DOSYA | Uzaya giden terziden 'gece cadıları'na devrimin kareleri

DOSYA | Uzaya giden terziden 'gece cadıları'na devrimin kareleri

Sosyalist devrimin üstün yanı, kapitalizmden farklı olarak, “hakları” eşitlikle (yasalardan sosyal olanaklara, çalışma, eğitim, sağlık, konut erişimi, kreş, yaşlı bakımı, aşevleri, konutlarda ortak misafirhaneler vb) garantilemesi ve kadınlar için “özgürlüğün” yollarını aralaması, açmasıdır.

Ebru Pektaş

Büyük Ekim Devrimi’nin 100. yılı…

Bir devrimi belki de en iyi anlatan şey portrelerdir. Zira portreler iyi birer yansıtıcıdır; sayıların, istatistiklerin, yasaların anlatmaya çalıştığını renkli bir tablo gibi önümüze koyar. Hele ki de tarihte “görünmezlikleri”, “duyulmazlıklarıyla” kadınlarsa konu, devrimin portreleri daha da önem kazanır. O halde birkaç portreye bakalım…

Valentina Tereshkova: “Tekstil işçisi bir kadın uzaya gitmek isteyebilir”

Çarlık Rusya’sında kadınların teknik alanlardaki varlığı hemen hemen görülmemiş bir şeydi. Bu anlamda devrime, sosyalist topluma katılan kadınların yaşadığı dönüşüm oldukça radikaldir. Kadınların başarısı muazzamdı ve aslında buna kendileri bile inanamıyordu. Makinist bir kadın şöyle diyordu:

“Kendi başıma ilk olarak bir tren sürdüğümde, sadece 22 yaşındaydım. Kendimi çok mutlu hissettim, bu zor ve yararlı mesleği yapabilmem beni çok mutlu kıldı”(1)

1937’de doğan Valentina Tereshkova bir tekstil işçisiydi. Ne ki ancak sosyalist bir toplumda görülebilecek bir olanakla, aynı zamanda havacılık kurslarına katılmaktaydı. Eğitimleri sonunda 400 kozmonot kadın arasından seçilen tekstil işçisi Tereshkova, böylelikle uzaya gönderilen ilk kadın kozmonot oldu.

 

 Lina Solomonova Stern: “Yahudi ve kadın olma lanetini yenmek”

Çarlık Rusya’sında kadınların bilimle uğraşıp uğraşamayacakları oldukça fantastik bir soruydu. Kadınların oldukça küçük bir azınlığı eğitim olanaklarına sahipti. Yüzde on üç gibi oldukça küçük bir oranla eğitim imkânına sahip kadınların hemen tamamı nüfusun imtiyazlı, zengin, asilzade ya da burjuva kesimindendi. Kadınların önündeki engeller öyle dramatik boyutlardaydı ki sözgelimi dünyaca ünlü matematikçi Sofia Kovalevskaya Rusya’da ders verme izni alamamıştı. Gerekçe ise üniversite kadrolarının istisnasız biçimde kadınlara kapalı oluşuydu.

Devrimle bu karanlık tablo değişti. Ünlü biyokimyacı ve fizyolog Dr. Lina Solomonova Stern’in başarısı tam da devrimin yarattığı muazzam dönüşümü gösterir.  Dr. Stern, tıbbi buluşlarıyla, özellikle 2. Dünya savaşında binlerce Sovyet askerinin hayatını kurtardı. Öncü çalışması “kan-beyin bariyeri” olarak bilinmektedir. Sayısız ödül almış, binlerce kadın ve erkek bilim insanı yetiştirmiştir.

  

Pasha Angelina: “Kadınlar ‘erkek işi’ yapabilir mi?”

Çarlık Rusya’sında kadınların ayrı bir kimlikleri yoktu; adları kocalarının pasaportuna kaydedilirdi; yolculuk ve çalışma iznini sağlayan bu pasaportlar, kadına ancak kocasının izni doğrultusunda verilebilmekteydi.  Kadının erkekten bağımsızlaşması, hele ki de “erkek işi” görülen işler yapması düşünülür bir şey değildi. 1912 doğumlu Praskovia Nikitichna Angelina için böyle olmadı. Angelina, Devrim’in ilk kolektifleştirme dalgasının bir parçası olarak gündeme gelen traktör sürme kurslarına katıldı. Bugünden bakıldığında son derece sıradan görünen bu hikâye kökleri Çarlık Rusya’sından henüz kopmuş bir toplum için oldukça radikaldi.

Angelina’nın başarısı binlerce kadın traktör sürücüsü yetiştirip, örgütlediğinde ortaya çıktı ve adı Sovyet kadınlarının teknik eğitimle donanmasının sembolü haline geldi.

 

Natalya Fyodorovna Meklin: “Biz, Gece Cadılarıyız”

Natalya Meklin, 20 yaşında bombardıman uçağı pilotu olarak çalışmaya başladığında(1942)  “hür dünyanın” pek çok ülkesinde kadınlar seçme-seçilme hakkına (Fransa) ya da koca onayı olmadan çalışma hakkına bile sahip değildi.

Savaşta Almanların korkulu rüyası haline gelen üç kadın pilottan biridir Meklin. “Gece Cadıları” adını fazlasıyla hak eden ekip savaş boyunca 980’den fazla uçuş gerçekleştirir.

 

Vera Aleksandrovna  Davydova: Karşı-devrim günlerinde doğan bir soprano

Vera Aleksandrovna Davidova doğduğunda(1906); Rus İmparatorluğu Kanunlar Külliyatının 107. maddesindeki “Karı, her şeyden önce kocasının isteklerine uymakla mükelleftir” hükmü geçerliydi.  Devrim, kadını cendereye alan tüm bu konularda katı bir yasaklama siyaseti güttü. Daha sembolik ifadelere başvurmak gerekirse devrimin sloganlarından biri “Tüm iktidar Sovyetlere” ise bir diğeri “Ezilen cinsiyete özgürlük ve eşitlik!” oldu.

Davidova’yı Sovyetler Birliğinin binlerce kadın sanatçılarından biri yapan tarihsel dönüşüm buradaydı. Leningrad konservatuarından mezun olmuş, pek çok ulusal, uluslar arası ödüle layık görülmüştür büyük sanatçı.

Dilerseniz, Davidova’yı buradan dinleyebilirsiniz.

Yukarıdaki karelere tiyatro sanatçısı, sporcu, ressam, edebiyatçı, pedagog, balerin pek çok kadını eklemek mümkün. Ancak belirtmek gerekir ki tüm bu kadınlar eşitsizliğin hakim olduğu bir toplumda öne çıkan, sıyrılmayı başaran örnekler değildir.

Sosyalist devrimin üstün yanı, kapitalizmden farklı olarak, “hakları” eşitlikle (yasalardan sosyal olanaklara, çalışma, eğitim, sağlık, konut erişimi, kreş, yaşlı bakımı, aşevleri, konutlarda ortak misafirhaneler vb) garantilemesi ve kadınlar için “özgürlüğün” yollarını aralaması, açmasıdır.

Açılan yoldan, aralanan kapıdan ne kadar ilerlendiği ayrı bir tartışmadır. Nihayetinde geldiğimiz bir yer var. Evet, sosyalizm geçmişteki her türlü zaafına ve sorununa karşın kadınlar için muazzam bir olanaktır, kurtuluşun önkoşuludur… Ama aynı zamanda gidilemeyen yollara (yeni insanın yaratılması, üretim kültü ve kapitalizmle yarış sorunları vs) bakılırsa biz de sosyalizm için biricik olanak olmak durumundayız!



Kaynakça

(1) Nina Popova, Sosyalizm Diyarında Kadın, İnter Yayınları(1999); s.100

http://sibelozbudun.blogspot.com/2015/03/ekim-devrimi-sosyalizm-kadinlarin.html#ixzz4xTjy0z4t

https://stalinsmoustache.org/2015/01/28/soviet-feminism-pasha-angelina/

https://en.0wikipedia.org/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvVmFsZW50aW5hX1RlcmVzaGtvdmE

https://www.marxists.org/subject/women/authors/pichugina/women.html

https://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Vera+Aleksandrovna+Davydova