A’dan Z’ye kolektif bir proje
Bu kolektif eserde ele alınan meseleler, Marx’ın düşüncesini genelgeçer bir entelektüel akçe olmaktan ya da dar politik gruplara ölü dogmalar dayatan bir basmakalıp kesinlikler seti olmaktan kurtaracak yeni teori ve politik koridorlara dönüştürüyor.
Zilan Yıldırım
2018 yılında, 200. yaş gününde tüm dünyada çok sayıda konferans, derleme kitap ve dergi özel sayıları ile çok farklı kesimlerce anılmıştır Marx. İki yüz yıllık tarihi olan Marksizm gerek akademi gerekse akademi dışı düşünsel alanlarda, sosyolojik çalışmalarda, ekonomide ve felsefede bir şekilde yerini korumuş; değinilmeden geçilemez; her çağın insanları tarafından her düşünce sistemiyle ya da fikirle yan yana getirilerek tartılır ve sorgulanır olmuştur. Kimi karşısına alır, kimi etrafında dolanır, kimi gözü kulağı yapar, kimi kulaklarını tıkamaya uğraşır anlattıklarına… Ancak kimse yokmuş gibi davranamaz.
‘’Kıyıdan Köşeden Marksizm Kılavuzu’’ eseri de Marx’ın yaş günü üzerine birbirinden farklı düşünür ve akademisyenin Marksizm’in kıyıda köşede kalmış kavram ve yaklaşımları üzerine sosyokültürel ve toplumsal hareketlerin politik dinamiklerinin felsefi çerçevede ele alınarak hazırlanan makalelerine yer veriyor.
Otuz beş yıldır Hollanda’da sosyokültürel ve politik makalelerin yayınlandığı, deneme ve kitap incelemeleri yapan ‘’Journal for Contemporary Philosophy’’ isimli platform iki yüzüncü yılında Marx’ı, eserlerinde kıyıda köşede bıraktığı ya da Marx zamanında değinilmemiş çeşitli kavram ve konularda önemli makaleleri derlediği bir eserdir. Kitabın büyük çoğunluğu çeşitli ülkelerden ve çeşitli üniversitelerden çok farklı skalada politik fikre sahip akademisyenlerin makalelerinden oluşuyor. Elbette akademi dışı makaleler de mevcut.
Eser Marksizm’in ana hatlarından ziyade, zamanla dallanıp budaklandığı kenarda kıyıda kalmış konuları ve kavramları üzerinde yoğunlaşıyor. Altyapı, anarşizm, biyokapitalizm, asit komünizmi gibi başlıkların yanında şöhret, genel zeka, bohem gibi Marksizm ile yan yana gelişlerine aşina olmadığımız ilginç başlıklar da bulunuyor eserde. Frantz Fanon, Michel Faucault, Mark Fisher, David Harvey gibi birçok farklı isim ya direkt anılıyor/alıntılanıyor ya da fikirleri hayalet gibi dolaşıyor metinlerde.
Eleştiri yönü ağır basan bu derlemede bir nokta da dikkat çekiyor. Derlenen makaleler Marksizm’i bir bütün olarak eleştiren ve yadsıyıp yıkmaya kalkışan makaleler değil. Aynı zamanda Marksizm’in ana gövdesini oluşturan ve Marx’ın hemen hemen her eserinde üzerinde durduğu artı değer, yabancılaşma veya toplumsal eşitsizliğin eleştirisi olgularından ziyade bonapartizm, sınırlar, faşizm ve fikri mülkiyet gibi konulara ve queer, zapatistalar, belediyecilik hareketleri gibi günümüzde tartışılan ancak 19. yy.da bilinmeyen kavramları Marksizm ile tartan/tartıştıran makaleler bulunuyor.
Derlemede birbirinden farklı ve zaman zaman birbirini de eleştiren fikirler bulunuyor ve bu fikirlerin hepsini Marx ve Marksizm ile tartıştırıyor yazarlar. Bazı makalelerde bahsi geçen kavrama en doğru yaklaşımın Marx olduğu kanıtlanmaya çalışılırken bazı makalelerde ise bizzat kavram ya da konu ile Marksizm’in hataları ya da eksikleri olduğunu düşündükleri noktalar işaret edilmeye çalışılıyor. Ancak eleştiriler Marksist düşüncenin analizlerini toptan reddetmektense onunla eleştirel bir yakınlık ilişkisi kuruyor.
Örneğin “hayvanlar” isimli makalede Tarihçi Jason Hribal’ın ‘’insan dışı hayvanların işçi sınıfının bir bölümünü meydana getirdiği’’ni belirten yazar kapitalizmin bu insan dışı hayvanlar üzerindeki sömürüsünün ehemmiyetini dile getiriyor. Bir başka makalede ‘’Marx’ın örgütlü, kurtarıcı ploretarya ile onun örgütsüz, güven vermeyen tortusu arasında yaptığı ayrım[ın], o zamandan beri lümpen proletarya kavramı üzerine kavga’’ya sebep olduğunu belirten yazar Marx’ın “Luis Bonaparte’ın On Sekiz Brumaire” eserinde bu konuya değindiği paragraf üzerinden konuyu ele alıyor. Başka iki makalede ise önce Marksizm’in postkolonyal eleştirisi yapılıyor sonrakinde başka bir araştırmacı postkolonyalizm’in Marksist eleştirisini yapıyor.
‘’Marx’ın çalışmalarında kıyıda köşede kalmış ya da hiç yer almamış, çoğu zaman da Marksist kuramın üstüne vazife görülmemiş meseleleri ele alıyor ve değişen toplumsal ve politik dünyamız ışığında onun en temel varsayımlarını bile sorgulama ve geliştirme çabasına girişiyor.’’
Eserin ön sözünde de belirtildiği gibi Marx’ın çalışmalarının, toplumsal hareketleri ve politik dinamiklerini doğru bir biçimde kavrayıp bunların birbiriyle ilişkisini görünür hale getirmesi onu günümüz için elverişli kılıyor.
KÜNYE: Kıyıdan Köşeden Marksizm Kılavuzu, KRISIS Journal for Contemporary Philosophy Yayın Kurulu, Çev. A. Kadir Gülen, Dipnot Yayınları, 2021, 367 sayfa.