül Balcı’nın kaleme aldığı “Filizkıran” İletişim Yayınlarından geçtiğimiz ay  yayımlandı. Gerçeğin ve kurgunun bir araya gelmesiyle ortaya çıkan Filizkıran, ülkemizde yaşanan katliamların, faili meçhul cinayetlerin, sürgün edilmiş onlarca gencin hikayesini, kendi benliklerini unutup başka insanlara dönüştüklerini anlatıyor. 

Bu topraklar sürgünlerin hiç bitmediği, onlarca insanın hasretiyle bugünlere gelir. “Sürgün” bir çiçeğin toprağından koparılması, o toprak olmasa yaşayamayacağı, yaşasa da kendi benliğini unutup bambaşka biri olma macerasıdır. Usta şair Nazım Hikmet’in, Ahmet Kaya’nın ve Yılmaz Güney'in yaşadığı hasret ve bu hasretle ölmeleri buna örnektir. Tıpkı bu kitapta olduğu gibi yaşamak için başka biri olmak. Daha önce yaşadığı hayatı hiç yaşamamış, bu yaşta yeniden doğmuş gibi. Eski ve yeninin karışımı olarak bambaşka biri olarak yeniden varolmak.Yaşam ve ölüm arasında gidip gelerek memleket hasretiyle uzakta, memleketinden habersiz ölmek. Filizkıran 12 Eylül günlerinden başlayıp sonrasına uzanan öldü bilinen sol örgüt lideri Nuri Kartal’ın sürgünde kendini yeniden yaratıp Pascal’a dönüşümünü anlatan, bir solukta okuyacağınız bir roman olarak karşımıza çıkmakta.

“Yerin dibinde geçirdiğim on beş yılımı, kaç on beş yılla ödeyebilir hayat, kaç sevgiliyle, kaç özgürlükle, kaç devrimle?”

Nuri Kartal on beş yıl önce yurtdışına çıkmış, Paris’e yerleşmiş Türkiye’de mücadele eden eski bir gençlik örgütü lideridir. Paris’te uğradığı silahlı saldırı sonucunda yaralı olarak hastaneye kaldırılır. Hastanede doktorluk yapan bir arkadaşı sayesinde yerine başka birinin cesedi konularak öldüğü duyurulur. Asıl hayatı kağıt üzerinde ölüp yeniden başka biri olarak  doğması ile başlar. Artık o Türkiye’de kırmızı bültenle aranan, birçok icraat sahibi devrimci bir lider değil sıradan bir vatandaş olarak doğan Mösyö Pascal’dır. Yaşamak için değil ölmemek için savaşmaya çalışır. Sürgünde birçok şeyi yeniden gözden geçirme fırsatına sahip olan Nuri Kartal Türkiye’de kaçak olarak yaşadığı yılları anımsar. Böyle bir mücadeleye nasıl katıldığını, ailesini, ölen arkadaşlarını ve elbette geride bıraktığı sevgilisi “Nezahatı” yeniden hatırlar ve bu hasretle bambaşka biri olarak karşımıza çıkacak olan Pascal doğar. Pascal artık etliye sütlüye karışmayan, kendi halinde yaşayan sıradan bir vatandaştır.  Paris’te tanıştığı madam ile birlikte yaşamaya çalışır. Madam ona bugüne kadar hiçkimsenin davranmadığı gibi davranır, yıllardır hasretini çektiği ailesini yeniden onunla görüşmesine vesile olur. Madam’la beraber çıktığı Afrika gezisinde büyük bir hüsrana uğrar, madam Afrika'da virüs kapar ve ölüm döşeğine düşer. Yıllardır onlarca ölümün cezasını çeken Nuri Kartal yeniden çıkmaz bir yola girer. Bütün umutlarını yeniden kaybeder.

Madam’ın ölmesiyle beraber kaçak kimliğiyle ülkesine dönen mösyö Pascal eski dostların,ı biricik sevgilisini  görmeye gider. Nezahat evlenmiş, iki çocuk sahibi olmuştur. Yalnız Nuri Kartal değil o da umutsuzlukla yaşamaya çalışmıştır. Fatigül Balcı çok duru, arı bir dille okura nitelikli bir yapıt sunmuş. Yalnızca Nuri Kartal’ın Fransa’da yaşama tutunma çabası sürerken, zorlu iş koşulları, değirmende çalışma dönemi anlatılırken, köyüne, çocukluk çağlarına, o yıllardaki değirmen anılarına özlem duygusunu  etkili bir şekilde  verilmiş. Bu başarıyı yapıtın tümü için de gözlemek mümkün.

Filizkıran, duvarların “Tek yol devrim!” yazılarıyla inlediği, emaye tencerelerin moda olduğu bir dönemin romanı. Dünyaya geldiğine pişman edilmiş bir kuşağı anlatıyor…

KÜNYE: Filizkıran, Fatigül Balcı, İletişim Yayıncılık, 2019, 274 Sayfa.

Çocuklara elini uzatan bir serüven: Anti Kahraman Serisi

AntiKahramanların ışın kılıcı, pelerini ya da koruyucu maskesi yoktur. Zorluklarla baş etmek için bunlara ihtiyaçları da yoktur.

Ecem Güler

Kahraman olmak için sihirli güçler mi gerekir? Güçlü olmak için kaslı kollar, sihirli bir kıyafet ya da maske şart mıdır? AntiKahramanların ışın kılıcı, pelerini ya da koruyucu maskesi yoktur. Zorluklarla baş etmek için bunlara ihtiyaçları da yoktur.

NotaBene Yayınları çocukları ve hatta yetişkinleri anti-kahramanlar ile buluşturuyor. Yayınevinin “kahramanlık” kavramını sorguladığı ve sorgulattığı bu serisinde Julio Cortázar, Eduardo Galeano ve Che Guevara var.

Süper Gücünü Kaleminde Saklayan Bir Anti Kahraman: Aziz Nesin

Bütün AntiKahramanlar bizim elbette ama bizim yaşadığımız coğrafyayı işaret ederek başlayan serinin ilk kitabı Aziz Nesin. Süper güçleri olmadan karşısına çıkan bütün zorluklarla baş etmeyi başarmış bir adamın hikâyesi. Tüm çocuklara, kendi hayallerinin peşinden gitmeleri için cesaret veren birer kılavuz olmaya hazırlanıyor. Seri ebeveynler için de çocuklarla birçok olay ve kavram üzerine konuşabilecekleri sohbet kitapları olmayı hedefliyor.

Künye: Anti Kahraman Serisi - Aziz Nesin, Yazar: Irmak Bahçeci, Çizer: İpek Okyar, Birinci Baskı Yılı: 2017, İkinci Baskı Yılı: 2017, Üçüncü Baskı Yılı: 2017, Sayfa Sayısı: 24

Adaleti Kelimeleriyle Arayan Bir Anti Kahraman: Eduardo Galeano

Serinin ikinci kitabında ise az kelimeyle çok şey anlatmak isteyen, dünyanın her yerinde gördüğü haksızlıkları yazan Uruguaylı gazeteci yazar Eduardo Galeano var.

Bu kitapta da yerel topluluklardan, el konan topraklardan, kadın haklarından, diktatörlerden, para için her şeyi yapan ve başkalarını önemsemeyenlerden söz eden Galeano’ya kulak verilmesi isteniyor.

Künye: Anti Kahraman Serisi -Eduardo Galeano, Yazar: Nadia Fink, Çevirmen: Nergis Turan, Çizer: Pitu Saa, İlk Baskı Yılı: 2017, Sayfa Sayısı: 28

Gerçek ile Hayal Arasındaki İnce Çizgide Yaşayan Bir Anti Kahraman: Julio Cortázar

Arjantin’in en büyük yazarlarından Cortazar sıradışı gerçekliğiyle karşımızda duruyor. Kitaplarında hep başka boyutlara geçmekten söz eden anti kahramanımız; dönüşen hayvanlarıyla, gerçekliği inanılmaz kurgulara sığdıran cümleleriyle ve kocaman gözleriyle karşımızda duruyor. Bazı hayatlar belki de yalnızca kendileri için yaşanmamıştır dedirten bir öykü onunki.

"Çocukların özgürce oyun oynamasına izin verseydiniz, harikalar yaratırlardı. Ama siz onları elma çizmeye, ağaç çizmeye zorladınız ve çocuğu öldürdünüz".

Künye: Anti Kahraman Serisi - Julio Cortazar, Yazar: Nadia Fink, Çeviren: Nergis Turan, Çizer: Pitu Saa, İlk Baskı Yılı: 2016

1Hayali Hakikat Yapan Bir Anti Kahraman: Ernesto Che Guevara

Serinin son kitabında ise imkânsız bir düşü gerçekleştirmek için uzun bir yolculuğa çıkan Ernesto Che Guevara var.

Bu kez de okurdan, adaleti daha çok insana ulaştırana kadar gökteki ve alnındaki yıldızın peşinden gitmiş bir kurtarıcı olan Che’ye odaklanmaları isteniyor. Ancak bu kahraman o kadar gerçek ki imkânsız bir düşü gerçekleştirmek için uzun bir yolculuğa çıkıyor. Çok da acelesi var. Çünkü daha annesinin karnındayken bir an önce doğmak için annesinin karnını tekmelemeye başlıyor. Sonra Bir özgürlük Sineği tarafından da ısırılınca uslanmaz bir kurtarıcıya dönüşüyor. Kim mi dersiniz? Yakınları ona Tete diyor ama onun bir adı daha var Che.

Künye: Anti Kahraman Serisi - Ernesto Che Guevara, Yazar: Nadia Fink, Çevirmen: Nergis Turan, İlk Baskı Yılı: 2017, Sayfa Sayısı: 28

Vitrin: Yeni Çıkanlar

Haftanın yeni çıkan kitaplarından sizler için derledik, keyifli okumalar dileriz.

UÇAN MABET - ÇİĞDEM ERKAL

Uçan Mabet, Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi serisinden Ursula K. Le Guin’in Yerdeniz’ine kadar dünya edebiyatının önde gelen fantastik ve bilimkurgu eserlerini dilimize kazandıran Çiğdem Erkal’ın ilk romanı.

Yaşadığımız dünyaya hiç benzemeyen ama içinde kendinizi yabancı hissetmeyeceğiniz bir gezegenin, duygularını kaybetmiş bir halkın ve bir şeylerin yanlış gittiğine inanan bir avuç insanın hikâyesini anlatıyor Çiğdem Erkal.

Kişisel bir öykünün paralelinde, tarihin çarpıtılması sebebiyle özünü kaybeden bir halka yardım etmek isteyen insanların mücadelesini distopik öğelerle kaleme alan Çiğdem Erkal’ın, edebi birikimini satır satır aktardığı roman hem fantastik hem de bilimkurgu okurları için tatmin edici bir okuma vadediyor.

Pangea Serisi’nin ilk bilimkurgu kitabı olan Uçan Mabet’in, okurların başucu kitapları arasına gireceğine inanıyoruz.

“Taşın makamını yakala. Sen bir katunkızsın, müzik nedir bilirsin. Taşın makamını yakala. Taş, ışıkların bir kısmını geçirip, bir kısmını geçirmez. Taştan geçen ışık yedi renk olur, yedi renk de yedi ses. Taşın makamını yakala. Söylediği şarkıyı dinle. O bıkmadan usanmadan söylüyor şarkısını, bir gün, olur da birileri dinler diye.”

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Uçan Mabet, Yazar: Çiğdem Erkal, İthaki Yayınları, 2019, 152 Sayfa

YARATICI YAZARLIK VE DENEYSEL YAZMA TEKNİKLERİ

Ticari aldatmaca ataklarının bol olduğu bir mecra: “yaratıcı yazarlık” kavramı, biz gerçek anlamda üretmeye bağlı bir yaratmanın sonsuz tekniklerinden bahsediyoruz, olması gerektiği gibi: özgür ve deneysel. Denetim mekanizmaları ve otoriter kabul görmüş devlet sembollerinin dışında. Vahşi. Kendin.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Yaratıcı Yazarlık ve Deneysel Yazma Teknikleri, Yazar: Kolektif, Sub Yayınları, 2019, 80 Sayfa

BİZANS İMPARATORLUĞU TARİHİ - CHARLES WİLLİAM & CHADWİCK OMAN

Bizans’ın tarihi, Megaralı Yunanların MÖ 7. yüzyılda Bosforos, yani İstanbul Boğazı’nın güney girişinde Byzantion adını verdikleri bir kent kurmasıyla başlar. Yunan dünyasında ticari ve stratejik bir merkez haline gelen kent, Roma döneminde imparatorluğun Doğu kısmının idari merkezi olur. Daha sonra imparator Konstantin başkenti Roma’dan buraya taşır ve kente Konstantinopolis adı verilir. Batı Roma’nın yıkılışından sonra Doğu Roma İmparatorluğu’nu bir süre daha Romalı hanedanlar yönetir. MS 9. yüzyılda yönetim bir Yunan hanedana geçer. İşte tarihçiler bu noktadan itibaren Bizans İmparatorluğu’ndan söz etmeye başlarlar. Bizans, yüzyıllarca hem hırslı generallerin isyanlarıyla içeriden hem de Gotlar, Persler, Avarlar, Slavlar, Franklar ve Araplar gibi kavimlerin yoğun saldırılarıyla dışarıdan yıpratılır ve en sonunda 1453 yılında Konstantinopolis’in Türklerin eline geçmesiyle tarihten silinir. 

Oxford Üniversitesi tarih profesörü Charles Oman’ın sayısız kaynak tarayarak büyük titizlikle hazırladığı Bizans İmparatorluğu Tarihi en iyi Bizans Tarihi kitaplarından biridir. Sürükleyici bir romandan farksız. Elinizden bırakamayacaksınız.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Bizans İmparatorluğu Tarihi, Yazarlar: Charles William & Chadwick Oman, Çevirmen: Ekin Duru, Say Kitap, 2019, 280 Sayfa

ADSIZ ÜLKE - ALAİN FOURNİER

Adsız Ülke, Fransız yazar Fournier’nin 1914’te cephede vurularak ölmeden önce yayımlanan tek romanıdır. Otobiyografik nitelikler de taşıyan roman 1913’te yayımlanır yayımlanmaz olağanüstü bir başarı kazanır ve Fransız edebiyatının klasikleri arasına girer. Fransa’nın Sologne bölgesinde geçen bu macera romanı, François Seurel’in ağzından, kasabada dört gün boyunca ortadan kaybolan yakın dostu Augustin Meaulnes’un yaşamını anlatır.

Alain-Fournier’nin yapıtının zenginliği, büyüklüğü, ölümsüzlüğü, insanın yalın varlığını, onun gerçek duygularını sergilerken, zaman zaman düş ortamına kaysa bile, gerçekçiliğinden kaynaklanmaktadır. Başta Fransız romanı olmak üzere çağdaş romana yaptığı büyük ve sürekli etki, yazarın insanı arayan, “olmaz”ı “olur”a dönüştürmeye adanmış yazınsal seçiminde somutlanmaktadır. Yazar, yaşamının yalın gerçeği ile düşlerini karıştırıp Adsız Ülke’nin gerçek ve düş arasında gidip gelen dünyasını yaratmıştır.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Adsız Ülke, Yazar: Alain Fournier, Çevirmen: Özdemir İnce, Can Yayınları, 2019, 240 Sayfa

DENİZYOLU - URSULA K. LEGUİN

İsimlerimizin aynı olduğunu söyledim. Daha önce başka bir ismi olduğunu söyledi. Söylemesini istedim. Söylemedi. “Sadece Kızılderili Fanny işte” dedi. Buraya Klatsand dendiğini söyledi. Burada bir köy varmış, plajın üst yanındaki derenin orada. 

Oregon’un küçük sahil kasabası Klatsand sakinlerinin sıradan hayatları; deniz kabuğunda uğuldayan, martı kanadında taşınan, rüzgârın denize savurduğu, dalgalara gömülen rüyalar, umutlar, kederler, hayaller. 2018’de kaybettiğimiz Ursula K. Le Guin’in kaleminden, bitirir bitirmez tekrar okumak isteyeceğiniz öyküler. 

Denizyolu, kumlara yazılı sözcüklerden bir dünya kuruyor. 

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Denizyolu, Yazar: Ursula K. Leguin, Çevirmenler: Çiğdem Erkal, Aysun Babacan, 2019, 256 Sayfa

Şairin Romanı

Uzunca bir süredir beklettiğim Murathan Mungan’ın Şairin Romanı’nı nihayet okuyabildim. Bir yazımda bahsetmiştim, özellikle romanları ve bunların içerisinde de hakkında çok şey yazılıp, çok konuşulanları hemen okumam, bekletirim. Burada tek amacım, ilk günlerde roman hakkında oluşan/oluşturulan yargıdan uzak durup, kendi başıma okuyabilmek. Örnekse, tüm Orhan Pamuk kitapları. Şairin Romanı’nın bendeki yazgısı da böyle oldu ama görüyorum ki biraz abartmışım, sekiz yıl geçmiş.

Güncelliğini kaybetmeyen iyilerden: “Aç Tırtıl”

“Aç Tırtıl” çocuklara sayılardan meyvelere, günlerden gelişip dönüşmemize dair birçok kavramı veriyor. 1969 Yılından beri çocukların öğrenme süreçlerinin en iyi destekçisi olan “Aç Tırtıl”, çocukların dünyasında keyifli bir yolculuğa çıkıyor.

Selda Salman

Duygular, davranışlar, haftanın günleri, renkler, sayılar, yiyecekler… Çocuklarımız dünyaya gözlerini açtıktan sonra pek çok şey öğreniyorlar, hayatları boyunca da öğrenmeye devam edecekler. Özellikle okul öncesi döneme adımlarını attıkları süreçte öğrenecekleri kavramlar giderek artıyor ve karmaşıklaşıyor. İşte bu tam da bu dönemlerinde neleri hangi sırayla, ne şekilde ve ne kadar zaman diliminde öğrendikleri onların hayatlarının temellerini atıyor. Açıkçası, burası zor bir süreç. Fakat aşılmaz değil. Birçok yöntem ve bu yöntemlerin en iyi destekçisi kitaplar ile birlikte öğrenmeyi çocuklar için eğlenceli, anlamlı ve keyifli bir hale getirebiliriz.

“Aç Tırtıl” kitabı ise çocuklarımızın öğrenme süreçlerinde en iyi kullanabileceğimiz materyallerden biri. Eric Carle’ın kaleminden çıkan ve 1969 yılında yayınlandığından itibaren tüm dünyada 62 dile çevrilen, aynı zamanda birçok ödülün sahibi olmuş bu kitap, hala güncelliğini koruyor.

“Aç Tırtıl”, büyük boyutu, canlı renkleri, birbirinden güzel çizimleriyle, akıcı ve sade diliyle çocukların ilerleyen yılların da vazgeçilmez kitabı olacağa benziyor.

Yumurtadan çıkan bir tırtılın hikayesi, sıcacık bir pazar günü başlıyor. Tırtılımız yumurtadan çıktıktan sonra kendine yiyecek bir şeyler aramaya başlıyor. Aç tırtılımız elmaları yiyor, armutları yiyor.. Pazartesi 1 elma yiyor, Salı günü 2 armut… Cuma günü ise tam 5 tane portakal yiyor. Cumartesi günü ise işler çığırından çıkıyor. Aç tırtılımız o gün birçok yiyecek yiyor. Ve o gece karnı çok ağrıyor… Ertesi sabah uyandığında ise taze bir yaprak yiyor ve karnının ağrısı geçiyor. Üstelik karnı aç değildi… Artık kocaman şişman bir tırtıl olmuştu. Aç tırtıl kendisine koza denilen bir ev yapıyor ve içine yerleşiyor. Zaman geçtikten sonra güzeller güzeli bir kelebek olarak kozasından çıkıyor…

“Aç Tırtıl” çocuklara sayıları, günleri, meyveleri, renkleri, yiyecekleri, sağlıklı beslenmeyi, doğayı ve en önemlisi de gelişme ve olgunlaşma süreçlerini anlatıyor. Tüm bunların dışında her gün gelişmemizi ve başka bir şeye dönüşmemizi  “Aç Tırtıl”dan öğreniyorlar. 1969 yılından itibaren de hem çocukların hem ebeveynlerin hem de öğretmenlerin en sevdiği kitaplar arasında yerini alıyor.

Çocuklarımızın öğrenme süreçlerinin en iyi destekçilerinden biri olarak “Aç Tırtıl” yıllar boyunca değerini, önemini ve güncelliğini kaybetmeyecek olan kitaplardan biri olarak çocuklarımızı eğlendiriyor, onlara birçok şey öğretiyor, öğretmeye devam edecek.

KÜNYE: Aç Tırtıl, Eric Carle, Çev: Fatih  Erdoğan, Mavi Bulut Yayınevi, 2010, 32 Sayfa.