Metin Uçak yazdı | 'Tanrı eline kavuştu'

Çok geçmeden At Yaşar’ın duası kabul oldu. Maradonalı Arjantin İngiltere ile karşılaştı. Gerçi Maradona bir kupa öncesinde temayüz etmişti ama intikam 86’ya kısmetmiş. Tanrı el verdi Diego’ya, o da geri çevirmedi.

Emperyalist hiyerarşideki yerini bilmezdik fakat İngilizin kibri hepimizin malumuydu.

Yok, Körfez Savaşı değil ilk Falkland savaşı verildi televizyondan. Biz mahalle bebeleri duvar kenarında yorumlarken kibirlilere kin kusardık.

Daha kısa süre önce kendi madenlerinde kendi insanlarını, kara yüzlü aydınlık madencilerini öldürmüştü kibirliler.

At Yaşar (öyle güçlü olduğu için filan değil babası arabacıydı, at arabaları vardı), “Bir maç oynasa bunlara karşı, Maradona görür hesaplarını” demişti. O zamanlar, naklen yayınlar öyle yaygın değildi.

Duyardık da pek bilmezdik Arjantin’de kimlerin oynadığını, kimlerin yıldız olduğunu ama birini hem duyar hem de bilirdik: Maradona! Çok geçmeden At Yaşar’ın duası kabul oldu. Maradonalı Arjantin İngiltere ile karşılaştı. Gerçi Maradona bir kupa öncesinde temayüz etmişti ama intikam 86’ya kısmetmiş. Tanrı el verdi Diego’ya, o da geri çevirmedi. Yetmeyeceğini düşünmüş olmalı ki futbol tarihinin en güzel slalom golünü attı. Bazıları daha iyi slalomlar da var diyebilir ama kesinlikle en anlamlısı Maradona’nınkiydi.

At Yaşar, Menisküs Ayhan ve daha nice mahalle bebesini havalarda uçuran kahraman, ele avuca sığmayan devrimci...

Neydi bize bağlayan onu? Mahallenin yoksul çoçukları, onda ne buluyorduk:

"Biz futbolcular, sürekli üzerimizde çok baskı olduğundan yakınırız. Baskı, günün sonunda ancak evlerine beş peso getirip çocuklarını geçindiremeyen insanların üzerinde olur. Binlerce dolar alıp, sahaya çıkıp oynuyoruz ve ağzımızı açınca stresten bahsediyoruz... Stres bu ülkede, sabahın altısında kalkanlar içindir, lanet olsun ki!" - Diego Armando Maradona

Kendinden önce gelenlere benzemedi hiç!

"Çünkü o kutsal bir günahkâr da ondan. O karanlık bir hayatın azizi, her şeyi ters yapan, hayatta her şeyi kötü yapan, iyi bir yaşamın davranış kurallarını bozan ve asla iyileştirilemeyecek bir hayat süren biriydi. Üstelik de ardı ardına gelen facialarla beraber. İnsanlar onun şahsında kendilerini buluyorlar. Bu yüzden de onunla gurur duyuyorlar. Bu da iktidar sahiplerinin zoruna gidiyor; çünkü o da bir güç ama öteki tarafta. Onun gücü halkın onu onurlandırmasından geliyor. O, gücünü bir meselenin uğruna koyuyor, hem de para ve silah üzerine kurulu diğer iktidarın en ufak biçimde hoşuna gitmeyen bir meselenin uğruna." - E. Galeano

Teşekkürler Tanrı’nın eli .

Bizi temsil ettiğin için, bize kattıkların için sonsuz teşekkürler...

Hayri Erol yazdı | Kent Emekçileri Dayanışması yeni bir direniş yolu açabilir mi?

"Şu an görebildiğimiz kadarıyla, solun çeşitli kesimlerinden olan ve bu toplantıda bulunan arkadaşlar meseleyi ilkesel düzeyde kavrayıp mücadeleye omuz verdiklerinde emek mücadelesi yol alabilecektir."

Hayri Erol

8 Kasım 2020 tarihinde kent emekçileri dayanışması internet ortamında bir buluşma gerçekleştirdi. Katılım, toplantının başlarında bir ara 200 kişiye kadar ulaştı. Bu toplantı işçi-emekçi hareketi bakımından son yılların en anlamlı, en nitelikli buluşması sayılabilir. Çünkü 17 Aralık 2017 tarihinde İstanbul’da yapılan Emek koordinasyonu toplantısından sonra bu nitelikte bir buluşma ya da toplantı gerçekleşmedi. (Dijital ortamda ekran üzerinden olsa da) Pandemi sürecinde her gün yüzlerce insanımızın hayatını kaybettiği, binlerce insanımızın hastalığa yakalandığı, baskıların ve hak kayıplarının yoğunlaştığı böylesi kritik bir dönemde bu buluşmayı gerçekleştirenleri devrimci duygu ve sıcaklıkla selamlıyoruz.

Bu buluşma tarihsel önemdedir dedik.  Açmak gerekirse AKP'nin iktidara geldiği 2002'den bu yana işçi ve emekçi halka sistemli saldırılar başlatılmış, özellikle kamu iş yerlerinin özelleştirilmesi ile birlikte kamuda sendikacılık işlevsiz hale getirilmiştir. Ülkenin dev kuruluşları (Tekel, TÜPRAŞ, Telekom, Şeker Fabrikaları, limanları) satılırken, Türk-İş ve Hak-İş yöneticileri eylem kararı almayarak AKP’nin suç ortağı olmuşlardır. İşbirlikçi büyük burjuvazinin fabrikalarında ise Türk-İş ve Hak-İş egemenliğinde sarı sendikacılık hüküm sürmektedir. DİSK’e bağlı Birleşik Metal-İş Sendikası başta olmak üzere bağlı sendikalar ve az sayıdaki bağımsız sendika, fabrikalarda her türlü baskı ve engellemelere karşın mücadeleyi sürdürmekte olsalar da bütün bunlar yeterli olmamaktadır. Bu olumsuz süreçle birlikte işçi sınıfının ve diğer (beyaz yakalılar ve diğer kayıt dışı emekçiler) çalışan kesimlerin hak kayıpları ve işsizlik çığ gibi büyümeye başlamıştır. 2013 Haziran’ında gerçekleşen Gezi ayaklanması, bu hak kayıplarına, laik yaşama yönelik saldırılara, baskılara ve kadın cinayetlerine karşı bir kalkışma ile AKP iktidarının önüne güçlü bir set oluşturmaya çalıştı.

Ancak istenilen sonuç alınamadı. Sol parti ve örgütler, o güçlü direnişin arkasına düştüler.  Gezi direnişi tarihe geçti ve bugün de iktidarın korkulu rüyası olmaya devam ediyor.  2016 darbe girişimi sonrası AKP iktidarı bütün gelişmeleri lehine çevirerek gerçekten iktidarını oluşturdu ve sağlamlaştırdı. Cumhur ittifakı ile beraber hayat, işçiler ve emekçi halkımız için her gün biraz daha zorlaşmaktadır. Türkiye solu faşizmin baskılarını püskürtebilecek güçten çok uzak bir noktadadır. Bugün muhalif kesimler kaderlerini millet ittifakına bağlamış durumdadırlar. Millet İttifakı’nın tek adam diktatörlüğüne karşı önemini yadsımamamıza karşın, güçlü bir sosyalist hareket ve güçlü bir işçi sınıfı hareketi yaratılmadan faşizmi yenmek mümkün görünmemektedir.

Tam da bu aşamada bu dayanışma hareketi ile, yeni bir mücadele ve direniş yolu açılabilir. Bu buluşma bir işaret fişeği olabilir. Yazının başında ifade ettik, onlarca yıl sonra kent emekçileri ilk kez bu kadar çok işkolundan sorunları ile birlikte yan yana geliyorlar. Metal işçisinden hizmet iş koluna, beyaz yaka diye bilinen mimar, mühendis, öğretmen, avukat ve gazetecilerden, taşeron işçilere, emekliler, kayıt dışı çalışanları ve onun kendisini yetiştirmiş öncüleri ile muazzam bir güç oluşturuyorlar.

Toplantıda söz alan kadın ve erkek arkadaşlar çok doğru ifadelerde bulundular. Pandemiyi de fırsata çevirmeye çalışan AKP iktidarı, son kalemiz kıdem tazminatını da kaldırmaya çalışmakta, esnek çalışmayı yaygınlaştırmak istemektedir. 15 milyonluk işsiz kitlesine şu an ayda 1.172 TL alarak çalışıyor görünen milyonlarca emekçinin katılması an meselesidir. Kent emekçileri dayanışması bu çok kritik süreçte tarih sahnesine çıkmaya hazırlanıyor. Belli ki, bu girişim sarı gangster sendikacılığına, sol görünümlü sendikal bürokrasiye de alternatif olmaya var gücüyle çalışacaktır.

Şu an görebildiğimiz kadarıyla, solun çeşitli kesimlerinden olan ve bu toplantıda bulunan arkadaşlar meseleyi ilkesel düzeyde kavrayıp mücadeleye omuz verdiklerinde emek mücadelesi yol alabilecektir. Bu dayanışmayı oluşturanlardan beklentimiz, işçi sınıfının politik birliğini sağlamak uğruna kendi parti ve örgüt anlayışlarını, işçi sınıfının çıkarlarının önüne çıkartmamalarıdır. Bu gerçekleştiğinde ülkemizin en büyük ihtiyacı olan birleşik emek cephesini kurmanın yolu açılacaktır. Biz yeter ki, fraksiyonculuk tuzağına düşmeyelim. Birleşik emek cephesini oluşturan güçler, hiç kuşku yok ki, sadece sendikal alanda olmayıp siyasi iktidar ve burjuvaziye karşı mücadelenin öncü güçleri olarak yerlerini alacaklardır.

Bizim kolektifimizin samimi çabaları da bu yönde olacaktır.

Mert Karaatlı yazdı | İşçiler cephesinde bir sorun, bir gözlem

"İşçi mücadelesinde unuttuğumuz refleksleri tazelemenin, savunulacak bir şeyi bırakılmayan işçilerin taarruzunu örgütlemenin; tüm dünyada neoliberalizmin -egemenler arasında dahi- sorgulandığı bir dönemde, yeni toplumsal sözleşmelerin, yeni mücadele başlıklarının ve hedeflerin oluşturulmasının, işçilerin kurucu gücünü yaratmanın tam zamanı!"

Mert Karaatlı

İşçi mücadelesinin yakın dönem tarihine ilişkin bir inceleme yazısı, bu yüzyılın başında yazılsaydı, muhtemelen yazımızın girişi üç aşağı beş yukarı aynı donelerden oluşacaktı: Dünya kapitalizminin direksiyonunu finansallaşma lehine, neoliberal barbarlığın eşiğine doğru kırması, işçi mücadelelerinin elde ettiği çeşitli sosyal haklar ve kazanımların gasp edilmesi, sınıf siyasetinin zayıflaması, kurumlarının lağvedilmesi/güç kaybetmesi ve çeşitli haksızlık, hukuksuzlukların meydana gelmesi...

Dünyadan çeşitli örneklerle süslenen bu metin, hemen sonrasında kendini Türkiye'ye, 80 Darbesi'nde yaşanan yıkıma, ardından gelen Özal'lı yıllara ve nihayet AKP'nin iktidara gelişine bırakacaktır. Elbette böyle bir girişi zemin olarak kullanan yazar, bundan sonrasında ise, işçi hareketinin bu neoliberal saldırıya karşı nasıl direnebileceğine, mevcut sınıf örgütlerinin nasıl ayakta kalabileceğine, ayakta kalabilenlerin nasıl devrimcileşeceğine ilişkin kafa yoracaktır.

Gerçekten de 80 sonrasında, ama özellikle de AKP döneminde, Türkiye'de işçi mücadelesinin tarihi (özelleştirmelere karşı yürütülen mücadelelerden, zorunlu arabuluculuk dayatmasına, taşeron sisteminden, kıdem tazminatı ve işsizlik fonuna kadar) bir direnişin tarihi olmuş; işçi mücadelesinin bütün gündemleri de bu neoliberal programın getirilerine ve sermaye birikimi önündeki engelleri ortadan kaldırmak isteyen kapitalist sınıfın saldırılarına karşı bir savunma pozisyonuna dönüşmüştür.

Elbette bu savunma hattının ve direnç unsurlarının verdiği mücadele hafife alınamayacak derecede kıymetli olsa da, işçi mücadelesinin yalnızca savunma hattına sıkışıp kaldığı, kurucu pratiği üretemediği, hatta bu durumun "bu dönemde bundan fazlası olmaz" şeklinde kanıksandığı bir ortamda, mücadeleye dair çeşitli çarpık anlayışlar da kendini beraberinde getiriyor:
Bu çarpık anlayışlardan ilki, tam da az önce söylediğimiz gibi "bu dönemde bundan fazlası olmaz" diyerek, sermayenin bu tahakkümünün bir şekilde kırılacağı günü -hatta Türkiye özelinde söylersek Saray Rejimi'nin gidişini- işaret eden anlayıştır. Bahsedilen kırılış günü gelene kadar direniş saflarını bozmadan, işçi mücadelesinin potansiyelini yarınlara aktaracağını umar.

Birinci anlayışta dönemsel vurgular öne çıkarılırken, diğer çarpık anlayış görece daha "evrensel" bir bakış sunuyor: İşçi mücadelesinin zaten doğası gereği bundan fazlasını veremeyeceği; biraz karikatürleştirirsek, ücretli kölelik düzeninde bundan ileri gidilemeyeceği, gerisini anca "sosyalizmin paklayacağı" düşünülüyor. Böylece bu anlayış, çeşitli ekonomik mücadeleleri ve direnişleri doğrudan siyasal mücadelenin hararetli sularında boğarken, geriye kalan ise yalnızca bir avuç partili işçiye dönüşüyor...

Tüm bu anlayışlar bir yana, geçtiğimiz günlerde patronlar tarafından yeniden hedef tahtasına oturtulan tazminat hakkı ve 65 yaşındaki emekliliğinden başka hiçbir güvencesi kalmamış, sendikal örgütlülüğü Cumhuriyet tarihinin en düşük dönemini yaşayan ve yalnızca yüzde 7'si toplu iş sözleşmesinden faydalanabilen, sözün kısası borçlanmayla yaratıp yeniden ürettiği hayatı dışında hiçbir şeyi olmayan bir işçi sınıfı gerçekliği bulunmakta. Öyleyse tam da bugüne ve yakın geçmişe rehberlik etmek, geleceği kurmak için uzak geçmişi, başladığımız noktayı hatırlamakta fayda var.

Ücretlerin düşüşüne tepki olarak makine kırıcılığına başvuran ve bu ilkel eylemlerle dahi toplu pazarlığın yasal güvence altına alınması ihtiyacını dayatan Ludistleri, esasen çalışamaz duruma gelen işçiler için kurulan fakat sonraları grev ve direnişlerin örgütleyicisine dönüşen yardım sandıklarını; tüm bu mücadelelerin ortasında işçileri siyasal arenaya taşıyan, parlamentoda temsil hakkı ve seçim kanununda değişiklikler talep eden Çartistleri unutmayalım.

Henüz herhangi bir iş kanunu dahi bulunmayan, grev hakkı tanınmayan, sendikal örgütlülüğü bulunmayan bir çağda; kurucu misyonundan başka elinde avucunda bulunmayan işçilerin mücadelesini yeniden düşünmek gerekiyor.

Yeniden Türkiye'ye gelirsek...

Az önce de ifade ettiğimiz gibi, işten çıkarılmakla sineye çekmek arasında bırakılan işçiler, belki de tarihinin en örgütsüz dönemlerinden birini yaşıyor. Fakat tüm bunlara rağmen çeşitli şekillerde diri kalan ve kararlılıklarını sürdüren, kıdem tazminatına dokundurtmayan, alay komutanlarının üstüne yürüyen, metal fırtınayı yaratan işçi kesimlerinin varlığı, henüz solmayan bir potansiyele işaret ediyor.

Öyleyse işçi mücadelesinde unuttuğumuz refleksleri tazelemenin, savunulacak bir şeyi bırakılmayan işçilerin taarruzunu örgütlemenin; tüm dünyada neoliberalizmin -egemenler arasında dahi- sorgulandığı bir dönemde, yeni toplumsal sözleşmelerin, yeni mücadele başlıklarının ve hedeflerin oluşturulmasının, işçilerin kurucu gücünü yaratmanın tam zamanı!

Berat Çelikoğlu yazdı | 17 Kasım vesilesiyle 'zor zamanlarda' geleceğimizi kurtarmak...

Gemimizin kaptanı, emeğiyle geçinen milyonlarca işçinin tüm bu haksızlıklara dur diyebilme iradesidir. 17 Kasım Uluslararası Öğrenciler Günü’nde geleceğimiz için bir adım atma cüretini göstermemize vesile olan Öğrenci Sendikası ise gemisini sahiplenen, kaptanına güvenen milyonlarca gencin yuvasıdır...

Berat Çelikoğlu

Bu dünyanın “çivisinin çıktığı”, özellikle yaşça büyüklerimizce sık sık söylenir ve bizim tarafımızdan genellikle “Nerede o eski bayramlar?” cümlesi ile eşdeğer tutulup geçiştirilir. Oysa 17 Kasım Uluslararası Öğrenciler Günü’nde bugünden geçmişe (ve bugünden geleceğe) baktığımızda o çivinin varlığı ve eğer çıktıysa nasıl yeniden -bu defa doğru bir biçimde- çakılabileceği hakkında biraz konuşmak gerekir.

Dünyanın çivisi diye söz edilen şeyin öğrenciler için görece stabil bir eğitimin ardından asgari bir huzura ve sosyoekonomik refaha kavuştuğumuz ortalama bir yaşamı kastettiğini varsayarsak o çivi çoktan yerinden fırlamıştır. Bugün öğrenciler için normal olanın aslında birçok açıdan anormal sayılması gereken bir dünyada yaşıyoruz. Aramızdan en başarılısı, eğer “tanıdıkları” ya da aileden kalma birikimi yoksa az yoksul olmakla “ödüllendiriliyor”. Asgari ücret için patronuyla pazarlığa girişen genç avukatların, mimarların, mühendislerin olduğu bir dünyanın parçasıyız; Bu kuşağın Z’si, Y’si yok, bu kuşağın adı topyekûn “Geleceksiz Kuşak.”

NEDEN GELECEKSİZİZ?

Geleceksiz Kuşak dedik, bunu önce iş hayatından başlayarak geriye doğru açmaya çalışalım. Özellikle 90’lı yıllarda etkisini hissettiren ve varolan emek rejimlerinde “Yenilikçi, özgürlükçü çalışma modelleri” olarak sunulan yarı zamanlı, freelance ve esnek çalışma modelleri pek çoğumuzun mezun olduktan sonra ucundan, kıyısından dahil olması muhtemel modeller. Buna göre artık iş yerine mekânsal olarak çok daha az bağımlı olacağız, daha özgür hareket edeceğiz, hatta iş yerine gitsek bile içeride bir odada çalışma arkadaşlarımızla Playstation oynayabileceğiz!

Çok cazip görünüyor, ancak durum hiç de öyle değil. Yapılan sosyolojik araştırmalar da gösteriyor ki bu yeni “özgürlükçü” modeller biz geleceğin işçilerine, emekçilerine 7/24 iş yükünü ve stresi ensemizde hissettiğimiz bir yaşamı dayatıyor. Esnek çalışmak, aynı zamanda 7/24, ne zaman gerekirse o zaman çalışmaya hazır olmak anlamına geliyor. Freelance çalışma modelinde 1 ay iş bulamadığında kahve içecek paranın dahi kalmaması, bu modelin ismi kadar ilgi çekici olmadığını kanıtlıyor. Yeni modellerin kendisi, işgücüne ne katılabilen ne katılamayan, sosyal ve ekonomik sınırları ne belirli ne belirsiz olan milyonlar yaratıyor.

Yeni çalışma modellerinde iş yerlerinden mekânsal kopuş demek bizimle aynı koşullarda çalışmaya mecbur başka insanlarla olan tanışıklığımızın azalması, dolayısıyla aramızda hiçbir dayanışma ağının da örülememesi demek. Birbirimizi göremiyoruz, tanıyamıyoruz, sorunlarımızda ortaklaşamıyoruz. Bu modellerde sendikalaşma ise hak getire...

Sonuçtan sebebe gidercesine ilerleyelim, peki ya eğitim hayatı? Her şey gibi o da köklü bir değişimden geçiyor. Özellikle bilgisayarların ve internetin hayatımıza girmesiyle birlikte eğitim süreçlerinin çok daha kolaylaşmasını doğal olarak bekleyebiliriz, ancak 2020 Türkiyesi’nde insanların internet çekmediği için çatıya çıkmaya çalışırken düşüp hayatını kaybettiği ya da yüz binlerce öğrencinin ne tableti, ne bilgisayarı olmadığı gerçeği yüzümüze tokat gibi çarpar. Bilim ve teknoloji, “Üretmek için üreten” ekonomik sistemin menfaati uğruna harcandığı sürece buna mahkûmuz. Hiçbir ünlü, hiçbir “yardımsever” bu geleceksizliği koli dağıtarak alt edemez.

İşin özü bize kalırsa şu: Eğitimin bu halden gittikçe daha da kötüleşecek olmasının bir sebebi var. O sebep şu: İçinde yaşadığımız ekonomik düzen %1’i ayrıcalıklı kılabilmek için %99’u hayallerinden, zevklerinden etmek zorunda artık. Bunun için ise daha en baştan hayal kurmayı ve hayallerimizin peşinden koşmayı (yalandan da olsa) öğütleyen ve dünyanın çivisinin çakılı olduğu zamanlardan kalma eğitim sistemi bayağılaştırılmalı ve bir çeşit skor sistemine dönüştürülmeliydi. Yaşadığımız dönüşüm biraz da budur.

Skordan kastımız şu: Artık her birimizin bir çeşit “kariyer puanı” var ve her şey biraz baş aşağı döndürülmüş durumda. Dünyanın çivisi çakılıyken şirketler nitelikli ve iyi eğitim görmüş insanların peşinde koşuyormuş; bugün ise her birimiz “en iyi ben kendimi geliştirdim” dercesine ne konuşulduğunu bile anlamadığımız sertifikalı konferanslara katılarak CV’mize bir skor daha yazmaya, kariyer sitelerinde kendimizi bir şirkete pazarlamak için kafa patlatmaya mecbur bırakılıyoruz.

Kariyer sitelerinin birer işsiz cennetine dönüşmesi, bu işsizlerin arasında çok yüksek derecelerle okul bitiren “başarılı” insanların yoğunluğunun ise hiç de az olmaması tesadüf değil. Herkesin her işi yapabildiği bir dünyada hangi şirket neden işinin ehlini arasın, daha ucuza o işi yapabileceğini beyan eden binlerce işsiz varken liyakat ve nitelik peşinde koşsun ki?

SORUN VARSA, ÇÖZÜMÜ DE OLMALI

Yukarıdaki bölümde özetle şunları söyledik: Geleceksizliğin milyonlarca genç için kaçınılmaz hale geldiği bir dünyada eğitim de bu geleceksizlikle savaşmak yerine bu geleceksizliği normalleştirmek üzere yeniden dizayn ediliyor. Suya sokulduktan sonra tenceremizin altına yaktılar, kavrulana kadar neye uğradığını anlayamayan birer deney kurbağası gibi öylece beklememizi istiyorlar.

Geleceksiz Kuşağın en büyük dezavantajı etrafında bir araya gelebileceği bir amentüden yoksun oluşu, yani örgütsüzlüğü. Programdan ve ortak bir hedeften yoksun olmak bizi birer çil yavrusu gibi her virajda oradan oraya dağıtıyor. Aynı yere bakmadığımız için bu geminin tek bir dümeni olduğunu göremiyoruz, herkes kendi baktığı yere “işte benim ufkum bu!” diyerek ulaşmaya çalışıyor. Oysa su alan gemiyi öncelikle kurtarmak gerekiyor.

Dünyanın çıkan çivisinden söz etmiştik, yine ondan söz ederek bitirelim: Dünyanın çivisi, bu geminin en güzel limana ulaştığında kıyıya atacağı demirin üstüne yeniden çakılmalı. En güzel limana ulaşmak için ise kaptana güvenmeli, gemiyi sahiplenmeli.

Gemimizin kaptanı, emeğiyle geçinen milyonlarca işçinin tüm bu haksızlıklara dur diyebilme iradesidir. 17 Kasım Uluslararası Öğrenciler Günü’nde geleceğimiz için bir adım atma cüretini göstermemize vesile olan Öğrenci Sendikası ise gemisini sahiplenen, kaptanına güvenen milyonlarca gencin yuvasıdır...

Dinçer Durukafa yazdı | Kapitalizm ve iklim krizi

Neden yeşil bir kapitalizm mümkün değil?

Dinçer Durukafa

Metin Çulhaoğlu İleri Haber’deki 11.08.2020 tarihli yazısına “Erken uyarı sistemini hemen en başta devreye sokalım: Yazı ‘teoriktir’; özellikle bu sıcaklarda çekilmeyeceğini düşünenler hiç başlamayabilirler” diye bir uyarıyla başlamıştı. Biz de benzer bir erken uyarı sistemini devreye sokarak, bu yazının teknik öğeler taşıdığını peşinen belirtelim. Yazı bildiğimiz dünyayı yok oluşa götüren iklim değişikliğinin kapitalist modelle durdurulamayacağını nesnel kanıtlarla açıklama amacını taşımaktadır. Bu nesnel kanıtların doğası gereği teknik verilere çokça başvurulacaktır. Teknik verilerle arası iyi olmayan okuyuculara verdiğimiz rahatsızlıktan dolayı şimdiden özür dileriz. 

İklim değişiminin dünyadaki canlı türlerini kitlesel bir yok oluş tehdidi ile burun buruna getirdiği bilimsel bir gerçek. Küresel ısınmanın sanayi devriminden bu yana insan aktivitesi sebebiyle atmosferdeki sera gazlarının miktarındaki dramatik artıştan kaynaklandığını artık hepimiz biliyoruz. Bu bozulmanın bilimsel mekanizmasının nasıl işlediği bu yazının konusu değil. Ama süreci kısaca anlatmakta fayda var. 

Atmosferin %99,7’sini oksijen, azot ve argon gazları teşkil eder. Bu gazlar, dünya yüzeyinden yansıyan güneş ışınlarını soğurma kapasitesi olmayan gazlardır. Atmosfer sadece bu gazlardan oluşsaydı, dünyanın ortalama yüzey sıcaklığı yaklaşık 0°C olurdu. Ancak bir sera gazı olan ve atmosferde çok küçük oranda bulunan karbondioksit gazı, yüzeyden yansıyan güneş ışınlarını soğurabilme kapasitesiyle dünya yüzeyinin ortalama sıcaklığının 15°C’de kalmasını sağlar. Bu durum dünya üzerindeki yaşam için mükemmel koşulları sağlar. Doğal olarak atmosferde karbondioksit oranının artması, ortalama sıcaklıkların da artması ile sonuçlanır. 

Sanayi Devrimi’nden bu yana atmosferdeki karbondioksit miktarı dramatik olarak artış göstermiştir ve hızla artmaya devam etmektedir. Bu sebeple güneş ışınları tarafından taşınan ısı atmosferde daha fazla birikebilmekte ve ortalama sıcaklıklar yükselmektedir. Dünyadaki ortalama sıcaklığın sadece 1,5°C daha yükselmesi; kutuplardaki buzul kütlelerinin erimesi, deniz seviyelerinin yükselmesi, deniz suyundaki asiditenin artması, kısacası doğal dengenin alt üst olması ile küresel seviyede bir felaketi getirecektir. Yani dünya üzerindeki canlı hayatını mümkün kılan koşulların (en azından dünyanın büyük bir bölümünde) ortadan kalkmasına yol açacaktır. Bu durum insan aktivitesi kaynaklı bu bozulmanın acilen durdurulmasını zorunlu kılmaktadır. Dünya çapında hükümetler ve uluslararası örgütler kimi önlem ve aksiyon planları açıklasalar da sıfır karbon salımlı bir dünya hedefi hala uzak görünmektedir. Zira sorun pratik önlem paketleriyle çözülebilecek nitelikte değildir. 

Güncel istatistiklere göre dünya çapında kullanılan enerjinin %62’si sanayi ve ticaret sektörlerinde, %25’i ulaşımda, %13’ü de konutlarda kullanılmaktadır. Ulaşım amaçlı tüketilen enerjinin %40’ının ticari taşımacılık tarafından tüketildiği göz önüne alınırsa, dünyadaki toplam enerji tüketiminin %72’sinin sanayi ve ticaret amaçlı olduğu görülür. Bu da bizi küresel ısınmaya sebep olan gaz emisyonlarının yaklaşık dörtte üçünün  meta üretimi ve dağıtımı amacıyla üretildiği sonucuna götürür. Bu sebeple bu yazı temel olarak sanayi kaynaklı emisyonlar üzerinde yoğunlaşacaktır.

***

Karbondioksit emisyonlarını düşürmek için üç temel yöntem tanımlanabilir: Enerji verimliliğinin yükseltilmesi, fosil yakıt kaynaklı enerji üretiminin yenilenebilir enerji kaynakları ile ikamesi ve son olarak enerji talebinin düşürülmesi. 

Bugün gerek hükümetler gerekse bilim dünyası bu seçeneklerden sadece ilk ikisine odaklanıp, üçüncü seçeceği görmezden gelmektedir. Zira enerji tüketiminin düşürülmesi, sınai üretim kapasitesinin de düşürülmesi anlamına gelir ki meta üretimi ve sermaye birikimine dayalı bir toplumsal düzende bunun sözünü etmek bile zındıklık kabilindendir.

Şimdi bu üç yönteme yakından bakalım. 

ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN YÜKSELTİLMESİ

Bu yöntem, enerjinin üretilmesi ve/veya formunun değiştirilmesi esnasında sistem kayıplarının en aza indirgenmesi olarak özetlenebilir. Mesela 10 birim enerji içeren yakıtın yakılmasından 9 birim yararlı ısı enerjisi üretiliyorsa, o sistemin enerji verimliliği %90’dır. %10’luk kısım sistem kayıpları olarak değerlendirilir. Fizik yasaları gereği bu değer sıfıra indirilemez. Yakılan yakıt miktarı ile atmosfere salınan atık gaz miktarı doğru orantılı olduğu için enerjinin üretim, aktarım ve kullanımındaki kayıpların azaltılması karbondioksit salımlarının da azalması anlamına gelir. Bu yöntem dünya çapında özellikle de sanayi ve ticaret alanında en yaygın uygulanan yöntemdir. Zira verimliliğin artışı, üretkenlik sabit kalmak kaydıyla kaynakların tüketiminde azalma sağlamaktadır. Şu halde üretim maliyetlerini düşüren böylesi bir önlem sermayedar için ilgi çekici olacaktır.

Mesela 90’larda kurulmuş küçük sayılabilecek bir konfeksiyon atölyesi üretim için saatte 60 TL değerinde doğalgaz tüketirken, yine saatte 75-80 kg karbondioksit üretir. Yapılacak bir verimlilik iyileştirmesiyle %15-20 yakıt tasarrufu sağlayarak, CO2 emisyonu saatte 65-70 kg’a düşürülebilir. Bu atölyenin günde 2 vardiyayla 16 saat, haftada 6 gün ve yılda 50 hafta işletmede olduğu düşünülürse, böyle bir iyileştirme yatırımı senede yaklaşık 50 bin lira değerinde doğalgaz tasarrufu, karbondioksit salımında da 42 ton (yaklaşık 2 bin yetişkin ağacın soğurabileceği miktarda) azalma sağlar. Tabi ki örnekteki sermayedarımız için yatırımın “fizibıl” olup olmaması para ile ölçülür. Günümüz ticari koşullarında bu iyileştirme için gerekli ilk yatırım maliyeti, işletme giderlerinde sağlanan tasarrufla 2 sene içinde geri ödenmiyorsa, yani bu örnekte 100 bin lirayı aşıyorsa (bu hesapta reel faizden gelen finans maliyeti ihmal edilmiştir), cebindeki parayı yönetmekte çok uzman sermayedarımız için salt çevresel faktörler yatırıma teşvik eden bir saik olmayacaktır. Nasıl ki sermayedarımız atölyede çalışan işçilere ödediği ücretlerin geçim için yeterli olup olmamasıyla ilgilenmiyorsa, parasal bir getirisi olmadığı müddetçe üretimin çevresel etkilerini azaltmak için de sınıfsal bir motivasyona sahip değildir. 

Öte yandan verimlilik artışı için gerekli yatırımlar büyük oranda sanayide kullanılagelen ve bilindik teknikler, malzemeler ve yöntemlere dayandığı için pek çok sektörde ekonomik olarak geri dönüşü olan yatırımlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Hal böyle olunca meta üretim sürecinin doğası gereği özellikle son 15-20 yılda bu alanda yatırımlar yaygınlaşmıştır. Ancak yukarıda da söylediğimiz gibi bir sistemin verimlilik artış potansiyelinin sınırları vardır. Dünya üzerindeki geleneksel tüm enerji sistemlerinin termodinamiğin el verdiği en yüksek verim seviyelerine getirilmesi atmosfere salınan sera gazlarında önemli miktarda azalma sağlasa bile bu değeri sıfıra indiremez. Bu yolla çevresel yok oluş olsa olsa yavaşlatılır. 

Yani anlıyoruz ki fosil yakıtlar tamamıyla terk edilmediği müddetçe soruna kökten bir çözüm getirilmesi mümkün değildir.  Peki burada ne seviyedeyiz?

FOSİL YAKIT KAYNAKLI ENERJİ ÜRETİMİNİN YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI İLE İKAMESİ

Şimdi petrol, doğalgaz ve kömür gibi fosil yakıtlara alternatif olabilecek enerji kaynaklarına genel olarak bir göz atalım. 

Bugün sayıları az da olsa, nükleer enerjiyi fosil yakıtlar karşısında en uygulanabilir alternatif olarak öneren kesimler mevcuttur. Ancak nükleer atıkların imhası veya geri dönüşümü mümkün olmadığı için bu enerji türü sürdürülebilir kaynaklardan biri değildir. Ayrıca yaşanan onca felaket ve acı deneyimden sonra nükleer enerjinin bu alternatifler arasında değerlendirilmesi söz konusu olamaz.

Bir başka seçenek hidroelektrik sistemler olabilir. Ancak bu teknoloji akarsuların doğal akışına müdahale ederek habitatı bozmakta, sadece doğal dengeyi değil bölgedeki sosyo-ekonomik yapıyı da alt üst etmektedir. Zaten bu alanda yapılan yatırımların yıkıcı sonuçlarının yarattığı yerel toplumsal hareketlere şahit oluyoruz. Bu teknolojinin sağlayabileceği enerji arzının doğal sınırları ve çevresel etkileri değerlendirildiğinde bu seçeceğin teknik bir bakış açısıyla elenmesi bir yana bunlara karşı oluşan toplumsal hareketlerin de görmezden gelinmesi mümkün değil. 

Başka bir alternatif enerji kaynağı olarak biyo-kütle karşımıza çıkıyor. Bu yöntem temel olarak sınai amaçlı üretilen tarım ürünlerinin atıklarının yakılması prensibine dayanır. Bu yakıtlar zeytin çekirdeği, pamuk çiğiti, fındık kabuğu, testere talaşı, kenevir gövdesi, hindistan cevizi kabuğu, hayvansal atıklar, ayçekirdeği kabuğu vb. endüstriyel amaçlı tarım ürünlerinin atıkları olabileceği gibi doğrudan enerji üretimi amacıyla düzenli olarak yetiştirilen bitkiler de olabilir. Bu yakıtların biyolojik üretimi sürecinde bitkilerin fotosentez yoluyla atmosferden soğurdukları karbondioksit miktarıyla yandıklarında açığa çıkan karbondioksit miktarının eşit olduğu düşünüldüğü için prensipte bu sistemler karbon-nötr kabul edilir. Gerçekte ise bu sistemler kaçınılamaz olan kayıplardan dolayı belirli bir oranda emisyon üretirler. Üstelik doğrudan yakıt üretimi amacıyla yetiştirilen bitkiler gıda üretimi için gerekli çok kıymetli tarım arazilerini işgal ederek, gıda arzına ve fiyatlarına olumsuz yönde etki etme riski taşımaktadır. Bunlara ek olarak tekniğe uygunsuz tasarım, kurulum ve işletme şartları sebebiyle bu sistemlerin kül, kurum gibi zararlı atıklar üretmesi de çok yaygındır. Ayrıca bu sistemlere karşı da yerel toplumsal hareketlerin varlığı göz ardı edilmemelidir.

Jeotermal de sera gazı salımına sebep olmayan enerji kaynaklarından sayılabilir. Yeraltında magmaya yakın bölgelerde yüksek sıcaklık ve basınçlarda bulunan su kaynaklarından ısı çekilmesi prensibine dayalı bu yöntem de ciddi çevre riskleri taşımaktadır. Bu yeraltı suları yüksek ağır metal ve toksik bileşenler içerdiği için yeryüzüne çıkarak toprağa, temiz su kaynaklarına ve havaya karışmaları halinde yıkıcı etkiler yaratmaktadır. 

Yenilenebilir enerji kaynakları arasında en fazla uygulama alanı bulan ve araştırmaların en fazla derinleştiği diğer iki yöntem ise rüzgar ve güneş enerjileriyle elektrik üretimidir. Rüzgar türbinlerinin gürültü seviyeleri ve kimi uygulamalarda kurulum alanlarının kuşların göç yollarıyla çakışmasından dolayı toplu kuş ölümlerine sebep olmaları, güneş panellerinin de geniş kurulum arazilerine ihtiyaç duymaları gibi yönetilebilir olumsuzluklar bir yana, bu sistemler yukarıda anlatılanlara kıyasla daha sürdürülebilir çözümler sunmaktadır. Bu sistemlerdeki temel sorun enerji kaynağının süreksizliğidir. Zira türbini çevirecek rüzgar her zaman esmez, geceleri güneş yoktur ve yılın belirli dönemlerinde gündüz de yeterli miktarda güneş ışığı bulunmaz. Bu durum, üretilemediği anlarda da arz edilebilmesi için, güneş ve rüzgarın var olduğu anlarda enerjinin depolanmasını zorunlu kılar. Bu sebeple bilim ve teknoloji dünyası yüksek kapasiteli piller üzerinde derinlikli araştırma-geliştirme faaliyetleri sürdürmektedir. Bugün uzaya roket de gönderen ünlü teknoloji firmasının piyasaya sürdüğü elektrikli otomobillerin sahip olduğu ileri teknoloji piller, bu çalışmaların bir ürünü olarak karşımıza çıkmaktadır.

Şimdi bu ileri teknoloji pillerin aslında hala ne kadar kısıtlı imkanlar sunduğunu anlatmak için konfeksiyon atölyemize geri dönelim. Bugünkü yatırım maliyetleri göz önünde bulundurulduğunda bu yatırımın ticari anlamda kendini geri ödemeyeceği ve güneş panellerinin kurulması için gerekli yaklaşık 5 dönüm arazinin rantından vazgeçmesi gerektiği gerçeğini şimdilik bir kenara bırakalım ve atölyenin sahibi sermayedarımızın işi için gerekli enerjiyi doğalgaz yerine güneş enerjisiyle üretmeye karar verdiğini varsayalım. Günde iki vardiya usulü 16 çalışma saatinin 10’unda güneş olduğunu ve 6 saatlik enerjinin pillerde depolanması gerektiğini var saydığımızda, mütevazı atölyemize ileri teknoloji elektrikli araç pillerinden en az 50 adet gerekir. Hepimiz biliyoruz ki günlük olarak kullandığımız elektronik ürünlerin pillerinin belirli bir ömrü vardır, pil atıkları doğaya büyük zararlar verir ve bu atıkların sadece küçük bir oranı geri dönüştürülebilmektedir. Aynı şekilde atölyemizde kullanılan her biri yarım tonun üzerine ağırlığa sahip 50 adet pil ortalama 2 senede bir zararlı atık haline gelmektedir. Yine de sermayedarımızı bu yatırımdan alıkoyan unsurun hiçbir şekilde çevresel etki değil, yatırımın ticari olarak “fizibıl” olmaması olduğu açıktır. Pil teknolojisinin bugünkü teknolojik sınırları ve meta üretimine dayalı sistemin doğası, bu teknolojinin endüstride yaygın ve kapsamlı kullanımını (en azından öngörülebilir gelecekte) olanaksız kılmaktadır. 

Son yıllarda gündeme gelen bir başka alternatif enerji kaynağı da hidrojen gazının yakıt olarak kullanılmasıdır. Bu yöntem suyu oluşturan hidrojen ve oksijenin birbirinden ayrılması ve açığa çıkan hidrojenin yakılması prensibine dayanır. İçinde karbon bulundurmayan bu yakıtın yanması sonucu sadece su açığa çıkar. İlk bakışta çok mantıklı görülen bu yöntemin de uygulanması öyle çok kolay değildir. Çünkü bu ayırma işlemi elektroliz adı verilen elektro-kimyasal bir işlemdir ve bu işlem hidrojeni yakarak elde edilebilecek enerjiden daha fazla enerji gerektirir. Ancak güneş ve rüzgar bulunduğu müddetçe bu işlem gerçekleştirilerek üretilen hidrojen gazı depolanabilir. Bunun için dev üretim santrallerinin yanı sıra hidrojenin dağıtımı için kentlere ve sanayi bölgelerine yeni dağıtım hatlarının döşenmesi, araçların, araç yakıt istasyonlarının, fabrikaların makina parklarının vs. baştan aşağı yeniden kurulması gereklidir. 

Bu ve bunun gibi yenilikçi birçok fikir büyük altyapı dönüşümlerini gerektirecektir. Böyle bir dönüşümün mevcut sermaye birikim modellerini ve sermaye fraksiyonları arasındaki güç dengelerini alt üst edeceğine hiç kuşku yoktur. Bu anlamda yönetici sınıfların böyle köklü bir değişime gönüllü olacağına inanmak olanaklı değildir. 

Tüm bunlara ek olarak kimi sektörlerde teknik sebeplerle yenilenebilir enerji kaynaklarının uygulanması henüz mümkün değildir. Özellikle demir-çelik, çimento, uzun yol gemi taşımacılığı, havacılık gibi sektörlerin özgün durumlarından ötürü bu sektörlerde sürdürülebilir dönüşüm fikirlerinin geliştirilebilmesi için daha kat edilecek çok yol vardır. Yani ilk yatırım ve işletme maliyetlerine rağmen, yenilenebilir enerji kaynakları bugün uygulanabileceği tüm alanlarda uygulansa dahi yukarıda bahsedilen sektörlerde sera gazı salımı devam edecektir. 

Bu gerçek bizi tek sonuca götürmektedir. Alternatif enerji kaynaklarının mümkün olan en yaygın ölçekte uygulamaya konulmasının yanı sıra enerji tüketiminin dolayısı ile endüstriyel üretimin toplumsal ihtiyaçlar doğrultusunda planlanması ve kısıtlanması küresel ısınmayı durdurmanın tek yoludur. Bu da meta üretimine dayalı, kar açlığı tarafından yönlendirilen serbest piyasa sisteminin terk edilmesi ve planlı bir ekonomiye geçişi gerektirir.

Sonuç olarak kapitalist sistem dahilinde;

1- Küresel ısınmaya sebep olan eski teknolojilerin yenilenebilir enerji sistemleri ile ikamesi, bu sistemlerin sermayedarlara sağladığı ekonomik avantajlarla sınırlıdır. Dolayısıyla piyasa mantığı dahilinde bütünlüklü bir dönüşümün gerçekleşmesi mümkün değildir. Yüksek yatırım maliyetleri, enerji tüketicisi sanayi kollarının bu yeni teknolojilere ilgi duymaması ile sonuçlanmaktadır. Öte yandan bu teknolojileri üretebilecek şirketler kısa vadede kâra tahvil edilebilecek bir pazar potansiyeli görmedikleri için bu teknolojilerın ar-ge ve üretim faaliyelerine kaynak aktarmaktan kaçınmaktadır.

2- Bu dönüşümün devletlerin yaptırımlarıyla gerçekleşeceğini beklemek, en azından sermaye birikim süreçlerini sağlıklı bir seviyede gerçekleştirebilmiş (bunu yaparken bugün yüz yüze olduğumuz iklim felaketine yol açmış) gelişmiş kapitalizmler dışındaki dünyada bunu beklemek hayalcilikten öteye geçmez. Örneğin az gelişmiş bir ulus devletin endüstriyel üretiminin ileri teknoloji gerektirmeyen çimento, seramik ve cam sanayilerine dayandığını düşünelim. Devletin enerji-yoğun bu sektörlerde yüksek yatırım maliyeti olan yenilenebilir enerji kaynaklarına dönüşü zorunlu kılması halinde sermaye bu sektörlerden çekilecek, üretimin azalması dış ticaret açıkları ile sonuçlanacak, istihdam alanları daralacaktır. Bu koşullarda o devletin böyle bir yaptırımı uygulamaya koyması mümkün değildir. 

3- Yeni teknolojilerin sermayedar tarafından uygulanabilir bulunmaması, devletleri vergi istisnaları ve finansal desteklerle bu yatırımları teşvik etmeye yöneltmektedir. Bu uygulama aslında sermayedarın üretimde doğaya yüklediği maliyeti ortadan kaldırmak adına ortaya çıkan yatırım maliyetini toplumun sırtına yüklemekten başka bir şey değildir. Yani kar sahibinin karlılığı aynen devam ederken, doğayla barışık yeni üretim araçlarının maliyeti topluma yüklenmektedir. 

4- Devlet teşvikleri sadece yatırımı yapan sermayedara değil, yenilenebilir enerji kaynakları ile çalışan cihaz ve makinaların üretim ve satışını yapan sermaye kesimlerine de toplumsal kaynakların aktarılması anlamına gelmektedir. 

5- Küresel ısınmaya karşı dünya çapında gelişen toplumsal duyarlılık, sermaye tarafından fırsata çevrilmekte, şirketler üretim süreçlerinin özünde çok büyük değişimler olmasa bile vitrinlik birkaç iyileştirmeyi kullanarak pazarlama stratejileri geliştirmektedir. Örneğin ürünlerin paketlerine “organik”, “fair trade”, “doğa dostu ambalaj” vs. gibi ibareleri iliştirerek 10 liralık ürünü 20 liraya pazarlamaktadır. Bunu yapan “doğa dostu” sermayedarımız kendisini çevre mücadelesinin yılmaz neferi ilan ederken, birkaç yüz kilometre mesafeyi emisyon canavarı özel jetiyle kat etmekten geri durmamaktadır. Bu durum sermayenin soruna yaklaşımındaki iki yüzlü fırsatçılığın en görünür örneğidir. 

6- Bugünkü teknolojilerle güneş olduğu müddetçe üretim için gerekli enerjinin elde edilmesi nispeten kolaydır. Ancak sermayedar elinden gelse, artık değer üretiminin azami seviyeye çıkarılması için üretim araçlarını ve iş gücünü günde 25 saat kullanmak ister. Bu sebeple fabrikaların çoğu 3 vardiya sistemiyle 7/24 çalışır. Halbuki üretilen yenilenebilir enerjinin depolanmasına gerek kalmaksızın çalışma saatlerinin gün ışığına göre düzenlenmesi, sanayide fosil yakıtlara bağımlılığı büyük ölçüde ortadan kaldıracaktır. Bu ise üretilen ürünün değişim değerinin sadece bu üretim için gerekli toplumsal emek-zamana eşit olması ile, yani iş gücünden artık değer üretilmesinin engellenmesi ile mümkün olacağı için kapitalizmin temel yasaları ile örtüşmez. 

7- Meta üretimine dayalı bir sistemde, üretilen ürünün sermayeye dönüştürülebilmesi bir kullanım değeri sunabilmesine bağlıdır. Bu sebeple insanların fiziksel, psikolojik, teknik vb. ihtiyaçlarına çözümler getirebilecek, kütlesel olarak üretilip, satılabilecek, yenilikçi ürünleri/hizmetleri geliştirerek sermaye birikimi sağlamak girişimciliğin amentüsüdür. Böylece üretim araçları, yenilikçi fikir, teknolojik bilgi, iş gücü, hammadde ve enerji bir araya getirilerek elde edilen emtia sermayeye dönüştürülür. Biriken sermaye daha fazla iş gücü, daha fazla hammadde, ve daha fazla enerji katılarak büyümeye mahkumdur. Bu sermaye sayısız kereler aynı döngüden geçirilerek sürekli olarak büyür. Bu kapitalist üretim biçiminin doğal yasasıdır. Şu halde, üretimin ihtiyaç karşılama amacıyla değil, kâr elde etme güdüsüyle yapıldığı, rekabete dayalı bir düzende enerji ihtiyacı ve tüketimi piyasaya sürülen metaların niceliği oranında artmak zorundadır. Bu döngü içinde enerji tüketiminin kısıtlanması döngünün temel yasaları ile çelişmektedir ve bu ikisi aynı anda var olamaz. 

Tüm bu söylenenler bizi tek sonuca ulaştırmaktadır: Kapitalist toplum biçimi dahilinde iklim değişimi durdurulamaz. Reel sosyalizm döneminde endüstriyel gelişim perspektifinin çevresel etkileri ve yaşanan felaketler anti-komünistler için eşsiz anti-propaganda olanakları sunuyor olabilir. Ancak sosyalistler geleneklerini sahiplenirken geçmişe eleştirel bakabilmeli ve bugün sahip olduğumuz bilimsel bilgiyle sürdürülebilir bir enerji politikasının sosyalizm projeksiyonunun temel öğelerinden biri olduğunun farkında olmalıdır. Çevre mücadelesinin kapitalizmden kopuş perspektifi olmadan da yürütülebileceğine inanacak kadar bilimsellikten uzak olanlar da yağmur dualarına devam edebilirler. Nihayetinde kapitalizmin doğasına içkin irrasyonel ve sürdürülemez üretim ve tüketim kalıpları, kaynakların ve bu kaynakların kullanımı konusundaki karar mekanizmalarının eşitsiz bölüşümü iklim felaketinin durdurulmasının önündeki en büyük engeldir. İklim değişimi kapitalizmin bir yan etkisidir ve emek-sermaye çelişkisinden bağımsız olarak değerlendirilemez.

ÇEVİRİ | Komplo teorileri: Kuruntucu ama sorulması gereken sorular

Komplo teorileri gelişerek yayılıyor. Bunların çoğu kendi dünyasında yaşayan, çoğu zaman ırkçı fantezilerle dolu bir karmaşayı temsil eder. Ama hepsinin ortak bir yanı vardır: Hiçbiri yeterince açıklayıcı değildir.

Yazar: David Meienreis

Çeviren: Kemal Çaprak

“Komplo teorileri korku ve belirsizliğin olduğu yerlerde ve zamanlarda gelişir“ diyor, “Lexicon of Conspiracy Theories (Komplo Teorileri Sözlüğü)“ kitabının yazarı Robert Anton Wilson. Eğer komplo teorileri hükümetleri, bilim adamlarını ve medyayı hedef alıyorsa, bu, sosyal düzenimizin güvenilirliğine derin bir güvensizliğin belirtisidir. Bu tür şüphelerin son yıllarda giderek daha sık ortaya çıkması ve milyonlarca insanı büyülemesi, geleceğe dair belirsizliğin ne kadar yaygın olduğunu gösteriyor. Bunun pek çok nedeni var: Uluslararası düzenin giderek daha kırılgan hale gelmesi, krizlere ve savaşa daha yatkın halde olması vb. 

KOMPLO TEORİLERİNİN YAPISI

Ekonomistler, yıllardır kapitalizmi "seküler bir durgunluk", yani büyümesi olmayan kalıcı bir durum içinde gördüler. Büyük skandallar zinciri bununla sona ermedi: Cum-ex(1) tarihteki en büyük vergi soygununu temsil etmesine rağmen muhtemelen herhangi bir hukuki sonucu olmayacak. Panama Belgeleri, dünyanın dört bir yanındaki ünlülerin yasadışı finansal işlemlerden nasıl para kazandığını ortaya koydu. Nükleer enerji kullanımının kaldırılmasını becerememek, ağır taşıtların yol geçiş ücretlerindeki milyarlık iflası, Almanya Savunma Bakanlığı'ndaki şüpheli danışman ilişkileri, Jeffrey Epstein'ın fuhuş çetesi ve hapishanede ani ölümü, Trump’ın Beyaz Saray’da oluşu ve şimdi de tıbbi ekipman fiyatlarındaki patlama ve şirketlerin Corona para yardımı dağıtımında büyük dolandırıcılıkları... Pek çok şey ters gidiyor ve hepsinin arkasında, kendilerini zenginleştirmek için kanunları çiğneyen etkili kişilerin bir araya gelmesi komplosu var. Buna siyasi sorumluların katılımını da içeren organize suç da denilebilir. Bunlar vardır ve komplo teorilerini oluşturan maddelerdir. Görüldüğü gibi bazı komplo teorileri gerçek suçlara işaret eder ve en azından makul tartışmalar yaratabilir. Ancak bunlarla ilgili iki temel mesele var: Birincisi, sorunun temelindeki nedenlerden uzaklaşır ve insanların hoşnutsuzluğunu yanlış hedeflere yönlendirirler. İkincisi, kapitalizmden mustarip insanlara dünyayı nasıl değiştireceklerine dair araçlar veya stratejiler vermezler.

BILL GATES KOMPLOSU

Popüler bir koronavirüs komplo teorisi, mevcut pandeminin arkasında Microsoft'un kurucusu Bill Gates'in olduğunu söyler. Gates, tüm dünyadaki hükümetleri, medyayı ve sağlık otoritelerini aldatmak için perde arkasından ipleri çekmekte, böylece menfaatinin olduğu ilaç firmalarının yeni bir aşı ile milyarlar kazanmasını sağlayabilmektedir. Bu komplo teorisi hakkında gerçek nedir? Bill Gates'in serveti tahminen 160 milyar dolar civarında. Dünyanın en zengin adamlarından biri. Arkadaşı büyük yatırımcı Warren Buffett ile dünya çapında faaliyet gösteren Gates Vakfı'nı yönetiyor ve Coca Cola, Kraft gibi şirketlerin yanında çok sayıda ilaç şirketine yatırım yapıyor. Kamuoyuna açık bir şekilde ifade ettiğine göre, sağlık sektöründeki yatırımları onun en kârlı yatırımları arasında. 

Hükümetlerin çoğu ABD’nin 1993 yılındaki girişimine dayanarak Dünya Sağlık Örgütü'ne (DSÖ) zorunlu katkılarını dondurma kararı aldılar. Bu dönemden beri Dünya Sağlık Örgütü özel bağışlara bel bağlamış durumda ve Gates, örgütün yıllık bütçesinin yaklaşık yüzde 14'ünü karşılıyor. Bu, ona DSÖ'nün yönünü belirleme konusunda önemli bir konum sağlıyor. Medico International gibi sivil toplum kuruluşları, Gates Vakfı'nın ve Ferrero Group gibi diğer özel şirketlerin, DSÖ üzerindeki bu etkisini yıllardır haklı olarak eleştirmektedir.

GATES ‘SUÇÜSTÜ YAKALANDI’ MI?

Gates komplosuyla ilgili sorunlar mevcut. Birincisi, bilgi kaynaklarının seçici kullanımına ilişkin. Öne sürülen komplo teorisi, Gates’in yeni virüs salgınlarının tehlikeleri hakkında yıllardır halka açık konferanslar vermesine ve aynı zamanda ilaç şirketlerinde pay sahibi olması sebebiyle "suçüstü yakalandığına dairdi. Ancak Gates’in DSÖ’nün yardımıyla korona konusunda dünya hükümetlerini nasıl kandırdığı kanıtlanamamaktadır. Buna ek olarak, hâlâ genel bir zorunlu aşılama yoktur ve Gates'in dahil olduğu şirketlerden birinin bir aşı bulması ve pazarlaması öngörülebilir değildir.  Komplo teorilerinin taraftarları ise, bunu sadece onun komplosunun nasıl kurnazca olduğunun kanıtı olarak görüyorlar. Bir yandan, resmi kaynaklara ve özellikle Gates'in kendisine son derece güvenilmez olarak yaklaşılıyor; öte yandan, Gates’in kameralar önünde yaptığı ve vakfının internet sitesinde okunabilen açıklamaları "karanlık" entrikalarının delili olarak kabul ediliyor.

NİHAİ HEDEF KÂR

Özel şirketlerin etkisiyle ilgili temel sorun komplo teorilerinde ele alınmamaktadır. DSÖ stratejileri, hastalıkları önlemeye değil kontrol etmeye odaklanmıştır. Açık farkla hastalıkların en önemli nedeni yoksulluktur, buna temiz su, sağlıklı gıda ve sıhhi tesisat eksiklikleri de dahildir. Gates ve ilaç endüstrisi, DSÖ‘nün sağlıklı gıda ve yaşam koşulları sağlamasının yerine, diyabet ve yüksek tansiyonla mücadele etmesinden milyarlarca dolar kazanıyor. DSÖ'nün bu temel yaklaşımı, her yıl pazarlanan aşıya göre, çok daha yüksek kâr sağlıyor.

İkinci sorun, grupları veya kurumları etkileyebilecek kişiselleştirmedir. Gates tek milyarder değildir. Ayrıca güçlü devlet başkanları, despotlar, mafya patronları ve kuralların Gates tarafından belirlenmesine izin vermeyecek ömür boyu başkanlar da uluslararası alanda faaliyet gösteriyor. İlaç endüstrisinin sorunu Bill Gates değildir. İlaç endüstrisinin sorunu, nihai amacının insanların hastalıklarını iyileştirmek ya da onları hastalıklardan uzak tutması değil, kâr elde etmeyi amaçlamasıdır. Ama komplo teorileri bir sistemin temsilcilerine yapışır, tüm toplumsal düzeni eleştirmezler.

DÜNYA PAZARINDA REKABET

Üçüncü sorun, komplo teorilerinin destekçilerinin neredeyse hiçbir zaman komploların nedenleri konusunda pek yaratıcı olmamasıdır. Teorilerde bir kişi her zaman güç, para ve dünya hakimiyeti ister. Aslında bu, birisinin insanlardan bir şey alıp onları haklarından mahrum bırakacağı korkusundan su yüzüne çıkıyor. Bu varsayım, en azından kapitalizm altındaki şirketlerin sınırsız para çoğaltma istekleri bakımından doğrudur. Paranın özündeki amaç, parayı daha fazla paraya dönüştürme zorunluluğudur ve gerekirse bunun için savaşlar yapılır veya tüm gezegen yaşanmaz hale getirilir. Marx'ın yazdığı gibi: “Biriktirin! Biriktirin! “ İşte Musa, işte peygamberler.”

(…)

'AKLIN YOK EDİLMESİ'

Komplo teorilerinin bu sorunları, onları yeni sağ ve eski faşist görüşlerle uyumlu hale getiriyor. Tarihsel faşizmin katılığı, aşırılığı ve acımasızlığı, faşizmin hiçbir zaman büyük, tutarlı bir toplum teorisi üretmediği gerçeğini gözden kaçırmayı kolaylaştırır. Saçma ve bilimsel olarak çoğu kez çürütülmüş olan ırk teorisi, devlet ve etnik mitleri ve bunlarla ilişkili anti-Semitizm, böyle bir teori geliştirmenin en büyük girişimleri olarak anlaşılabilir.

Faşizm, Hitler'in “Kavgam” adlı kitabında derlendiği gibi, saçma ve yarı gerçek klişelerden ve önyargılardan oluşan bir “birikime“dayanmaktadır. Bu tür teorik yapılar 1920'lerin derin toplumsal krizinde yaygın bir kullanım bulmuştur. Almanya'da faşistlerin iktidarı ele geçirme felaketinin arifesinde, Georg Lukács gibi teorisyenler "aklın yok edilmesinden" korkuyordu. Bu teorisyenler aynı zamanda muhafazakar çevrelerden ve orta sınıftan yayılan "cehalet ve kafa karışıklığı" (Adorno) ve "keskin" irrasyonalizm karşısında şok oldular: Kafatası ölçümü ve karakterolojisi, kahramana tapınma, “teosofi(2), numeroloji(3), naturopati (...) ve sayısız diğer mezhepler “.

(…)

KİŞİSELLEŞTİRME VE AHLAKÇILIK

Liberal sesler, tüm olumsuz gelişmelerin ardındaki komplolardan şüphelenen ya da dünyadaki tüm kötülüklerden "elitleri" sorumlu tutan komplo teorilerine itiraz ediyorlar. Onlar kişiselleştirici ve ahlakçı argümanlarla, kişiselleştirme ve ahlakçılığa “karşı çıkıyorlar”. Örneğin, koronavirüs karantinası zamanında Amazon şirketi ile insanlık tarihinin ilk trilyoneri olan Jeff Bezos'un kötü bir insan olmadığını ve gizli planları bulunmadığını savunuyorlar. Bu doğru olabilir. Onun perakende pazarını fethetme planı da gizli değil, tüm rakipleri tarafından paylaşılıyor. Ancak bu, Amazon'un korona krizi sırasında rakiplerini iflasa sürüklediği ve çalışanlarına açlığa mahkûm eden maaşlar ödediği gerçeğini değiştirmiyor. İnsanlar buna sinirleniyor ve bunu yapmakta haklılar. 

KOMPLO TEORİLERİNİN SOL’DAN ELEŞTİRİSİ

Komplo teorilerine yönelik sol görüşlü bir eleştiri bu gerçek sorunlarla başlamalı ve somut çözümler önermelidir. Ciddi eleştiri, yalnızca belirli "karanlık güçleri” değil, genel olarak özel mülkiyet hakkını kısıtlamaya çalışmakla karakterize edilir. Öte yandan, Nazi’lerinki gibi komplo teorilerinin sürekli destekçileri, yalnızca "her zaman belirli türden şirket sahiplerini" ve "belirli bir kapitalizmi" hedef alır (Herbert Marcuse). Komplo teorilerinin destekçilerinin günah keçisi arayışlarına bu açıdan kararlılıkla karşı çıkılmalıdır. Üretim araçlarının özel mülkiyeti ve her taraftan organize rekabet kaosu; sürekli olarak çatışmaları, yoksulluğu, skandalları, yolsuzluğu, halkı yanıltmayı, cinayeti ve gizli anlaşmaları üretmeye yeterlidir. Ancak yalnız başına milyarderler veya hükümetler güçlü değildir. Hepsi aşağıdan politik baskı altında tutulabilir veya sürülebilir. 

Komplo teorilerinin çoğu meşru sorular sorar. Buna karşılık birkaç tanesi makul cevaplar verir. Birçoğu, tehlikeli kuruntularla şekillenen, kendi dünyasında yaşayan, genellikle ırkçı karmaşalardır. Ama hep birlikte yetersiz kalıyorlar. Komplo teorisyenlerinin en kötü fantezileri bile kapitalizmin küresel gündelik hayatına yaklaşamaz. Bu hayatta milyarlarca insan yasal sefaleti ve şiddeti, gözetlenme ve baskıyı yaşamak sorundadır. Gerçek sorun, bazı gizli komplocuların yasadışı bir şekilde gücü ve serveti ele geçirmesi değil, küçük bir azınlığın dünyaya yasal olarak kendi özel mülkiyetleri muamelesi yapmasıdır. Kim komplo teorilerine son vermek istiyorsa, dünyayı demokratikleştirmek zorundadır. Marksist gelenekte bununla ilgili olarak şu söyleniyor: Sosyalizm için mücadele.

ORİJİNAL MAKALE:

https://www.marx21.de/verschwoerungstheorien-hirngespinste-aber-berechtigte-fragen/

(1) Çevirenin notu: Almanya’da bankaların karıştığı vergi skandalı.

(2) ÇN: Mistik-dinsel ve spekülatif-doğal-felsefi yaklaşımlar.

(3) ÇN: Sayı sembolizmi (ayrıca: sayı mistisizmi veya numeroloji), anlamların bireysel sayılara veya sayı kombinasyonlarına atanması anlamına gelir.