İnternetteki yabancı bir sitede okuduğuma göre bankada hesap açma, bir jüride görev alma, astronot olma, askeri akademide okuma gibi birkaç sıradan hak, Amerika’da aslında 1960’ların sonları, 1970’lerde kadınlara verilmiş. Oldukça basit görünen bu tip hakların böylesi geç tarihlerde elde edilmesi ilk başta okurken çok şaşırtıcı gelmişti ama düşününce şimdi bile tamamen erkekler ile eşit haklara sahip olduğumuzu söyleyemeyeceğimizi hatırladım. Dahası seneler sonra eşitlik konusunun artık hiç konuşulmaya gerek kalmayacağından emin olabilir miyiz acaba?

“Kızlara para ödenmez,” dedi Lamar alaycı bir tonla. “Kızlar oy bile kullanamaz. Ücret de almazlar. Kızlar evlerinde oturur, o kadar.”

Okuduğum bu haber ve Pegasus Yayınları’ndan çıkmış olan “Bir Genç Kızın Devrimsel Keşifler” isimli kitap bana bu konuları düşündürdü. Aslında yeğenim için almış olduğum bu kitabı okumak için yürütmüştüm ve bu kadar çok hoşlanacağımı düşünmemiştim. Jacqueline Kelly’nin yazmış olduğu bu kitap ilk gençlik için yazılmış keyifli bir tarihî roman. Hem geçmiş zamanları anlatan, hem de ergenler için yazılmış olan kitapları seven biri olarak bu kitabı seçmem de rastlantı olmasa gerek…

“Büyükbaba…” Hemen ardından da duraksadım.

“Efendim, Calpurnia?”

“Kızlar da… kızlardan da bilim insanı olabilir.” İkimiz de sesimdeki titremeyi fark etmemişiz gibi davrandık. “Öyle değil mi?”

On bir yaşında bir kız çocuğu olan Calpurnia Virginia Tate, herkesin çağırdığı adıyla Callie Vee, 1899 yılında Amerika’nın güneyinde Teksas’ta pikan cevizi ağaçlarıyla çevrili bir pamuk çiftliğinde yaşamaktadır. Zamanının gerektirdiği üzere öğrenmesi gereken dantel, örgü gibi el işlerine; ekmek, turta yapımı gibi yemek işlerine ve bunun benzeri “kadınların yapabileceği” diğer ev işlerine hiç ilgi duymamaktadır. Dahası üç ağabey ve üç erkek kardeşin tam arasındaki ortanca çocuk olarak evin tek kızı olan Callie, çevrenin genel görüşüne göre hiç bulaşmaması gereken doğa ve bilim merakıyla yanıp tutuşmaktadır. Evdeki kütüphaneye girmesi bile düşünülmeyen bu kız üniversiteye gidince ne olacağını bilmediği gibi kadınların da bilim insanı olabileceğinden/olduğundan bihaber bir şekilde sadece bahçede yaptığı gözlemler ve en büyük ağabeyinin hediye ettiği defterine aldığı notlarla yetinmeye çalışsa da günün birinde büyükbabasının ilgisini çeker. Yeterince pamuk tüccarlığı işinde çalıştığı için her şeyi oğluna devredip emekliliğin tadını çıkarırken asıl merakı olan doğa ve bilimle ilgilenmeye çalışan Walter Tate, torununu kütüphane ve özel laboratuvarına davet eder.

Kenarları altın işlemeli, koyu yeşil maroken kaplamalı bir kitap çıkardı. Üstünde toz göremesem de kapağını yeniyle sildi. Son derece resmi bir tavırla eğilerek kitabı bana uzattı. Kitaba baktım. Kapağında Türlerin Kökeni yazıyordu. Hem de burada, benim evimdeydi. İki elimle birden tutarak kitabı ondan alınca büyükbabam gülümsedi.

Onunla olan dostluğumuz işte böyle başladı.

Böylece Callie büyükbabasının bilim ve doğa araştırmalarına asistan ve ortak olmaya başlar. Bazen evin etrafındaki çayırlık alanları ve yakındaki gölün kenarını araştırıp, bitki ve böcek türlerinden örnekler toplayıp gözlem yaparlar, hatta bu gözlemlerin birinde bir bitkinin yeni bir türünü keşfederler. Bazen de laboratuvarda inceleme yaparlar ve pikan cevizinden viski yapımını denemeye devam ederler. Callie övündüğü bilim defterine sürekli notlar aldığı bu zamanlarda çok mutludur. Ama gerek annesi, gerek içinde yaşadığı çevre Callie’nin standart kadın davranışlarında, ilgilerinde bulunmasını beklemektedir. Bu yüzden annesiyle örgü, dikiş denemeleri yapar; piyano derslerine devam eder; çeşitli yemek tarifleri öğrenir ve annesinin kendisini sosyeteye takdim etme isteğini kabullenir.Ama her şeye rağmen bilime, doğaya merakını, ilgisini kaybetmez.

“Bilim, fizik dersiniz yok mu hiç?” diye sordu.

“Bir keresinde botanik dersi yapmıştık. Fizik ne ki?”

Bölüm başlarında Charles Darwin’in Türlerin Kökeni kitabından alıntılar yapılan kitap boyunca Callie’nin, büyükbabasının, ailenin diğer üyelerinin, çiftlik çalışanlarının vs. maceralarını okuyorsunuz. İlk kez telefon hattının döşenmesi, panayırda sergilenen bir otomobilin ilk kez görülme heyecanı gibi örnek olaylar da yaşıyor kitabın kahramanları. Bütün olan bitenin kahramanınızın ağzından anlatıldığı kitaptaki olaylar eğlenceli, merak uyandırıcı.1900 yılına girişle biten kitap bir yıl kadar bir zamanı kapsıyor ve yeni yıla girerken Calpurnia’nın ileride üniversite okuma hayali ile sonlanıyor. İnternette gördüğüme göre bu güzel kitabın devamı olan, ama henüz dilimize çevrilmemiş bir kitap daha var. Muhtemelen o kitapta Calpurnia’nın üniversiteye gitmeden önce yaşadıkları, ya da üniversiteye henüz başladığı zaman başına gelenler anlatılıyor. Umarım bir an önce dilimize çevrilip basılır. Ama o zamana kadar birinci kitabı özellikle ortaokulda okuyan kızlarınız için alabilirsiniz. Aldığınızda siz de okumayı ihmal etmeyin derim, zira okumazsanız güzel ve eğlenceli bir zaman geçirme fırsatını kaçırmış olursunuz.

Son olarak cinsiyetlerin her şekilde eşit olacağı zamanların hayali ile okumaya, merak etmeye ve öğrenmeye devam diyorum…

“İnsanın sadece sessizce oturup etrafına bakmasıyla neleri görebileceği hakikaten inanılmaz.”

KÜNYE: Bir Genç Kızın (D)evrimsel Keşifleri, Jaqueline Kelly, Çeviri: Gökçenur Şehirli, Pegasus Yayınları, Mart 2014, 336 sayfa.