İzel Sezer

Dört yıl önce, Türkiye’de birçok sol-sosyalist örgütün desteğiyle, aydınlar, sanatçılar, gazeteciler, işçi temsilcileri tarafından kuruluşu ilan edilen ve siyasi mücadelenin etkili öznelerinden biri haline gelen Birleşik Haziran Hareketi, son aylarda yaşadığı iç tartışmalarla ve ayrılma açıklamalarıyla gündeme yeniden geldi.

En son geçtiğimiz pazar günü Devrimci Hareket tarafından yapılan "Haziran Hareketi ile ilişkimizi sonlandırıyoruz" açıklamasıyla tekrar tartışılmaya başlayan HAZİRAN’daki gelişmeleri merkezi kurullarda görev alan üyeleriyle konuştuk.

Haziran Hareketi'nin geçtiğimiz 4 yıldaki mücadelesine, tıkanma noktalarına, kendi içinde yaşadığı tartışmalara dair, Haziran Hazırlık Kurulu üyeleri İlke Bereketli, Onur Emre ve İstanbul HAZİRAN Üyesi Deniz Gülşen İleri Haber'e değerlendirmelerde bulundu.

'BİRLEŞİK MÜCADELE İHTİYACINA BİR YANITTI'

Uzun süredir Haziran Hareketi içerisinde kimi tartışmalar olduğu konuşuluyordu. 24 Haziran seçimlerinden sonraki süreçte sessizliği de dikkatleri çeken HAZİRAN’da, geçtiğimiz Pazar günü Devrimci Hareket ayrıntılı bir açıklamayla ayrıldığını ilan etti. HAZİRAN’da neler oluyor?

Onur Emre (Merkez Hazırlık Kurulu Üyesi)

Sanırım önce geçtiğimiz dönemi özetlemek faydalı olur. Haziran Hareketi biliyorsunuz, Türkiye’nin en büyük halk hareketi olan Gezi/Haziran Direnişi’nden ilham almış, orada ortaya çıkan halkçı, aydınlanmacı çizgiyi, özgürlükçülük anlayışını benimsemiş ve yeni toplumsal dinamiklerin temsilcisi olmayı hedeflemiş bir mücadele birliğiydi. Birleşik mücadele arayışına verilmiş önemli bir yanıttır HAZİRAN. İlerici ve sol bir yapıya sahip olduğunu, AKP-Saray Rejimi’ne karşı mücadeleyi öne çıkardığını, eşit yurttaşlığı ve emekçilerin çıkarlarını savunduğunu da her zaman söyledi.

Haziran ayrıca, klasik sol örgüt birlikteliklerinden farklı olarak, halkın katılımını sağlayan ve meclisler esasına göre işleyen bir yapıyı inşa etmeyi hedefliyordu.

Haziran Hareketi’nin kurulduğu dönem için yakıcı bir ihtiyaca denk düştüğü açıktır ve bu açıdan çok önemli bir çıkış oldu. Çok sayıda sol-sosyalist örgütün ve kişinin katılımıyla kurulduktan sonra önemli siyasi hamlelere de imza attı. Hatta dönem dönem Türkiye’de sol muhalefetin etkili, yönlendirici öznesi de oldu.

Şimdi geriye doğru düşünürsek, örneğin; Eğitim alanında ve toplumsal yaşamda dayatılan gericileşmeye karşı mücadelede, ‘Laikliği Kazanacağız’ diyen Haziran hareketi en ön saflardadır. Darbe girişimi sonrası tüm toplum sindirilmeye, düzen muhalefeti teslim alınmaya çalışılırken ‘Teslim Olmayacağız’ diyen HAZİRAN’ı, yine aynı biçimde 2017 Referandumuna baktığınızda, HAZİRAN’ın öncülük ettiği ‘Hayır ve Ötesi’ çalışmalarını görürsünüz. Bunlar Haziran Hareketi’nin ülkenin içinden geçtiği kritik siyasi süreçlere dönük etkili olabildiğini gösterir örneklerdir.

Peki ne oldu sonra, nerede geriye düşmeye başladı?

İki ayrı yanıt verilebilir. Birincisi, kendisini güçlendirecek biçimde yenileyemedi. Daha çok seçim dönemlerinde yaşadığı ayrılıklardan sonra, farklı mücadele odaklarıyla buluşarak güçlenemedi. Bu da ülkenin içinde bulunduğu gericilik ve durgunluk dönemiyle birlikte düşünüldüğünde Haziran meclislerinin küçülmesi ve atıllaşması sonucunu beraberinde getirdi. Özetle HAZİRAN’ın siyaseti ile örgütü arasındaki açı kapatılamadı. Bu nedenle muhalefetin ana siyasi odağına dönüşemedik. Meclisler küçülerek örgütlerin üyelerinin toplamına kadar daraldı. Karar mekanizmaları, iç hukuku, kolektif işleyiş anlayışı da bozulmaya başladı haliyle.

Bu konuda bir özeleştiri vermemiz gerekiyor. Biz de dahil olmak üzere, bir bütün olarak gerekli yaratıcılığı ve kapsayıcılığı gösteremedik. Sorumluluk Haziran’ın küçük büyük tüm unsurlarına ait olmalı. Kimin payına ne kadar düştüğünden bağımsız olarak, kuruluştan hemen sonra bırakılan eksiklerle ya da biraz daha net söyleyelim yaptığımız hatalarla, HAZİRAN’ı daralmaya ve etkisizleşmeye mahkum ettik.

İkincisi, biraz bana ait bir yorumla şunu söyleyebilirim ve ilk söylediğim gerekçeyi de etkilemiştir muhakkak. Bana göre, HAZİRAN bileşenleri arasında zaten doğalında olan politik farklar, sonraki aşamalarda belirleyici hale geldi. Ülkeye dair politik saptamalarda cisimleşen bu farklar, 15 Temmuz darbe girişiminden sonra keskinleşmeye başladı. Tartışma, tıkanma yahut ayrımların belirginleşerek yürüyüşü yavaşlatması diyelim, bunlar yeni değil, iki yıllık bir arka planı var. Bize göre, darbe girişimi sonrası toplumun korkutularak sindirilmeye çalışılmasına karşı geri çekilmeyen, teslim olmayan bir çizgi, yani ‘birlikte direniş’ ve ‘güçlenme’ siyaseti öne çıkarılmalıydı ve biz bunu gücümüz yettiğince hayata geçirmeye çalıştık. Ancak HAZİRAN’ın diğer büyük örgütlü öznesi bu konuda aynı yaklaşıma sahip değildi.

ÖDP’den mi bahsediyorsun?

Evet. Onlar açısından o dönem daha dikkatli, mevcuda sığınan, başka bir deyişle elindekini korumaya odaklı bir siyasi eğilimin baskın hale geldiğini düşünüyorum. Şimdi durum aynı mı değil mi tartışılır ama 15 Temmuz sonrası yaşanan dönemde bu gözleme sahip olduk. Bu ikilik tabi adım atarken, hem eylem zamanlarında, hem seçim dönemlerinde yaklaşımda ve uygulamada bazı farkları problem olarak karşımıza çıkarmaya başladı. Bu problemi aşmaya dönük çabalarımız ise, açıkça söyleyebiliriz ki daha çok ÖDP’nin ‘ev sahibi benim‘ biçiminde özetlenebilecek tekçi anlayışına takıldı.

Şunu da ekleyeyim, Haziran Hareketi’ndeki bu ayrımların ve gerginliğin 24 Haziran seçimleriyle ortaya çıktığını söylemek meseleyi yanlış anlamak değilse, manipüle etmek amacı taşıyor bana göre. Mesele HDP veya CHP ile ittifak yapmak ya da yapmamak, ya da seçime girmek veya girmemek tartışmasından çok önce önem kazanmış ve sorun haline dönüşmüştü.

'YILLARIN ALIŞKANLIKLARI, GRUPÇU ANLAYIŞLAR ORTAYA ÇIKTI'

HAZİRAN’daki sorunlar anlaşılıyor ki yeni değil. Peki kırılma noktası neresiydi?

Deniz Gülşen

Biz Haziran Hareketi’ni, Gezi direnişindeki eksikliğin üzerine başlayan bir tartışmanın aygıtı olarak tanımlamıştık. Türkiye tarihinin en önemli ayaklanmalarından birine, mevcut devrimci yapılar cevap verememişti. Geniş halk kitlelerini kapsayacak, onları özneleştirecek ve aşağıdan yukarıya doğru mekanizmalarını oluşturacak bir yapı öngördük. Ama hiçbir aşamasında, sürecin tamamlandığını, gerçek bir halk hareketinin yaratıldığını iddia etmedik. Bu doğrultuda atılan adımlar içerisinde, HAZİRAN en ileri denemedir bizce. Bu yüzden kırılmayı tek bir güne ya da olaya indirgemek doğru değil. Sorun; yılların getirdiği alışkanlıklarımız, siyaset yapma biçimlerimiz, grupçu anlayışlarımız vb. oldu. Önemli olan bunu değiştirme baskılama, yeni bir anlayış için gerek bireysel gerekse örgütsel basınçlara direnme irademizdi.

Bu açıdan bakıldığında İstanbul pratiğimiz, uzunca bir süre, statükocu siyaset anlayışının dışında bir kültürle hareket etti. Birçok önemli eylem pratiği ve kampanya gerçekleştirdi. Her pratiğin ayrı tartışmalar barındırdığı ancak oluşan hukukla alışkanlıkları değiştirme eğiliminin ön plana çıktığı bir dönem yaşandı.

Bu süre 20 Kasım 2016'da yapılan 'Teslim Olmayacağız' mitingine kadar devam etti. Yılların alışkanlıkları geri geldi ve ne hukuk tanıdı, ne Haziran, ne yeni tanıdı ne birlik. Bu tarih itibariyle ev sahibi misyonu öne çıktı ve yanında istediği misafirlerin yer alabileceği imasıyla yola devam etti.

'KURULLARDA ALINMAYAN KARARLAR HAYATA GEÇİRİLDİ'

İlke Bereketli (Merkez Hazırlık Kurulu Üyesi)

HAZİRAN’ın, yükseliş dönemlerine karşın dört yılın sonunda meclisleşmeyi tam olarak başaramadığı bir gerçek. Bunda konjonktüre bağlı nedenlerin yanında, Haziran Hareketi içindeki siyasi yapılardan benim gibi bağımsız olarak yer almış kişilere kadar hepimizin hatalarının, eksikliklerinin payı vardır. Mutlaka bir kırılma noktası belirleyeceksek bunun 20 Kasım Mitingi olduğunda ben de hemfikirim ancak bu süreçte açığa çıkan siyasi ayrılıklar işleyiş ilkelerinin göz ardı edilmesini ve ardından çözümsüzlüğü beraberinde getirdi. Zamanla herkesin kendi siyasetine uygun biçimde davranmasını bekleyen bir anlayış ortaya çıktı. Kurullarda alınan kimi kararlar bloke edildi ya da kurullarda alınmamış kararlar oldubittiyle hayata geçirildi. Bunları yaşadık.

Burada HAZİRAN’ın bu noktaya gelmesine neden olan iki eğilime dikkat çekmek gerekiyor. Birincisi, tabandan, meclislerden beslenemeyen harekete bir örgütün tek başına hakim olma eğilimi. İkincisi, birleşik mücadelenin temel özelliğini, yani farklılıkları gözeterek ortaklıklarda ilerleyebilme ilkesini görmezden gelme eğilimi. Birleşik mücadele dediğimiz şey homojen bir parti yapısı kurmak anlamına gelmiyor. Dolayısıyla birleşik mücadele içinde tekleşmeyi zorladıkça, kendini dayattıkça işler içinden çıkılmaz bir hal alıyor. Bu eğilimlere alan açan en büyük etken, halk meclislerinin hakkıyla kurulamamış olması.

24 Haziran sürecinde HAZİRAN içinde farklı seçim tavırları alınması “bağımsız hat” anlayışına zarar vermekle eleştirildi. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?

İlke Bereketli: Burada öncelikle şunu söylemek gerekiyor. HAZİRAN bileşenlerinden birinin seçimlere ilişkin HAZİRAN bütününden ayrı bir karar alması siyaseten tartışılabilir ancak Haziran Hareketi’nin iç hukukuna aykırı değildir. Kuruluştan bu yana belirlenen işleyiş ilkeleri, bu tip kararlara, HAZİRAN çalışmalarını engellemediği sürece izin vermektedir.

Konuyu siyaseten değerlendirirsek, sosyalistler elbette bağımsız bir sol hatta ilerlemeli, elbette düzen siyasetine sapmamalı ama bu, siyaset sahnesinde kimsenin kimseye değmediği, yalıtık bir eylem alanında söz söylemek anlamına gelmiyor. Sosyalizme giden yolun dikensiz bir gül bahçesi olmadığını biliyoruz.

Şahsen 1 Kasım seçimlerinde bu denli sorun yaratmayan seçim tavrı konusunun 24 Haziran’da ön plana alınmasını, bu "bağımsız hattı koruma" söylemini, HAZİRAN’ın çekinik durma halini teorize etme çabası olarak yorumluyorum.

Çekinik durmaktan kastınız nedir?

Şöyle açıklayayım. Hazırlık Kurulu’nda HAZİRAN’ın seçim tavrını belirlerken "hiçbir partiyi işaret etmeden, ilerici, solcu, demokrat adayların desteklenmesi" yönünde bir karar almış, tutanaklarımızda da sabitlemiştik. Ancak kurulda alınan bu karara karşın 24 Haziran sürecindeki "TAMAM" kampanyalarını hazırlayan arkadaşlarca bırakın herhangi bir partiden yana tavır almayı, bu basit destek açıklamasından bile "Haziran’ın bağımsızlığına aykırılık" gerekçesiyle kaçınıldığını gördük. Olağanlaşmış OHAL koşullarında kendinden olmayanla da dayanışabilmek, yeri geldiğinde el ele verebilmek sosyalistlerin görevi olmalı. Oysa HAZİRAN olarak bunu söylemeye bile cesaret edemediğimizi düşünüyorum. Çekinik durmaktan kastım bu.

Deniz Gülşen: Samimi söylemek gerekirse, bağımsız hat tartışmasından hiçbir şey anlamış değilim. Faaliyetlerinin yarısından fazlasını CHP ile yapan hatta bunları "CHP mi başka bir kurum mu yapıyor" ayrımı yapılamayacak şekilde örgütleyen arkadaşlar tarafından, solun bağımsızlığının önemi vurgusu yapılıyor. CHP'nin HAZİRAN'la hiçbir ilgisi olmayan milletvekilleriyle etkinlikler yapıp, örneğin HDP listelerinden aday olan Hazirancılar ile dayanışmada bulunmamak, hasmane bir tutum sergilemek bağımsızlık eleştirisi yapan arkadaşların samimiyetini de sorgulatıyor.

Defalarca Haziran’ın, CHP’nin bir organına dönüştüğü eleştirisini yaptık ve cevap alamadık. Uzatmadan söyleyeyim, sözünü ettikleri bağımsızlık yalnızca sol-sosyalist-yurtsever çevreler söz konusu olunca akıllarına geliyor. Ne Haziran direnişine, ne Haziran Hareketi’nin 2. Türkiye Meclisi kararlarına, ne de bizim birlikte mücadele anlayışımıza uyan bir "bağımsızlık" anlayışı bu.

'HAZİRAN'IN YENİDEN KURULUŞUNU ÖNERDİK AMA KARŞILIK ALAMADIK'

Haziran Hareketi bu tıkanmayı aşacak yolları bulamaz mıydı?

Onur Emre: Şüphesiz bulabilirdi. Devrimciler, sosyalistler içinde bulunduğu durumu, sorunlarını tüm boyutlarıyla analiz edip, samimi biçimde aşmaya çalıştığı her koşulda bir çıkış yolu bulabilir. Biz de bu çerçevede ele aldık meseleyi. Haziran Hareketi’ni güçlü biçimde yeniden kurmaya, benmerkezci bir anlayışa teslim olmadan, kolektif bir işleyişi ve meclisleri güçlendirecek hamleleri hayata geçirmeye dair önerilerimiz oldu. Ne yazık ki karşılık alamadık.

HAZİRAN’ın bileşimini, işleyişini yeniden tartışmak ve sınırlı sayıda örgütün birlikteliğinden çıkararak yeniden kurmak gerekiyordu. HAZİRAN ismini tartışmak dahil bir yenilenme gerekliydi bize göre. Toplumsal muhalefet alanının değişik parçalarını kapsayarak, demokratik örgütlenmelerle birliktelik ve dayanışma ağları kurmayı öneriyorduk. Bu şu demek tabi, önceki haliyle Haziran Hareketi ilk dönem misyonunu başarıyla yerine getirmiş ve bir eşiği aşma göreviyle karşı karşıya kalmıştı. Yeniden kurulması gerekiyordu ve bu elbette birebir aynısı olmamalıydı.

Fakat ne yazık ki, bırakın genişlemeyi, yenilenmeyi, geçtiğimiz 6 ayda bilhassa ÖDP’nin tek başına karar almaya ve hayata geçirmeye çalıştığı, kolektif üretimin önemsizleştiği ve tükendiği bir tablo ortaya çıktı. Yapıcı adım atmayı tercih etmelerini beklerken bir dayatmacılıkla karşı karşıya kaldık.

Gelinen noktada “TİP de HAZİRAN’dan ayrılıyor” diyebilir miyiz?

Onur Emre: Bu soruya bir kafa karışıklığı oluşmasın diye şöyle yanıt verebiliriz sanıyorum: ‘TİP ayrılıyor’ diyemeyiz, çünkü TİP bir bütün olarak hiçbir zaman HAZİRAN bileşeni olmadı. TİP'in merkezi kurullarının bu yönde resmi bir kararı olmadı. Türkiye İşçi Partisi’nde sadece HAZİRAN’ın emektarı olan TKP üyeleri yok. Başka birçok sosyalist ve devrimcinin, öncesinde HAZİRAN üyesi olmamış çok sayıda kişinin ortak iradesiyle kurulan yeni bir parti TİP. Senin bu soruna en doğru ve kısa yanıt sanırım, TİP HAZİRAN'dan ayrılıyor değil de, TİP HAZİRAN'a katılmıyor şeklinde olabilir.

Ancak şunu söyleyebiliriz, Haziran Hareketi içinde mücadele eden ve şimdi TİP saflarında bulunan TKP üyeleri ayrılıyor diyebiliriz. Bize göre, birleşik mücadele zeminlerini güçlendirmek, içinde bulunduğumuz koşullarda ilericiler açısından bir zorunluluk. Bu nedenle TİP, birleşik mücadele zeminlerini güçlendirmeye devam edecek. Fakat bunu HAZİRAN’ın mevcut haliyle yapabileceğimizi düşünmüyoruz. Ortada bizim anladığımız ve ihtiyacı karşılayacağını düşündüğümüz bir HAZİRAN yok. HAZİRAN’ı da kapsayıp aşacak bir yeni pratik ortaya koymamız gerekiyor.

Böyle bir çabanın ortaya çıktığı durumda TİP olarak parçası olacağız, üstelik biz kendimiz de birlikte mücadele zeminlerinin oluşması için öncülük misyonunu taşıyoruz ve bunun da gereklerini yerine getireceğiz. Ancak tekrar etmek gerekirse, önümüzdeki dönem Haziran Hareketi’nin bir parçası olmayacağız. Bize göre HAZİRAN şu aşamada sadece bir örgüte ve gerçekten Hazirancı olan sınırlı sayıda bağımsız insanın varlığına daralmış durumda. Yani bir sona ulaştığını söyleyebiliriz.

'DERS ÇIKARIP DAHA İYİSİNİ KURMALIYIZ'

Bundan sonra ne olacak? Birleşik mücadele arayışı bitti mi?

İlke Bereketli: Kendi adıma HAZİRAN’ın sona ermiş olmasından dolayı gerçekten üzgünüm ama bu sürecin beni umutsuzluğa sürüklediğini söyleyemem. Eksiklerine, hatalarına karşın Birleşik Haziran Hareketi Gezi’nin bize bir armağanıdır, Türkiye sosyalist tarihi içinde cesur bir denemedir. Geçmiş deneyimlere baktığımızda yaklaşık dört yıl boyunca birleşik mücadele iddiasında belli bir çizgiyi tutturmuş olması önemli bir başarıdır. Ancak geldiği noktada tıkanmıştır. Olmayan bir şeyi zorla oldurmaya çalışmaktansa yeniden kurmaya çalışmak daha olumlu sonuçlar verebilir. Dolayısıyla geldiğimiz duruma karşı "sol yine birleşemedi" biçiminde olumsuz bir değerlendirmede bulunmamak gerek. Tarih biraz da böyle, deneye yanıla ilerliyor. Şimdi bizlere düşen bu ileri denemedeki hatalardan ders çıkartıp daha iyisini kurmak için kolları sıvamaktır.

Deniz Gülşen: Türkiye İşçi Partisi önümüzdeki süreçte de birlikte mücadele arayışından vazgeçmeyecektir. Saray rejimine karşı mücadele etme kararlılığı olan tüm devrimci kuvvetlerle, her türlü zeminde yan yana gelmeye hazırız. Özellikle, derinleşen krizin emekçilerin üzerine çökmesini engellemek için fabrikalardan, okullara, mahallelerden, meclise tüm alanlarda sınıfın sesini birlikte yükseltme çabası içerisinde olacağız. Bu eksende HAZİRAN içerisinde yol yürüdüğümüz tüm arkadaşlarımızla da bugün olmasa da, yarın yollarımızın kesişeceğini düşünüyorum.