B. Aydın Doruk

‘Kaybedilmiş devrimlerden eleştiri ve özeleştiri yerine yeni düşünsel dogmalar çıkaranların “tarihin sonu",  "sosyalizmin imkansızlığı’’ gibi savlarına karşı kaleme alınmış bir çalışma İmkansız Sermaye.’

Alp Altınörs’ün hem  yeni hem de ‘eski’ kitabının en sade özetidir belki yukarıda alıntılanan paragraf. Kitabın 2019 yılında çıkması onu yeni kategorisine sokarken tartıştığı konuların son birkaç on yılda yüksek sesle tartışılıyor olması ve Altınörs’ün ‘Bu kitap, sosyalist mücadele içinde 20 yıldır sürdürdüğüm teorik ve pratik çabalarımın bir sentezdir.’ cümlesi onu ‘eski’ kategorisine de almamızı sağlıyor. ‘Eski’ kelimesi, modası geçmiş/yapılan tartışmalar tüketilmiş/geri kalmış gibi olumsuz anlamlara değil olgunlaşmış/üzerine düşünülmüş gibi olumlu anlamlara işaret ediyor.

 İmkansız Sermaye, sadece ‘soyut’ tartışmalara ‘soyut’ cevaplar üreten başlıkları toplumsal yaşamdan arındırarak inceleyen bir kitap değil. Aksine doğrudan toplumsal mücadelenin bir ürünü olarak ortaya çıkmış bir kitap. Yazımının başlandığı yıllarda ülke tarihinin en büyük ayaklanması olan Gezi Direnişi olmuş, buradan çıkarılan veya çıkarılmaya çalışılan dersleri kendi içinde doğrudan veya dolaylı yoldan içinde barındıran, aynı zamanda iyice pervasızlaşmış bir iktidardan yeterince nasibini almış bir kitap. Altınörs, yazım sürecini şöyle özetliyor;  ‘Bu kitap için yürüttüğüm çalışmalar, 2013 yılında Tekirdağ 1 No’lu F Tipi Hapishanesi’nde başladı,2016’da Tokat T Tipi Hapishanesi’nde sürdü ve tahliyemin ardından kesintisizce devam ederek Mart 2019’da Ankara’da tamamlandı.’

Özetlersek; İmkansız Sermaye dünyada son yıllarda tartışılan başlıklara yine dünyada ve Türkiye’de yaşanan olayları birleştirerek yaklaşıyor ve Türkiye’de son 10 yılda yaşanan bütün gelişmelerin izlerini doğrudan taşıyor.

Altınörs ilk tartışma olarak kapitalizmin bunalımlarını ve krizlerini tartışıyor. Kapitalizmin varoluşsal bunalımına getirmeye çalıştığı çözümleri, 2008’den beri kangren haline gelen sorunlara çözüm arayışlarını inceliyor. Ayrıca bu konuda çeşitli görüşleri de inceleyen Altınörs bazı fikirlere şerh koymaktan çekinmiyor. Örneğin, ‘Bugün banka sermayesi sanayi sermayesine baskın gelmektedir.’ ,’Kapitalizmin krizleri dışsal etkenlerden kaynaklıdır.’ gibi tezlerin eleştirisi üzerinde çok durmaktadır. Altınörs bugün Emperyalist devletlerin ‘sanayisizleşme’ stratejisini ‘kar oranlarının eğilimli düşüş yasası’ bağlamında incelerken bunun emperyalist devletlerin sanayiden vazgeçmesi olarak değil içine girdiği çıkmazdan çıkma yöntemi olarak görmenin daha doğru olduğunu belirtiyor.

Yeni gelişen teknolojik gelişmelerin üretim ilişkilerinde emeğin rolünü azaltmasının kapitalistler için iyi bir şey olmadığını, kısa vadede kar elde edilse bile uzun vadede kar oranlarında durgunlaşma hatta düşüş olacağını son yıllarda kar oranlarının verilerini sunarak açıklıyor. Teknolojik gelişmelerin önünü ‘kesemeyen’ emperyalist devlerin ise kar oranlarının yüksek olduğu ülkelere sanayiyi taşımasının bir çözüm girişimi olarak okunması gerektiği bu durumun post-endüstri çağı gibi tanımlamalar için yeterli olmadığını savunuyor.

Altınörs bölümler arasında bir ara başlık,soluklanma alanları da yaratmış. Her bölüm arasına bir tane ‘İntermezo’ bölümü yerleştirilmiş.Bölümler de daha çok tartışma metinlerine yer veriyor. İntermezo’da  içerik olarak Türkiye siyasal geçmişinde önemli tartışmalar veya dönüm noktalarında Altınörs’ün görüşlerini yansıttığı, o dönem de yayınlanan makaleler de üzerinde oynamalar ile yer alıyor.

Birinci bölümde ‘Kapitalizm ile teknolojik gelişmeler neden uyumlu şekilde devam edemez?’ sorusuna cevap aranırken ikinci bölümde ‘Sosyalizm ile teknolojik gelişmeler uyum içinde devam eder.’ tezi kanıtlanıyor. ‘Toplumsal Robot’ olarak tariflenen ve mevcut teknolojinin toplumun yararına geliştirilmesi olarak özetlenebilecek bir başlık açıyor.

Altınörs ayrıca bugün geçmiş sosyalizm deneyimlerinde yaşanan birçok sorunun başta robot teknolojisi olmak üzere teknolojik gelişmeler ile aşılabileceğini söylüyor. Örneğin Sovyetler Birliği'nde görülen tüketim mallarının üretim kıtlığının robot teknolojisi ile aşılabileceğini vurguluyor. Aynı zamanda başta Sovyetler Birliği olmak üzere sosyalist devletlerin dönemin teknolojilerine ayak uydurma sorunu olduğunu belirtiyor. Örneğin, bilgisayar teknolojisi planlı ekonomilerde büyük yarar sağlayabilirken sosyalist ülkeler bu teknolojiyi yeterince kullanamıyor.

Son bölümlerde ise bu tartışmalarla ve önceki başlıklarla bağlantılı olarak siyasal alana geçen Altınörs, Marksizm içi ve dışında yapılan tartışmaların bir bölümünü inceliyor. Komünalizm ve siyasal iktidar perspektifini incelediği 3. Bölüm'de Boockhin ve komünalizme eleştirilerini, güncel siyasal alanla bağını kurarak yapmayı tercih ediyor. Son bölümde ise 3.Bölüm'de dolaylı yoldan dokunduğu  özne tartışmasını sınıf, kimlik kavramları ile beraber inceliyor.

 Altınörs, kitabın ikinci yarısında ilk yarısında oluşan verilerin yorumu üzerine durmayı tercih ediyor. Bugün  dünyada kapitalizmin girdiği ‘eksen’ kayması, bu kaymanın yarattığı ‘dinamikler’,’özneler’ ve sosyalistlerin buraya bakışı...Bütün bu tartışmalar iki bölümde incelemeler temel alınarak ele alınıyor.

İmkansız Sermaye, ‘yeni’ kapitalizmin ‘yeni’ tartışmalarına sosyalistlerin sözünü söyleme açısından önemli bir yerde duruyor. Gerek ‘Toplumsal Robot’ bölümünde teknoloji incelemesi ile  gerek Negri’ye getirilen  eleştirilerde bir bütün olarak sosyalistlere bu döneme  ‘Nasıl bakmalı?’yı anlatmaya çalışıyor. Bu çaba bile kitabı ayrı bir yere koymamızı sağlıyor. Kitabın arka kapağından bir alıntı ile bitirmek son yazdıklarımız için özetleyici olacaktır sanırım. İmkansız Sermaye ‘’Kapitalizmin tükenişi ve iflasının,bizzat kapitalistlerce bu denli yüksek sesle itiraf edildiği başka bir dönem yaşanmamasına rağmen, kapitalizmi aşan yeni bir toplum tahayyülünün bu denli kısır ve cılız olmasının üzerine giden bir çalışma.’’.

KÜNYE: İmkansız Sermaye, Alp ALTINÖRS, Yordam Kitap, Baskı Haziran 2019, 246 Sayfa