Vitrin: Yeni çıkanlar

Yeni çıkan kitaplardan sizler için derlediklerimizi beğenilerinize sunuyoruz. Keyifli okumalar…

İleri Kitap

ARAMIZDAKİ AĞAÇ – SEMA KAYGUSUZ

Sema Kaygusuz’un düz yazılarını bir araya getirdiği Aramızdaki Ağaç 21 yazıdan oluşuyor. 
"Şimdi diyorum ki dost, aramıza koyacağımız udu henüz hak etmedik biz. Meragi’nin bestelediği Şirazi güftelerinden bihaber kan koklayan vahşi hayvanlar gibi kör olası cahilliğimizle ömürsüz güzelliği arıyoruz yüreğimizde. Ne kültürsüzlükle ne de savaşla açıklanabilecek bir nasipsizlik bizimkisi. İnsanı anbean çürüten meraksızlık. Diyorum ki, gel yürekten bir meydan okumayla aramıza ud-i mükemmel’i koyalım. Parçalamak için ama. Telleri sökerek deneyelim önce, ud-i ekmel olalım. Baktık olmuyor, anlayamadık, bir tel daha söküp kâmil olalım. O da olmadı hamlığı göze alıp telsiz bir tekne yapalım seninle, yahu bundan saz olur mu diye birbirimize soralım. O da olmadı öd ağacının kaba kütüğüyle baş başa, bomboş, apaçık, yapyalnız olalım.
Dost. Mümkünse bir ağaç bulunsun aramızda. Kendi ödümüzdeki arzudan başlayalım."

KÜNYE: Aramızdaki Ağaç, Sema Kaygusuz, Metis Yayınları, 2019, 120 Sayfa

OZ BÜYÜCÜSÜ - LYMAN FRANK BAUM

1900 yılında yayımlanan Oz Büyücüsü, yazarı L. Frank Baum’un ifadesiyle “merak ve eğlencenin korunduğu, kederin ve kâbusların dışarıda bırakıldığı modern bir masal” olmayı amaç edinir. Amerikan edebiyatının ilk masalı olarak görülen eser, 1890’ların Amerika’sındaki ekonomik, politik ve toplumsal durumun sembolik bir alegorisi olarak değerlendirilir ve Batı’daki çiftçilerin durumunu, dönemin altın piyasasını ve İç Savaş’tan sonra çalışamayıp ekonomik sorunlar yaşayan işçileri sembolize eden unsurlar taşıdığı ileri sürülebilir. Söz konusu alegorik özelliği ve hayali öğeleriyle hem çocuklara hem de yetişkinlere hitap eden bu klasikleşmiş eser, bir kasırgaya kapılan küçük Dorothy ile köpeği Toto’nun Kansas’ın uçsuz bucaksız çayırlarından fantastik Oz Diyarı’na uzanan yolculuğunu ve bu serüvende edindikleri sıra dışı dostları anlatır. Çıktıkları zorlu ve tuhaf yolculukta Korkuluk beynini, Teneke Adam kalbini, Aslan da cesaretini ararken Dorothy’nin tek istediği Kansas’a, teyzesiyle eniştesinin çiftliğine geri dönebilmektir. Ne de olsa insanın evi gibisi yoktur…

KÜNYE: Oz Büyücüsü, Lyman Frank Baum, Çevirmen: Volkan Yalçıntoklu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019, 144 Sayfa

DUYGUSAL AJANLAR - DORİS LESSİNG

İnanmak ya da inanmamak: İşte tüm mesele bu.
Duygusal Ajanlar, 2007 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Doris Lessing'in, fantezi ve felsefeyi harmanlayan politik bilimkurgu başyapıtı "Argos'taki Kanopus Arşivleri" dizisinin beşinci ve son cildi.
Lessing’in, milyonları “yönlendiren” yöneticilere karşı uyarı niteliğindeki bu politik romanı, üstü örtülü şekilde Fransız İhtilali’nden, II. Dünya Savaşı’ndan ve Nazilerin yarattığı yıkımdan bahsederek; sosyo-politik göndermeleri ve hatta yer yer psikosomatik çıkarımlarıyla dikkatleri üzerine çekiyor.
Söylem ve manipülasyonun gücünü ve tehlikesini vurgularken tarihsel gerçekliklerden de ilham alan Duygusal Ajanlar, Niran Elçi’nin pürüzsüz çevirisi ve Delidolu’nun özenli baskısıyla ilk kez Türkçede!
Kanopus’un hükümranlık alanının çok ötesindeki Volyen İmparatorluğu büyük kargaşa içinde. Manipülasyon, yalan, kandırmaca ve “Söylem” sayesinde, yönetim kademesi, halkı köleleştirmiş. Üstelik, bu konuda o kadar yetkinler ki, gözlem için gönderilen Kanopus ajanı Incent bile etkilenmiş, nesnelliğini yitirmiş, gerçeklik algısını kaybetmiş… Şimdi, tedavi ve yeniden yapılanmadan başka çare yok.
Şikeste ile başlattığı “öznel dünya tarihini” Duygusal Ajanlar ile nihayete erdiren Doris Lessing, belagatin gücünü dünya tarihinden örneklerle vurguladığı bu politik bilimkurgu romanında, inanmak ile inanmamak arasındaki o ince çizginin köklerine iniyor.

KÜNYE: Duygusal Ajanlar, Doris Lessing, Çevirmen: Niran Elçi, Deli Dolu Yayınları, 2019, 268 Sayfa

KARL MARX VE DÜNYA EDEBİYATI - S. S PRAWER

Karl Marx ve Dünya Edebiyatı, Marx’ın edebiyatla ilişkisine odaklanan eşsiz ve öncü bir yapıt. Marx’ın edebiyatla bir okur, bir düşünür, bir yazar ve bir baba olarak sanıldığından ve bilindiğinden çok daha yakından ilgili olduğunu sistematik bir şekilde ortaya seren Prawer’a göre, Marx’ın ve eserlerinin ayırt edici özelliklerinden biri de edebiyatla kurduğu sıradışı ilişkidir.
Marx, dilin saflığını ve doğruluğunu ilgilendiren her konuda titiz bir yazardı. Bu yüzden Goethe, Lessing, Shakespeare, Dante ve Cervantes’i kendine üstat olarak seçmiş, onların eserlerini neredeyse her gün okumuştu. İktisadi gerçekleri ve tutumları akılda kalıcı bir şekilde özetleyen sözler bulmak için Latin klasiklerini didik didik etmişti. Edebî alıntı ve göndermeleri okurlarıyla kültürel bir etkileşim yaratmak için nasıl kullanabileceğini daha gazetecilik yıllarında keşfetmişti. Başta Kapital olmak üzere yazdığı bütün metinlerde popüler balad, şarkı, tekerleme, mitolojik hikâye, özdeyiş, masal, şiir, oyun ve destanlara göndermelerde bulunmuştu. Sadece yabancılaşmaya karşı zafer kazanma ve daha adil bir topluma ulaşma yolunda edebiyatın ve sanatın hayati bir rol oynadığına inanan bir düşünür değildi Marx; kızlarını büyütürken müthiş bir hikâye anlatıcısıydı da. Farklı dillerdeki şiirleri ve oyunları yüksek sesle okur, bunların anlamları kadar seslerin ritimlerinden de zevk alırdı. Dostlarına Shakespeare’in ve Dickens’ın eserlerinden adlar takmaktan hoşlanırdı. Yunanca, Latince, İspanyolca, Rusça, Fransızca, İngilizce ve Almanca edebî eserleri hem eğlenmek hem de öğrenmek amacıyla okuyan bir kitap kurduydu. Evinde düzenli olarak Shakespeare okuma toplantıları yapılan Marx için Rus ziyaretçisi Maksim Kovalevski boşuna “fazlasıyla kültürlü bir İngiliz-Alman centilmeni” dememişti…
Karl Marx ve Dünya Edebiyatı, işte bu sıradışı “centilmen”in edebiyatla kurduğu içten ve derinlikli ilişkinin benzersiz bir dökümü…

KÜNYE: Karl Marx ve Dünya Edebiyatı, S. S Prawer, Çevirmen:   Selin Dingiloğlu, Ezgi Kaya, Yordam Kitap, 2019, 384 Sayfa

ELLEN WİLKİNSON BİR SOSYALİST VE FEMİNİSTİN HAYATI - LAURA BEERS

Korkusuz bir feministti Ellen Wilkinson. Kızıl saçlarıyla her yerde kendini belli eden, ne olursa olsun mücadelesinden vazgeçmeyen başarılı bir kadın. Sadece Britanya sınırlarında değil, tüm dünyada adaleti sağlamanın peşindeydi. Halka seslendi, parlamentoda saatler süren oturumlarda yılmadan görüşünü savundu, iki yüz işsiz erkeğin hükümete taleplerini iletmek için yaptığı beş yüz kilometrelik yürüyüşe liderlik etti. 

Laura Beers uzun yıllar süren araştırmasının ürünü olan Ellen Wilkinson: Bir Sosyalist ve Feministin Hayatı kitabında bir yandan 20. yüzyılın tutkulu feministinin yaşamöyküsünü anlatırken bir yandan da savaş atmosferindeki dünyanın sorunlarının izini sürüyor.

KÜNYE: Ellen Wilkinson: Bir Sosyalist ve Feministin Hayatı, Laura Beers, Çevirmen: Cemre Ömürsuyu Seyis, HepKitap, 2019, 584 Sayfa

ÜSTAT PİRE: İKİ ARKADAŞIN BAŞINDAN GEÇEN YEDİ MACERA - E. T. A. HOFFMANN

Çekingen mizaçlı Peregrinus Tyss, bir Noel akşamı hediyeler götürdüğü bir evde esrarengiz Dörtje Elverdink'le karşılaşır. Dörtje başının dertte olduğunu söyleyerek ondan kendisini evine almasını rica eder. Bu sırada kentte bir pire terbiyecisi ve mikroskop ustası, pirelerinin ve güzel yeğeni Dörtje'nin ortadan kaybolduğundan yakınmaktadır. Peregrinus Tyss'ün arkadaşı George Pepusch da Magusa'lı Prenses Gamameh olduğunu iddia ettiği Dörtje'yi aramaktadır. Peregrinus, uzun zaman pire terbiyecisinin elinde tutsak olan ve şimdi kendisinden korunma talep eden Üstat Pire'yle yakınlık kurar. Pire aslında Prenses Gamameh olan güzel Dörtje'den kaçmaktadır ve Peregrinus'a Dörtje'nin onu asla ele geçirmemesi gerektiğini söyler. Yoksa pire halkı sonsuza dek tutsaklığa mahkûm olacaktır. Peregrinus, Dörtje'den etkilense de Üstat Pire'yi koruyacağına söz verir.

İlk kez 1822'de sansürlenerek yayımlananÜstat Pire'de Hoffmann, Alman romantizminin gözde yazın türü olan sanat masalının seçkin örneklerinden birini sergiler. Hoffmann'ın, dönemin Prusya'sına hâkim demagojik unsurları karikatürleştirdiğiÜstat Pire, fantastik öğelerle bezeli gerçek bir taşlamadır.

KÜNYE: Üstat Pire, E. T. A. Hoffmann, Çevirmen: Bilge Uğurlar, Türkis Noyan, Can Yayınları, 2019, 200 Sayfa

Vitrin: Yeni çıkanlar

Haftanın vitrini ile karşınızdayız, iyi okumalar diliyoruz.

DÜNYA İLE DEVLET ARASINDA TÜRK MUHARRİRİ 1930 - 1960 - TUNCAY BİRKAN

Tuncay Birkan büyük bir emeğin ürünü olan kitabında 1930-1960 yılları arası çıkan gazete ve dergileri tarayarak, kitaplaşmadan, okura sunulmadan kalmış satırlar arasında gezerek Cumhuriyetin erken dönemlerinde –Refik Halid, Peyami Safa, Halide Edip, Necip Fazıl, Nahid Sırrı, Nurullah Ataç, Sabiha Sertel gibi– yazarların devlet ve piyasa karşısındaki tutumlarını ortaya koyuyor.

"Edebiyatta, sanatta, bilimde, düşüncede, yanlış veya eksik öncüllerden yola çıkmış olsalar da, bir şeyler kurmaya, kurulanı daha insani hale getirmeye çalışmış, içlerinde hakikaten memleket sevgisi olan" bu insanların, "düne kadar memleketin tek hâkimi olduğu iddia edilen 'İttihatçı-Kemalist zihniyet' denen asli aktörün figüranları derekesine düşürülemeyecek kadar karmaşık tepkileri, arzuları, hayalleri, kanaatleri, fikirleri ve toplumsal bağlılıkları" olduğunu hatırlatıyor bize.

"Geçmiş, olgulardan oluşan statik ve tamamlanmış bir tablo değil, hem olguları hem de olgulara dair yorumları içeren, belli perspektiflerden, belli değer yargılarını öne çıkararak bakıldıkça sürekli değişen ve hep bir yerleri soluklaşıp silindiğinden asla tamamlanamayacak hareketli bir resimdir. Aynı şey geçmişten tevarüs edilen miras için de geçerli," diyerek yola çıkan Birkan, "geçmişe bakışımızı taşlaştıran, orada sadece yeknesak bir çoraklık, devasa bir çöl gören toptancı perspektiflerin hegemonyasını sarsmayı", "yeni kuşak okurlarda, kendi acılı ve kasvetli tarihimizden işlenebilecek bir mirasın tohumlarını bulma arzusunu kışkırtmayı" hedefliyor.  (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri 1930-1960, Tuncay Birkan, Metis Yayıncılık, Ocak 2019, 526 Sayfa.

YETİM - HATİCE MERYEM

Bu gece birini öldüreceğim. Kim olduğu fark etmeyecek. Kulağımı çekeni, ayağıma çelme takanı, kıçımı açıkta bırakanı, yüzüme tüftüf atanı, bana sidikli, bana aptal, bana moron, bana ezik diyeni, benim küçük parmağım terastaki oyun alanında demirin arasına sıkışıp morardığında hemen koşup acil yardım çağırmak yerine yüzüme katır gibi güleni. Önüme ilk çıkanı.

Yetimlik böyledir. Anan baban sağdır yine de yetimsindir. Şu dünyaya fırlatılmış da unutulmuşsun gibi. Hatırladıklarında çok geç olabilir, o zamana kadar kaç cinayet işlemiş, kaç okulu kundaklamış, kaç evden kaçmışsındır.

Hatice Meryem Yetim’i anlatıyor bu kez. Rüyalar gibi, masallar, cinaî romanlar gibi. Film gibi. “Varlığı zaten başlı başına suç” olan bu küçük kızla birlikte bütün o zorlu yolu katettiriyor bize. Karanlık yokuşlardan, ıslak çarşaflardan, soğuk avlulardan, arka bahçelerden geçiyoruz, değişip dönüşüyoruz. Yetimlik nedir, anlıyoruz.  (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Yetim, Hatice Meryem, 154 Sayfa, İletişim Yayınları, Ocak 2019, 154 Sayfa.

KADIN DÜŞMANLIĞI ÜSTÜNE KÜÇÜK ÖYKÜLER - PATRICIA HIGHSMITH

Psikolojik gerilimin ustası Patricia Highsmith, bu kez bizi bir kadın düşmanının zihninde yolculuğa çıkarıyor. “Kusursuz küçükhanım”dan “kadın romancı”ya, “dansçı”dan “koket”e, bu koleksiyonun parçası olan on yedi kadının her biri kendilerine biçilen basmakalıp rollere karşı koyuyor ve bu boğucu dünyayı yıkmak adına hem kendilerini hem de çevrelerindeki erkekleri felakete sürüklemekten çekinmiyor.

Highsmith, sıradan olduğunu düşündüğümüz hayatların gizlediği acayiplikleri ve vahşilikleri bu kez bir fabl yazarının yalın ama ironi dolu diliyle anlatıyor. The Guardian eleştirmeninin de söylediği gibi: “Bu kitabın amacı kadın düşmanlarına bir ders vermek değildir, tam tersine bir kadın düşmanına doğum günü armağanı olarak verilebilecek nitelikte bir gerilim yapıtıdır. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Kadın Düşmanlığı Üstüne Küçük Öyküler, Patricia Highsmith, Çevirmen: Nihal Yeğinobalı, Aralık 2018, 112 Sayfa.

BEN LEYLA GENCER -  EVİN İLYASOĞLU

Ünlü keman virtüozu Isaac Stern “İlk 79 Yılım” adlı kitabının önsözünde şöyle der: “Müziğin hizmetine girmek bir meslek edinmek değil, bir yaşam biçimidir. Bunun için iki şeye sahip olmalısın: Birincisi, ne olmak istediğin hakkında küçük yaştan itibaren kesin bir fikre; ikincisi, o isteğinin gerçekleşmesi için gereken özgüvene, mücadele gücüne ve gurura.”

İşte Leyla Gencer’in müzik serüveni bu düşüncenin hayata yansıması olmuştur adeta.

Safranbolulu bir baba ile Polonyalı bir annenin kızı olan Leyla Gencer Çubuklu’da dünyaya geldi, Fransız dadısının çokkültürlülüğü ve evde piyano çalan annesinin söylediği Lehçe şarkılar aracılığıyla henüz hayatının ilk yıllarında müzikle tanıştı. Soprano Arangi-Lombardi ile çalışması hayatının dönüm noktalarından biri oldu. İlk opera temsilini Ankara’da verdi. 1953’te İtalyan radyosundaki kaydıyla da ilk kez sesini dünyaya duyurdu.

Leyla Gencer, küçük yaşından itibaren sahnede olmayı aklına koymuştu. Özgüveniyle, çalışkanlığıyla, savaşçı kişiliğiyle hayatını bu fikre göre şekillendirdi. Opera kültürü olmayan bir ülkeden çıkıp, bu kültürle evrilmiş bir ülkenin, İtalya’nın ortasında kendini ispat etmek için verdiği mücadelelerle, tam yirmi beş yıl boyunca operanın mabedi sayılan La Scala’nın “prima donna”sı oldu. Sonraki yirmi beş yıl da, ölünceye kadar, eğitimci olarak opera dünyasına hizmet etti.

Zamanının büyük sopranolarıyla girdiği rekabetle, tarihi şefler ve rejisörlerle birlikte çalışmasıyla, büyük bestecilerin gölgede kalmış yapıtlarını keşfetmesiyle, repertuvarındaki yetmiş üç opera ve canlı temsillerden kaydedilen sesiyle yirminci yüzyıl opera tarihine geçmeyi başaran La Diva Turca, bugün de Divaların Divası olarak anılmaktadır.

“Ben Leyla Gencer - La Diva Turca” kitabı, sesiyle ve dramatik gücüyle iz bırakan sanatçıyı kişileştirerek kendini var etme yolculuğunda yaşadığı coşkularını, hayal kırıklıklarını, sevinçlerini, acılarını kendi ağzından hikâyeleştirirken, okuru operanın coşkulu yıllarına götürüp müzik dünyasında bir yolculuğa çıkarıyor. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Ben Leyla Gencer, Evin İlyasoğlu, Yapı Kredi Yayınları, Aralık 2018, 352 Sayfa.

TURFANDA MI YOKSA TURFA MI? - MİZANCI MURAT

Turfanda mı Yoksa Turfa mı? romanının kahramanı Mansur, tıp eğitimi aldığı Fransa’dan varlığını devlet hizmetine adamaya kararlı bir idealist olarak İstanbul’a gelir. Fakat daha adımını atar atmaz karşılaştığı olaylar, gördüğü manzaralar karşısında şaşkınlığa düşer. Mansur tenkitçi dikkatiyle Osmanlı cemiyet ve devlet hayatını en hurda köşelerine kadar teşhir ederken, Tanzimat’tan beri doğrulmak istedikçe sendeleyen ve nihayetinde yıkılan Osmanlı’nın düşüş nedenleri canlı tablolar halinde gözler önüne serilir. Mizancı Murat okura, zamanın yeni mahsulü Mansur gibilerinin, “İlerde çoğalacak benzerlerinin ilk önceleri, yani turfandaları mıdır yoksa kimsenin beğenmeyeceği cemiyet düşkünleri, yani turfaları mıdır?” sorusunu sordurur. Mizancı Murat (1854-1917)  Gazeteci, siyaset adamı, tarihçi ve yazar Murat Bey, Dağıstan’da doğdu. Rüştiye ve idadi öğrenimini burada tamamladı. Rusya’da tıp eğitimi aldıktan sonra 1873’te İstanbul’a giderek Hariciye Nezareti Matbuat Kalemi’nde çevirmen olarak çalıştı. Mekteb-i Mülkiye’de siyasal tarih ve coğrafya dersleri verdi. Darülmuallimin’de hocalık ve yöneticilik yaptı. İttihat ve Vakit gazetelerinde Türk-Rus savaşı ve dış politika konularındaki yazılarıyla kendini gösteren Murat Bey, 1886’dan itibaren çıkardığı Mizan gazetesiyle Osmanlı basınında önemli bir yer edindi. Yazıları nedeniyle gazete sansüre uğrayarak zaman zaman kapatıldı. İstanbul’da ilk örgütlü muhalefet hareketleri başladığında Jön Türkler kendilerine yakın gördükleri Murat Bey’in hareketin başına geçmesini istediler. Sarayın baskısı karşısında 1895’te Paris’e kaçan Murat Bey önce Kahire, sonra Paris ve Cenevre’de yeniden çıkardığı Mizan ve ayrıca yayımladığı siyasi risaleleriyle Avrupa’da ve Türkiye’de büyük tesir uyandırdı. II. Meşrutiyet’in ilanını takiben Mizan’ı tekrar çıkararak eski partisiyle anlaşma ümidini, Avrupa’dan dönmesini affetmeyen İttihat ve Terakki liderleri boşa çıkarınca, o, tesiri 31 Mart hadiselerine kadar uzanan şiddetli bir muhalefete geçmiştir. Olaydan birkaç gün sonra, irtica ve askeri ihtilal çıkarmak suçuyla tutuklanarak ömür boyu kalebentliğe mahkûm edilip Rodos’a sürülür. Midilli’de tamamladığı sürgünlüğünden 1912’de çıkarılan kısmi af üzerine İstanbul’a dönmüş, Peyam ve Peyam-ı Edebi’de yazmaya devam etmiştir. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Turfanda mı Yoksa Turfa mı? Mizancı Murat, İş Bankası Yayınları, Ocak 2019, 296 Sayfa.

Kara deryalarda bir pusula: 'Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi'

Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi, Friedrich Engels tarafından kaleme alınan “Anti-Dühring-Bay Eugene Dühring’in bilimi altüst edişi” adlı kitabın içinden seçilmiş üç bölümden oluşuyor. Kitabın önceki çevirileri genelde Fransızca’dan yapıldığı için Türkiye’de yaygın olarak “Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm” olarak biliniyor. Bunun nedeni ise eseri ilk kez yayımlayan Paul Lafergue’nin yukarıda belirttiğimiz ismi kullanmasıdır.

Yunus Başaran

Geçtiğimiz yıllarda farklı yayınevlerince Türkçe’ye çevrilen Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi adlı eser Erkin Özalp’ın Almanca aslından yaptığı çeviriyle Yordam Kitap tarafından yayımlandı. Burada kitabın adından kaynaklı doğabilecek yanlış anlamalara karşı not düşmek gerekirse, Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi, Friedrich Engels tarafından kaleme alınan “Anti-Dühring-Bay Eugene Dühring’in bilimi altüst edişi” adlı kitabın içinden seçilmiş üç bölümden oluşuyor. Kitabın önceki çevirileri genelde Fransızca’dan yapıldığı için Türkiye’de yaygın olarak “Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm” olarak biliniyor. Bunun nedeni ise eseri ilk kez yayımlayan Paul Lafergue’nin yukarıda belirttiğimiz ismi kullanmasıdır. Bir diğer dikkat çekici nokta ise Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi’nin büyük ilgi uyandırması, kısa sürede 10 dile çevrilip salt Almancası’nın 20.000 baskıya ulaşmasıdır. Kıyas yapmak için örnek vermek gerekirse yukarıdaki rakamlar, bugün dünya tarihinde en çok baskısı yapılan kitaplardan birisi olan Komünist Parti Manifestosu’nun katbekat üzerindedir. 

Kitabın içeriğine gelecek olursak, Karl Marx tarafından yazılan Fransızca baskıya önsöz, Engels’in kaleme aldığı Almanca, İngilizce ve Almanca 4. baskıya önsözlerle girişi yapılan eser, ütopyadan bilime sosyalizmin gelişimini üç bölümde ele alıyor. 

Ütopik sosyalizmin temsilcileri Robert Owen, Saint-Simon ve Fourier’in kapitalizmin erken döneminde yaptıkları tespitlerin doğal olarak yeterli maddi zemine dayanmadığını vurgulayan Engels, ütopik sosyalistlerin, burjuvazinin eşitliği getiremeyeceğinden yola çıkarak arayışçı bir yol izlediklerini vurgulamış, kimi konularda daha da derinleşmeyi gerektiren doğru tespitler yaptıklarını belirterek onları reddetmemiş, içererek aşmayı seçmiştir. 

Engels’e göre Karl Marx bu arayışçılığın bir sonucu olarak çağdaş materyalizmi diyalektikle buluşturup, kapitalist üretim sisteminin can alıcı noktası artı(k) değer teorisini geliştirerek ütopyayı ayakları üzerine dikerek bilimsel sosyalizmin yolunu açmış oluyordu. Orta Çağ toplumu üretim ilişkilerinin, kapitalist üretim ilişkilerine geçişle birlikte nasıl başkalaşımlar geçirdiğini bununla birlikte mevcut sistemin çelişkilerini irdeleyerek ortaya koyan Engels’e göre sistemin ortaya çıkarttığı çelişkileri çözecek yegane güç ise proletaryadır. “Proletarya Devrimi, çelişkilerin çözülmesi: Proletarya kamu gücünü ele geçirir ve bu gücü kullanarak burjuvazinin ellerinden kaymakta olan toplumsal üretim araçlarını kamu mallarına dönüştürür. Bu eylemle, üretim araçlarını bugüne kadarki sermaye olma özelliğinden kurtarır ve onların toplumsal karakterine eksiksiz bir kendini gösterme özgürlüğü verir. Önceden belirlenmiş bir plana dayalı toplumsal üretim artık mümkün hale gelir. Üretimin gelişmesi, farklı toplumsal sınıfların varlıklarını sürdürmelerini bir anakronizm haline getirir. Toplumsal üretim anarşisinin ortadan kaybolması ölçüsünde, devletin siyasal otoritesi de yok olur. Sonunda kendi toplumsallaşma türlerinin efendileri olan insanlar, böylece aynı zamanda böylece aynı zamanda doğanın efendileri, kendilerinin efendileri, tek sözcükle, özgür olurlar. Dünyanın kurtuluşunu sağlayan bu eylemi gerçekleştirmek, modern proletaryanın tarihsel işidir. Bu eylemin tarihsel koşullarını ve onlar aracılığıyla doğasını derinlemesine kavramak ve bu yolla kendi eyleminin koşullarını ve doğasını, eyleme çağrılan ve günümüzde baskı altında tutulan sınıfın bilincine çıkarmak. proletarya hareketinin teorik ifadesi olan bilimsel sosyalizmin görevidir.” (1)

Bu kitap neden okunmalı, özellikle günümüz koşullarında çıkış yolları arayan sosyalistler neden okumalı sorusunun yanıtı sanırız yukarıdaki alıntıyla berraklaşmış oluyor. Kitabı önemli kılan bir diğer nokta ise sosyalizmi kavramak için yorumlama ya da ikinci el fikirlerden önce bu eser gibi bilimsel sosyalizmin ana kaynaklarını okumak gerektiği notuyla birlikte kuşkusuz, Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi, bugün tekrar üstünde durulması gereken bir yapıt olarak karşımıza çıkıyor. 

 (1) Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi, sayfa 103 

Künye: Ütopyadan Bilime Sosyalizmin Gelişimi, Friedrich Engels, Çevirmen: Erkin Özalp ,Yordam Kitap, 2019, 112 Sayfa 

Hayal kurmaktan vazgeçmeyen çocuklar için: 'Bugün Hayal Kuracaktım'

"Gökçe Ateş Aytuğ, minik Aslı’nın hikayesini anlatırken, olayların ve duyguların çocuklar üzerinde nasıl farklı etkiler uyandırabileceğine satır aralarında dikkat çekmiş."

Selda Salman

Minik kahramanımız Aslı, o gün çok önemli bir işi olduğunu söylerken annesine başına tüm bunların geleceğini düşünmüyordu. Onun çok önemli bir işi vardı, hayal kurmak... Önce kedi olarak düşlemeye çalışırken kendini bir anda tavuk olarak buldu. Hayvanların hepsini ne de çok severdi. Hepsinin farklı farklı özellikleri o hayvanın en özel hayvan olduğunu hissettirirdi Aslı’ya. Hayalinde bunlara çokça yer vereceği belliydi. Fakat nerden çıkmıştı ağacın tepesinde kalıveren minik yavru kedi?

“Bugün Hayal Kuracaktım” minik bir kız çocuğunun eğlenceli bir gününü keyifli bir üslupla anlatıyor. Hayal kurmak gibi çok önemli bir işi yapmak üzere gününü planlayan Aslı’nın, ağaçta kalmış bir yavru kediyi kurtarmak üzere dışarı fırlayınca tüm planları suya düşüyor. Üstelik minik kahramanımız ayakkabısız ve anahtarını almadan dışarı çıkmış bulununca olaylar iyice karışıyor.  Aslı için yer yer zorlaşan ama bir o kadar da eğlenceli bir günü sadece çocuklar değil, yetişkinler de keyifle okuyacak.

Gökçe Ateş Aytuğ, minik Aslı’nın hikayesini anlatırken, olayların ve duyguların çocuklar üzerinde nasıl farklı etkiler uyandırabileceğine satır aralarında dikkat çekmiş. Hikayede bol bol sevgi bulunurken bir yandan da duygusal bir kız çocuğu olan Aslı’nın gözyaşları da oldukça yer kaplıyor. Bu gözyaşları bazen sevinçten, bazen ağzından kaçıveren yanlış bir cümleden bazen de kalbi kırıldığı için dökülüveriyor.

Minik Aslı’nın annesi ile diyaloglarında ise yer yer toplumsal baskı konusunda bazı örneklere rastlıyoruz.  “Ayıp olur. Hayatımda en sık ayıp oluyor.” diye geçirirken aklından Aslı, istediğini yapmaktaki ısrarı kitabı okuyan çocuklarımız için bir emsal olacağa benziyor. Çünkü bu tip öyküler ve çocukların bu öykülerdeki karakterlerle kurduğu yakınlıklar, çocukların davranışlarını ve tepkilerini şekillendirmekte önemli etkiye sahip.

Minik Aslı’nın hayal kurmak üzere başlayan gününde kafa karışıklıkları, kendini tutamayıp akıtıverdiği gözyaşları, çokça sevgi, biraz patavatsızlık, bolca hayvan sevgisi mevcut.  Hikayemizde en ağır basan ise empati. Aslı çevresinde iletişim kurduğu herkesin duyguları konusunda fazlaca duyarlı, sık sık kafa karışıklığı yaşıyor. Aynı zamanda birilerini üzmekten çok korkuyor. Fakat bazen kendini o kadar tersinden ifade ediyor ki! İşte o zaman işler karmaşıklaşıyor… O anların, hissettiklerinin, karşısındakinin hissedebileceklerinin üstünde çokça düşünüyor. Yanlış yaptığını düşündüğü davranışları üzerine de kafa yorup duruyor. Bu çözüm arayışlarının ise, kitabı okuyan çocuklarımız üzerinde olumlu etki yaratacağı çok açık. Problem çözme becerilerinin gelişmesi, karşısındaki insanın duygularını anlama ve yorumlama durumlarının daha gelişkin olması açısından Aslı’nın hikayesi onlara çok güzel fırsatlar sunuyor.

“Bugün Hayal Kuracaktım” Günışığı Kitaplığı’nda geçtiğimiz sene yerini aldı. Gökçe Ateş Aytuğ’un kaleminden Merve Atılgan’ın çizimleriyle buluşarak çocuklarımıza ulaşmayı bekliyor. Aynı zamanda kitabımız hem ismi hem içeriğiyle de bizlere çok önemli bir “iş”imizi anlatıyor: Hayal kurmak! Yaşamlarımızı yoğunluk ve yorgunluk içinde sürdürürken hayal kurmaktan vazgeçmiş olan yetişkinlerimiz, hatta hayal kurmayı unutan çocuklarımızın dahi olduğu şu günlerde,  ilaç gibi gelecek bir serüvenin içinde bulacak herkes kendini. Hayal kurmaktan vazgeçmeyen çocuklar için, “Bugün Hayal Kuracaktım”.

Künye: Bugün Hayal Kuracaktım, Gökçe Ateş Aytuğ, Resimleyen: Merve Atılgan, Günışığı Kitaplığı, 2017, Sayfa sayısı: 98

Vitrin: Yeni çıkanlar

Bu pazar da yeni çıkan kitaplar ile karşınızdayız. İyi okumalar dileriz.

İleri Kitap

ASRTOBİYOLOJİ - DAVID C. CATLING

İnsanlar çok eski zamanlardan beri yeryüzünde yaşamın nasıl ortaya çıktığı ve evrende yalnız olup olmadığımız gibi sorulara kafa yoruyorlar. Son dönemlerde adını giderek daha sık duyduğumuz astrobiyoloji tam da bu sorulara yanıt bulmak üzere ortaya çıkmış bir bilgi alanı. Evrende ve dünyada yaşamın kökenini, evrimini ve geleceğini inceleyen astrobiyologlar, gelişen teknolojiyle birlikte her geçen gün hayal gücümüzü kışkırtan keşiflerde bulunuyor.

Kendisi de bir astrobiyolog olan David Catling bu kitapta astrobiyolojinin temel meselelerini ele alarak bu heyecan verici bilime dair kısa ama kapsamlı bir çerçeve sunuyor. Dünyada yaşamı ortaya çıkaran koşullar nelerdi? Yaşam hangi ilkeler temelinde gelişti? Gezegenimiz mevcut haline erişmeden önce nasıl evrelerden geçti? Kitlesel yok oluşlara hangi olaylar yol açtı? Dünyamızı nasıl bir gelecek bekliyor? Gezegenler nasıl oluştu? Güneş Sistemi’nde ve ötesinde hangi gezegenlerde yaşam ortaya çıkmış olabilir veya gelecekte ortaya çıkabilir? Dünya dışındaki bir gezegende akıllı varlıklar varsa –fizikçi Enrico Fermi’nin meşhur tabiriyle– “Nerede bunlar?”

Astrobiyoloji, okuru kendi tanıdık dünyasından dışarı adım atıp üzerinde yaşadığı görkemli gezegene ve çevresini sarmalayan uçsuz bucaksız evrene meraklı gözlerle bakmaya davet ediyor. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Astrobiyoloji, David C. Catling, Çevirmen: Ahmet Burak Kaya, Metis Yayıncılık, Ocak 2019,168 Sayfa.

FAŞİZMDEN POPÜLİZME - FEDERICO FINCHELSTEIN

“Günümüzde uzmanlar ve siyasetçiler faşizmi, yalnızca popülizmi değil, otoriter rejimleri, uluslararası terörizmi veya devletlerin sergilediği baskıcı tutumları, hatta muhalefetin gerçekleştirdiği sokak eylemlerini de gevşekçe tanımlamak için kullanıyor. Bu gevşeklik tarihsel olarak sorunludur, faşizm kavramının bu gibi dikkatsiz kullanımları popülizmi şeytanlaştırır fakat onu var eden tarihsel sebepleri açıklayamaz. Faşizm ve popülizmin bir torbaya konulması, genellikle statükonun popülist seçeneklerin yegâne alternatifi olarak sunulmasına sebep olur.”

Popülizm şu sıra her kapının kilidini açan bir kavram muamelesi görüyor. Bambaşka ülkelerdeki hareketlere, liderlere, siyasetlere popülizm ve popülist etiketi konduruluyor. Bu adlandırmalardan da hareketle, bir fenomen olarak popülizmin ulus-ötesi bir karakter taşıdığına şüphe olmasa da onun ne olduğuna dair tartışmalar kısa vadede hız kesecek gibi görünmüyor.

Federico Finchelstein, Faşizmden Popülizme adlı bu kitabında, popülizmin ulus-ötesi karakterini tanıyarak, onu iki savaş arası dönemde, İkinci Dünya Savaşı sonrasında ve Soğuk Savaş atmosferi içerisinde kavrıyor. Böylelikle popülizmi faşizme eşitleyen görüşleri bertaraf ederken, faşizm mirasından devraldıklarını göstererek, onu post-faşist bir bağlam içerisinde kavramamıza imkân tanıyor. Bu karşılaştırmalı-tarihsel okuma, savaş sonrası zuhur eden modern popülizmi kavramaya ve kavramların kullanımlarının önemini yeniden hatırlamaya bir davet niteliği taşıyor.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Faşizmden Popülizme, Federico Finchelstein, Çevirmen: Ali Karatay, İletişim Yayınları, Ocak 2019, 320 Sayfa.

ŞEYTAN TOZU - LEO PERUTZ

Perutz’un 1933 tarihli romanı Şeytan Tozu, Almanya’da Nazilerin aynı yıl iktidara gelmesiyle yasaklandı. Halkı histeriye ve isyana sürükleyen bir laboratuvar deneyinin hummalı öyküsü muktedirleri bu denli rahatsız etmişti. Kitlenin manipülasyonu üzerine ustaca yazılmış, 1930’ların başında geçen bu romanda yazar bizi gizemli bir eski dünya atmosferine buyur eder. Girdiği komanın ardından hastanede bilinci yerine gelen Dr. Amberg, Vestfalya’nın hâlâ feodal dönemi yaşayan uzak bir köyünde doktor olarak işe başladığını hatırlar. Hizmetine girdiği Baron von Malchin, Kutsal Roma İmparatorluğu’nu canlandırma düşleri kurmakta, hatta iktidarı devralacak bir veliaht yetiştirmektedir. Baronun Tanrı inancını dünyaya geri getirmek için laboratuvarda çavdar mahmuzundan damıttığı uyuşturucu ise köy halkını felaketin eşiğine getirmiştir. Amberg’in hatırladığı bütün bu olaylar gerçek midir? Yoksa doktorların ileri sürdüğü gibi komadayken gördüğü rüyalardan mı ibarettir?..

Leo Prutz Prag’da bir Yahudi ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Aynı zamanda matematikçi olan Perutz 1901’de Viyana’ya yerleşti ve eğitimini tamamladıktan sonra bir sigorta şirketinde çalışmaya başladı. I. Dünya Savaşı sırasında Avusturya ordusunda görev yaparken, Doğu cephesinde ağır yaralandı ve Viyana’ya döndü. İlk romanı Die Dritte Kugel (Üçüncü Kurşun) 1915’te yayımlandı. Nazilerin 1938 yılında Avusturya’yı ilhak etmesinin ardından Hayfa’ya gitti, daha sonra da Tel-Aviv’e yerleşti. Yazdığı on bir roman Jorge Luis Borges, Italo Calvino, Ian Fleming, Karl Edward Wagner ve Graham Greene gibi yazarların hayranlığını kazandı.

Onu “maceraperest bir Kafka” olarak niteleyen Borges yapıtlarının İspanyolca çevirilerinin Arjantin’de yayımlanmasını destekledi. Yazarın ölümünden sonra Der Marques de Bolibar (1920) adlı romanı Fransa’da 1962 yılından itibaren verilmeye başlanan edebiyat ödülü Prix Nocturne’ün ilkine değer görüldü. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Şeytan Tozu, Leo Perutz, Çevirmen: Zehra Aksu Yılmazer, İş Bankası Yayınları, 2019, 176 Sayfa.

BİLİMİN İCADI BİLİM DEVRİMİ’NİN YENİ BİR TARİHİ - DAVID WOOTTON

Bugünkü şekliyle bilim, 16. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa’da ortaya çıkıp zamanla Avrupa’nın diğer medeniyetlere üstünlüğünün başlıca unsurlarından biri haline gelmiştir. Diğer medeniyetler bu üstünlükle ilk önce uğradıkları askeri yenilgiler yoluyla karşılaşmışlar ve zamanla bilimin, hayatın diğer yönlerinde oynadığı rolün de farkına varmışlardır. Sonuçta bilim, çağdaşlaşma sürecinde Batı’dan ithal edilen kültür unsurlarının en önemlisi olmuştur.

Wootton’un çalışması, Avrupa’da bilimin gelişimini Yenidünya’nın keşfedildiği 1492 yılından Newtoncılığın Avrupa’da yayıldığı 1750’lere kadarki entelektüel maceranın dil ve edebiyatta bıraktığı izleri sürerek ele alıyor. Temel tezi, çağdaş bilimin, göklerde değişimin mümkün olduğunun görüldüğü 1572 yılı ile renklerin kaynağının ışıkta olduğunun anlaşıldığı 1704 yılları arasında icat edilerek evrildiği ve bu sürecin, dönemin dillerine de yansıdığıdır.

Bu kültürel değişimi ele alan Wootton, Batı dillerinde 1492’den önce de mevcut olan ilerleme, olgu, deney, hipotez, teori gibi kelimelerin anlamlarının kökten bir değişimle bilimsel düşünmeyi mümkün kılan aletlere dönüşmesi sürecini akıcı bir üslupla okura aktarıyor. Böylece “Bilimin İcadı”, şehitleri (Bruno, Galileo), kahramanları (Kepler, Boyle), propagandacıları (Voltaire, Diderot) ve emekçileri (Gilbert, Hooke) ile Avrupa’da yaşanan bu çığır açıcı dönüşümün hikâyesini anlatırken aynı tarihlerde dünyanın geri kalanında benzeri bir değişimin neden yaşanmadığı sorusunun cevabına da katkıda bulunuyor. (Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Bilimin İcadı Bilim Devrimi’nin Yeni Bir Tarihi, David Wootton, Çevirmen: Nurettin Elhüseyni, Yapı Kredi Yayınları, 2019, 680 Sayfa.

ÇOK ÇAĞI - ARZU EYLEM

“İki farklı dünya. Birisi kül tepelerinin ardında, susuz, denizsiz, şiirsiz, aşksız, insansız Beta. Diğeri yemyeşil, gecesiz, kışsız, şiirli, şarkılı, düşlü, renkli Alfa. İki dünyayı buluşturansa gittikçe sönen Güneş.

Beta’yı küle çeviren Elitler nükleer felaketin yaklaştığını anlayınca Alfa gezegenine göç ederek, sayıca kendilerinden çok olan Çirkinleri, Beta’da kaderlerine terk ederler. Yüzyıllar sonra Güneş’in sönmeye yüz tutması iki halkı yeniden buluşturur. Çirkinler Kusursuzlara, Elitler Mutlara dönüşmüştür. Kusursuzlar yapay zekâlarla yaşarken, Mutlar doğayla buluşur ve ilkel komünal yaşama geçer. Evrenin geleceği iki dünyanın sil baştan yazacağı hikâyeye bağlıdır.

Çok Çağı, aşkı yeniden icat etmek için yollara düşen Tamur’un ve atalarının geride bıraktığı çaresizlikle yüzyıllar sonra yüzleşen Mutların hikâyesi.

Çok Çağı, içinde Gılgamış’ı, Nuh Tufanı’nı ve pek çok mitolojik öyküyü saklayan; dünü, bugünü, geleceği saran bir dram. Hem ütopya, hem de distopya. Doğayı, aşkı, şiiri teknolojiye kurban eden insanlığa dair bir bilimkurgu.

Aslında Çok Çağı, Tamur’un evrene sığmayan kocaman yüreğini anlatan tanıdık bir aşk romanı.

KÜNYE: Çok Çağı, Arzu Eylem, Nota Bene Yayınları, Aralık 2018, 184 Sayfa.

Kanlı, Kızıl Paris ve 'Şanlı, Büyük Fransa': Yıkılış

Kendi topraklarının haritasını dahi almayacak, kendi memleketlerini bilmeyecek kadar bilgisiz, fakat Prusya’yı işgal edebilecek kadar şoven bir ruh hali içindedir Fransız ordusu. Dolayısıyla ilk yenilgi karşısında komutanlar da ne yapacağını bilemezler çünkü romanda, Teğmen Rochas’ın tepkisi gibi belirtilmese de deneyimsiz Fransız ordusunu savaştırmadan geri çeken komutanların da şaşkınlıklarının had safhada olduğunu anlarız. Tüm Fransız birlikleri eski görkemli savaş hikâyelerinin etkisindeyken ve ordunun yenilmezliğini kutsarken, beklenilmeyen bir mağlubiyetle karşılaşır ve yenilgiden önceki büyük illüzyon, hakikatin acımasızlığıyla parçalanır.

Okan Karataş

“Paris’in bir ucundan öbür ucuna büyük bir heyecan dalgası yayılmıştı; o çalkantılı gece, insan selinin sürüklendiği bulvarlar, “Berlin’e! Berlin’e!” diye haykırarak ellerindeki meşaleleri sallayan kalabalık yeniden canlandı gözünde.” (sayfa 27)

Paris’te hızlıca yayılan işgal etme arzusunun ve şovenliğin yükselmesiyle başlar “Yıkılış”. III. Napolyon politikalarının ve İkinci İmparatorluk döneminin oluşturduğu savaş iklimi, kitleleri, ulusal üstünlüklerinin olduğunu güçlendiren eylem ve fikirlere açık hale getirir ve yukarıda bahsedilen kalabalıklar, “şanlı, büyük Fransa”nın yenilmez olduğu mitini kuvvetlendirircesine meydanlara akarlar. Paris’i dolduran kalabalıklar, “büyük Fransız ordusu”nun Prusya’ya süratli biçimde girerek, birkaç aya varmaz, Prusya’yı fethedeceğini düşünürler. Bu kalabalıkların düşüncesine, orduya yeni katılmış genç Fransız askerler de katılırlar. Oysa bu askerler; büyük bir hülyanın ve yanılgının, eski fetih hikâyelerinin cezbediciliğiyle beraber yola çıkarlar. Romanın çok büyük bir bölümü de cephede savaşan askerlerin hüsranları ve hikâyeleri üzerine kurulur. Elbette bu hikâyeler, Zola’nın ayrıntılara ve sürece odaklanan aynasından geçerek okura verilir.

Emile Zola, edebiyatta natüralizmin en önemli temsilcilerinden biridir ve romanlarında sadece gözlemleyen, olguları saptayan bir yazar olarak karşımıza çıkmaz. Aynı zamanda romanın karakterlerini, toplumsal olaylarını bir dizi zorlukla sınayan, çelişkileri arayan, bir nevi yapıtını deneyler dizgesinden geçiren bir romancıdır. Dolayısıyla “Yıkılış”da ayrıntıların ve betimlemelerin öne çıktığını gözlemleriz. Fakat çok fazla detay, romanın ve olayların ilerlemesine yardımcı olmayabiliyor. “Yıkılış” romanında da bu durumun örnekleriyle karşılaşıyoruz. Fakat bugün düşünüldüğünde, bu durum bir sorun olarak algılansa da 19. yüzyıl edebiyatının kendi seyri içerisinde eleştiriye tabi tutabilecek bir problem değildir. Bununla birlikte romanın içindeki ayrıntıların ve betimlemelerin birçok açıdan zenginlik sağladığını, belirli açılardansa romanın akışını bozduğunu söyleyebiliriz.

“1869 Zola’nın yaşamında bir dönüm noktasıdır. 1893’e dek, yani tam 24 yıl boyunca sürdüreceği ağır bir çalışmaya bu yıl başlar Zola: İkinci İmparatorluk dönemini her yönüyle anlatmayı amaçladığı yirmi kitaplık bir dizi tasarlar. Diziye Rougun ve Macquart Aileleri: İkinci İmparatorluk Döneminde Bir Ailenin Doğal ve Toplumsal Tarihi adını verir.” (sayfa 11)

Bu dizinin sondan bir önceki eseri ise “Yıkılış” romanıdır. Zola, bu eseriyle İkinci İmparatorluk döneminin çöküşünü anlatır ve aynı zamanda, 24 yıllık bir kitap dizisinin sonlanışını da simgeler “Yıkılış”. İkinci İmparatorluk döneminin bir kesitini ve o döneminin ruhunu; imparatorun, askerlerin ve kitlelerin gözünden sergileyen bu romanın tarihsel bir değer taşıdığını da belirtebiliriz. Zola’nın bu başarılı romanı, Yordam Kitap tarafından Elif Aksu Kaya’nın çevirisiyle 2018’in Kasım ayında ilk kez basılma imkânı buldu ve bu önemli romanın geç bile basıldığını rahatlıkla söyleyebiliriz.

Romanın ilk kısmına dönersek eğer Fransız askerlerinin kendileri hakkında yenilmez oldukları fikrini yerle bir eden hüsrana çabuk ulaşırız. Berlin’i birkaç aya varmaz fethedeceğini düşünen Fransız ordusunun erleri, Prusya ordusunun Fröschwiller’i işgal ettiğini ve Fransa topraklarına ayak bastığını öğrenirler. Ardından ise Fransız ordusunun yenilgisi karşısında, mağlup edilme olanağının olmadığını düşünen Teğmen Rochas’ın şaşkınlık tepkisi gelir: “Yenildik mi! Nasıl yani yenildik? Niye yenildik?”(sayfa 38). Bu Fransızların üstünlük hissiyatının ortadan kalkmaya başladığı ilk andır.

“Ne aptalca iş yahu! İnsan tanımadığı bir memlekette nasıl savaşabilir allah aşkına?! Albay umutsuzluğunu gösteren belli belirsiz bir hareket yaptı. Savaş ilan edilir edilmez bütün komutanlara bir Almanya haritası dağıtıldığını biliyordu; ama birinin bile elinden Fransa haritası olduğunu sanmıyordu.” (sayfa 92)

Kendi topraklarının haritasını dahi almayacak, kendi memleketlerini bilmeyecek kadar bilgisiz, fakat Prusya’yı işgal edebilecek kadar şoven bir ruh hali içindedir Fransız ordusu. Dolayısıyla ilk yenilgi karşısında komutanlar da ne yapacağını bilemezler çünkü romanda, Teğmen Rochas’ın tepkisi gibi belirtilmese de deneyimsiz Fransız ordusunu savaştırmadan geri çeken komutanların da şaşkınlıklarının had safhada olduğunu anlarız. Tüm Fransız birlikleri eski görkemli savaş hikâyelerinin etkisindeyken ve ordunun yenilmezliğini kutsarken, beklenilmeyen bir mağlubiyetle karşılaşır ve yenilgiden önceki büyük illüzyon, hakikatin acımasızlığıyla parçalanır.

Bu parçalanış en çok asıl karakterimiz Maurice’in çelişkilerinin artmasına yol açar. Bu ilk yenilgiden sonra, Maurice’i değiştiren serüven başlar ve çelişkiler farklı düzlemlerde vücut bulmaya devam eder. Romanın sonuna kadar devam eden bir izleğe dönüşür. Bir anda tüm umudunu yitirip inançsız bir askere dönüşürken asker arkadaşı olan Jean ile olan dostluğu, onu tekrar inançlı bir asker haline getirir.

Romanın ikinci kısmında, Bazellies’de Fransa-Prusya birliklerinin çatışmasının yoğunlaştığını görürüz ve Fransız ordusu felaket denebilecek bir durumla karşı karşıyadır. Maurice’ in ağzından dökülen şu sözler çaresizliğin boyutlarını ortaya koyar. “Allah kahretsin, cesaret hiçbir işe yaramıyor!” (sayfa 281) Çok basit görünen ama yaşadıkları çaresizliğe uygun ve etkileyici bir sözdür bu. Her yeri vuran topların karşısında, tek başına cesaret yetersiz kalır. Aklın ve tekniğin gücü, çaresizliğin getirdiği cesarete doğal olarak üstün gelir. İmparator III. Napolyon’ un Bazellies’de yaşanan savaşta yaralanması ve artık psikolojik anlamda dayanamayacak noktaya gelmesi de şu sözlerle vücut bulur. “Of şu top sesi, şu top sesi! Bir çarşaf bulun, bir masa örtüsü, ne olursa! Hemen gidin şu sesi susturmalarını söyleyin!” (sayfa 288) Tam bir cinnet halini ve kendini kaybetmeyi gösterir bu sözler. “Of şu top sesi” diye başlayan cümleler leitmotiv olarak kullanılır. Bu sözler artık üzerindeki tüm sorumlulukları devretmek isteyen, bu sorumlulukları kaldıramayan bir imparatorun delilik hallerini ifade eder. Bu savaş çoktan kaybedilmiştir ve imparatorun psikolojisi üzerinden tüm Fransa’nın ruh hali verilmeye çalışılır. Sadece top seslerinin durması önemli hale gelir, iktidarın önemi kalmamıştır.

“Saygıdeğer kardeşim, birliklerimin başında ölememiş olmak bana, kılıcımı siz Majesteleri’nin ellerine teslim etmekten başka çare bırakmamıştır. Majesteleri’nin sadık kardeşi Napolyon.” (sayfa 306)

İmparator’un ağzından Prusya Kralı’na yazılan bu mektup, Sedan Muharebesi’nin kaybedilişinin kanıtı, Fransa’nın teslim edilişinin habercisidir. ‘Şanlı, büyük Fransa’nın felaketi, yıkılışı, fethedilmesi aslen bu teslimiyetten sonra başlar.

Ana hikâye Fransa’nın çöküşü olsa da elbette birçok yan hikâyede mevcut romanda. Silvine ve Honore’nin aşkları, Henritte’in hüzünlü hikâyesi, Jean ile Maurice’in dostlukları, Rochas’ın askerlik hikâyeleri, Fouchard Baba’nın aksilikleri ve daha birçok yan hikâye bulunuyor romanda. Tüm bu farklı hikâyeler, bu büyük savaşı ve yıkımı çeşitli açılardan anlamamıza yardımcı oluyor.

Romanın son kısmında ise arda arda Prusya ordusunun şehirleri işgali ve Cumhuriyet’in ilan edilişi, ardından Paris Komünü’ne giden süreç ele alınıyor. Elbette roman Fransa’nın işgaline odaklandığı için bu devrimler üzerinde derinlemesine durmuyor. İşçi sınıfının ilk iktidar deneyimini bu romandan ayrıntılı biçimde okumak mümkün gözükmezken romanı böyle bir beklentiyle okumak yanlış olur. Daha çok Komün’e giden koşulları anlamak açısından önemli bir romandır diyebiliriz. Paris Komünü ile ilgili bölüme, dolayısıyla çok fazla yer verilmemiştir. Ayrıca Paris Komünü’nün yenilgisine giden süreçle ilgili görüşler de yer alıyor romanda.

“Ticaret yoktu, iş yoktu, kaçınılmaz akıbetin tedirgin bekleyişi içinde aylak bir yaşantı sürüp gitmekteydi. Halk ulusal muhafızlara ödenen gündelikle yaşamını sürdürüyordu, çoğu kişi bankanın el konan milyonlarından* ödenen o otuz kuruş uğruna savaşıyordu; isyanın temel gerekçelerinden biri, esas nedeni buydu.” (sayfa 493)

Hem elinde olmayan nedenlerle savaş stratejisini doğru kuramıyor hem de Paris’in ekonomik, toplumsal krizine cevap üretemiyor Komün. Alıntıdaki yıldızlı olan kısımda da Marx’ın Komün hakkındaki eleştirisini yansıtan dipnot yer alıyor. Komün’ü Fransız Ulusal Bankası’na el koymamasından dolayı eleştiriyor Marx.

Romanın sonlarına yaklaştığımızdaysa kıpkızıl, ateşler içindeki bir Paris’le karşılaşıyoruz. Büyük bir yıkımın ve vahşetin yaşandığı, ölüm çığlıklarının yükseldiği, her tarafı bombardımana tutulmuş bir Paris…

“Uçsuz bucaksız bir deniz üstünde bir kan güneşi gibiydi. Binlerce pencere camı, görünmeyen körüklerle tutuşturuluyormuşçasına kızıl kızıl yalazlanıyordu (…) Dev bir çalı demeti gibi, kurumuş yaşlı bir orman gibi yanan, alazları ve kıvılcımları bir çırpıda göğe savrulan Paris’in kendisi de son bir alev demeti, kocaman, kızıl bir buket değil miydi?” (sayfa 527)

“Yıkılış” romanıyla büyük kahramanlık hikâyelerinin, “yenilmez Fransa” mitinin sonlandığını görüyoruz ve tüm değerleri yıkıma uğratan, tüm iyiliklerin yitirildiği bir savaş ve Fransa vardır artık karşımızda.

KÜNYE: Yıkılış, Emile Zola, Çeviri: Elif Aksu Kaya, Yordam Kitap, 2018, sayfa 528.

Barışın en kırılgan hali: Dil Hakkı – Azınlık Dilleri ve Çok Dilli Yaşam

Ya kimlikleri ya da hayatları ellerinden alınacak olan insanlara bu ikilemin yaşatılmadığı yerlerin var olduğunu-olabileceğini anlatmak için yazmış Loeckx. Çokdilli bir yaşamın mümkünlüğüne inanılırken ortaya çıkan birçok sorunu da içeren dipnotlarıyla ilgilisini zorlasa da umudumuzu dürtmeyi başarıyor.

Evrim Sayın

Edebiyat öğrencisi olmakla edebiyat öğretmeni olmak arasında fark vardı. Tabi ki “Öğretmen olunca anlayacaksın.” diyenler haklı çıkacaktı. Öğrenciyken üzerine pek düşünmediğim onca sözcük, öğretmenken üstüme çöktü adeta. Sınıfta “Bu ne demek hocam?”la başlanıp “Daha önce üzerine hiç düşünmemişiz bu sözcüğün.”le bitirilen bir rutinin içinde buldum kendimi kısa sürede. Sonraları “dil” dediğimiz ama hakkını asla veremediğimiz o derin mevzu üzerine daha fazla kafa yormaya başladım. Kendi dilinde eğitim göremeyen bir öğrencim hiç olmadı ama anladığı, bildiği dili aslında konuşamayan ve konuşamadığını fark edemeyen birçok öğrencim var. Hal böyleyken edebiyat derslerinde “dil ve iletişim” konusunun kazanımları da başat rol üstlenmek zorundaydı benim için.

Bazen hiçliği, çoğu zaman boşluğu, yorgunluğu, haykırışı, suskunluğu, direnmeyi, gitmeyi, kalmayı, yoluna koymayı, vazgeçmeyi kendi dilinde anlatmak nasıl var ediyorsa insanı; kişiden kendinden başkası olmayı istemek öylece yok etmek demekti benliği, beni, seni, bizi. Çocuklarla konuştuğum “ana dili” kavramı, aslında dünyanın anlaşılması en kolay birleşik sözcüğüydü. “Anneden öğrenilen dil” anamına gelen ana dili; baskıyla, görmezden gelmeyle, konuşulana kulak tıkamayla evrenden silinecek türden bir olgu değildi. Bunun nesnelliğine olan inancımla evren karşıma Dil Hakkı-Azınlık Dilleri ve Çokdilli Yaşam adlı kitabı çıkardı. Çokdilli bir yaşamın mümkünlüğünü sorgulamanın dahi yurttaşlık suçu olarak görüldüğü coğrafyalardan birinde İsviçre ve Belçika örnekleriyle olmaz denileni olduran yasalar bütününe merhaba dedim. Oldukça akademik bir dile sahip olan Dil Hakkı, merkezine İsviçre ve Belçika’yı alıp bu ülkelerde mümkün kılınan çokdilli bir yaşamın temellerini, öncelikle onların coğrafi konumlarına dayandırarak atıyor. Çokdilliliğin inşaası iki ülkede aynı şekilde ilerlemiyor. İsviçre’de “dört dilli İsviçre’nin korunması” gözetilirken Belçika’da farklı dil gruplarının çıkarlarının korunması önemseniyor. İsviçre’nin genel tutumundan kaynaklı olarak federal devlete de ayrıca dil grupları arasındaki anlayışı teşvik etme gibi sorumlulukların da verildiğini görüyoruz anayasa kapsamında. Çokdillilikte Belçika örneğinde, farklılıkların birliği sağlanmaya çalışılırken kural üstüne kural yığdırıldığını öğrenmekteyiz. Ancak İsviçre anayasasının bu noktada detaylarda kaybolmadığı ve “dil sınırları”  kavramı ile “bölgesellik ilkesi” kavramı gibi ayırıcı kavramların anayasada yer almadığı belirtiliyor. İsviçre, insanlığa, zeminini anlayış ve ilişki bağı ile ördüğünü duyuruyor aslında sessizce. Her iki ülkede çokdilli yaşam sağlanmış olsa da birliği ören duvarların farklı ellerle oluşturulduğunu söylemek mümkün. Uta Loeckx, bu noktada Belçika için çokdilliliğin ulusa kimlik oluşturulmasında bir engel olarak görüldüğünü fakat İsviçre’de çokdilliliğin kültürel çeşitliliğe kapı araladığı tespitini sunuyor okuyucuya.

Eserde her şeyden bağımsız olarak belki de üzerine en çok düşünülmesi gereken konu, dil özgürlüğünün birçok temel hakkın da ön koşulunu oluşturduğunun savunuluyor olması.Yazarın bahsettiği gibi bu özgürlük diğer özgürlükleri kendiliğinden peşinden sürükleyecektir. Hala kazanılmaya çalışılan dil özgürlükleri, peşinden sürüklediği diğer özgürlük alanlarıyla birlikte kamusal alanda elbette ki devlet için devletin deyişiyle “sorun çıkaran”dır. Bunun için de yazar çok yerinde bir girdi yapmayı ihmal etmemiştir. Ona göre dil barışının aşırı derecede kırılgan olduğu unutulmamalıdır. “Dil barışı” dahi kırılganken ve İsviçre-Belçika örneklerinde dahi dili kullanımda özel alan-kamusal alan ayrımı yaratılmaya çalışılmışken sağlanamayan dil barışlarının kişilerde yarattığı yıkımı, hayal kırıklığını, yok sayılmışlığın hıncını tasavvur etmek zor olmasa gerek. Eserde İsviçre ve Belçika özelinde bahsedildiği üzere ülkemizde de yıllardır süregelen özel alanda dil özgürlüğü-kamusal alanda dil özgürlüğü ayrımının mevcudiyeti dil grupları tarafından samimi bulunmamaktadır. Dünyanın dört bir tarafında dil özgürlüğü kamusal alanda sınırlamalara tabi ve sansürlü ilan edildikçe toplu taşıma araçlarında kendi dilini konuşan insanları küfür etmekle itham eden başka dil grupları var olmaya devam edecek; aynı ülkede, aynı çocukluk çağını yaşayan bazı çocuklara kendi dilinde kendini anlatmasına izin verilmediği için o çocuklar okula gitmeyecek; suçlu bulunduğu davada suçsuz olduğunu kendi dilinde anlatamayıp idam edildikten yıllar sonra aslolan açığa çıkarılınca suçsuz olduğu anlaşılan onlarca insanın hayatı elinden alınmaya devam edecek.

Ya kimlikleri ya da hayatları ellerinden alınacak olan insanlara bu ikilemin yaşatılmadığı yerlerin var olduğunu-olabileceğini anlatmak için yazmış Loeckx. Çokdilli bir yaşamın mümkünlüğüne inanılırken ortaya çıkan birçok sorunu da içeren dipnotlarıyla ilgilisini zorlasa da umudumuzu dürtmeyi başarıyor.

Künye: Dil Hakkı-Azınlık Dilleri ve Çokdilli Yaşam, Uta Loeckx, Çev. Yakup Coşar, Dipnot Yayınları, 270 sayfa.

1933'te neler oldu?

1933 üniversite reformuyla ilgili bir tanesi hariç tüm kitapları okuduğumu sanıyordum. Okumadığım tek kitap da (Belgelerle İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Mülteci Bilim Adamları, hazırlayan Kadıoğlu ve Erginöz) elimin altındaydı. Daha önce yazdım mı anımsamıyorum, her gün muhakkak beş kitap sitesinde tarama yaparım...

Yazının devamı için tıklayın.

'O Heykel Gerçek mi?' ya da Degas ve Küçük Dansçı

Degas ve Küçük Dansçı, ailesinin parası olmadığı için bale okuluna yazılamayan ama balerin olma hayallerine de veda etmeyen küçük Marie ve dünyaca ünlü ressam Degas’ın gerçek hikayesi. Aslında bu kitap, görmeye alıştığımız sıradan kariyerlerin dışına çıkmayı başarmış bir dansçı kızın azim öyküsü. Bu kitap, sanatın ölümsüzlüğünün de hikayesi. Aynı zamanda yazar Laurence Anholt’un ‘’Sanatçılar Serisi’’ kitaplarının en çok dikkat çekenlerinden biri.

Burcu Adıgüzel

“Marie’nin tek bir hayali vardı, balerin olmak istiyordu. Üstelik sıradan bir balerin değil, Paris Operası’nda dans eden bir balerin. O, dünyanın en ünlü balerini olmak istiyordu.’’

Degas ve Küçük Dansçı, ailesinin parası olmadığı için bale okuluna yazılamayan ama balerin olma hayallerine de veda etmeyen küçük Marie ve dünyaca ünlü ressam Degas’ın gerçek hikayesi. Aslında bu kitap, görmeye alıştığımız sıradan kariyerlerin dışına çıkmayı başarmış bir dansçı kızın azim öyküsü. Bu kitap, sanatın ölümsüzlüğünün de hikayesi. Aynı zamanda yazar Laurence Anholt’un ‘’Sanatçılar Serisi’’ kitaplarının en çok dikkat çekenlerinden biri.

Marie’nin babası terzi, annesi ise çamaşırcıdır. Anne ve babası, Marie’nin balerin olma isteğini destekler, bunun için aralıksız çalışarak para kazanmaya gayret ederler. Başarırlar. Marie için yeterli para bir araya getirilir ve Marie, bale okulunun sınavını geçerek bale okumaya hak kazanır. Atların ve dansçıların resimlerini yapan, tabiri caizse her ikisine de aynı şekilde davranan, biraz huysuz bir ihtiyar olan ressam Degas ile Marie’nin yolları bu okulda kesişir. Degas, balerinleri normal hallerinden farklı şekilde resmeden bir ressamdır. Onun resimlerinde balerinler sadece klasik bale hareketlerini yapmaz konuşur, esner, gazete okur ya da ayakkabılarını bağlarlar.

Her şey yolunda gidiyordu. Marie dans etmeyi çok seviyor, okula erkenden geliyor ve okul kapanana kadar dans çalışıyor, iyi bir balerin olma yolunda hızla ilerliyordu. Marie’nin babasının hastalanması ile bütün bu büyü birden bire bozuldu.

Peki Marie bale okuluna nasıl devam edecekti? Bu soru, Marie’nin Degas’ın modelliğini yapmaya başlaması ile bambaşka bir şekilde cevap bulur.

Degas, sadece bir ressam değil aynı zamanda bir fotoğraf ve heykel sanatçısıdır. İlgi çekici bir hayata sahiptir. Modern yaşamın içerisinde gördüklerini resmetmeyi tercih eder. En çok da balerinleri... Asla erkek dansçıları çizmez, onların heykellerini yapmaz. Eserlerinde sadece kadınlara yer verir. Paris Opera Binası ise Degas’ı balerinler ile buluşturan yerdir. ‘’Hayatımın eseri’’ diye adlandırdığı, Marie’ye ait, ‘’14 Yaşındaki Küçük Dansçı’’ heykeli şu an Paris’te Louvre müzesinde sergilenmekte ve onu diğer eserlerinden ayıran olağanüstü gerçekçi özellikleriyle de kendine hayran bırakmaktadır.  

Marie ile Degas’ın öyküsü; içerisinde dans, tutku, hayal ve çeşitli gizemleri barındıran bir öykü. Bu gizemi kitabın her satırında hissedecek, gerçek hikayenin detaylarını öğrenmek için sabırsızlanacaksınız. Degas niçin Marie'yi balenin 4. pozisyonunda hayal etmişti? Keyifli okumalar….

Künye: Degas ve Küçük Dansçı, Laurence Anholt, Çev. Cemile Şenulubaş Tankurt, Pearson Yayınları, 30 sayfa.

Vitrin: Yeni çıkanlar

Haftanın yeni çıkan kitaplarından bazılarını sizler için derledik. Keyifli okumalar…

İleri Kitap

DAĞINIK ZİHİN: YÜKSEK TEKNOLOJİ DÜNYASINDA KADİM BEYİNLER - ADAM GAZZALEY

“Beynimiz inanılmaz bilgi işleme sistemlerine ve insanlığın tanıdığı en karmaşık yapıya sahiptir. Fakat yine de eve dönerken süt almayı unutuyoruz. Peki bu nasıl olabiliyor?” 

Adam Gazzaley ve Larry Rosen bu basit sorudan yola çıkarak, günümüzde hemen hepimizin muzdarip olduğu zihin dağınıklığı sorununu bir sinirbilimcinin ve bir psikoloğun bakış açısından ele alıyor. Yazarlar kitabın ilk kısmında insan beyninin bilişsel kontrol mekanizmasını açıklayarak şu gibi soruları yanıtlıyor: Bir hedefe odaklanmışken dikkatimiz neden kolayca dağılır? Bir işi bitirmeden diğerine geçmeye yatkın olmamızın evrimsel temeli nedir? Dikkatimizi birkaç şey arasında bölüştürmeye çalıştığımızda neler olur? Dikkat kapasitemiz hayatımızın çeşitli evrelerinde nasıl değişir? İkinci kısımda, yüksek teknoloji dünyasındaki koşulların bilişsel kontrol mekanizmamız üzerindeki bozucu etkileri ele alınıyor: Bilişim çağında her an her türlü bilgiye erişebilmemiz dağınık zihinlerimizi nasıl etkiliyor? Bilgisayar, tablet ve akıllı telefon gibi cihazlar sürekli daldan dala atlama eğilimimizi nasıl besliyor? Güvenliğimizi, sağlığımızı ve ilişkilerimizi tehdit ettiği durumlarda bile yüksek teknolojili cihazlarımızın cazibesine neden direnemiyoruz? Teknoloji bağımlılığımız can sıkıntısı ve kaygı gibi içsel faktörleri nasıl artırıyor? Kitabın son kısmında ise yazarlar, zihnimizin dizginlerini elimize almamıza yardımcı olacak pratik ipuçları ve tavsiyeler sunuyor. 
Dağınık Zihin, topluca parlak ekranların esiri olduğumuz şu zamanlarda, teknolojiyi daha bilinçli kullanmamızın önemini gözler önüne seren ayıltıcı bir kitap.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Dağınık Zihin: Yüksek Teknoloji Dünyasında Kadim Beyinler, Adam Gazzaley, Metis Yayıncılık, 2019, 336 Sayfa

MAHALLEDE KAYBOLMA DİYE - PATRİCK MODİANO

Yazar Jean Daragane, Paris karmaşasını ardında bırakıp inzivaya çekildiği bir hayat yaşar. İnsanlardan mümkün olduğunca uzak durduğu, nadiren dışarı çıktığı bir düzen kurmuştur kendine.

Eylül ayının sıcak bir gününde Daragane'ın huzur dolu dünyası, hiç tanımadığı birinden gelen tehditkâr bir telefonla altüst olur. Arayan kişi bir yabancıdır ve yazara, onun eski bir telefon rehberini bulduğu söyleyip, rehberdeki bir isim hakkında bilgi almak ister. Yabancıyla yüz yüze gelmeyi kabul eden Daragane, rehberdeki bu isimle ilgili hiçbir şey hatırlamaz. Oysa eldeki veriler, kesin bir şekilde geçmişte hayatlarının kesiştiğini göstermektedir.

Bir anda kendini bu gizemli yabancıyla onun güzel ve narin genç yardımcısının hayatına dolanmış bir halde bulan Daragane, münzevi yaşantısını bir kenara bırakıp iç dünyasının derinlerine gömülmüş ağır bir travmayla yüzleşmeye zorlanır.

2014 Nobel Ödüllü Patrick Modiano bu nostaljik, duyarlı ve şiirsel romanında, büyüleyici kurgusu ve benzersiz atmosferiyle unutuşun derinlerine iniyor.

“Canlı, zeki, incelikli ve girift… Yeni Roman akımı kadar ‘Yeni Dalga’nın karafilmlerini de andırıyor.”

Boyd Tonkin, Independent

“Romandaki kesintisiz keşifler Proust’u andıran bir tavırla, en saplantılı ve büyüleyici kayıp zaman arayışlarından biri haline geliyor.”

Jérôme Garcin, Le Nouvel Observateur

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Mahallede Kaybolma Diye, Patrick Modiano, Can Yayınları, 2019, 120 Sayfa

İYİ TOPLUM YOKTUR – NİHAN KAYA

Nihan Kaya, çok ses getiren kitabı İyi Aile Yoktur’dan sonra, hiç farkında olmadan topluma uygun hâle getiriliş biçimlerimizi ve bu mekanizmanın hem toplumun hem de bireyin gerçekten var olabilmesini nasıl engellediğini anlatıyor. İyi Aile Yoktur’un devam kitabı olan İyi Toplum Yoktur, sünnet, nikâh, düğün, kına gibi törenlerin bize anlatılandan çok başka amaçlara dayandığını, her törenin aslında bir kurban etme töreni olduğunu savunurken, yine ezber bozuyor, doğru bildiğimiz inanışlarımızı altüst ediyor. 
İnsanın en önemli aynası cinselliğidir. Aynı şekilde toplumlar da cinsiyet ve cinsellik üzerinden şekillenirler nitekim, bu ikisi aslında aynı şeydir. Toplumun, bireyleri kendi uzantısına dönüştürebilmesi için, kadınlık ve erkeklik algısı yaratılır, bu algı törenlerle pekiştirilir. Varlığından bir şekilde haberdar olduğumuz ve kanıksadığımız her tören, bizi topluma kurban eder ve toplumu da ölü, işlevsiz kılar. 
Törenlere verdiğimiz anlam, kendimize verdiğimiz anlamı ve hayatımızın kontrolünün kimin elinde olduğunu belirlemektedir.

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: İyi Toplum Yoktur, Nihan Kaya, İthaki Yayınları, 2019, 168 Sayfa

SAN SEBASTİAN'DA HÜZÜN - INGVAR AMBJORNSEN

Zarfın içinden daktilo ile yazılmış sayfalar çıktı. Anladığım kadarıyla harfler kâğıdı delecek kadar sert basan eski model bir Remington yazı makinesiyle yazılmıştı. Bu adeta bana gönderilmiş özel bir selam gibiydi zira beni tanıyan herkes o kentte yaşadığım dönemlerde nasıl bir çöküntü yaşadığımı gayet iyi bilirdi.

Yeraltı dünyası tüm çıplaklığıyla gözler önüne seriliyor bu romanda: Porno film yapımcıları, uyuşturucu baronları, katiller ve ardında başarısız ilişkiler enkazı bırakmış, bir roman yazmak üzere hayata tutunan Alex ve tüm figürleri merkezinde toplayan modern metalik kentler... Çapraşık ama birbirleriyle bağlantılı hikâyelerden oluşan olay örgüsü, insanın kanını donduracak denli soğukkanlı anlatımı ve cesur tasvirleriyle bir çırpıda okunacak bir roman... 

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: San Sebastian'da Hüzün, Ingvar Ambjornsen, Ayrıntı Yayınları, 2019, 192 Sayfa

HAL VE GİDİŞ SIFIR - JEAN VİGO

Hal ve Gidiş Sıfır

Jean Vigo’nun kalemi ve objektifinden bir sistem eleştirisi!

“Jean Vigo, düzyazıyı filme çekip hiç çaba harcamadan şiire ulaşıyor.”

François Truffaut

(Tanıtım Bülteninden)

KÜNYE: Hal ve Gidiş Sıfır, Jean Vigo, Kırmızı Kedi, 2019, 116 Sayfa

İki hayalperest ve onları buluşturan Balık Çorbası

Balık Çorbası, bilimkurgu öykülerin tanrıçası olarak adlandırılan ve kadın-toplum ilişkisine dair önermeleriyle de adeta bir yol gösterici olan Ursula K. Le Guin’in önemli çocuk kitaplarından biri. 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü vesilesiyle, onu çocuklarımızla tanıştırmak güzel bir seçenek olabilir.

Burcu Adıgüzel

‘’Mohalı Düşünen Adam isimli bir adam vardı; Maholu Yazan Kadın isimli de bir kadın. İkisi arkadaştılar.’’ Böyle başlıyor Balık Çorbası. ‘’Kimdi bunlar ve ne yapacaklar?’’ sorularını sordurma becerisiyle.

Düşünen Adam, düzenli ve temiz bir evde yaşıyor. Bahçesinde tertemiz, yaşlı bir inek besliyor ve tuttuğu balıkları kadınla paylaşıp, birlikte balık çorbası içmekten çok hoşlanıyor. Bir de karamelli puding seviyor. Düşünen Kadın ise her yerde farelerin gezdiği, kirli ve hayli dağınık bir evde yaşıyor. Adamın ona getirdiği balıkları çorba yapıp birlikte içmekten o da çok keyif alıyor. Hatta tek ortak noktaları bu gibi. Kimbilir? Belki de değildir.

Ursula’nın usta kalemi, kahramanların evlerini tanıtırken onların dünyasına, ruh haline ve özellikle de alışkanlıklarına dair ipuçları bulmamızı ve dünyalarıyla empati kurmamızı sağlıyor. Üstelik bunu, son derece masalsı ifadelerle yapıyor. Bu masalsı anlatım, kitabın sonrasında da tanıklık edeceğimiz fantastik dünyanın hissiyatını da veriyor okuyucuya.

Düşünen Adam, adı üstünde ya, sürekli düşünüyor. Düşünen Kadın ise dağınık evinde ve dünyasında yazılarını yazıp, kitaplarını ciltliyor. Bunlara ara vermek isteyen iki dost, birbirlerinin evinde buluşup masa başında balık çorbası içerek sohbet ediyorlar. Bir gün Düşünen Adam: ‘’Bizim bir çocuğumuz olmalı’’ diyor kadına. “Evlerimizin arasında gidip gelerek mesajlarımızı ileten bir çocuğumuz… Belki o da puding yerdi.” Önce buna itiraz eden kadın, bir süre sonra ‘’Belki de bizim balık tutan bir oğlumuz olmalı.’’ diyor.

Peki alışkanlıklarından, hatta ön yargılarından vazgeçmeyen ama birbirini anlayan ve bir araya gelen bu adam ve kadının nasıl bir çocuğu olabilir ve onlar nasıl ortak bir dünyaya adım atabilirdi? Bu sorunun cevabını, oralarda eğleneceğinizin garantisini vererek kitabın sayfalarına bırakalım.

Balık Çorbası, bilimkurgu öykülerin tanrıçası olarak adlandırılan ve kadın-toplum ilişkisine dair önermeleriyle de adeta bir yol gösterici olanUrsula K. Le Guin’in önemli çocuk kitaplarından biri. 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü vesilesiyle, onu çocuklarımızla tanıştırmak güzel bir seçenek olabilir.

Balık Çorbası, özellikle alışkanlıklarımıza, onlardan vazgeçme-vazgeçmeme ikilemine, değişime ya da kabul etmeye, dostluğa ve biraz gerilerde bıraktığımız özveriye dair zihin açıcı, keyifli ve felsefi bir okuma olacaktır.

Künye: Balık Çorbası, Ursula K. Le Guin, Çeviren: Kemal Atakay, Elma Çocuk, 37 sayfa

Bir gün birileri öte geçelerden ıslık çalar, yanıt veririz

Okur bu kitabı okurken “her insan gibi” iyilik ve kötülüğün savaşına, aldanmaya, aldatmaya, insan olmanın binbir haline şahit olacak, yazara sıkıca sarılmak isteyecek. Dört yanımızın aldatan ve aldananlarla dolduğu, samimiyet ve iyi niyete açlığımızın gitgide arttığı bu “modern çağda”, biraz içimize su serpilmesin mi sevgili okur?

Şilan Geçgel

Çoğunlukla her okur, okuduğu kitapla ve içindeki karakterlerle bağ kurar, onları kendi iç dünyasında bir yere oturtur. Özellikle birçok gençlik romanının, gerçek hayatla özdeşleşen karakterler nedeniyle sahiplenilmesi ve yazarın kendi iç dünyasında var ettiği kişi veya karakterleri okurun dünyasına katabilmesi biraz da bu bağla ilgilidir.

Edebi üretimin kendisi, okuru üretimle yakınlaştırırken, hiç kuşkusuz yazarla okurun güçlü bir bağ kurabilme ihtimalini de ortaya çıkarır.

Bir yazarın sıkı okuru-takipçisi olmak ortaya konan üretimin hem okurun nezdinde bir etki yaratmasını hem de yazarın okur tarafından sahiplenilmesini iç içe barındırır.

Arkadaşlık, dünyayı anlamaya ve dünyayla etkileşim kurmaya başlayan her insanın temel öğretisi, ihtiyacı olarak dünden bugüne var olagelmiştir.

Samimi ve saf duygulara dayanarak başlayan iki insan arasındaki bu bağ, insanların çoğunlukla çocukluk dönemlerine denk gelir. Yaşımızın küçüklüğünü büyük bir şans olarak görürsek, yalana ve kötülüğe olan yabancılığımız, bizi daha saf, daha temiz duygularla insanlarla bağ kurma-arkadaş olma yoluna iter.

Arkadaşlık güzeldir. Karşılıklı paylaşıma, sevgiye, saygıya ve elbette sadakate dayanan arkadaşlıklar ise muhtemeldir ki uzun ömürlü bir bağ kurma yolunda sağlam adımlarla yürüyenlerindir.

Kitap kurdu okurlar bileceklerdir, neredeyse her sıkı okurun bir yazar arkadaşı, en sevdiği, en etkilendiği kalemler vardır. Arkadaşlık illa oyunu paylaşmak değildir elbette. Hayalleri, aşkları, acıları da paylaşmaktır. Bir nevi iç dünyamızın ortaklaşmasıdır. Hal buyken yazarla okurun arkadaşlığı da pekâlâ mümkündür.

Bugün Türkiyeli okurların Körleşme, Kitle ve İktidar isimli kitaplarıyla daha yakından bildiği, hep sağlam ve sadık bir okur kitlesi olmuş Canetti ile biraz yol yürüyeceğiz…

Çağdaş Alman Edebiyatı’nın önemli kalemlerinden olan Canetti, çocukluk ve gençlik yıllarına ve daha sonraki yaşamının bir bölümüne dair anılarını Kurtarılmış Dil, Kulaktaki Meşale ve Gözlerin Oyunu isimli üç kitapla anlatmış.

Biz bugün Canetti’nin 1905 yılındaki doğumundan, 1921 yılına kadar geçen günlerine, bir anlamıyla tarihsel şahitliğine ayna tuttuğu Kurtarılmış Dil isimli kitabından bahsedeceğiz.

Kurtarılmış Dil, toplam 5 tarihsel bölümden oluşan bir otobiyografi kitabı.

1905te Rusçuk'ta (Bulgaristan) doğan Elias Canetti, 1905'ten 1911'e kadar ailesiyle Rusçuk'ta yaşamış. Bu sebeple bahsi geçen kitabımızın ilk bölümü Canetti’nin çocukluk anılarıyla Rusçuk’ta geçmekte.

Rusçuk’tan sonra aile İngiltere'ye taşınmış, babanın 1912 yılında vefat etmesiyle ise Viyana'ya gitmişler. Kitap boyunca Canetti yaşadığı her şehri birçok açıdan ele alırken, sıklıkla çocukluk anılarına başvuruyor ve zihninde yer eden meseleleri okura açarak ilerliyor. Ailenin hikâyesi, evlerden şehirlere, mutluluklardan cenazelere koşar adım ilerlerken okur da boş durmuyor, hikâye ile koşuyor…

Babanın kaybı her çocuk için kuşkusuzdur ki büyük travmadır ancak Canetti, kitabın ikinci ve üçüncü bölümünde babasının ölümüne dair bizzat annesi tarafından yanlış yansıtılan gerçeklikleri ve yıllar yılı kendisini esir alan kuşkuya işaret ederek, okuru aldatmak kavramı üzerine epeyce düşündürecek gibi duruyor.

Çiftler arasında aldatmanın, salt fiziki bir aldatma ile açıklanamayacağı, aldatmanın farklı ve derin başkaca anlamlar içerebildiği üzerine kafamızda onlarca fikir uçuşması ise muhtemeldir.

Aldatmak eylemi sadece duygusal bir paylaşım içerisinde olan çiftler arasında mı olur? Yoksa insan arkadaşını, anne çocuğunu, öğretmen öğrencisini aldatmaz mı hiç?

Canetti, belki de tam bu sorularla bizi aldatmanın çok çeşitliliği üzerine derin bir hesaplaşmaya çekiyor. Hatta okur, bazı sayfalarda – otobüste, minibüste, vapurda- her nerede okuyorsa kitabını, kafasını kaldırıp şöyle derin bir nefes alacaktır.

Canetti, babasının ölümünden sonra yıllar boyu sessizce devam ettirdiği yasını, babasına duyduğu özlemin dayanılmazlığını harflerle bir isyana dönüştürmüş.

Harfler kelimelere, kelimeler cümlelere… Sanki bir cenaze alayı geçiyor gözümüzün önünden.

Salt acı da yok elbette Kurtarılmış Dil’de. Yazarın ilk aşkı sayılabilecek, elma yanaklı kızla tanışacak, ilk kez kalbi kırılan yazarımızla dertleneceğiz.

Kurtarılmış Dil, iyi bir otobiyografi kitabı olmasının dışında, duyguların ve en önemlisi hüznün bir şölen gibi sunulduğu önemli bir yapıt. Okur, Canetti’nin büyüdüğü sokaklardan geçecek, düşlerine, hayatına ortaklık edecek.

Okur bu kitabı okurken “her insan gibi” iyilik ve kötülüğün savaşına, aldanmaya, aldatmaya, insan olmanın bin bir haline şahit olacak, yazara sıkıca sarılmak isteyecek. Dört yanımızın aldatan ve aldananlarla dolduğu, samimiyet ve iyi niyete açlığımızın gitgide arttığı bu “modern çağda”, biraz içimize su serpilmesin mi sevgili okur? Hem ne diyor şair?

“Bir gün birileri öte geçelerden
Islık çalar yanıt veririz”*

Canetti, büyük bir cesaretle okurunu sofrasına davet etmiş, ailesini- dünyasını açmış. Sofra hazır, oturalım.

*Gülten Akın / İlkyaz Şiiri

KÜNYE: Elias Canetti, Bir Gençliğin Öyküsü, Kurtarılmış Dil

Çev. Şemsi Yeğin, Sel Yayıncılık, 340 sayfa