İleri Haber

2020 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu dün Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurulu’nda görüşülmeye başlandı. AKP’nin yağma ve peşkeş politikalarının sonucu olarak ekonomik kriz koşullarında görüşülen bütçeden yine emekçilerin refahına yönelik olumlu bir sonuç çıkması beklenmiyor. İlk gün görüşmelerinde muhalefetin de bu yöndeki sert eleştirileri dikkat çekti.

Ülkemizde bütçe görüşmeleri denilince akla gelen ilk başlıklardan biri uzun yıllar boyunca ‘örtülü ödenek’ adı altında Başbakan ve Cumhurbaşkanının kullanımına sunulan miktarlar ve bu paranın kullanım alanları oldu. Öyle ki bu konu 1970’lerdeki kontrgerilla tartışmalarında bile gündeme geldi.

ÖRTÜLÜ ÖDENEK NEDİR?

Örtülü ödenek, Merkezi Bütçenin Cumhurbaşkanlığına ayırdığı bütçe dışında kanunda "Örtülü ödenek, kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, Devletin millî güvenliği ve yüksek menfaatleri ile Devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili Hükümet icapları için kullanılmak üzere…” ifadeleriyle çok geniş bir şekilde tanımlanıyor.

2015 yılına kadar Başbakanlık kontrolünde olan örtülü ödeneğe, Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Yasası’nın örtülü ödeneği düzenleyen maddesinde 2015 yılında yapılan değişiklikle, Cumhurbaşkanlığı da ortak oldu. Erdoğan’ın Başbakanlıktan sonra Cumhurbaşkanlığına da seçilmesinin ardından yapılan düzenleme ile örtülü ödeneğin Başbakanlık bütçesine konulacağına ilişkin düzenleme Cumhurbaşkanlığı ve Başbakanlık bütçelerine konulmasını sağlayacak şekilde değiştirildi.

Başkanlık sistemine geçişin ardından Başbakanlık kurumunun kaldırılmasıyla bu ödenek tamamen Cumhurbaşkanlığının kontrolüne geçti.

ÖRTÜLÜ ÖDENEK NE KADARDIR?

Kanuna göre, her yıl için ayrılacak örtülü ödenek tutarı Cumhurbaşkanlığı genel başlangıç bütçesinin binde beşini geçemez.

ÖRTÜLÜ ÖDENEK NASIL KULLANILIR?

Cumhurbaşkanlığı bütçesine konulacak “gizli hizmet gideri” adı altındaki örtülü ödenekten MİT, Emniyet Genel Müdürlüğü, İçişleri Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Milli Güvenlik Kurulu ve Ticaret Bakanlığı da harcama yapabiliyor.

ÖRTÜLÜ ÖDENEK NERELERDE KULLANILIR?

Örtülü ödenekle ilgili en yoğun tartışmaların yaşandığı nokta ise tam da bu soru. Kanunda, “Kapalı istihbarat ve kapalı savunma hizmetleri, Devletin millî güvenliği ve yüksek menfaatleri ile Devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili Hükümet icapları…” olarak geçen kullanım alanları net bir noktaya işaret etmemekle birlikte iktidarlara rant ve yasa dışı işlerde kullanım için bütçe sunuyor.

Örtülü ödeneğin Türkiye tarihinde çarpıcı biçimde gündeme geldiği en önemli olaylardan biri 1970’lerdeki kontrgerilla tartışmaları oldu. Eski Başbakanlardan Bülent Ecevit, 28 Kasım 1990'da Milliyet gazetesinde yayınlanan röportajında o günlere ilişkin şunları söyledi:

"1974'teki başbakanlığım sırasında, zamanın Genelkurmay Başkanı rahmetli Orgeneral Semih Sancar başbakanlığın örtülü ödeneğinden acil bir ihtiyaç için birkaç milyon istedi. Benden istenen miktar örtülü ödenekteki paranın tümüne yakındı... Genelkurmay'dan bu paranın ne amaçla istendiğini sormak zorunda kaldım. 'Özel Harp Dairesi için istiyoruz' yanıtı geldi. Öyle bir resmi dairenin o zamana kadar adını bile duymamıştım... 'Şimdiye kadar bu dairenin giderleri nereden karşılanıyordu' diye sordum. O zamana kadar dairenin tüm giderlerini bir gizli ödenekle ABD'nin karşıladığı; ancak artık ABD'nin bu parasal katkıyı kestiği, o nedenle Başbakanlık’ın örtülü ödeneğinden para istemek zorunda kalındığı bana bildirildi...”

AKP DÖNEMİNDE ÖRTÜLÜ ÖDENEK NE DURUMDA?

AKP’nin iktidara geldiği 2002’nin ardından 2003’ten itibaren almaya başladığı örtülü ödenek 17 yılda katlanarak arttı.

İşte AKP iktidarı döneminde ‘örtülen’ ödenekler:

2003 - 98.3 milyon TL

2004 - 119.8 milyon TL

2005 - 149 milyon TL

2006 - 327.4 milyon TL

2007 - 436.5 milyon TL

2008 - 510.8 milyon TL

2009 - 634.4 milyon TL

2010 - 706.1 milyon TL

2011 - 951.2 milyon TL

2012 - 1 milyar 175 milyon TL

2013 - 1 milyar 248 milyon TL

2014 - 1 milyar 78 milyon TL

2015 - 1 milyar 773 milyon TL

2016 - 1 milyar 616 milyon TL

2017 - 1 milyar 900 milyon TL

2018 - 1 milyar 772 milyon TL

2019 - 4 milyar 805 milyon TL

2020 Yılı Bütçe Kanun Teklifi – Yedek ödenek ile birlikte toplamda 14 milyar 100 milyon TL

DÜNYADA NASIL?

Almanya: Almanya'da cumhurbaşkanlığı, başbakanlık ve her bakanlık için Meclis'in onayladığı bütçeler var. Bu resmi bütçeler dışında herhangi bir saklı tahsisat ya da eşi bütçe ve uygulama bulunmuyor.

Fransa: Fransa'da 2001'e kadar cumhurbaşkanlığının da aralarında yer aldığı firmalar 'gizli fon' şekilde isimlendirilen örtülü ödeneği alıyordu ve bu tutar deklare edilmiyordu. Bu tarihten sonra birtakım politik suçlamalar itibarıyla ve şeffaflık iddiasıyla konsept değişikliğine gidilerek istihbarat servislerinin kullanımına sunulan miktarlar dışındaki miktarlar için deklarasyon zorunluluğu getirildi.

Rusya: Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Başbakan Dmitri Medvedev'in emrindeki tahsisat fonları, Avrupa devletleri içerisinde halk denetimine en kapalı olanları sayılıyor. Putin'e hizmet verici en az 2 fon bulunuyor. İlki 'Devlet Başkanı Günlük Harcama ve Temsil Giderleri Fonu', ikincisi ise 'Devlet Başkanı Rezerv Fonu' şekilde tanımlanıyor.